Qirqquloqsimonlilar. Yuksak o`simliklar evolyutsiyasi. Ochio` urug`lilar - Botanika - Referatlar

Qirqquloqsimonlilar. Yuksak o`simliklar evolyutsiyasi. Ochio` urug`lilar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. O`rmon qirqqulog`ining tuzilishi, ko`payishi. 2. Suv qirqqulog`ining tuzilishi, ko`payishi. 3. Qirqbo`g`imlilarga xarakteristika. 4. Dala qirqbo`g`imining tuzilishi, ko`payishi. 5. Plaunlar tuzilishi, ko`payishi. 6. Bir xil va xar xil sporali plaunlar 7. Ochiq urug`lilarga tasnif, klassifikatsiyasi. 8. Ochiq urug`lilarning tuzilishi va ko`payishi. 9. Igna barglilar sinfiga xarakteristika. 10. Igna barglilar ko`payish.

www.arxiv.uz Chin qirqquloqlar tartibi Bu tartibga o`rmon qirqqulog`i kiradi. O`rmon qirqqulog`i salqin o`rmonlarda,butalar orasida nam yerda O`rta Osiyoning tog`lik rayonlarida uchraydi. O`rmon qirqqulog`i ko`p yillik o`t o`simlik. Ildizpoyasi yo`g`on qoramtir bo`lib, tangacha barg bilan qoplangan. Ildiz poyaning uchida bo`yi 1m gacha yetadigan ko`p patsimon yashil rangli barg o`sib chiqadi. Yoshlik vaqtida bargning uchi gajaksimon qayrilgan. Barglar kuzda qurib,tushib ketadi. Bargning ostki qismi qoladi. Bu qolgan barglar xisobiga ildiz poya tobora yo`g`onlashib boradi. Yoz paytlarining oxirida bargning orqa tomonida mayda g`uddalar - soruslar paydo bo`la boshlaydi. Bularning shakli yumaloq bo`ladi. Soruslar barg o`rtasida tomirlar bo`ylab, ikki qator joylashgan. Soruslar-sporangiyaning yig`indisidir. Chunki sorusning ichida bir qancha tuxumsimon sporangiyalar joylashgan bo`ladi. Sporangiyalarning o`sib chiqqan joyini planset deb ataladi. Sporangiyalari ko`p xujayrali bo`lib, ularning tashqi tomonidagi bir qator xujayrasini tapetum deyiladi. Ichki tomonidagi xujayralarini arxespora deyiladi. Bu xujayralar reduksion tipda bo`linishi natijasida har bir xujayradan 4 tadan spora-tetraspora xosil bo`ladi. Sporalarning rangi qo`ng`ir bo`ladi. Sporalarning xujayra po`sti 2 qavat bo`lib spora yetilgandan so`ng tashqi qavati yorilib ketadi. Bir tup o`simlikda millionllab spora xosil bo`lishi mumkin. Nam yerga tushgan spora una boshlaydi. Natijada diametri 0,5-1 sm bo`lgan yashil rangli yuraksimon o`simta o`sib chiqadi. Bu o`simta rizoidlar yordamida yerga yopishgan bo`ladi. O`simtada xlorofil donachalari bo`lgani sa-babli fotosintez protsessi ham bo`lib turadi. O`simta 1 uyli 2 jinsli. Shu o`simtada Antersiya ham, Arxegoniya ham taraqqiy etadi. Demak bu o`simta 1 uyli 2 jinsli ekan. O`simta o`rmon qirqqulog`ining jinsli nasli gametofit xisoblanadi. Spora xosil qilgan o`simlikning o`zi jinssiz nasl-sporafit xisoblanadi. O`rmon qirqqulog`i(Dryoptiris Filix-mas): 1-2-qirqquloqning yosh maysalari(gametofit), 3-uning etilgan maysasinig pastki tomonidan ko`rinishi, 4-ochilmagan va 5-ochilganarxegoniy, 6-

www.arxiv.uz ochilmagan(optik kesmada) va 7-ochilgan anterediy, 8-spermatozoid, 9-maysadan rivojlan yosh qirqquloq. O`simta qisqa umrli efemerdir. U faqat 1-2 xafta yashay oladi. Jinsiy ko`payish yog`ingarchilik vaqtida bo`ladi. Anteridiya ishlab chiqqan spermatozoidlar suvda suzib yuradi. Bu spermatozoidlarni o`ziga jalb qilgani uchun Arxegoniya "olma kislotasini" ishlab chiqadi. Spermatozoidlar Arxegoniyaning bo`yniga kelib yopishadi,natijada Arxegoniyaning tuxum xujayrasini otalantirgandan, so`ng embrion xosil bo`ladi. Embriondan yangi o`simlik o`sib chiqadi. Suv qirqquloqlar tartibi Har xil sporali qirqquloqlarga"suv qirqqulog`ini ola-miz. Suv betida suzib yuruvchi 1 yillik o`t o`simlik. Poyasi gorizontal ravishda shoxlangan. Bargi 2 xil bo`ladi. a) Suvning betidagi bargi b) Suvning ostidagi bargi Suvning betidagi bargi yashil. Unda xlorofil donachalari bo`ladi. Bu bargda fotosintez protsessi bo`lib turadi. Suvning ostidagi bargi qo`ng`ir rangli bo`lib, ildiz vazifasini bajaradi. Qo`ng`ir rangli barglarda soruslar joylashgan. Soruslar ichida sporangiyalar taraqqiy etadi. Sporangiyalar 2 xil bo`ladi. Mikrosporangiyalar va Mak-rosporangiyalar. Mikrosporangiyalarda mikrosporlar, Makrosporangiyalarda makrosporalar yetiladi. Soruslar kuzda uzilib, suv tagiga cho`kib ketadi. Suv tagida qishlaydi. Bahorda makro va mikrsporangiyalar sorusdan ajralmagan holda suvni yuzasiga ko`tariladi. Mikrosporalar sporangiyadan ajralmagan xolda otalik o`simtasini hosil qiladi. Bu o`simtada 2 ta anterediya bo`lib, anterediyalar spermatazoidlarni ishlab chiqadi. Makrosporalar sporangiyadan ajralmagan holda onalik o`simtasini vujudga keltiradi. Onalik o`simtasida bir - nechta Arxegoniyalar yetiladi. Spermatozoidlar suvda suzib kelib Arxegoniyalarning bo`yni orqali kirib,tuxum xujayrani otalantiradi. Bunda embrion hosil bo`ladi. Embriondan yangi o`simlik o`sib chiqadi.

www.arxiv.uz Salviniya: 1-yuqoridan, 2-yonidan ko`rinishi, 3-ikkita mikro sporamgiy va bitta megasporangiy sorusi, 4-erkak o`simtalari chiqa boshlagan mikrosporangiy, 5-erkak o`simtasi(yon tomonida) anterediylar (a) bor, megaspora, unda chiqib turgan urg`ochi o`simtasiva ustida arxegoniylar bor, 7- arxegoniy. Qirqbo`gimlar . Bu sinf 1 ta oila, 25 turdan iborat. Qirqbo`g`imlar ko`p yillik o`t o`simlik hisoblanadi. Bular yer sharining Avstraliyadan boshqa hamma qismida tarqalgan. Shulardan 11 turi MDXning har xil joylarida, 3 turi UzRda uchraydi. Janubiy Amerikaning tropik qismida uchraydigan qirqbo`g`imning poyasining yo`g`onligi 2 sm, uzunligi esa 12 m ga yetadi.U butalarga osilib o`sadi. Bu sinfga MDXning hamma yerlarida uchraydigan "Dala qirqqbo`g`imini"vakil qilib olamiz. Dala qirqbo`g`imi ko`p yillik o`t o`simlik bo`lib uning ildizpoyasi yerga chuqur o`rnashgan. Ildizpoyadan, kattaligi danakdek keladigan tuganagi bor. Bu tuganakda zapas oziq moddalar to`planadi. Ildiz poyadan yer betiga poyalar o`sib chiqadi. Bu poyalarning uzunligi 1 m gacha bo`lishi mumkin. Qirqbo`g`imning poyasi 2 xil bo`ladi. 1. Vegetativ yoki assimilyatsion poya -yozgi: 2. Spora beruvchi poya-bahorgi Vegetativ poya yashil rangda bo`lib, kech bahorda o`sib chiqadi, kuzda qurib qoladi. Bu poyani "yozgi poya" deb ham yuritiladi. Spora beruvchi poya jigarang- pushti bo`lib, erta ko`klamda o`sib chiqadi. Sporalari yetilib to`kilgandan so`ng qurib qoladi. Poyasida bir qancha bo`g`im oraliqlari bo`lgani uchun bu o`simlikni xalq orasida qirqbo`g`im deyiladi. Dala qirqbo`gimi. 1-vegetativ va sporali novdalari bor osimlik, 2-3-sporofillar, 4-6-sporalar. Qirqbo`g`im. 1-otalik o`simta, 2-onalik o`simta, 3-spermatozoid. Poyasidagi epidermis xujayralari bilan sug`orilgan. Bargi juda mayda, reduksiyalangan, uchburchakli bo`lib, poyaga tagi bilan doira shaklida o`rnashgan.

www.arxiv.uz Poyasi ko`ndalang kesmida tashqi tomonidan epidermis bilan qoplangan. Epidermis ostida ustitsalar joylashgan. So`ngra mexanik to`qima po`stloq xujayralari, peretsikl bilan o`ralgan o`tkazuvchi to`qima bog`lamlari uchraydi. O`tkazuvchi to`qima bog`lamlari yopiq, ya`ni floema bilan ksilema o`rtasida kambiya bo`lmaydi. Dala qirqbo`g`imi vegetativ, jinssiz va jinsli yo`l bilan ko`payadi. Vegetativ ko`payishi ildizpoya yoki tuganaklari yordamida bo`ladi. Jinssiz ko`payish sporalar yordamida, jinsli ko`payish o`simtada, ya`ni gametofitda tarqqiy etgan jinsiy organlar yordamida bo`ladi. Sporalar bahorgi poyaning uchiga joylashgan boshoqchalarda vujudga keladi. Spora beruvchi boshoq sporachi barglardan tashkil topgan.Sporachi barglarning ostki tomonidan 6-8 tacha sporangiyalar doira shaklida joylashgan . Sporangiyalarning shakli ko`zachaga o`xshash bo`ladi. Sporangiyalar ichida ko`p miqdorda sporalar taraqqiy etadi. Sporasi sharsimon qoramtir-yashil xujayralardan iborat bo`lib, 2 qavat po`st bilan o`ralgan. Tashqi po`sti "ekzina" ichki po`sti "intina" deb ataladi. Sporaning 4 ta speralsimon ellaterasi bo`ladi. Ellatera havo nam bo`lgan vaqtda ellateralar to`g`rilanib, yozilib ketadi. Bu ellateralar sporalarning bir biriga ilashib tarqalishiga yordam beradi. Sporalar morfologik jihatdan bir xil bo`lsa ham, fiziologik jihatdan har xil bo`ladi. Bir xil sporadan otalik o`simta o`sib chiqsa, 2 xil sporadan onalik o`simta o`sib chiqadi. O`simtalarning otalik yoki onalik bo`lishiga tashqi muhit ham bog`liq. O`simta 2 uylik, 1 jinsli, agar spora organik moddasi ko`p bo`lgan unumdor yerga tushib qolsa, undan onalik o`simtasi, qumli yerga tushib qolsa, otalik o`simtaga aylanadi. Jinsiy ko`payish suvning yordamida bo`ladi. Anteridiya ishlab chiqqan spermatozoidlar suvda suzib borib, Arxegoniyalar bo`yni orqali kirib tuxum hujayrani otalantiradi. Natijada embrion hosil bo`ladi. Embrionni yangi o`simlik-jinssiz nasl-sporofit o`sib chiqadi. Qirqbo`g`imning yozgi poyasi meditsinada siydik xaydovchi sifatida ishlatiladi. Qirqbo`g`imning epidermis hujayrasi bilan sug`orilgani uchun misgarlikda idishlarni oqartirish uchun qo`llaniladi. Bahorgi poya ba`zan ovqat uchun iste`mol qilinadi.

www.arxiv.uz Plaunlar tartibi Plaunlar sinfi 2 tartibga bo`linadi: 1.Bir xil sporali plaunlar 2.Ikki xil sporali plaunlar Bir xil sporali plaunlarga vakil qilib apteka plauni-ni olamiz. Apteka plauni o`rmonlarda, qarag`ayzorlarda uch-raydi. O`rta Osiyoda uchramaydi. Poyasining uzunligi 70 sm ga yetadi. Apteka plauni doim yashil, ko`p yillik o`t o`simlik. Plaun. 1-boshoqcha, 2-buyraksimon sporogon, 3-spora, 4-bir uyli ikki sporali maysa. Poyasi dixatomik ravishda o`sadi. Bargi mayda, bigiz shaklida bo`ladi. Tik o`suvchi poyasi qo`shaloq yoki yakka boshoqchalari bilan tamom bo`ladi. Boshoqchani sporacha barglaridan tashkil topgan. Sporachi barglarning ichki shakli buyraksimon sporangiyalar taraqqiy etadi ichida sporalar vujudga keladi. Bu sporalar sporangiya xujayralarning reduksion yo`lida bo`linishi natijasida hosil bo`ladi. Sporalar nixoyatda mayda va yengil, quruq bo`ladi. Sporalar yetilgandan so`ng sporangiyalar yoriladi. Natijada sporalar shamol yordamida tarqalib ketadi. Qulay sharoitga tushib qolgan spora una boshlaydi. Sporadan tuganakka o`xshash o`simta o`sib chiqadi. Bu o`simtada anteridiya va arxegoniya taraqqiy etadi. Ante- rediya va arxegoniyalarning taraqqiy etishi uchun 10-12 y.vaqt ketadi. Apteka plaunining o`simtasi 1 uyli 2 jinslidir. Otalanish protsessi bahorda, yog`ingarchilikda bo`ladi. Anteriyada ishlab chiqqan spermatazoidlar arxegoniyaning tuxum xujayrasini otalantirgandan so`ng embrion hosil bo`ladi. Embriondan yangi o`simlik o`sib chiqadi. Bu o`simlik jinssiz nasl sporofit. Apteka plauni detskaya prisipka sifatida, pillyula tayyorlashda sporadan sepib qo`yiladi. Ya`ni pil-lyulalar bir biriga yopishib qolmaydi. Og`ir sanoatda eritilgan metallarni qoliplashda ishlatiladi. Har xil sporali plaunlarga selaginellani misol qilib olamiz. Bu o`simlik ham ko`p yillik o`simlik, doim yashil o`simlik /o`tli/ poyasi dixatomik ravishda shoxlangan. Tik va yotib o`suvchi poyalari bo`ladi. Vertikal poyasida boshoqchasi

www.arxiv.uz bor. Boshoqchasida 2 xil: katta-makrosporangiyalar va kichik makrosporangiyalar bo`ladi. Mikrosporangiyalardan mikro-spora taraqqiy etadi. Undan otalik o`sib chiqadi. Makro-sporangiyalardan makrospora taraqqiy etadi. Undan onalik o`simta o`sib chiqadi. O`simtasi demak 2 uyli 1 jinsli. Otalanish yog`ingarchilikda bo`ladi. Ochiq uruflilar tipi Ochiq urug`li o`simliklar bir tomonidan yuqori sporali o`simliklarga 2-bir tomondan yopiq urug`li o`simliklarga o`xshaydi. Ochiq urug`li o`simliklar urug` beradigan qirq-quloqlardan, yopiq urug`li o`simliklar ochiq urug`li o`simlik-lardan kelib chiqqan. Ochiq urug`li o`simliklarga butalar,daraxtlar kiradi. Yopiq urug`li o`simliklar orasida daraxtlar,butalar, yarim butalar va o`tli o`simliklar uchraydi. Ochiq urug`li o`simliklar asosan monopodial tipda shoxlanadi. Yopiq urug`li o`simliklar esa monopodial,simpodial va dixatomik ravishda shoxlanadi. Ochiq urug`li o`simliklarda suv naylari bo`lmaydi. Suv naylari vazifasini traxeidlar bajarib turadi. Yopiq urug`li o`simliklarning to`qimasida esa suv naylari xamda traxeidlar bo`ladi. Ochiq urug`li o`simliklarning urug` kurtagi ochiq yerda taraqqiy etadi. Yopiq urug`li o`simliklarni urug`i mevaning ichida taraqqiy etadi. Ochiq urug`li o`simliklarda esa urug` g`uddalarda taraqqiy etadi. Bularda meva bo`lmaydi. Ochiq urug`li o`simliklardagini aksi, yopiq urug`li o`simliklarni mevasi bo`ladi. Ochiq urug`li o`simliklarning endosperma to`qimasi otalanish protsessidan oldin hosil bo`ladi. Yopiq urug`li o`simliklarda esa endosperma to`qimasi otalanishdan keyin hosil bo`ladi. Ochiq urug`li o`simliklarda qo`shaloq otalanish bo`lmaydi, yopiq urug`li o`simliklarda esa qo`shaloq otalanish bo`ladi. Ochiq urug`li o`simliklarning ko`pchiligi doimo yashil o`simlik hisoblanadi. Ochiq urug`li o`simliklar 7 ta sinfga bo`linadi: 1. Urug`li paporotniklar 2. Sagovniklar 3. Bennetitlar 4. Kordaitlar 5. Ginkgolar

www.arxiv.uz 6. Igna barglilar 7. Ignacha barglilar Urug`li qirqquloqlar . Ular o`zining tashqi tashqi ko`rinishi bilan hozirgi daraxtsimon qirqquloqlarga o`xshar, lekin har xil sporali bo`lib, urug` yordamida ko`payishi bilan ulardan farq qiladi. Uning poyasida qo`sh patsimon yirik - yirik murakkab barglar bo`lar, ularning asosiy bandlari ko`pincha dixotomik shoxlanar edi. Poya o`zak qismining juda rivojlangan bo`lishi va kambiy xalqasi yordamida ikkilamchi tartibda qalinlasha olgani bilan ajralib turadi. Ikkilamchi yog`och, hozirgi ochiq urug`lilardagiga o`xshash, traxeidlardan tuzilgan, po`stlog`i ancha qalin bo`lgan. Liginoptenis mikro-makrosporalar xosil qilgan. Sagovniklar . Sagovniklar hozir yashab turgan o`simliklar bo`lib, eski (Cycas, Macrozamia, Bowenia, Encephalarthos, Stangeria kabi avlodlar) va yangi dunyoning (zamia,Microcycas, Ceratoramia, Pioon avlodlari) tropik hamda subtropik mintaqalarida tarqalgan 9 ta avlodi o`z ichiga oladi. Sagovniklar - ustunsimon oddiypoyali daraxtlardan; poyasi axayon - axyonda shoxlangan bo`ladi. Poyasining uchida juda yirik, patsimon qalin-qattiq barglar tojdek bo`lib turadi. Mikrosporangiylari tangachasimon mikrosporofillarning chetida turadi yoki tangachasimon makrosporofillardan joy olgan, mikrosporofillari to`p-to`p bo`lib, otalik qubbalarini hosil qiladi. Makrosporangiylar (urug`kurtaklar) makrosporofillarning chetida turadi yoki tangachasimon mikrosporofillardan hosil bo`lgan onalik qubbalaridan joy oladi. Bu tartib Cucas (yoki sagovnik) misol bo`la oladi. Barcha ochiq urug`liklar singari, Cucas har xil sporali o`simlik bo`lib, makro- va mikrosporalar bilan ko`payadi. Ko`pchilik Sagovniklar Cucas ga o`xshash, aksari shoxlanmaydigan to`g`ri poyali o`simliklar bo`lib, poyasining uchida uzunligi 2,5-3 m ga boradigan yirik - yirik barglar chiqaradi. Sagovniklarning poyalari odatda metrlar bilan o`lchanadi.

www.arxiv.uz Eng qayta qoplovchi barglar bilan qoplanishi gulning atrofidagi gul qo`rg`onini eslatadi. Ularning cheklanishi shamol va hashoratlar yordamida sodir bo`lishi kerak. Bennetgetlarning urug`ida murtak to`la rivojlangan, oziq moddalar ikki pallada to`plangan. Kordaitlar Kordaitlar asosan paleozoy erasida o`sib, hozir qurib bitgan o`simliklar tartibidir. Tartibning eng yaxshi o`rga-nilgan vakili Cordates avlodidir. Tanasida serbar yog`och zonasi bilan o`ralgan, o`sha yog`och qismi tuzilishi jihatidan ninabarglilarning yog`och qismiga o`xshagan edi. Ginkgolar Gingkgoales tartibi hozir Ginkgoaceae degan atigi bitta oilani o`z ichiga oladi, bu oilaning birdan-bir vakili ginkeo ( Ginkgo biloba) dir. G.Biloba adl bo`ladigan daraxt bo`lib, balandligi 30-40 m ga, yo`g`onligi 3-4 m ga yetadi. Poyasi 18 sm gacha boradi, masalan, Avstraliyada o`suvchi Macroramia Hopei ning poyasi shuncha keladi. Benettitlar Bennetitlar tashqi ko`rinishidan sagovniklarga o`xshab yura davrida rivojlangan, yer yuzini qoplab so`ng yuqori bo`r davrida butunlay yo`qolib ketgan o`simliklardir. Bennettitlarning ichki tuzilishi urug`li qirqquloqlilar bilan sagovniklarning ichki tuzilishiga juda yaqin. Ularning poyalarida kambiylari lub va ancha qalin po`stloq, birlamchi, ikkilamchi yog`ochlik xalqalarni hosil qiladi. Bennetitlarni g`uddasi o`zidan oldingi sinf o`simlik-larning g`uddasidan ikki jinsiyligi bilan farq qiladi. Fuddaning tashqi tomonidagi ko`plab mikrosporangiylarda mikrosporalar yetilsa, g`uddaning markazdagi juda qisqargan makrosporofitda bitta urug` kurtak rivojlanadi. Sporofitlar tashqi tomondan po`stlog`i to`q kul rang va silliq bo`lib, keyinchalik har tomonga yeyilib ketadigan piramida shox-shabbasi bor. Ginkgo barglari juda g`alati: ular odatda ikki bo`lakka bo`lingan uchburchak plastinkadan iborat bo`lib, uzun bandga aylanadi; ba`zan plastika yaxlit bo`ladi.

www.arxiv.uz Ginkgo - ikki uyli o`simlikdir: uning mikro - va makro-sporangiylari har xil individda hosil bo`ladi. 1-5 biz o`tmaymiz, bular yo`q bo`lib ketgan. Igna barglilar . Bu sinfga 6 ta oila,40 avlod,450 tur kiradi. Bular xozirgi zamon iqlimiga ham moslashgan. Ignabarglilar sinfiga daraxtlar, qisman butalar kiradi. Bu sinfga kiruvchi o`simliklardan yer yuzida ko`p tarqalganlari: Sosna-qarag`ay, archa, pixta, kiparis, mojevelnik va boshqalar. Igna barglilarning bargi qattiq, ensiz, ignasimon, ba`zan tangachasimon bo`lib, yosh shoxchalarda spiral yoki qarama-qarshi joylashgan. Igna barglilarning barglari ko`pchiligi ignasimon bo`lgani uchun ularga shunday nom berilgan. Igna barglilar asosan monopodial, qisman simpodial tipda shoxlanadi. Mas: Mamont daraxti simpodial tipda shoxlangan bo`ladi. Bu daraxt yer yuzida uchraydigan daraxtlarning eng kattasidir. Uning bo`yi 150m, eni esa 40 m bo`lib u uzoq yil yashaydi. Igna bargli o`simliklarning ildizida ildiz qini bo`l-maydi. Ildiz qini o`rnida ektotrof mikorizalar bo`ladi. Igna barglilar jonsiz va jinsli yo`lda ko`payadi. Igna barglilarga vakil qilib oddiy qarag`ay-sosna obыknovennayani olamiz. Oddiy qarag`ay 1 uyli doim yashil 2 jinsli o`simlik bo`lib, yer yuzida juda ko`p tarqalgan. Qarag`ay daraxti-ning bo`yi 40-50 m bo`lib, u 500 y-gacha yashaydi. Qarag`ay daraxtining poyasida va bargida smola yo`llari bo`lib, unda smola ishlanib chiqadi. Shuning uchun ham poyasini binokorlikda ko`p ishlatiladi. Qarag`ay poyasi uzoq muddatgacha chirimaydi. Qarag`ayning otalik va onalik gullari g`uddalarda joylashgan bo`ladi. Bu g`uddalar turini o`zgartirgan barglardan tashkil topgan. Otalik guli-mikrosporalistik, onalik guli esa makrosporalistik deb ataladi. Otalik gulining pastki tomonida changdon/mikrosporangiyalar taraqqiy etadi. Mikrosporangiya xujayralari reduksion bo`linishi natijasida mikrosporalar, ya`ni changlar hosil bo`ladi. Chang 2 qavat po`sti bilan qoplangan. Oddiy qarag`ayning rivojlanish sikli.

www.arxiv.uz А- qarag`ayning umumiy ko`rinishi, Б- changchi qubbasining kesimi, В- changchi, Г-urug`chi qubbasining kesimi, Д-urug`kurtagining kesimi, Е-urug tangachasi ikkita urug`i bilan, Ж-urug`inig usunasiga kesimi. 1.Ekzina-tashqi qavati 2.Intina-ichki qavati. Qarag`ayni o`zi sporofit, changi, urug`kurtak arxegoniya-game-tofit chang bilan tuxum xujayra qo`shilib ya`ni gametofit bilan gametofit diploid jinssiz giploid nasl hosil bo`ladi. Ekzina bilan intina orasida bo`shliq bo`lib, u yer havo bilan to`lgan, shuning uchun ham qarag`ay changi havoda uzoq muddat tura oladi. Changda 2 xil yadro bor: 1.Anteridial yadro 2.Vegetativ yadro Onasi g`uddasi 2 xil turni o`zgartirgan barglardan tashkil topgan 1-xili g`uddaning tashqi tomonida bo`lib, qoplag`ichlik vazifasini bajaradi. Buni "kroyuщaya cheщuya" deyiladi. Bu barg urug` hosil qilmaydi. 2 xil bargi urug` beruvchi barg-semennaya cheshuya deyiladi. Urug` beruvchi bargni pastki tomonida 2 ta urug` kurtagi, ya`ni makrosporangiya joylashgan. Urug` kurtagi quyidagi qismlardan tashkil topgan. 1.Urug` kurtagining bandi-funikulus. 2.Urug` kurtagining qoplog`ich to`qimasi-intugument 3.Urug` kurtagining asosiy to`qimasi-nutsellus 4.Chang yo`li-mikropille Urug` kurtagining markazida bola qopchig`i, endosperma xamda 2 ta arxegoniya korpuskula joylashgan. Qarag`ay shamol yordamida changlanuvchi o`simlikka kiradi. Qarag`ay changi shamol yordamida onalik g`uddasiga kelib tushdi. Onalik g`uddasidagi urug` kurtagining asosiy to`qimasi-nutsellusga kirib, 1 yil dam oladi. 2-yili una boshlaydi. Changning anteredial yadrosi 2 ga bo`linadi. Natijada 2 xil yadro hosil bo`ladi:

www.arxiv.uz 1. Bazal yadro. 2. Generativ yadro. Changning vegetativ yadrosi esa, chang trubkasiga aylanib ketadi. Anteredial yadrodan hosil bo`lgan bazal yadro chang trubkasining o`sishiga yordam beradi. Generativ yadro bo`linib, 2ta spermiya hosil qiladi. Spermiyalarning 1 tasi chang trubkasi orqali siljib kirib, arxegoniyalarning 1 tasini otalantiradi. 2 arxegoniya otalanmasdan qoladi. Otalangan arxegoniyadan embrion vujudga keladi. Onali g`uddasida otalanishi protsessidan oldin qizg`ish rangda bo`lib, otalangandan so`ng yashil rangli bo`lib qoladi. Urug`i yetilishi davrida qo`ng`ir rangga aylanadi. Qarag`ayni otalanish protsessini rus olimi Gorojanin tekshirgan. Qarag`ay poyasidan skipidar, bargidan smola olinadi. Skipidar bod kasalligida surtiladi. Ignanabarglilar sinfi. Bu sinfga kiruvchi o`simliklar 1 uyli 2 jinsli yoki 2 uyli 1 jinsli bo`ladi. Bularda smola yo`llari mutlaqo bo`lmaydi. Ignacha barglilar sinfi quyidagi tartibga bo`linadi: 1. Efedralar(Zag`oza) Zag`oza. А-makro va mikrog`uddali poya, Б-mikrog`uddalar, В-makrog`uddalar, Г- makrog`uddaning uzunasiga kesimi. Efedra buta bo`lib, u tog`li rayonlarda va cho`llarda uchraydi. Efedraning tashqi ko`rinishi qirqbo`g`imga o`xshab ketadi. Efedra 2 uyli 1 jinsli o`simlik. Efedradan efedrin degan alkaloid olinadi. Efedrin alkaloidi medi-sinada katta ahamiyatga ega. U bod va boshqa kasalliklarga ishlatiladi. 1.Velvichiyalar Velvichiyalar tartibidan faqat 1 ta tur saqlanib qolgan. Bu tur, ya`ni Velvichiya janubiy Afrikada o`sadi. Velvichiyaning bo`yi juda past. Uning 2 ta bargi bo`lib, bu barg 100 y gacha yashay oladi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Xrjanovskiy V.G."Kurs obщyey botaniki" II tom «Vыsshaya shkola» 1982. 2. Kursanov L.I, Komarnitskiy N.A, Meyyer K.I,Razdorskiy V.F,Uranov. A "Botanika" II tom, O`simliklar sistematikasi", Toshkent 1972 3. Jebrak A.R."Kurs botaniki",M.Sovetskaya nauka,1949. 4. Jukovskiy P.M "Botanika"M,Sovetskaya nauka 1949. 5. Komilova F,Jonurazov F."Botanikadan amaliy mashg`ulotlar","Mexnat" 1986. 6. G.P.Yakovlev.,V.A.Chelombitko.Botanika.M.Iz-vo "Visshaya shkola"1990 god. 7. Xolida Mirfayoz qizi Maxkamova. Botanika. T."O`qituvchi» 1995 yil. 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Urug`li o`simliklar

Urug`li o`simliklar - spermatophyta

Yuksak sporali o`simliklarga qisqacha tasnif. Moxsimonlar. Qirqquloqsimonlilar

Yopiq urug`lilar-o`simliklar evolyutsiyasida eng yuksak taraqqiy etgandir. Reproduktiv organlarning paydo bo`lishi. Gul va to`p gullar

Magnoliyatoifalar, yopiq urug`lilar yoki gulli o`simliklar bo`limi-magnoliophyta, angiosper- matophyta, anthophyta