Moddalarning ajralishi - Botanika - Referatlar

Moddalarning ajralishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1251 KB

Ko'chirib olish

Moddalarning ajralishi Reja : 1. О‘simliklarda maxsus ajratmalar tizimining faoliyati 2. Polisaxaridlarning ajralishi 3. Oqsillarning ajralishi. 4. Tuzlarning ajralishi. 5. Terpenoidlarning ajralishi 6. О‘simliklarning ekskretor tizimlari

О‘simliklardan moddalar ajralishi jarayoni keng tarqalgan bо‘lib bir xil vazifalarni bajarishi mumkin. Masalan, zararlanishdan va hujayraga infeksiya kirishidan hujayra devori himoya qiladi. Hujayra devorining о‘zi esa sitoplazmadan kelayotgan polisaxaridlar va boshqa birikmalardan sintezlanadi. Shuningdek, shilimshiq polisaxaridlar tufayli bir qancha organlar masalan, ildiz tukchalari changi yeaychalar va boshqalar himoyalanadilar. Barglar yuzasida himoya vazifasini bajaruvchi mumli ajratmalarning ham о‘simliklarning о‘sishi va rivojlanishidagi ahamiyati katta. SHо‘rlangan muhitlarga о‘suvchi galofit о‘simliklar hujayralarida ionlar nisbatining doimiyligini ham hujayralarning ajratmalari asosida faoliyat kо‘rsatadigan tuz bezchalari va tuz tukchalari ta’minlaydi. Avval aytib о‘tganimizdek, hasharotxо‘r о‘simliklarda oziqning hujayra tashqarisida hazm bо‘lishi ham hujayra ajratmalari–fermentlar faoliyatiga bog‘liqdir. Nektarning ajralishi esa gullarning changlanishiga va boshqa hollarga sababchi bо‘ladi. О‘simliklar metobolizmining mahsulotlari atrof-muhitga kuchli ta’sir kо‘rsatadi. Masalan, ildiz ajratmalari tuproqning faqatgina fizik-kimyoviy xossalariga ta’sir etib qolmasdan, balki unda yashayotgan organizmlar avvalo mikrofloraga katta ta’sir qiladi. mg/s.о‘simlik

24-rasm. О‘simlik ildizlaridan moddalarning chiqishi va unga kirishning ritmi. (Gunar 1957 V.V Kuznetsov G.A Dmitriy Yeva 2005 bо‘yicha). О‘simliklarning hayot faoliyati natijasida har yili atmosfera havosiga 175 mln tonna uchuvchan uglevodorodlar, terpenoidlar va shu jumladan, о‘simliklar tomonidan efir moylari ajraladi. Suv о‘tlari tomonidan gedrosferaga ajratiladigan ajratmalar ular tomonidan о‘zlashtirayotgan umumiy uglevodorodning 20-40% qismini tashkil qiladi. Efir moylari kabi kuchli qaytarilgan uchuvchi medobolitlarning chiqarilishi о‘simliklarning modda almashinuvini muvofiqlashishiga olib keladi. Evolutsiya davomida uchuvchan moddalarning ajralishi xususiyatlarini saqlanib va mustahkamlanib borishi boshqa hollar uchun ham foydalidir. Masalan, ayrim organizmlardan saqlanish yoki ayrimlarini chaqirishda ajratmalarning о‘rni beqiyosdir. Shuningdek, hujayra ajratmalari tufayli atrof muhit о‘simliklarni ayrimlarining о‘sishi va rivojlanishi kuchayishi yoki susayishi fitogenozdagi о‘simliklarning о‘zaro munosabatlarini belgilaydi. О‘simliklar jamosidagi bunday kimyoviy munosabatlar allelopatiya deyiladi. Moddalarning ajratishning uslublari. О‘simliklarda ham xuddi hayvonlardagi kabi moddalarning ajralishi faol yoki kuchsiz bо‘lishi mumkin. Modda almashinuvi mahsulotlarning konsentratsiya gradiyenti bо‘yicha kuchsiz ajralishi sekretsiya faol tashiluvi rо‘y berib metabolik energiya sarflanishi bilan boradi. О‘simliklarda ham xuddi hayvonlardagi kabi moddalar ajralishining 3 ta, ya’ni merokrin, apokrin va galokrin tiplari kuzatiladi. 1. Sekretsiyaning merokrin tipi ham ikki hil bо‘ladi. Bular: a) membranalar orqali bо‘ladigan hamda ionlar nasosi yoki faol tashuvchilar ishtirokida bо‘ladigan erkrin sektetsiyasi. b) granulokrin sekretsiyasi-ajratmalarning “membranaga о‘ralgan”, ya’ni pufakchalar (vezikulalar) holida ajralib plazmalemmalar bilan uchrashganda yoki vakuolaga kirganda ta’sir qiladi.

2. Apokrin sekretsiyasi. Bunda ajraluvchi modda sitoplazmaning bir qismi bilan qо‘shilib chiqadi. Masalan, galofit о‘simliklardagi tuz ajratuvchi bezlar boshqachalarining uzlib tushishi. 2. Galokrin sekretsiyasi. Bunday holda hujayraning sekretsiyaning о‘ta faolligi butun hujayra ajratmaga aylanadi. Masalan, ildiz qinchalari yuzasida shilimshiq massaning hosil bо‘lishi va ildiz tukchalarining harakatlanishini yengillashtirishi. Sekretsiya jarayoni maxsus hujayralar yoki tо‘qimalar faoliyati tufayli rо‘y beradi, ammo shuning bilan birga sekretsiya xodisasi har bir о‘simlik hujayrasi uchun xosdir. Masalan, barcha hujayralarning devorida ion nasoslari (N + - pompalari va boshqa.) va ikkilamchi tashiluv mexanizmlari faoliyat kо‘rsatadi. О‘simliklar organizmda hayvonlardan farqli о‘laroq yagona sekretsiya ajratuvchi organ yо‘q. Shuning uchun ham ajratma hujayraning ichida. Masalan, vakuolada maxsus zahiralovchi tuzilmalarida masalan, mumlarning yig‘ilishi yoki bо‘lmasa о‘simlik yuzasiga chiqarilishi mumkin. Erkin sekretsiyaning nisbatan о‘rganilgan mexanizmi ionlar nasosi, avvalo N + -pompalaridir. Granulokrin yoki vezikular sekretsiyasining fiziologiyasi kamroq о‘rganilgandir. Vezikulyar sekretsiyasining molekulyar mexanizmi о‘simlik organlarida umuman о‘rganilmagan. Binobarin, Sa 2+ -о‘simlik hujayralaridagi sekretsiya jarayonlari ham xuddi hayvon hujayralaridagi kabi bо‘lishi mumkin. 1. О‘simliklarda maxsus ajratmalar tizimining faoliyati Maxsus ajratmalar ajratuvchi tuzilmalar asosan ikki xil tipda tashqi va ichki bо‘ladi. Tashqi sekretor tuzilmalarga temirsimon tukchalar (trixomalar), bezchalar (tuzli, hasharotxо‘r о‘simliklar), nektarchilar, osmoforlar, ya’ni gulning har xil qismlarida joylashgan va ularga turli xushbо‘y hidlarni beruvchi bezchalar, va gidatodlar misol bо‘ladi. (rasm).

Ichki sekretor tuzilmalarga kiruvchi-idioblastlar g‘aroyib hujayralar bо‘lib, ayrim moddalarning yig‘ilishiga xizmat qiladi va boshqa hujayralardan о‘zlarining о‘lchamlari va kо‘rinishi bilan farq qiladi. Oqsilli shira ajratuvchi hujayralarning о‘ziga xos xususiyatlaridan biri bu ularda ajraluvchi oqsillarni sintezlovchi donador YER va kо‘plab mitoxondriyalarning bо‘lishligidir. Shuningdek, ushbu hujayralarda GA faol holda bо‘lishi ham oqsillarning qandlashishiga va glikoproteinlar hosil bо‘lishiga olib keladi. Nektar kо‘p kompenentli mahsulotdir. Ammo uning asosini bir muncha о‘zgargan floema shirasi tashkil qiladi. Ammo floema shirasida saxaroza kо‘p bо‘lsa, nektar tarkibida odatda glyukoza, fruktoza va saxaroza kо‘p bо‘ladi. Shunigdek, kichik miqdorda bо‘lsa ham nektar tarkibida K + , Na + , Sa 2+ , Mg 2+ , Po 4 3- kabi ionlar, ikki va uch karbon organik kislotalar, vitaminlar (askorbit, nikotinat kislotalari va boshqalar.), oqsillar, ayrim hollarda lipidlar ham uchraydi. 25-rasm. Tashqi chiqaruvchi tuzilmalar (Ezau, 1980). a, b, v – Lavandura vera о‘simligi barglarining chiqaruvchi tukchalar: b, v-ajratma yig‘ilayotgan kutikulaning chо‘zilishi (1): g-Pelargonium о‘simligining bir hujayrali boshchali ajratma tukchasi: d-Urtisa urens о‘simligining kuydiruvchi tukchasi: ye-Vitis vinifera uzum barglarining ajratuvchi tukchalari: j-Gossipium arboreum g‘о‘za barglarining ajratuvchi tukchalari.

Nektarchilardagi qandlarning miqdori nektarchilarning tipiga, о‘simliklarning turiga, namlikga va haroratga qarab 7-87% atrofida bо‘lishi mumkin. Floral nektarniklar hasharotlarning teproduktiv kо‘payishi uchun zarur bо‘lgan steroid gormonlar tipidagi moddalar ham bо‘lishi mumkin. Nektarning chiqishiga fotosintez mahsuldorligi katta ta’sir qiladi. Nektarning ajralishi uchun shu nektarchiga yaqin bо‘lgan bargga assimilatlarning tashiluvi muhimdir. Nektarchi tо‘qimalarida floema shirasi tarkibidagi qandlar glyukoza, fruktoza va boshqalarga aylanadi va ularga nektarchining kraxmalidan hosil bо‘lgan qandlar qо‘shiladi. Nektarchidan nektarning ajralishi ular tо‘qimalarining jadal kislorod yutilishi bilan borib, haroratga bog‘liqdir. Nektarchidan nektarning chiqishi kislorod yetishmasligi, nafas olish zanjirining va oksidlanishli fosforlanishining ingibitorlari tufayli tо‘xtashi yoki sekinlashishi mumkin. Noqulay muhit sharoitida nektarchi tо‘qimalari nektar moddalari va uning birikmalarini ham yutishi mumkin. Nektarning hosil bо‘lishi va uning ajralishi jarayonlari yaxshi о‘riganilmagan hol hisoblanadi. Faraz qilinadiki uning tashiluvchining birinchi halqasi bо‘lib tо‘rsimon naychalardan floyema shirasining chiqishi xizmat qiladi. Nektar hosilalarining keyingi tashiluvi hujayra devorlari bо‘ylab (apoplast) bо‘yicha hamda plazmodesmalar orqali simplast bо‘yicha bо‘lishi mumkin. Yopiq urug‘lilarda floral nektarchilar mezozoy erasining bо‘r davrida hosil bо‘lgan deb qaraladi. Rangli gultojibarglar va hushbо‘y hid bilan birga nektar yopiq urug‘lilar gullarining chetdan changlanilishidagi entomofiliya xodisasida muhim о‘rin tutgan deb qaraladi. Nektarning paydo bо‘lishi о‘simliklar va hayvonlar evolutsiyasida alohida о‘rin tutadi. Masalan, о‘simliklar gullarining rang-barangligiga, changlatuvchi hashoratlarning oziqlanish apparatining о‘zgarishi va ularda ma’lum bir oziqlanish rejimining paydo bо‘lishi shular jumlasidandir. О‘simliklar gullaridan ajratuvchi nektar bilan bir qancha umurtqasiz hayvonlar vakillari, masalan, chumolilar, arilar va boshqa hashorotlar oziqlanadilar.

Nektar о‘z tarkibida fitonuidlar tutgani va bakteriositatik xossasiga ega bо‘lgani uchun zigota va uning hosilasini mikroorganizmlardan himoya qiladi. Polisaxaridlarning ajralishi. О‘simliklarda polisaxarid shirasini ajratuvchi maxsus hujayralar ham mavjud. Shira hujayra devori va plazmolemma о‘rtasidagi idioblastlarda hosil bо‘ladi. Ajratilayotgan polisaxarid, shira, nordon va neytral polisaxaridlardan tashkil topgan bо‘lib, xususiyatlari jihatidan pektin moddalarga nordon miyeropolisaxaridlarga о‘xshashdir. Suv о‘tlarining shirasi sulfatlangandir. О‘simliklarning barcha polisaxarid shiralari kuchli darajada sun’iydir. Polisaxarid shiralarini ajratuvchi hujayralarning о‘ziga xos tomonlari bu о‘zlarida kо‘p sonli pufakchali diktiosomalarga ega Golldji apparatining miqdorining odatdagidan kо‘pligidir. Shiraning ajralishi granulokrin tipida bо‘ladi. Ildiz tukchalari qinchalari hujayralarida shira avvalo hujayra devori va plazmalemma orsida yig‘iladi va sо‘ngra hujayra devorini teshib tashqariga chiqadi. Golldji apparatining xar bir vizikulasidan 30 soniyada polisaxarid ajralib turadi. Hujayralarning sekretorlik faolligi esa davriy ravishda xar bir uch soatda rо‘y berib turadi. Shira polisaxarid ajralishi davrida hujayraning о‘zi vakuolaga aylana boshlaydi va oxir oqibatda о‘zlari ham shiraga aylanadi ya’ni galokren sekretsiyasi rо‘y beradi. Hujayralarning polisaxarid tipidagi shirali ajratmalarning ahamiyati katta. Masalan, hashoratxо‘r о‘simliklarda ov shirasi moxlarning arxegonyasida esa spermatozoidlarning harakatlanuvchi muhiti. Ildiz qinchalarining polisaxarid ajratmalari ildiz tukchasi yuzasini ximoya qilish bilan ularning tuproq zarrachalari orasidagi harakatini ham yengillashtirada, shuningdek ushbu shirali ajratmalar о‘simlik tо‘qimalari va uning yuzasida suv ushlab qolinishida yordam beradi va urug‘larining unishida qatnashadi ya’ni urug‘lar ivitilganda ularning epidermial hujayralari shira ajratish xususiyatiga ega. О‘simliklar hujayralaridan ajralgan shira tarkibida ayrim oqsillar, masalan liktinlar ham bо‘lishi mumkin. Liktenlar hujayra, tо‘qima va organlarni infeksiya kirishidan saqlaydi yoki ma’lum bir о‘simlik uchun xos bо‘lgan mikrofloraning shakllanishida yordam beradi.

Oqsillarning ajralishi. О‘simliklarning oqsilli ajratmalaridan nisbatan keng ma’lum bо‘lgan bu xashoratxо‘r о‘simliklarning umurtqasiz hayvonlarni oziq sifatida ajratgan hazm suyuqligidir. Ammo oqsilli ajratmalar boshqa о‘simliklar barglaridan ham ajralishi mumkin. Masalan, terak va tol о‘simliklari barglaridan ajraluvchi shiralarning tarkibi ontogeniz davomida terpinoidlardan glikoproteinlargacha о‘zgarishi mumkin (3-rasm). Shuningdek oqsilli shira ajratuvchilarga boshoqdoshlar alerom qavati hujayralaridan ajraluvchi shirani ham misol qilish mumkin. Proteinlar maxsus aleron vakuolalarida yig‘ilishi va ichki muhitga ajralishi mumkin. Masalan boshoqdoshlar va dukkaklilar aleron hujayralardagi zaxira oqsillar hamda boshoqdoshlar endospirmadagi gidrolitik fermetlar. Hashoratxо‘r о‘simliklarda shira ajralishi azot va fosforning mavjudligiga sezgir kimyoviy retseptorlarning ishi tufayli invetserlanadi. Boshoqdoshlar aleyron hujayralardan shira ajralishi gibberenlin garmoni nazorati ostida bо‘ladi. Tuzlarning ajralishi. О‘simliklarda mneral moddalarni ajralishida uch gurux sekretor hujayralar qatnashadi. 1. Galofit о‘simliklarning barglari va poyalaridan tuz ajralishini ta’minlovchi bezchalar. Ushbu bezchalar galofit о‘simliklarning tuzlar miqdori yuqori bо‘lgan sharoitda о‘sishi va rivojlanishi davomida olgan tuzlarning ajralishini ta’minlaydi va tuzlar bilan birgalikda kо‘p miqdorda suvning ham yuqolishiga olib keladi. Tuzlar barg va poyalarning yuzasidagi kutikulalarda yig‘ilishi yoki yomg‘ir suvlari bilan yuvilib ketishi mumkin. (3-rasm).

26 -rasm. Tamarix arhulla о‘simligining tuz ajratuvchi bezchalarini tuzilish sxemasi (Thoson va b., 1960): 1-ajratuvchi hujayralar: 2-yig‘uvchi hujayralar: 3-mezofit hujayralar: 4-plazmodesmalar: 5-mikrovakuolalar: 6- ajratma yig‘ilgan hujayra devori oraliqlari: 7-kutikula va kutinlashgan hujayra devori: 8-teshikchalar: 2. О‘simliklarning barglaridagi ikki qismdan, ya’ni boshcha va oyoqchadan iborat. Ikki hujayradan tashkil topgan tuz ajratuvchi tukchalar. Boshcha hujayrasi vakuolasida kо‘p miqdorda tuz tо‘planganidan sо‘ng u oyoqchadan uziladi. (apokrin sekretsiyasi) va о‘simlik shu yо‘l bilan ortiqcha tuzdan qutiladi. О‘simlik vegetatsiyasi davrida uning о‘rnida bir necha marotaba yangi boshcha hosil bо‘lib uzilib turadi. Tuzli tukchalar bilan juda kam miqdorda suv yо‘qotiladi va shо‘rlangan tuproqlarda о‘suvchi о‘simliklar orasida keng tarqalgandir. 3. Hasharotxо‘r о‘simliklarning ionlar, suv va gidrolitik fermentlar ajratuvchi bezchalari. Tuz ajratuvchi sistemalarning о‘simlikning boshqa о‘tkazuvchan tizimi bilan bevosita aloqasi yо‘q. Bezchalardagi va tukchalardagi ionlar simplast bо‘yicha tashiladi. Chunki ushbu hujayralarning yon devorlari siberin va lignin bilan tо‘yingan bо‘ladi. Tuzlarning chiqarilishi membrananing tashuvchi pompalari va vezikulalarining ishi tufayli rо‘y beradi. Masalan, limonnium о‘simligining tuz bezchalarining tashqi hujayralarining plazmalemmasida xlor ionlari tashqariga yо‘naltiruvchi elektrogen nasoslari mavjud. Xlor bilan birgalikda esa natriy ionlarining ham passiv tashiluvi rо‘y beradi. (4-rasm).

27 -rasm. Limonium latifolium barglarining tuz ajratuvchi bezchalari: 1-kо‘ndalang qobiq: 2-kutikula: 3-bezchali hujayra: 4-qо‘shimcha hujayra: 5-bakalsimon hujayra: 6-yig‘uvchi hujayra: 7-yadro: 8-yadrocha: 9- tonoplast,10-markaziy vakuola,11-diktiosomalar,12-mitoxondriyalar,13- vakuolacha,14-lipid tomchilari. Xlor tashuvchi nasosning ishi esa tashqi eritmadagi tuzlar miqdori bilan boshqarilib turadi va о‘simlikning tashqi tuzli sharoitga moslashishi mexanizmining ajralmas qismi hisoblanadi. Tuz yig‘uvchi tukchalar boshchalarida tuzning yig‘ilishi ham xuddi shunday tashqi muhitda faqatgina NaSL oshsagina rо‘y beradi. Bezchalar va tukchalarga ionlarning tashiluvi og‘irlik tufayli boshqariladi va ATF energiyasining sarflanishi bilan boradi. Terpenoidlarning ajralishi. Ushbu ikkilamchi metabolitlarning ajralishi bir hujayrali hosilalar yoki kо‘p hujayrali tuzilmalar tufayli rо‘y beradi. Bir hujayrali hosilalarga yog‘ hujayralari, sekretor idioblastlar misol bо‘ladi. Kо‘p hujayrali terpenoid ajratuvchilarga bez tukchalari, bezli epidermis, osmoforlar va boshqalar misol bо‘lib terpenoidlarning asosiy qismi hujayradan tashqariga chiqariladi. Idioblastlarda esa terpenoidlar asosan vakuolalarda yig‘iladi. Terpenoidlarda esa ajratuvchi hujayralarning о‘ziga xos tomonlaridan biri bu ularda silliq YER nisbatan rivojlanganligidir va ushbu tuzilma hozirgi vaqtda terpenoidlarning sintezida qatnashadi deb qaraladi. Shuningdek, terpenoidlar ajratuvchi hujayralarda nisbatan kо‘p miqdorda leykoplastlar, mitoxondriyalar va yog‘ tomchilari uchraydi. О‘simliklar tomonidan ajratiladigan efir moylari, mumlar, kauchik va gutta terpenoid-izoprenning (S 5 N 8 ) hosilalari hisoblanadilar va auefil SoA ishtirokida turli hujayralarda sintezlanadilar. Efir moylari tarkibiga quyidagilar kiradi: a) aldegidlar, spirtlar va alifatik terpenlar (S 10 N 6 ) va spirtlarning efirlari. Masalan, lenaleol spirti landish gullaridan ajraladi. L 1 apelsin moyida ham uchraydi. Geraniol atirgul, geran va evkalipt gullari tarkibida kо‘p uchraydi: b) о‘simlik terpenlar va ularning hosilalari. Masalan, limonen skipidlar, tmin va ukrop moylari tarkibida kо‘p uchraydi. Ikkilamchi spirt mentol perechnoy

myati tarkibidagi efir moyining 70% ga yaqinini tashkil qilish mumkin. Shuningdek, pinen moddasi skipidarning asosiy qismini tashkil qiladi. Kauchik va gutta esa izoprenning polimer hosilalaridir. Ammo ularning tarkibidagi izoprin qoldiqlarining soni har xildir. Masalan, gutta tarkibida 100 dona atrofida izopren qoldig‘i bо‘lsa kauchik tarkibida 500-5000 dona bо‘lishi mumkin. Kauchikning asosiy manbai Braziliya gviya о‘simligidir. Markaziy Osiyo sharoitida kauchik kо‘k sag‘iz va tо‘q sag‘iz о‘simliklari tarkibida kо‘p bо‘ladi. Ushbu о‘simliklarda kauchik ildizlarining sut ajratuvchi qismlarida yig‘iladi. Gutta moddasi esa subtropik о‘simlik evkomiya barglarida kо‘p uchraydi. О‘simliklarning ekskretor tizimlari. Yuqorida aytib о‘tilganidek, ajratmalar-sekretlar (polisaxaridlar, terpenoidlar, mumlar va b.) maxsus bо‘shliqlarda, va sut shirali kо‘rinishda yig‘ilishi mumkin. Sekretor hosila- bо‘shliqlar о‘simlikning barcha qismlarida uchrashi mumkin. Ular avval bir-biriga qattiq yopishgan hujayralarni orasini ajralishi yoki ayrim hujayralarning erib ketishi tufayli hosil bо‘lishi mumkin. Keyingi holda ajratma hujayra erib ketgunicha ajralishi mumkin deb hisoblanadi. Ushbu maxsus bо‘shliqlar va sut shirali hosilalardan shiraning ajralishi faqatgina ushbu tо‘qimalar zararlanganida ajralganligi tufayli ular о‘simliklarning ekskretor tizimlari deyiladi. О‘simliklar kо‘pchilik moddalarni passiv ravishda va faol tipda, ya’ni metabolik energiya sarflash orqali ajralishi mumkin. Sekreifiya jarayoni maxsus tо‘qimalar faoliyati tufayli bо‘ladi. Ammo bu barcha hujayralar uchun xosdir. Masalan, hujayra devorining shakllanishi, membrananing ion nasoslari, ikkilamchi faol tashiluv shular jumlasidandir. О‘simlik hujayrasi ajratmalari mexanizmi asosida xuddi hayvon hujayralaridagi kabi hollar yotadi. Ammo о‘simliklarda yagona ajratuvchi tizim yо‘q. Ajratma moddalar о‘simlik hujayrasining vakuolasida yoki maxsus hosila joylarda yig‘ilishi, ayrim hollarda esa tashqariga chiqarilishi mumkin. О‘simlik ajratmalari avvalo uning о‘zi uchun ya’ni ionlar gomeostazini ushlab turish uchun katta ahamiyatga ega. О‘simlik ajratmalari tuproq va yer usti fitoetinozini shakllantirishda hamda hasharotxо‘r о‘simliklar bilan hasharotlarning evalutsiyasida muhim о‘rin tutadi.

O'xshashlar

Moddalarning ajralishi

O`simliklarda moddalarning uzoqqa tashiluvi

Tabiat. Tabiatda moddalarning aylanishi. Tabiat hodisalari

O‘simliklarda boshqariluv va integratsiya tizimlari

Fotosintezning biosferadagi va xujayra metobolizmidagi о‘rni, о‘rganish uslublari