Бир ҳужайрали, колонияли ва кўп ҳужайрали ўсимликлар - Botanika - Referatlar

Бир ҳужайрали, колонияли ва кўп ҳужайрали ўсимликлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

150.5 KB

Ko'chirib olish

Бир ҳужайрали, колонияли ва кўп ҳужайрали ўсимликлар Режа: 1. Tuban o’simliklarning kelib chiqishi. 2. Koloniya bo’lib

Узоқ давом этган эволюцион тараққиёт натижасида жаҳон сув ҳавзаларида илк бор, прокариот гурухдар ора-сида шакли шарга ўхшаш, бир ҳужайрали тубан ўсимлик-лар мавжуд бўлган. Аммо уларнинг қолдиқлари сақланма-ган. Бир ҳужайрали фототроф тубан ўсимликлар карбон (углерод), водород ва кислород молекуласига бой бўлган 1- Бирҳужайрали ва кўпҳужайрали сувўтлар: 1 — хламидомонада; 2 — хлорококк; 3— улотрикс; 4 — улотрикснинг зооспораси; 5— улотрикс гаметаларининг қўшилиши; 6 — кладофора; 7— драпарнольдия. денгиз ҳавзаларининг ўрта қисмида тараққий этган ва қал-қиб ўсган. Сув тагида озиқ моддаларнинг кўп бўлганлиги сабабли бир ҳужайрали сувўтлар жуда тез кўпайган. Ҳужай-ралар бўлиниб, бир-биридан ажралмай, колониялар ҳосил қилган. Ҳозирги вақтда яшил сувўтлари орасида бир ҳужайра-ли прокариот гуруҳидан (бактериялар — увоқлилар, кўк-яшил сувўтлар — цианобактериялар) ва эукариотлар гуру- ҳидан хламидомонада, хлорелла, хлорококк кабилар мав-жуд (1-расм). Бир ҳужайрали ўсимликларнинг ҳужайраси целлюло-задан ташкил топган пўст билан ўралган. Пўстда жуда майда тешикчалар (поралар) бўлиб, шу поралар орқали ҳужайра ичига сув, карбонат ангидрид гази ва бошқа ми- нерал моддалар ўтади. Фототроф озиқланувчи ўсимлик- ларнинг ҳужайрасида ҳо^ил бўлган органик моддалар (сувда эрийдиган

углевод) ҳужайрадан ташқарига чиқарилади ва натижада ўсимлик ҳужайрасида модда алмашинуви асси-миляция — ютиш, қабул қилиш ва дйссимиляция — чиқа-риш, ажратиш жараёни содир бўлади. Бир ҳужайрали ўсимликларнинг озикланиши тана юзаси бўйлаб содир бўлади. Шу сабабли улар эволюция жараё-нида тана юзаси йириклашиб борган, кейинчалик йирик тана субстратга (ерга) бириккан (2-расм. 1, 2, 3) йирик ва пластинкасимон тана ёруғликни, озиқ моддаларни кўпроқ қабул қилиб, фотосинтез юзасини кенгайтирган. Сувўтлар орасида бир ҳужайрали (хламидомонада, 1-расм, 1) шарсимон ҳаракатчан шаклдан ташқари, юзаси анча йириклашган, пластинкасимон, ипсимон, субстратга бириккан ва одатдаги бир ядроли ҳужайрадан катта фарқ қиладиган кўп ядроли шакллар ҳам ривожланган. Бундай организмлар ҳужайрасиз организмлар деб аталади. Булар-га мисол қилиб чучук сувларда ўсадиган вошерия, денгиз-ларда тошларга ёпишиб ўсадиган каулерпа, нам ерларда ўсадиган ботридиумни кўрсатиш мумкин (2-расм). Эволюция жараёнида ҳужайрасиз тузилишга эга бўлган организмларда функцияларнинг тақсимланишини кўрамиз. Масалан, оқар чучук сувларда, зах ерларда ва ариқ бўйла-рида юпқа яшил ранг ҳосил қилиб ўсадиган вошерия (2-расм, 1)нинг танаси яхлит, гўё бир гигант ҳужайрадан иборат. Унинг танаси (талломи) узун, ипсимон дихато-мик шохланган бўлиб, остидан чиққан рангсиз ва сертар- 2-расм. Ҳужайрасиз сувўтлар: 7 —вошерия; 2 — ботридиум; 3 — каулерпа моқ ризоидлари (юнонча — ризо — илдиз, эйдос — шакл) ёрдамида

субстратга бирикади, жинсий ва жинссиз кўпа-яди. Урғочи жинсий органи оогоний ва эркак жинсий орга-ни антеридийдан иборат. Каулерпа яшил сувўти янада ҳам мураккаброқ тузилган, унинг узунлиги 50 см га етади ва битта ҳужайрадан иборат бўлишига қарамай, танаси поя, барг ҳамда ризоидга ажралган бўлиб, ташқи кўриниши баргли юксак ўсимликларга ўхшайди. Микроскопдан қара-ганда ботридиумнинг танаси ноксимон яшил шаклда бўлиб, ўзидан рангсиз ингичка шохланган ризоидлар чи-қаради (2-расм, 2). Ризоидлари асосан танани тутиб ту-риш, сув ҳамда унда эриган минерал тузларни ўзига синг-дириб олиш вазифасини бажаради. Ҳужайра ичида ҳеч қандай бўғинлар — тўсиқлар бўлмайди. Лекин ўсимликларнинг эволюцияси ҳужайрасиз шакл-ларнинг яна ҳам ривожланиб мураккаблашиш йўлидан бормаган. Чунки танада тўсик.ларнинг йўклиги, механик таъсир натижасида цитоплазманинг оқиб кетиши хужай- ранинг ҳалок бўлишга олиб келган. Шунинг учун ҳам ўсим-ликлар эволюциясининг сўнгги босқичи кўп ҳужайрали мураккаб тузилишга эга бўлган формаларни вужудга кел-тириш йўли билан ривожланган. Ўсимликлар дунёсининг тараққиёти жараёнида орган-ларнинг дифференцияланиши (Лот. дифференцио — фарқ, тафовут) яъни шакл ва функцияларнинг тақсимланиши колонияларни юзага келтирган (3-расм). Колониялар бир ҳужайрали ва кўп ҳужай-рали формалар оралиғида-ги организмлардир. Ҳу-жайралар бўлингандан кейин бир-биридан аж-ралмай қолса колония ҳосил бўлади (3-расм). Колонияли сувўтларга пандарина ва эвдорина мисол бўла олади. Панда-рина колонияси бир-би-рига зич ёпишган 16 ҳу-жайрадан, ЭВДОринаники Ъ-расм. Колонияли сувўтлар: Она эркинроқ ёпишган 32 ҳу- колония ичидаги қиз колониялар.

жайрадан иборат. Колониядаги ҳужайралар ингичка плаз-масимон иплар (плазмодеомалар) ёрдамида ўзаро бирла-шади. Вольвокс колонияси доим маълум томонга қараб айланма ва илгариланма ҳаракат қилади. Улардаги ҳужай-ралараро функциялар тақсимоти уларни дифференцияла-нишига олиб келади. Колония озикланиш, ҳаракатланиш ва кўпайиш вазифасини бажарувчи вегетатив ҳужайралар-дан иборат. Ўсимликларнинг филогенетик тараққиётида дифферен-цияланиш туфайли кўп ҳужайрали сувўтлар ривожланган. Бу жараён тахминан 650 млн йил аввал жаҳон сув ҳавзала-рининг қирғоқларидаги қияликларда содир бўлган. Ибти-доий кўп ҳужайрали автотроф сувўтларнинг ҳужайраси қалин. пўст билан ўралган бўлиб, субстратга бириккан, бу ҳар хил экологик омиллар (шамол, сув тўлқини ва бош-қа)нинг сакданишига имкон яратган. Оддий тузилишга эга бўлган кўп ҳужайрали тубан ўсимликлардан Сооккоша қазилма ҳолида топилган. Узоқ давом этган эволюция давомида ҳужайранинг ҳар томонлама бўлиниши натижасида бўғинларга ажралган кўп ҳужайрали сувўтлар ҳамда замбуруғлар ривожланган. Ҳозирги замон кўп ҳужайрали сувўтлар агар кўпайиш органларини ҳисобга олмасак, икки-уч ҳужайрадан таш-кил топган. Фақатгина мураккаб тузилишга эга бўлган денгиз сувларида ўсадиган қизил ва қўнғир сувўтларда ҳужайраларнинг сони ўнтагача бўлади.

Ўсимлик ҳужайрасининг дифференцияланиши уларни тўхтовсиз ўсишига сабабчи бўлади. Ўсимликлар ҳайвон-лардан фаркли ўлароқ, оралаб бўлса ҳам умр бўйи ўсиб, янги ҳужайралар ҳосил қилиб туради. Ўсимликларнинг умр бўйи уларда бўлиниш йўли би-лан янги ҳужайралар пайдо қилиб ўсиши ҳосил қилувчи тўқималарга боғлиқ. Сувўтларда ҳосил қилувчи ҳужайра талломининг учида жойлашган бўлиб, унга апикал ўсиш (лот. арех — чўққи) деб аталади. Апикал ўсишни диктиота ва сфацеларна (4-расм) сувўтларида учратиш мумкин. Ҳар бир шохчанинг учида биттадан учки ҳужайра бўлиб, унинг бўлинишидан бошқа шохча ҳужайралари ҳосил бўлади. Баъзан талломи-нинг ўсиши бўғин оралиғидан ҳам бўлади. Бундай ўсишга 4 -расм. Сувўтларда апикал (учки қисмидан) ўсиш: I — диктиотанинг умумий кўриниши; 2— учки ўсиш ҳужайрасининг дихотомик бўлиниши; 3—сфацеларна; 4 — учки хужайранинг бўлиниши; 5 — ' теломнинг бўғин оралиғидан ўсиши интеркаляр ўсиш дейилади. Интеркаляр ўсиш қўнғир сув-ўтлари (ламинария)да ва ғалладош ўсимликларда учрайди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Биологический энциклопедический словарь. "Советская энцик- лопедия" нашриёти, Москва, 1986 й. 2. Ботаника. Морфология и анатомия растений, "Просвешение" нашриёти, Москва, 1988 йил. 3. Зокиров Қ. 3., Жамолхонов Ҳ. А. Ботаникадан русча-ўзбекча эн- циклопедик луғат. "Ўқитувчи" нашриёти, Тошкент, 1973 й. 4. Курсанов Л. И., Комарницкий К. И., Мейер В. Ф., Раздорский А. А. Уранов. Ботаника, 1-том. "Ўқитувчи" нашриёти, Тошкент, 1972. 5. Рейвен П., Эверт Р., Айхорн С. Современная ботаника. Том I . Перевод с английского. "Мир" нашриёти, Москва, 1990 йил. 6. Тахтаджян А. Л. Вопросн эволюционной морфологии растений. "Изд-во Ленинградского университета", Ленинград, 1954 й. 7. Тахтаджян А. Л. Основм эволюционной морфологии покрьгго- семенннх. "Наука" нашриёти, Москва — Ленинград, 1964 й. 8. Тутаюк В. X . Анатомия и морфология растений. "Вьюшая шко-ла" нашриёти, Москва, 1972 й. 9. Яковлев Г. П., Челомбитько В. А. Ботаника. "Вмсшая школа" нашриёти, Москва, 1990 йил.

O'xshashlar

Гўлли ўсимликларда жинсий полиморфизм. Бир уйли ўсимликлар

Псилофитсимонлар ва псилотсимонлар бўлимлари

Юксак ўсимликлар Cормобионта Йўсинсимонлар бўлими Брёпҳйта

Тукималар

Цитоэмбирологиянинг амалий жиҳатлари