Bosh sahifa
Referatlar
Botanika
Mineral elementlarning fiziologik ahamiyati
Mineral elementlarning fiziologik ahamiyati
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
77.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Mineral elementlarning yutilish mexanizmi
Mikroelementlarning fiziologik ahamiyati
Mikroelementlar va ularning fiziologik ahamiyati
O’simliklarda asosiy makroelementlarning fiziologik ahamiyati
O’simliklarning ildiz orqali oziqlanishi. Azotning fiziologik ahamiyati
![www.arxiv.uz O`rta Osiyo tuproklarida o`zlashtiriladigan fosforning miedori 0,08 foizdan 0,3 foizgacha bo`ladi. Bu o`simliklar uchun yetarli emas. Shuning uchun x,am ular kushimma fosfor bilan ta`minlanishi zarur. Fosforningtabiatdagiasosiy manbaitogjinslaritarkibidagi apa-titlar [Sa. (RO4)1] va boshkalardir. Bu apatitlar superfosfat zavodlarida kayta ishlash natijasida o`zlashtiriladigan fosfor ugitlariga aylantiriladi.O`simliklarga zararli ta`sir etuvchi ftor ajratilib olinadi. Fosforning suvda eriydigan va o`simliklar o`zlashtirishi uchun eng kulay bo`lgan manbai Sa3(N2RO4)2 dir. O`simliklar ildizlari Sa3(RO4)2 tuzini ham kisman o`zlashtiradi. Bu tuzlar tuprokda uchraydi. O`simliklar fosforni tuprokdan asosan RO4 anioni xolida kabul kiladi. Ular ayrim organik fosfor (shakarlar, fitin va boshkalar) birikmalarini ham o`zlashtirishi mumkin. Natijada fosforningdoi-raviy almashuvi hosil bo`ladi. O`simliklar tanasida fosfor organik birikmalar, fosfor kislotasi va tuzlari xilida uchraydi. Fosfor o`simliklar tanasidagi Oksillar (fosfoproteinlar), nuklein kislotalari, fosfolipidlar, shakarlarning fosfor efirlari, nukleotidlar, makroergik boglarga ega bo`lgan (ATF, NAD+) kabi birikmalar, vitaminlar va boshkalar tarkibiga kiradi. Fosfatidlar protoplazmaning tarkibiga kiradi. Uning tuzil maniy shaklida ishtirok etadi va utkazuvchanlik xususiyatini belgilashda muhim rol uinaydi, O`simliklarda fosforning asosiy zaxira shakli fitindir. Fitin shaklida fosfor ayniksa, uruғlarda ko`p to`planadi. Masalan, chigitlar-da 2,5 foiz fosfor bo`lishi mumkin. Fitin zaxira modda bo`lganligi uchunururlarningunishjarayonidasarflanadi (Valixonov, 1969). Fos for monosaxaridlarning parchalanish jarayonida faol ishtirok etib (oksidativ fosforlanish), kimyoviy energiyaning ajralib chikishi va juda ko`p oralikmoddalarning hosil bo`lishida katnashadi. Umuman, o`simliklardagi metabolitik jarayonlarnin gjuda ko`p re-aktsiyalari fosforga boғlik- Uning urnini boshka bironta element al-mashtirolmaydi. O`simliklarga fosfor yetmagandato`kimalardagi parcha lanish jarayonlari kuchayadi. Sintez jarayonlari aksincha sekinlashadi yoki tuxtaydi. Asosiy belgilar](/data/documents/8bed09f7-e318-4298-abca-cc7ff5bc9ec9/page-5.png)
![www.arxiv.uz monosaxaridlarning meva-sabzavotlarda, tsellyuloza-gemitsellyulozalarning xujayra pustidato`plaishida va boshkalarda kurish mumkin. Agar kaliy yetmay krlsa, to`kimalarda natriy, magniy, kaltsiy, er-kin ammiak va mineral fosfatlartupdanishi mumkin. Ayniksa, ammi-akning ortikcha to`plaishi o`simlik to`kimalari zaxarlanishiga olib keladi. O`simliklarningtashki ko`rinishida ham uzgarishlar bo`ladi. Barg-lar sarrayib, kuriy boshlaydi. Eng yukrridagi o`suvchi kurtaklar o`sish-dan tuxtaydi va nobud bo`ladi. Umuman, kaliy yetishmasligini aks etti-ruvchi belgilar o`sishning susayishi, eski barglarda tomirlar oraligida xloroz sodir bo`lishi, barglarning kizrish-binafsha rangga kirishi va boshkalardan iborat. KALTsIY. Kaltsiy o`simliklarga zarur bo`lgan-mineral elementlardan biridir. Uning mikdori o`simliklarda xar xil bo`ladi. Daraxtlarning ] pustlogida va kari barglarda kaltsiy eng ko`p bo`ladi. Organa bir gramm kuruk ogirlik hisobiga 5-30 mg kaltsiy tufi keladi. O`simliklar kaltsiyga bo`lgan munosabati bo`yicha uch guruxga bo`linadi: 1) kaptsiyfillar -"oxaksevarlar", ya`ni oxagi ko`p.tuproklarda yaxshi usadigan turlar; 2) kaltsiyfoblar - oxakdan kochuvchilar, kaltsiyning ortikcha bo`lishi bular uchun zararlidir (sfagnum moxi); 3) neytral turlar - kaltsiyga befark.` turlar. Kaltsiy madaniy o`simliklardan dukkaklilar, kungabokar, kartoshka, karam, kanop va boshkalarda ko`p, gallasimonlarda, lavlagi va boshkalarda aksincha kam bo`ladi. Ikki pallali o`simliklarda bir pallalilarga nisba-tan xar doim- kaltsiy ko`prok. bo`ladi. Kaltsiy o`simliklarning kari organ va to`kimalarida ko`p to`planadi. Chunki kaltsiyda reutilizatsiya (kayta o`zlashtirish) xususiyati oz. Xujayralar kariganda kaltsiy tsitoplazmadan vakuolaga utadi va organik kislotalarning erimaidigan tuzlari xrlatida to`planadi. Kaltsiy o`simliklarning ildiz tizimiga nisbatan yer ustki kismlarida ko`prok to`planadi. Xujayrada kaltsiy ko`prok. pektin moddasi bilan birlashib joyla-shadi va pustning mustax.kamligini ta`minlaydi. Xujayraning boshk.a organoidlarida xloroplastlarda, mitoxondriyalardava yadroda ham kal tsiy bo`ladi. Kaltsiyning mikdori tuprok turiga karab o`zgaradi. Nordon reaktsiyaga ega podzol tuproklarda kam va neytral reaktsiyali tuproklar da ko`p bo`ladi. Urta Osiyo tuproklarida kaltsiy](/data/documents/8bed09f7-e318-4298-abca-cc7ff5bc9ec9/page-7.png)
![www.arxiv.uz ko`p budganligi uchun ham u maxsus ugitlar sifatida ishlatilmaydi. Agar o`simliklar ozuk.ali eritmada ustirilsa, kaltsiyga bo`lgan talab tezlik bilan seziladi. O`simliklar kaltsiyni tuprokdan kation (Sa+) x.olatida k,abul k.ilib oladi. Ozukali eritmada (suv kulturasida) utkazilgan tajribalar kal tsiy yosh o`simliklarga va yosh organlarga ko`prok. kerakligini ko`rsatdi. U yetmaganda ildizlar x.am zararlana boshlaydi. Chunki kaltsiy orga-nizmdagi modda almashinuv jarayoniningturli xil funktsiyalarini bajaradi. Ayniksa, kaltsiy ionining tsitoplazmadagi mikdori muhim ax.amiyatga ega. U mitsellalarning kolloid xususiyatlariga ta`sir etadi. Bu (ikki valentli kation) uzining protoplazmagata`siri bilan ko`p kaliygakarama-karshidir. Kaliy tsitoplazmaningdisperslik darajasini oshirib, plazma biokolloidlarining gidratatsiyasini kuchaytirsa, kaltsiy, aksincha, plazmani suvsizlantiradi va suv bilan kamrok.ta`minlanishiga sabab bo`ladi. Kaltsiy xujayralardagi bir kancha fermentlar tizimi (degidrogenaza-lar, glutamatdegidrogenaza, malatdegidrogenaza, glyukofosfatdegidroge-naza, NADF- izotsitratdegidrogenaza), amilaza, adenilat va argininki-nazalar, lipazalar, fosfatazalar va boshkalarning faolligini oshiradi. Max.sulotlar bilan fermentlar urtasidagi munosabatni kuchaytiradi. Le-kin kaltsiy ionlarining me`yordan ko`payib ketishi xujayralardagi ok-sidativ fosforlanish jarayonlarini susaytiradi. NATRIY. Natriy ham o`simliklar tanasida, ayniksa, shur tuprok larda yashovchi galofitlar tarkibida ko`p bo`ladi. Chunki bunday tuproklar natriygaboy. Madaniy o`simliklardan shakar lavlagining natriyga ancha alokasi borligi aniklangan. Shakar lavlagi ustiril-gan yerlarga biroz aS! solinganda hosildorlik oshgani va shakar-ning mikdori 0,5-1 foizgacha ko`paygani kuzatilgan. Tuprokka solingan natriy tuprokdagi eritma kompleksidan kaliyni va boshka elementlarni sikib chikarishi va shu yul bilan ularni o`simlik ildizlari oladigan xrlatga keltirishi mumkin. Dengiz suvida na triy juda kut], kaliy esa oz bo`ladi, lekin shunga k.aramay, dengiz suvu"tlari tarkibida natriydan ko`ra kaliy ko`prok.. Bu o`simliklar-ning uziga zarur elementlarni tuplashini ko`rsatadi. Natriyning o`simliklardagi roli tula o`rganilmagan. Tuprokdagi natriy mikdorining ko`payib ketishi o`simliklardagi kationlar balansi buzilishiga olib keladi.](/data/documents/8bed09f7-e318-4298-abca-cc7ff5bc9ec9/page-8.png)
