Kartoshka, pomidor va lavlagining karantin kasalliklari - Botanika - Referatlar

Kartoshka, pomidor va lavlagining karantin kasalliklari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Kartoshkaning fitoftoroz va rak kasalligi 2. Pomidorning fitoftoroz kasalligi 3. Pomidorning bakteriali rak kasalligi 4. Lavlagining kumush rang dog`lanishi

www.arxiv.uz Kartoshkani fitoftorozini Phytophtora infestans oomiset zamburug`i qo`zg`atadi. Qo`zg`atuvchi zamburug` rangsiz, bir hujayrali, ko`p yadroli endofit tana hosil qilib, ko`plab jinssiz sporalar – zoosporangiylar hosil qiladi. Oosporalar – ya`ni jinsiy sporalar faqat kartoshkani vatani bo`lgan Meksikada uchraydi, ammo keyingi ma`lumotlarga qaraganda bir qancha Yevropa mamlakatlarida ham oosporalar hosil bo`lishi aniqlangan. Qo`zg`atuvchi zamburug`ning biologik xususiyatlaridan biri – uning fiziologik irqlarini va populyasiyalarini juda ham ko`pligidir. Ushbu fiziologik irqlari va populyasiyalari o`zining parazitlik xususiyatlari, inkubasion davri davomiyligi, patogenligi (kasallikni tug`dirish qobiliyati), agressivligi, virulentligi hamda sporalar hosil qilish darajalari bilan bir-biridan keskin farq qiladi. Zamburug` kartoshkani barglarini, poyalarini, tuganaklarini va o`simtalarini kasallantiradi. Kasallikni xarakterli alomatlari o`simliklarni gullash davri arafasida barglarda namoyon bo`ladi. Dastlab pastki yarus barglarni uchida qo`ng`ir rangli bo`rtgan dog`lar paydo bo`ladi, bunday dog`larni orqa tomonida, aniqrog`i bargning yashil hamda qo`ng`ir qismi chegarasida oqimtir rangli qalin g`uborlar hosil bo`lishi kuzatiladi. Qo`ng`ir rangli dog`larning kengayib borishi hisobiga g`uborlar ham kasallangan va sog`lom to`qima chegarasi tomon surilib boraveradi. Bu g`uborlar zamburug`ning sporalaridir. Poya va barg bandlarida kasallik uzunchoq qo`ng`ir rangli qalin yo`l- chiziqlar ko`rinishida namoyon bo`ladi. Quruq va issiq ob – havo sharoitida kasallik to`xtaydi, bunda dog`lar qurib qoladi va poya hamda barglar mo`rt bo`lib sinib ketadi, nam ob – havo sharoitida esa dog`lar yiriklashib, rivojlanadi va dog` o`rnidagi poya va barg bandlari to`qimalari chiriydi. Kasallik doimo yangidan yangi barg va poyalarga o`tib turadi, natijada o`simlik tupi nobud bo`ladi. Kasallangan tuplardan sog`lom tuplarga kasallik muntazam ravishda o`tib turadi. Dalada kasallangan palaklarning yangi o`choqlari to`xtovsiz ravishda paydo bo`laveradi. Agar ob – havo sernam kelsa 7 – 10 kunda daladagi hamma palaklar to`liq nobud bo`ladi.

www.arxiv.uz Tuganaklarda biroz botiq ko`rinishdagi qo`ng`ir rangli dog`lar hosil bo`lib, tuganak mag`zi dog` ostidan boshlab biroz qo`ng`irlashadi. Kasallik juda katta zarar keltirib, ba`zan hosilni to`liq nobud bo`lishiga olib keladi. Ba`zi seryog`in yillari ko`pgina mintaqalarda yirik talofatlar keltirganligi ma`lum. Bundan tashqari omborxonada saqlash davrida kasallangan tuganaklardan to`xtovsiz ravishda sog`lomlari zararlanib turadi, shuningdek boshqa mikroorganizmlar bilan birgalikda tuganaklarning quruq chirishiga olib keladi. Shuningdek kasallikning yana bir zarari shundaki, kasallangan kartoshka tuplarida palaklarning erta nobud bo`lishi hisobiga tuganaklar soni kam bo`lib, ular to`liq yetilmaydi, o`lchamlari kichik bo`lib qoladi hamda bunday tuganaklar yaxshi saqlanmaydi. Infeksiya manbai – kasallangan urug`lik tuganaklar hamda o`tgan yildan dalada qolib ketgan kasal tuganaklar bo`lib hisoblanadi. Bundan tashqari omborxonalarda saralash davrida kasallangan tuganaklar 1,5 m chuqurga ko`milib yo`q qilinmay, axlatxonalarga tashlansa, ular ham doimiy infeksiya o`chog`i bo`lib xizmat qiladi. Urug`lik tuganaklarning ko`zchalari kasallangan bo`lsa bunday tuganaklardan o`simta unib chiqmaydi, natijada to`liq ko`chat olinmaydi. Agar urug`lik tuganaklar kuchsiz darajada kasallangan bo`lsa, tashqi ko`rinishidan sog`lomga o`xshash o`simliklar o`sib chiqadi, ammo oradan 45 – 60 kun o`tib (gullash oldidan) barg va poyalarda kasallik alomatlari namoyon bo`ladi. O`simlikning bunday kech zararlanishi qo`yidagicha kechadi: urug`likdagi infeksiya o`sib, tuproqda zoosporangiy hosil qiladi, zoosporangiylar esa o`simlikni gullash davri oldidan yer ostki qismida hosil bo`lgan kechki o`simtalarni kasallantiradi. Kasallangan o`simtalarda hosil bo`lgan sporalar esa boshqa o`simliklar barglariga o`tadi. Zoosporangiylar limon shaklida bo`lib, o`tkir uchi qalinlashgan qobiq bilan o`ralgan bo`ladi. Shu joydan band hosil bo`lib, zoosporalar otilib chiqadi. Zamburug`ning o`suvchi bandi faqat barg yuzasi ho`l bo`lganda va harorat 20 – 24 0 S bo`lganda ro`y berishi kuzatiladi. Bir tomchi namlik yoki yomg`ir bo`lishi bilanoq zoosporalar hosil bo`ladi. Zoosporalarning

www.arxiv.uz chiqishi oldidan zoosporangiy tanasi bir necha (6 – 16) bo`lakka bo`linadi va ulardan zoosporalar hosil bo`ladi. Zoospora yalang`och holda bo`lib, 1 – 3 yadroga ega, 2 ta tuki bo`ladi va bu tuklar qarama qarshi tomonlarda joylashadi. Harakatlanish davrida zoospora o`z tanasi o`qi atrofida aylanadi, bu holat yarim soatcha davom etadi. So`ngra zoospora tuklarini tashlab, qobiq hosil qiladi, o`sib o`simta band hosil qiladi, bu bandlar o`simlik to`qimalarining hujayralararo bo`shliqlariga tarqalib vegetativ tana miseliy hosil qiladi. Keyinchalik miseliydan kuchsiz tarmoqlangan sporangiybandlar hosil bo`ladi, bular barglarning orqa tomoniga oqimtir g`ubor ko`rinishida namoyon buladi. Barg to`qimalarining hujayralararo bushlig`ida miseliy gaustoriya (so`rg`ich) hosil qiladi, bu gaustoriyalar oziqa elementlarini so`rib, barg to`qimasida xarakterli qo`ng`ir dog`lar hosil qiladi va to`qimalarni nobud qiladi. Qo`zg`atuvchining belgilari. Phytophtora infestans . Miseliy hujayralarga bo`linmagan, u kartoshka to`qimalarining hujayralari ora-sidagi bo`shliqlar ichi bo`ylab tarqaladi. Zoosporangioforalar 2-5 tadan guruhlarda barg teshikchalaridan yoki to`g`ridan-to`g`ri epidermisni yorib chiqadi, ular oddiy yoki kam shoxlanuvchi, eni 10 mkm cha. Zoosporangiylar 1 hujayrali, tuxum yoki limon shaklli, rangsiz, o`lchami 25-33x15-20 mkm, qobig`i yupqa, silliq, ustida yaxshi ko`rinadigan g`uddachasi bor. Suvda o`sganida ular 4-16 ta 2 xivchinli zoospora yoki kurtak (gifa) hosil qiladi. Tabiiy sharoitda oosporalar hosil bo`lmaydi. Tuganak zararlanganda ham shunday holat kuzatiladi. Tuganaklarning kasallangan to`qimalari asta sekin nobud bo`lib, botiqsimon dog`lar hosil qiladi, dog` ostidagi hujayralararo bo`shliqlarda esa miseliy tarqalganligi tuganak mag`zida qo`ng`ir dog`lar ko`rinishida namoyon bo`lishi kuzatiladi. Saqlash davrida esa o`lik, ya`ni nobud bo`lgan to`qimalar boshqa mikroorganizmlar ta`sirida quruq chiriydi. Barglardagi zoosporalar yomg`ir ta`sirida yuvilib, tuproqqa tushadi tuganaklarni daladayoq zararlaydi. Shuningdek kartoshkani kovlash vaqtida tuganaklar kasallangan palaklarga tegsa ham kasallanadi. M. V. Bordukova ma`lumotlariga ko`ra infeksiya faqat urug`lik tuganaklarda saqlanadi, kovlash vaqtida esa kasallangan palaklardan sog`lom

www.arxiv.uz tuganaklarga yuqadi, shuningdek saqlash davrida tuganaklar saralanmasa kasallik bir – biriga yuqadi. Fitoftora kasalligini rivojlanishi va tarqalishida namlik hamda harorat muhim ahamiyat kasb etadi. Zoosporangiylarning o`sishi va o`simlikning zararlanishi, shuningdek kasallangan barglarda sporalarning hosil bo`lishi uchun albatta bir tomchi namlikning bo`lishi shart. Zamburug` sporalari yuqorida aytilganidek faqat nam sharoitda o`sadi. Bir tomchi suvda (yomg`ir yoki shudring tomchisida) zoosporalar shakllanadi. Bunda to`qimalarning kasallanish xavfi juda ham kuchayadi, chunki 10 – 16 ta zoospora miseliyga nisbatan ko`proq o`simliklarni kasallantiradi. Bundan tashqari bir tomchi namlik zoosporangiy va zoosporalarni tuproq yuzasidan barglarga, barglardan barglarga hamda palaklarga tarqalishini osonlashtiradi. O`simliklarning kasallanishi uchun havoning nisbiy namligi 75% dan kam bo`lmasligi talab etiladi. Agar havoning nisbiy namligi bundan kam bo`lsa, havodagi zoosporangiylar 1 – 3 soatda nobud bo`ladi. Havo haroratining +15 – 20 0 S bo`lishi kasallikning tez tarqalishiga olib keladi, agar harorat +26 0 S dan yukori bo`lsa havodagi sporalar tezda nobud bo`ladi. Havo haroratining +10 0 S dan past yoki +20 0 S dan yuqori bo`lishi barglarda sporalar hosil bo`lishini to`xtatadi. Harorat kasallikning inkubasion davri davomiyligiga ham jiddiy ta`sir ko`rsatadi. O`rtacha sutkalik harorat +20 – 25 0 S bo`lsa inkubasion davr 3 kun bo`lib, haroratning bundan past yoki yuqori bo`lishi bu davrning cho`zilishiga olib keladi, bunda kasallik alomatlari keyinroq (7-10 kunda) namoyon bo`ladi. Fitoftora kasalligi rivojlanishini ob-havoga bog`liqligi orqali qisqa muddatli bashorat (prognoz) tuziladi. Kasallik paydo bo`lishi uchun o`simlik o`suv davrini ikkinchi yarmida 2 sutka davomida o`rtacha sutkalik harorat +10 0 S dan past bo`lmasligi, havoning nisbiy namligi esa 75% dan kam bo`lmasligi lozim. Ana shunday sharoitdagina o`simlik yer ustki qismlari kasallanadi. O`simliklarni kuchli darajada kasallanishi uchun harorat +13 – 18 0 S, havoning nisbiy namligi esa 96 – 100% bo`lishi yoki bir marta oz bo`lsada yomg`ir yog`ishi kifoya qiladi xolos.

www.arxiv.uz Kurash tadbirlari. Fitoftoraga qarshi shotland olimi Blek chidamli navlar yaratishni taklif qilgan edi. Uning fikricha, kartoshkani yovvoyi formalarida fitoftoraga chidamlilikni 4 ta gen R 1 R 2 R 3 R 4 nazorat qiladi va bu genlar turli irqlarga chidamlilikni belgilaydi. Keyingi yillarda esa bu nazariya hayotda o`z tasdig`ini topmadi, chunki zamburug`ning irqlari shu qadar ko`p ediki, buni seleksion yo`l bilan hal etib bo`lmasligi ayon bo`ldi. Tabiatda nazariy jihatdan mutasiya, gibridizasiya, yadrolarning somatik rekombinasiyasi orqali doimo har 14 – 18 soatda 1 ta yangi irq paydo bo`lib turadi. Bunday muddatda esa kartoshkani yangi gibrid yoki navini yaratib bo`lmaydi, yoki yaratilgan gibrid yoki navlar ma`lum irqlarga chidamli bo`lsada, keyinchalik boshqa irqlar tomonidan kuchli darajada kasallanishi kuzatiladi. Agrotexnologik kurash tadbirlaridan sog`lom urug`likdan foydalanish, tuproqqa fosforli, ayniqsa kaliyli o`g`itlar berish, o`simliklarni misli, borli va marganesli mikroo`g`itlar bilan ildizdan tashqari oziqlantirish lozim. Bir tomonlama azotli oziqlantirish kasallanishni kuchaytiradi. Urug`lik tuganaklarni yorug` sharoitda nishlatish, tup ostiga ko`proq va qalinroq tuproq tortish lozim. Kimyoviy tadbirlardan o`suv davrida misli fungisidlardan foydalanish tavsiya etiladi. Sintetik fungisidlar fitoftoraga ta`sir etmaydi. O`suv davrida 1 % li Bordo suyuqligi, 3% li mis xlor oksidi qullaniladi. Shuningdek Ridomil-Gold fungisidini 2,0 – 2,5 l/ga, Kurzat fungisidini esa 2,5 kg/ga me`yorida qo`llash tavsiya etiladi. Birinchi kimyoviy ishlov kasallik alomatlari namoyon bo`lishi bilan darhol o`tkaziladi va har 8 – 12 kunda takroran qayta dorilanib turiladi. Bunda ishchi suyuqlik sarfi 450 – 500 l/ga dan kam bo`lmasligi talab etiladi. Ushbu fungisidlar kontakt ta`sirga ega ekanligi inobatga olinib, dorilashda o`simliklarning butun yer ustki qismini to`liq ho`llanishiga erishish lozim. Kasallangan palaklar kartoshkani kovlashga 10 – 15 kun qolganda yo`qotiladi. Buning uchun palaklarga 1,5% li magniy xlorid eritmasi purkaladi (ishchi suyuqlik sarfi 1000-1100 l/ga), so`ngra palaklar yig`ishtirilib, yoqib yuboriladi .

www.arxiv.uz Pomidor fitoftorozini Phytophthora infestans oomiset zamburug`i qo`zg`atadi. Keyingi yillarda pomidor fitoftorozi O`zbekistonda issiqxonalarda keng tarqalgan kasallikka aylandi (Isomiddinov, Rahmatov, 2007). Salqin va nam (yomg`irli, shabnamli) ob-havoda pomidor mevalarining 60-70 foizi zararlanishi mumkin (Ganiyev, Nedorezkov, 2005). Kasallik o`simliklar gullash paytida boshlanadi. Bargbandlari pastga bukiladi va barglar osilib qoladi; barglarning ustida qaynoq suvga kuyganga o`xshash dog`lar paydo bo`lib, ular so`ngra qo`ng`ir yoki to`q-qo`ng`ir tus oladi, keyinchalik barg to`qimasi biroz oqarib, yupqa qog`ozsimon bo`lib qoladi. Nam ob-havoda barglar ostidagi dog`lar atrofida mayin, yupqa, oqish mog`or qatlami paydo bo`ladi. Yuqori namlik va iliq haroratda barglar butunlay chirishi va deyarli barcha o`simliklar nobud bo`lishi mumkin. To`pgullar zararlanganida gulbandlar va kosachabarglari qorayadi va qurib qoladi. Zararlangan novdalarda uzunchoq yoki o`zgaruvchan shaklli, qizg`ish- qo`ng`ir dog`lar rivojlanadi, novda va barglar kuyganga o`xshab qoladi. Mevalar ustida qattiq, noto`g`ri shaklli, qo`ng`ir tusli, usti biroz g`adir-budur dog`lar va yaralar paydo bo`ladi. Bunday mevalar ikkilamchi mikroorganizmlar ta`sirida tezda butunlay chiriydi. Kasallik rivojlanishi uchun yuqori namlik (yomg`ir, shabnam) va salqin harorat (10 -25°S) qulay sharoit hisoblanadi. Zamburug` ochiq dalalarda tuproq ustida o`simlik qoldiqlarida va ituzumdoshlar oilasiga mansub begona o`tlarda qishlaydi. Kasallik ekinga qo`shni dalalardagi kartoshka va pomidordan ham tarqaladi. Ko`chatxonalarda kasallik paydo bo`lishi juda xavfli; yuqori haroratda kasallik alomatlari yuzaga chiqmasligi mumkin, ular ochiq dalaga ko`chirib ekilgach, fitoftoroz o`choqlarini paydo qiladi. Dalada pomidorda fitoftoroz kartoshkada paydo bo`lishidan oldin kuzatiladi. Qo`zg`atuvchi zamburug`ning har xil irqlari mavjud va pomidor navlari ular bilan har xil darajada zararlanadi. Kurash choralari. Chidamli yoki tolerant navlar yaratish va qo`llash; jo`yaklarni baland qilish; ekishdan oldin urug`ni samarali urug` dorilagichi bilan dorilash; almashlab ekish; oldingi yili pomidor yoki kartoshka ekilgan dalalarga

www.arxiv.uz ekmaslik; boshqa kartoshka va pomidor ekinlaridan uzoqroqdagi dalalarga ekish; ekin ichida shamol yaxshi yurishini ta`minlash (ortiqcha shoxlarini o`z vaqtida butash, ventilyasiya); azotli o`g`itlarning tavsiyadagi minimal miqdorlarini berish (bular, ayniqsa nitratli shakllari, kasallik kuchli rivojlanishiga olib keladi); o`suv davrida ertagi kartoshka ekinida kasal-likningbirinchi belgilari ko`rinishi bilan pomidor o`simliklariga profilaktika uchun fungisid (mankosebni alohida yoki metalaksil bilan aralashmasini, 0,2% li ridomil, 0,5% li kaptan, 0,4% li mis xloroksidi, 1% li Bordo suyuqligi va b.) purkash; o`simlik qoldiqlarini daladan chiqarib, yo`qotish tavsiya qilinadi. Pomidor asosan ho`l meva sifatida iste`mol qilinishi tufayli unda pestisid qoldiqlari bo`lmasligi (ekologik toza bo`lishi) o`ta muhim. Shu sababdan ekinni fitoftorozdan, iloji boricha fungisid qo`llamasdan, yuqorida ko`rsatilgan agrotexnik va profilaktik tadbirlar yordamida himoyalash tavsiya qilinadi (Pidoplichko, 1977a; Peresыpkin, 1982; Watterson, 1985; Vaneki dr., 1989; Ganiyev, Nedorezkov, 2005). Lavlagining boshqa kasalliklari. O`zbekistonda lavlagida alternarioz (qo`zg`atuvchi Alternaria sp .) hamda qo`zg`atuvchilari va belgilari bayon qilinmagan ildizmevalar quruq chirishi, barg kulrang va bakterioz dog`lanishlari, mavjudligi xabar qilingan (Rashidov va b., 1998), ammo bu kasalliklar mamlakatimizda tarqalganligi kuzatuvlarda o`z isbotini topishi lozim. Turpda oq zang (qo`zg`atuvchi Albigo candida ) uchrashi ham qayd etilgan (Kirgizbayeva i dr., 1985). Lavlagi mozaikasini virus (Beta virus 2) qo`zg`atadi. Virionlari ipsimon shaklli, 733x15 nm, inaktivasiya harorati 55...60°S, boshqa adabiyot manbaalariga ko`ra 67...70°S, oxirgi suyultirish 1:10000 dan 1:1000000 gacha, virus o`simlik sharbatida xona haroratida 2-4 kun saqlanadi. Kriptogrammasi */*; */*; Ye/Ye; S/ Ar. Kasallik dunyoning barcha mintaqalarida tarqalgan, O`zbekistonda xo`raki va xashaki lavlagida qayd etilgan. Lavlagidan tashqari, virus bilan xashaki dukkakli ekinlar, ismaloq, eshaksho`ra, qaylyug`un va olabo`ta ham zararlanadi.

www.arxiv.uz Zararlangan o`simlik barglarida mozaika rivojlanadi, ularning usti biroz g`ijimlangan tus oladi. Ekin ichida virus 44 ta shira turlari (asosan shaftoli va lavlagi shirasi), saraton va qandalalar vositasida tarqaladi. Asosiy infeksiya manbai virus bilan zararlangan, urug` olish uchun ekilgan ildizmevalar hamda qishlovchi begona o`tlar hisoblanadi; ulardan virus birinchi yil ekilgan lavlagiga o`tadi. Kasallik ildizmevalar hosilini pasaytiradi, urug` hosilini esa 20% gacha kamaytiradi. Kurash choralari. Urug`lik va 1- yil ekinlarini bir-biridan kamida 1 km uzoqlikda joylashtirish; ekishdan oldin urug`ni termik usulda zararsizlantirish; so`ruvchi hasharotlar va begona o`tlar bilan kurashish lozim (Vlasov, 1958, 1960; Gerasimov, Osniskaya, 1961; Vlasov, Larina, 1982; Peresыpkin, 1982; Rashidov vab., 1998). Lavlagi meloydoginozini gall nematodalari qo`zg`atadi. Xo`raki lavlagi O`zbekistonda janub, yeryong`oq, g`o`za, yava va shimol gall nematodalari bilan, qand lavlagi esa ulardan bitta ; yoki ikkitasi bilan zararlanishi xabar qilingan (Mavlyanov, 1987). Kurash choralari "Pomidor meloydoginozi" qismida keltirilgan. Lavlagiga ozuqa moddalar yetishmasligi kuzatilganida, lavlagi o`simliklarida quyidagi belgilar rivojlanadi. Bor: o`simlik yosh organlarining o`sish nuqtalari nobud bo`ladi; rozetka o`rtasidagi yosh, so`ngra yetilgan barglar so`lg`in bo`lib, sarg`ayadi, qo`ng`ir tus oladi, nihoyat qorayadi va nobud bo`ladi; barg bandlari va tomirlarida och tusli bo`rtmalar paydo bo`ladi, ko`pincha ular qo`ng`ir tus oladi, chatnab, yorilib ketadi, teshiklaridan havoda qora tus oluvchi suyuqlik chiqadi. Ildizmevalar ichida qora dog`lar va ustida katta yaralar - chirigan joylar paydo bo`ladi, ularga Fusarium spp.., va Phoma betae kabi zamburug`lar kirib, kasallikni kuchaytiradi va lavlagi butunlay chirishi mumkin. Bor yetishmasligi va fomoz ta`sirida ildizning ustki qismida quruq chirish, ildizmevalar ichida esa bo`shliqlar paydo bo`lishi ham mumkin. Zararlangan ildizmevalar omborxonalarda tez chiriydi.

www.arxiv.uz Bor yetishmasligi ko`pincha kalsiymoddasi ko`p bo`lgan ishqorli tuproqlarda, quruq ob-havo sharoitida kuzatiladi. Azot: ekin o`sishdan orqada qoladi, barglarida xloroz rivojlanib, ular och-yashil tus oladi, qalinlashadi va qattiqroqbo`lib, tomirlaridan boshlab sarg`ayadi, ba`zilari quriydi, ildizlari mayda bo`lib qoladi. Fosfor: ekin o`sishdan orqada qoladi, to`q-yashil tus oladi; pastki barglarda tepasidan boshlab qo`ng`ir dog`lar paydo bo`ladi, bunday barglar so`ladi. Kaliy: barglar yupqa, biroz g`ijimlangan shakl oladi; ularning ustida, chetlaridan boshlab, quruq to`q-qo`ng`ir yoki kulrang dog`lar paydo bo`ladi, ildizlari mayda bo`lib qoladi (Gerasimov, Osniskaya, 1961; Peresыpkin, 1982; Ganiyev, Nedorezkov, 2005).

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Voronkova A.V. i dr. – Karantin rasteniy. Moskva. Agropromizdat, 1986.255 str. 2. Dementyeva M.I. – Fitopatologiya. Moskva 1985. 3. Pospelov S.M., Shestiperova Z.I., Doljenko I.K. – Osnov ы karantina rasteniy. Moskva, Agropromizdat, 1985 4. Peresыpkin V.F.Selskoxozyaystvennaya fitopatologiya.Agrop.Moskva 1989. 5. Jumaniyozov M., Safarov M.D., Sangis F.T., Sichev A.Sh. – Respublika o`simliklar karantini davlat bosh inspeksiyasi 6. O`zbekiston respublika hududini karantindan zararkunandalar, o`simlik kasalliklari va begona o`tlardan muhofaza qilishga doir qonun hujjatlari. 2000 7. I.A.Karimov. “O`zbekiston XXI asrga intilmoqda”. Toshkent 2000 y. 8. I.A.Karimov. “Milliy davlatchilik istiqlol mafkurasi va huquqiy madaniyat to`g`risida”. Toshkent 1999 y. 9. I.A.Karimov. “Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori”. Toshkent 1997 y. 10. Karimov I.A. “Qishloq xo`jalik taraqqiyoti to`kin hayot manbai”. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining X sessiyasida so`zlagan nutqi. 1997 yil 25-dekabr. 11. Qishloq xo`jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish dasturi 1998-2000 y. T. O`zbekiston 1998

O'xshashlar

Gullarning karantin kasalliklari

Sitrus ekinlarining karantin kasalliklari

Mevali daraxtlar va tokning karantin kasalliklari

G`o`zaning karantin kasalliklari

Kartoshka ekini