Ботаника фанининг қисқача ривожланиш тарихи - Botanika - Referatlar

Ботаника фанининг қисқача ривожланиш тарихи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66 KB

Ko'chirib olish

Ботаника фанининг қисқача ривожланиш тарихи . Режа: 1. Botanika fanining rivojlanish davrlari. 2. Fanning rivojiga hissa qo’shgan tariviy manbaalar.

Ботаника фанининг ривожланиш тарихи жамиятнинг ривожланиш тарихи билан боғлиқ. Ибтидоий одамлар ҳаётининг дастлабки даврларидан бошлаб фойдали ва за-рарли ўсимликларни ажрата билганлар. Инсоният эҳти-ёжларини қондириш мақсадида атрофини ўраб олган та-биатдан озиқ- овқат учун ҳар хил ўсимликларнинг уруғ, мева, дон ва тугунакларидан фойдаланган. Уларни қаерда ва қачон ўсишини ўрганиб, маданийлаштириб аста-секин-лик билан деҳқончиликка асос солган. Натижада деҳқон-чилик усуллари такомиллашиб халқ ботаникаси пайдо бўлган. Ўсимликлар ҳақидаги дастлабки ёзма маълумотлар қадимги Хитой, Ҳиндистон, Миср, Яқин Шарқ мамла-катлари халқлари орасида бўлган, лекин ўша қўлёзмалар бизгача етиб келмаган. Машҳур олим, юнон файласуфи ва табиатшуноси Аристотель (эрамиздан аввалги 384—322 йиллар) ўсимликлар ҳақида анча маълумотлар тўплаган. Унинг "Усимликлар назарияси" китоби бизгача етиб кел-мади. Аристотельнинг шогирди Теофраст (371—286 йил-лар) ботаника тарихида биринчи бўлиб, "Ўсимликларнинг табиий тарихи" китобида ўсимликларни ташқи қиёфаси-га асосланиб тўрт гуруҳга: дарахт, бута, чала бута ва ўтлар-га ажратган. Илдиз, поя ва баргнинг аҳамиятини ёзган, лекин мева ва уруғнинг фарқини аниқ тасаввур этолма-ган, Теофраст жуда кўп ўсимликларни билган, улардан фойдаланиш ва сунъий шароитда ўстиришга алоҳида эъти-бор берган. Теофрастнинг асарлари ботаника ривожлани-шида катта аҳамиятга эга бўлган. Шунинг учун Карл Лин-ней уни "ботаника фанининг отаси" деб атаган. Қадимги Юнон ва Рим табиатшуносларининг ишла-рида ботаника мустақил фан тариқасида ривожланмасдан қолди, чунки ўша даврдаги табиатшунослар асосан дори-вор ва деҳқончилик учун керакли ўсимликларни изоҳлаш билан чекланди. Жумладан Рим табиатшуноси Плиней (каттаси 23—79 й.) "Табиат тарихи" деган асарида 1000 га яқин ўсимликларни тасвирлаб, доривор ўсимликларга кўпроқ эътибор берган. Юнон олими Диоскарид (янги эранинг 79 йилида вафот этган) ўзининг

"Доривор модда-лар" деган китобида 500 дан ортиқ ўсимликларни таъриф- лаб, уларнинг тарқалган ва ўсадиган жойларини баён эт-ган. Унинг бу асари ботаника ва тиб тарихидан муҳим ўрин эгаллаган. IX — X асрларда ислом мамлакатларида табиатшунослар кўпайди. Шулардан бири Абу Сулаймон Ҳиндистон, Хи-той ўлкаларига саёҳатга бориб у ерда жуда кўп миқцорда шифобахш ўсимликларни йиғди. Бироқўрта аср феодализ-ми зулми остида ҳамма соҳалардаги каби ботаника фани-нинг ривожи ҳам вақгинча тўхтади. Шунга қарамасдан маш-ҳур олим Абу Али ибн Сино (980—1037) асарлари ботаника фанининг ривожида катта турткй бўлди. Унинг "Алқонуни фит тиб", яъни "Тиб қонунлари" асари Ўрта Осиё, Яқин Шарқва Европа мамлакатларида XV—XVII асрлар давоми-да бир неча марта нашр этилди ва ботаника фанининг ри-вожланишига салмоқли таъсир этди. Ботаниканинг ривожланиши XV асрга, яъни уйгониш даврига тўғри келди. Бу давр буюк географик кашфиётлар билан характерланади. 1492 йилда Христофор Колумб Аме-рикага, 1498 йили Васко де Гама денгиз йўли орқали Аф-рика қирғоқларини айланиб Ҳиндистонга боради. У ер-дан жуда кўп миқдорда манзарали ва озиқ-овқат, дори-дармон бўладиган ўсимликларнинг гербарийсини, уруғ, мева, тугунакларини олиб келади. Олиб келинган ўсим-ликлар кейин-чалик ботаника боғларида. Салерно (Ита-лия) да, Веиецияда экиб ўстирилади. Ана шу даврдаи бош-лаб гиёҳномалар пайдо бўлади. Биринчи китоб 1406 йили Хитойда Чоу томонидан, Европада гиёҳномалар XV аср бошларида нашр этилди. Гиёҳномаларда келтирилган ўсим-ликлар илмий система асосида тузилмасдан, ишлатили-шига ёки фойдали белгиларига қараб гуруҳларга бўлинган. Уларда ўсимликлар морфологиясига оид атамалар ҳам ишланган. Биринчи морфологик атама 1542 й. Л. Фукс томонидан нашр этилган. Кейинчалик морфологик ва анатомик атамалар Андреа Цезальпин (1583), Марчелло Мальпиги (1628— 1694), Неэмия Грю (1641—1712) томо-нидан ёзиб нашр этилди. XV асрнинг охири XVI арснинг бошида яшаган маш-ҳур ўзбек олими

Заҳириддин Муҳаммад Бобур (1483—1530) табиат соҳасидаги кузатишлари билан ботаникага салмоқ-ли ҳисса қўшган. Унинг машҳур асари "Бобурнома" да Ўрта Осиё, Афғонистон ва Ҳиндистон ўсимликлари ҳақида қизиқарли маълумотлар келтирилган. XVI—XVII асрларда жуда кўп хилма-хил ўсимликлар тўпланди. Бу ўсимликларни аниқлаб маълум бир система-га солишда ва таърифлашда морфологик атамалар муҳим аҳамиятга эга бўдди. Италиялик ботаник Андреа Цезальпин ўсимликларнинг сунъий системасини яратишда ўсимликлар дунёсини ик-кига: ёғочли (дарахт ва бута, чала бута) ва ўт ўсимликла-рига бўлади, уларни синфларга ажратишда мева, уя ва уруғ-лар сонини ҳамда муртак тузилишини асос қилиб олади. Цезальпин синфдан кичикроқ гуруҳларни яратишда, гул-нинг тузилиши, тугунчанинг остки ва устки қисмдан ибо-рат бўлишини ҳисобга олди. Машҳур Швед табиатшуноси Карл Линней (1707—1778) "Ботаника фалсафаси" (1751 й.) китобида минггаяқин ата-маларни тузади, гул ва барг тузилишини тасвирлайди. Лин-ней ўзи тузган атамалар асосида (1753 й.) "Ўсимлик турла-ри" деган машҳур асарини яратади. Линней систематикага бинар номенклатурани, яъни ўсимликларни икки сўз би-лан туркум ва тур номларини қўшиб бирга аташни кирит-ди, унинг бу номенклатураси ҳозиргача ўз кучини сақлаб келади. Линней системасини сунъий деб аталади. Чунки бу система ўсимликларни фақат биргина чағ чиларнинг со-нига ва жойлашишига қараб белгилаган. Бу система ўсим-ликлар дунёсини ўрганишда қулайлик яратган. XVII асрнинг охири ва XVIII асрнинг бошларида тақ-қослаш услубини қўллаш натижасида "ўсимлик организм-ларининг метаморфози тўғрисидаги таълимот" майдонга келди. Бу таълимот К. Ф. Вольф (1733—1794), машҳур немис шоири ҳамда табиатшуноси И. В. Гёте (1749—1832); айниқса О. П. Декандоль ва бошқаларнинг номи билан боғлиқ. К. Ф. Вольф ўсимлик органларини ўсиш нуқтасидан ҳосил бўлишини, гул қисмлари — гулкоса ва гултожни шак-ли ўзгарган барг деб таъкидлайди.

Машҳур немис шоири ва табиатшуноси И. В. Гёте ўз таълимотлари билан ўсимлик морфологиясининг назарий жиҳатдан асосчиси ҳисобланади. 1798 й. да "Ўсимликлар метаморфози тўғрисида тажриба" асарида уруғпалла, гул-барг, чангчи, уруғчи кабилар оддий вегетатив баргнинг шакли ва функциясининг ўзгаришидан келиб чиққан, де-ган ғояни илгари сурди. Ўсимлик органларининг мета-морфози (ўзгарувчанлиги) онтогенез (индивидуал тарақ-қиёт) даврида уч хил: аниқ ёки прогрессив, ноаниқ ёки регрессив ҳамда тасодифан бўлишлигини аниклаган. Швейцариялик ботаник Огюстен Нирам Де Кандоль (1778—1841) Гётега нисбатан анча билимдон мутахассис бўлиб, ўсимлик морфологияси, физиологияси ва система-тикаси билан шуғулланган. Таққослаш усулидан фойда-ланиб, ўсимликларнинг тузилиш қонуниятларини ўрган-ган. Масалан, гул — шакли ўзгарган новда, унинг бўғин оралиғи қисқарган, чангчиларининг шакли бузилиб тож-баргларга айланган. Гул симметрия қонуни асосида ту-зилган. О. Де-Кандоль "Ботаниканинг элементар назари- яси" (1813) асарида ўсимликлар дунёсининг морфологик белгиларидан ташқари, органларнинг анатомик тузили-шини ҳам ҳисобга олган. 1818 йилда унинг "Ўсимликлар дунёсининг табиий системаси" асари нашр этилган. XVIII аср охиридан бошлаб К. Линней асарлари асо-сида француз ботаниги Антуан Лоран Де Жюссье (1740— 1836)1 ўсимликларнинг табиий системасини тузиб чиқди. Бунда систематик гуруҳ сифатида қариндошлик "уруғдош-лик" белгиси асос бўлди. XVII асрда голландиялик табиатшунос Вас Левенгук (1632—1723) микроскопни биринчи бўлиб яратди. У ўз микроскопи ёрдамида майда мавжудотлар дунёсини кашф этди. Машҳур физик Роберт Гук (1635—1703) мустақил равишда ёруғ ўтказувчи микроскоп ясади. Микроскоп орқали пўкак ва ўсимлик кесмасини кўздан кечириб, бир талай катакчалар борлигини аниклади ва 1665 йили фанда биринчи бўлиб, ўсимлик ҳужайралардан тузилганлигини исботлади.

Кейинчалик италян М. Мальпиги, инглиз Н. Грю бир вақтнинг ўзида, бир- биридан бехабар ўсим-ликнинг ички тузилиш (ҳужайра, тўқима)ларини ёзиб, унинг аҳамиятини тушунтиришга ҳаракат қилишди. XVIII асрнинг иккинчи ярмида талайгина олимлар ҳужайрани ўрганиш бўйича тадқиқотлар олиб бордилар. Чех олими Я. Е. Пуркинье, француз олимлари Дютроше ва Гюрпен, рус олими П. Ф. Горянинов ҳамма тирик мав- жудотлар ҳужайрадан иборат, деган фаразни айтишган. Улар ўсимлик ва ҳайвонлар дунёси умумий ҳужайравий тузилиши ва келиб чиқиши бир хил, деган илғор ғояни майдонга ташлашган. Немис ботаниги М. Я. Шлейден (1804—1881) барча ўсимликлар ҳужайрадан тузилганлигини исботлади. 1838 йилда М. Шлейден ўзининг асарларида ўсимлик танаси асосан ҳужайралардан ташкил топган деган назарияни илгарисурди. Орадан бир йил )£ггач Т. Шван (1810—1832) ҳужайра назариясини таърифлаб берди. Бу назария био-логия фанининг 'тараққиётида ғоят катта аҳамиятга эга бўлди. Ф. Энгельс, ҳужайра назарияси XIX асрдаги таби-атшунослик прогрессини таъминлаган уч кашфиётнинг бири, деб атади. Ҳужайра назариясининг аҳамияти шундаки, у ўсимлик ва ҳайвонларнинг келиб чиқиши генетик жиҳатдан бир-хиллигидан далолат беради. Шунингдек у тирик организм-ларнинг энг муҳим тузилиш принципига, яъни ҳужайра тузилишининг бирлигига асосланади. XIX асрда хужайра ҳақида жуда кўп маълумотлар тўпла-нади, лекин олимларнинг ҳужайра тўғри^идаги тушунча-лари торлигича қолади. Улар ҳужайра деб, фақат унинг пўстини тушундилар. Масалан, немис олими Р. Вирхов 1859 йили нашр этилган "Целлюляр патология китоби"да ҳужайралар фақат бўлиниш йўли билан пайдо бўлишини кўрсатиб берди, аммо, бу жараённинг моҳияти унга но-маълумлигича қолаверди. XIX асрнинг 30—40 йилларига келиб ҳужайра таркибида ядро, протоплазма, кейинроқ эса ядронинг таркибий қисми хромосомлар (юнон. х р о м а — ранг, с о м а —танача) яъни

ҳужайра ядросида органоидлар борлиги кашф этилди. Ҳужайра тузилишини текширувчи фан — цитология (юнонча ц и т о с — ҳужай-ра, логос — фан) ривожланди. Ўсимликлар анатомияси ва цитологиясининг ривож-ланишида И. Д. Чистяков (1843—1877) нинг хизматлари катта. У фанда биринчи бўлиб қирқбўғимда ҳужайранинг митоз бўлинишини аниқлади. XIX асрда ўсимлик анатомияси ва цитологиясининг тараққий этишида микроскоп техникасининг ривожлани-ши кўпдан-кўп маълумотларни аниқлашга имкон берди. 1859 йили инглиз олими Чарлз Дарвиннинг "Табиий танланиш йўли билан турларнинг пайдо бўлиши" деган машҳур асари биология фанида, шу жумладан ўсимлик-лар морфологиясида ва анатомиясида ҳам йирик тадқи- қотларга сабаб бўлди. Немис ботаниги Вильгельм Гофмейстер (1824— 1877)нинг 1851 йилда "Юксак споралиларнинг униб чи-қиши, ривожланиши ва генерациясини чоғиштириш" аса-ри нашрдан чиқди. Бу асарда йўсинлар (мохлар) ва қирқ- бўғимлар устида ўтказилган кузатишларга асосланиб, наслларнинг галланиш ҳодисаси баён этилган. Эмбриоло-гия (юнон. эмбрион — муртак) соҳасида илмий тадқи-қот ишлари олиб борилди. Натижада ўсимликлар систе- матикасининг ривожланишида кескин бурилиш ясалди. Яъни гулли ўсимликлар билан спорали ўсимликлар ора-сида филогенетик фарқ йўқлиги, хусусан, папоротникси-монлар, очиқ уруғлилар билан ёпиқ уруғлиларнинг ўзаро боғлиқлиги, уларнинг ҳаммасида ҳам насллар галланиши-нинг мавжудлиги уларнинг тузилиши ва тараққий этиши-нинг бир хиллиги исботланди. Олимнинг илмий-тадқи-қот ишлари Ч. Дарвиннинг эволюцион назариясини шакл-лантиришга ёрдам берди. Гофмейстрнинг ғояларини Россияда биринчи бўлиб Петербург дорилфунунининг профессори Андрей Сергее-вич Фоминцин (1835—1918) давом эггирди. У ёпиқ уруғ-ли ўсимликлар муртагининг дастлабки тараққиётуни ўрга-нади. Осип Васильевич Баранецский (1843—1905) билан

ҳамкорликда лишайниклар гонидиялари устида текшириш-лар олиб боради. Унинг шу текширишлари лишайниклар замбуруғлар ва сувўтидан иборат экаклигини аниқлади. О. В. Баранецский ўсимликлар анатомияси ва физиоло-гиясига оид анча ишлар қилди. Россияда таққослаш морфологик таълимини ривожлан-тиришда Москва дорилфунунининг профессори ботаник олим Иван Николаевич Горожанкин (1848—1904)нинг хизматлари салмоқлидир. 1883 йидда қарағай дарахтининг уруғланиши мисолида нинабарглилардаги жинсий жара-ённи аниқлади. Бу иш архегониат ўсимликлар тўғрисида-ги тугиунчани аниқлашга имкон яратди. И. Н. Горожанкин яшил сувўтлари вольвокслар ҳаётий давридаги жинсий жараён эволюциясини изогамиядан гетерогамияга, гетерогамиядан оогамияга аста-секин ўти-шини аниқлаган. И. Н. Горожанкиннинг шогирди В. И. Беляев (1890) спорали ўсимликларда эркак гаметофитнинг тараққиёти ва тузилишини морфологик таққослаш (солиштирма) усули асосида ўрганди. Шунингдек нинабарглиларда чанг най-часининг тараққиёти ва тузилишини текширди. У кўпги-на кузатишлардан сўнг сиерматозоид ядро ва проюплаз-мадан иборат эканини аниклади. Бу соҳадаги ишлари би-лан Беляев бутун дунёга танилди. Железнов Н. И. (1816—1877) гулнинг онтогенезини ўрганиб фанда биринчи бўлиб ўсимликларнинг пайдо бўлиш назарияси тўғрисида илмий асар ёзган. XIX асрнинг охирида морфологияда экспериментал тажриба асосида ўсимликларда ҳосил бўладиган маълум шакл ҳамда тузилишларнинг сабабини, янги пайдо бўлган белгиларнинг ирсий эмаслигини аникдаш имкони яратил-ди. Экспериментал усулдан фойдаланиб, ўсимликларда муртакнинг ҳосил бўлиши ва тараққий этиши, уруғланиш каби масалалар ҳам ечилди. Бу соҳада Киев дорилфуну-нининг профессори Сергей Гаврилович Навашин (1857— 1930)ниш хизматлари салмоқлидир. Навашин 1889 йилда ўзининг муҳим кашфиётини эълон қилди. У ёпиқ уруғли

ўскмликларда қўш уруғланишнинг мавжудлигини исбот-лади. Давашиннинг бу иши биология фанинингэнг катта шан ..эдй."Т"ядрЗнинг редукцион ва кариокенез бўлинишини, хромосомаларнинг тузилишини ўрганди. Шунингдек бу соҳада кўпгина цитолог олимлар етиштирди. XIX асрнинг бошида ўсимликлар географияси ботани-ка фанидан ажралиб чиқди. Бу фаннинг асосчиларидан бири Александр Фридрих Вильгельм Гумбольдт (1769— 1859)дир. Гумбольдт иқлим, ташқи шароит ва унинг ўсим-ликларнинг тарқалиши ҳамда ташқи кўринишига таъсири масаласига катта эътибор берди. Ўсимликлар морфологияси ва географиясининг ривож-ланишида россиялик олим Андрей Николаевич Бекетов (1825—1902)нинг хизматлари беқиёсдир. А. Н. Бекетов ўсим-ликлар морфологиясини "Олий ботаника" деб таърифлай-ди. У ўсимликлар вегетатив органларининг тузилиш қону- ниятлари масалалари билан шуғулланган. А. Н. Бекетов янга органларнинг ҳосил бўлишида ташқи муҳит ҳал қилувчи роль ўйнайди деб кўрсатди. 1896 йили унинг "Ўсимликлар географияси" китоби чиқди. А. Н. Бекетов ўз замонаси-нинг машҳур педагог олимларидан бўлиб, К. А. Тимиря-зев, Т. И. Панфилов, Н. И. Кузнецов, Н. Н. Краснов, В. Л. Камаров ва бошқалар каби жуда кўп шогирдлар етиштир-ди. 1922 йилда Козо-Полянскийнинг назарий морфология ва гулли ўсимликларнинг филогенези тўғрисидаги илмий иши босиб чиқарилди. У ўсимликларга мансуб биогенетик қонун ишлаб чикди, онтогенез ва филогенез масалапарини муҳокама қилди. Москва дорилфунунининг профессори М. И. Голенкин (1864—1941) сувўтларининг ҳамда гул ва тўпгулларнинг онтогенези билан шуғулланган. 1927 йилда у ёпиқ уруғли ўсимликларнинг бўр даврида тарқалиш са-баблари тўғрисидаги назарияни ривожлантирган. Эволю-ция жараёнида ёпиқ уруғли ўсимликларнинг ўсув органла-ри ўзгариб турувчи ташқи муҳитга мослашишини аникла-ди. Москва дорилфунунининг талайгина профессорлари Л. И. Курсанов, Н. А. Комарницкий, К. И. Мейер, В. В.

Алёхинлар, М. И. Голенкиннинг шогирдларидир. XVIII асрнинг охири ва XIX асрнинг иккинчи ярми-дан бошлаб Россия флорасини ўрганиш соҳасида бирмун-ча ишлар қилинди. Бу соҳада П. С. Паллас, И. Г. Глемин, Н. С. Турчанинов, П. Н. Крилов, Д. И. Литвинов, С. И. Коржинский ишлари катта аҳамиятга эга бўлди. Флорис-тик текширишлар билан бир қаторда ўсимликлар қопла- мини ўрганиш ишлари ҳам олиб борилди. С. И. Коржин-ский ва Г. И. Панфиловлар Россияда биринчи бўлиб ўсим-ликларнинг кичик ҳажмдаги картасини туздилар. XX асрнинг бошларида Н. И. Кузнецовнинг ташаббу-си билан СССР Европа қисмини геоботаника нуқтаи на-заридан районлаштириш ва картага тушириш масалалари ишлаб чиқилди. XX асрнинг ўрталарига келиб биология фанининг кўпгина янги тармоқлари (физиология, биохимия, мик-робиология, генетика, молекуляр биология, эволюцион морфология, экологик анатомия ва бир қанча янги фан- лар) ривожланди. Хлорофилл, оқсил, нуклеин кислота ва бошқа бир қанча мураккаб моддаларнинг молекуласр аниқ-ланди, электрон микроскоп ёрдамида хужайра таркиби-даги янги-янги қисмлар аниқланди. Йирик олим Н. И. Вавилов (1887—1941) таърифлаб берган Гомологик қатортаълимотитатбиқэтилиб, ҳай-вонлар ва ўсимликлар дунёси таксономик бирликларининг филогенезини аниқлаш қонунияти яратилди. Собиқ Совет даврида ўсимликлар морфологияси соҳа-сида бир қанча йирик тадқиқотчилар етишди. И. Г. Сереб-ряков — экологик морфология, Н. Н. Каден — карпология, А. Л. Тахтаджян — юксак ўсимликларнинг эволюцион мор-фологияси, В. Г. Александров — ёпиқ уруғли ўсимликлар- нинг генератив органлари илмий ишлари билан намоён бўлдилар. В. Г. Александров ва унинг шогирдлари маданий ўсимликларнинг анатомияси, П. А. Баранов, О. Н. Радке-вич, В. К. Василевская экологик-анатомия соҳасида ишлаб амалий масалаларни ҳал қилишга эришдилар. Ҳозирги вақтда ботаниканинг алоҳида соҳалари бўйи-ча илмий иш олиб

борадиган асосий марказлар Россия ФАнинг бирқанча илмий текшириш институтлари, В. Л. Комаров номидаги Ботаника институти, К. А. Тимирязев номидаги Ўсимликлар физиологияси институти, Н. И. Ва-вилов номидаги Ўсимликшунослик институти, Ўзбекис-тон Фанлар академиясининг Ботаника институти, Ўсим-ликлар экспериментал биологияси институти, Ботаника боғлари ва бошқалардир. Бундан ташқари, Россияда ва бошқа бир қанчадавлатларда, шу жумладан Ўзбекистонда ҳам турли ном билан ботаника журналлари нашр этилди. Ўзбекистон Фанлар академиясининг Ботаника инсти-тутида ўсимликларни ўрганиш ва улардан рационал фой-даланиш устида иш олиб бориляпти. Бу соҳада йирик монографиялар нашр этилди. Беруний мукофотига сазо-вор бўлган "Ўзбекистон флораси" (6 жилдли), академик Е. П, Коровиннинг (2 жилдли) "Ўрта Осиё ва Жанубий Қозоғистоннинг ўсимликлар қоплами", академик Қ. 3. Зо-кировнинг "Зарафшон флораси ва ўсимликлар қоплами" (2 жилдли) ва "Ўрта Осиё ўсимликларининг аниқлагичи" (10 жилдли) каби монографиялар нашр этилди. Сўнгги йилларда Ўзбекистонда ботаника фанини ри-вожлантиришда биология фанлари докторлари, профес-сорлар О. А. Ашурметов, Ў. П. Пратов, Н. И. Акжигитова, И. В. Белолипов, О. X. Ҳасанов ва бошқаларнинг ҳисса-лари салмоқлидир. Жумҳуриятимизда ўнта йирик дорилфунун ва ўнлаб педагогика институтларида ботаника кафедралари бўлиб, уларнинг илмий ишлари ўлкамиз флорасини, ўсимликлар қопламини ўрганиб, ундан рационал фойдаланишга қара-тилган.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Биологический энциклопедический словарь. "Советская энцик- лопедия" нашриёти, Москва, 1986 й. 2. Ботаника. Морфология и анатомия растений, "Просвешение" нашриёти, Москва, 1988 йил. 3. Зокиров Қ. 3., Жамолхонов Ҳ. А. Ботаникадан русча-ўзбекча эн- циклопедик луғат. "Ўқитувчи" нашриёти, Тошкент, 1973 й. 4. Курсанов Л. И., Комарницкий К. И., Мейер В. Ф., Раздорский А. А. Уранов. Ботаника, 1-том. "Ўқитувчи" нашриёти, Тошкент, 1972. 5. Рейвен П., Эверт Р., Айхорн С. Современная ботаника. Том I . Перевод с английского. "Мир" нашриёти, Москва, 1990 йил. 6. Тахтаджян А. Л. Вопросн эволюционной морфологии растений. "Изд-во Ленинградского университета", Ленинград, 1954 й. 7. Тахтаджян А. Л. Основм эволюционной морфологии покрьгго- семенннх. "Наука" нашриёти, Москва — Ленинград, 1964 й. 8. Тутаюк В. X . Анатомия и морфология растений. "Вьюшая шко-ла" нашриёти, Москва, 1972 й. 9. Яковлев Г. П., Челомбитько В. А. Ботаника. "Вмсшая школа" нашриёти, Москва, 1990 йил.

O'xshashlar

Ўзбекистонда ўсимликлар цитоэмбриологияси фанининг қисқача ривожланиш тарихи

Доривор ўсимликлар ва уларни етиштиришнинг қисқача тарихи

Усимликлар экологиясига кириш. Экологик омиллар ҳақида тушунча

Ботаниканинг бўлимлари. Ўсимликларнинг аҳамияти

Антэкология фани хамда унинг шаклланиши хакида умумий тушунча