Баргнинг ички (анатомик) тузилиши - Botanika - Referatlar

Баргнинг ички (анатомик) тузилиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

321.5 KB

Ko'chirib olish

Баргнинг ички (анатомик) тузилиши Режа: 1. Баргининг тузилиши 2. Баргнинг анатомйк тузилишига гашқи муҳитнинг таъсири.

Барг ўсимликнинг ер устки органи бўлиб, у ўсимлик-ларнинг тарихий тараққиёти даврида сув (намлик) шаро-итидан қуруқликка ўтиш жараёнида вужудга келган. Барг асосан юксак ўсимликлар учун хос бўлиб, ўсиш конуси- нинг ён ўсимтасидан шаклланади. Баргнинг анатомик тузилиши бажарадиган вазифасига боғлиқ бўлиб, унинг пластиклигини (эгилувчанлигини) таъминлайди. Барг гистологик элементларининг тузилишига новдага қараб жойлашиши, маълум даражада намлик, ёруғлик; ҳарорат, шамол, тупроқ шароити ва денгиз сатҳига нисба-тан ўрни таъсир қилади. Нафақат ҳар хил ўсимликларда, ҳатто битга ўсимликда ҳам ҳар хил тузилишга эга бўлган баргларни учратиш мум-кин. "Ёруғликда ва соада ўсган барглар, ҳатто битта ўсим-ликда ҳар хил ярусда жойлашган барглар бир-биридан фарқ қилади",— деб кўрсатган эди В. Р. Заленский. Ўсимлик ҳаётини ташқи муҳит омиллари билан боғлиқ эканлиги тўғрисидаги аниқ далилларни фақат барг тузилишидаги тўқималарнинг бажарадиган вазифалари орқали аниқлаш мумкин. Барг шапалоғининг кўндаланг кесимида қуйида-ги эпидерма, мезофилл ва ўтказувчи тўқималарни кўриш мумкин (1- расм). 1-расм. Баргининг кўндаланг кесими: 1 — ку-тикула; 2 — эпидерма; 3 — ҳаво йўллари ; 4 — устунсимон ларенхима; 5 — ғовак паренхима; 6—колленхима;

7—кальций оксалат кристаллари; 8— ксилема; 9— флоэма; 10— безчалар; 11 — қал-қонсимон безчалар. Эпидерма баргнинг қопловчи тўқимаси. Эпидерма барг этини устки ва остки томонидан қоплаб туради. У бир қатор бир-бирига зич жойлашган ҳужайралардан иборат. Унда бошқа тўқималар сингари ҳужайра оралиғи бўлмайди. Эпидерма ёки эпидермис келиб чиқишига кўра, бир-ламчи қопловчи тўқима бўлиб, поя апикал меристемаси-нинг ташқи қатламидан вужудга келади. Эпидерма ҳужайрасининг қобиғи эгри-бугри бўлиб, у мустаҳкамлик беради. Эпидерма тўқимасининг асосий вазифаси ўсимликни қуриб қолишдан, механик таассурот-лардан, ўсимликда ҳаво алмашинуви ва транспирация ҳоди-сасини таъминлаш, шунингдек, ўсимлик таркибига ҳар хил зараркунанда ва микроорганизмлар киришидан сақлайди. Эпидерма ҳужайралари тирик бўлиб, уларда цитоплаз-ма. анча йирик вакуола, ядро ва лейкопластлар бор. Эпидерма ҳужайраларида хлорофилл бўлмайди. Эпидерманинг устки юпқа структурасиз тузилишга эга бўлган қисми ку-тикула ёки мум пардаси билан қопланган. У ўсимликни қуришдан ва кучли қуёш нуридан сақлайди. Кутикула ва мум пардаси ўсимликнинг яшаш шароитига ҳамда турига қараб қалин ёки юпқа бўлиши мумкин. Бундан ташқари эгшдерма устида ҳимоя қилувчи ҳар хил ўсимталар туклар ҳосил бўладики, улар ҳимоя қилиш билан бир қаторда кераксиз моддаларни ажратиб чиқаради. Эпидерма тўқимаси учун хос бўлган хусусиятлардан бири унинг ҳужайралари орасида (устьица) оғизчаларнинг пайдо бўлишидир. Бу, иккита яримойсимон ҳужайранинг ўзаро мулоқотли вазифани бажарияшдан вужудга келади. Ҳаво йўллари кўпинча баргнинг остки энидермисида жой-лашади Масалан, картошка баргининг остки томонида 1 мм2 п' 26' та, устки томонида 45 та. терак баргининг 11 -мм 2 115 та, устки томонида эса 20 та оғизча мавжуд. Ҳаво йўли (оғизча)нинг асосий вазифаси сувни буғла-тиш (транспирацмя) ва

ҳаво алмаштиришдан иборат. Оғиз-чаларнинг очилиб ёпилиши ҳавонинг ҳароратига, ёруғлик ва қоронғиликка қараб очиқ, ярим ёпиқ ёки тўла ёпиқ ҳолатда бўлади ва ўз вазифасини ўзгартириб туради. Нина баргли ўсимликларнинг эпидермаси ўзига хос. Уларнинг эпидермаси остида 2—3 қават ҳужайралардан иборат ги-поцерма ҳосил бўлади. Бу, ўз навбатида уларни совуқдан, иссикдан, шамолдан сақлайди ва уларга мустаҳкамлик беради. Гиподерма бир ёки бир неча қаватдан иборат бўлиши мумкин. Масалан, Шимолий минтақаларда ўсувчи Сибирь' қарағайида бир қават, Жанубий минтақаларда ўсувчи эль-дор қарағайида эса икки-уч қаватдан иборат бўлади. Баъ-зан гиподерма сув ғамловчи вазифасини ҳам бажаради (масалан, чўлда ўсувчи 4-расм, 2). Мезофилл. Баргнинг мезофилл (юнон. м е з о с — ўрта, ф и л л о н — барг) қавати паренхиматик тўқима ҳужайра-ларидан иборат бўлиб, асосан ассимиляция вазифасини бажаради (2-расм). Ҳамма тенг ёнли, пояга нисбатан перпендикуляр жой-лашган типик дорзовентраль барглар морфологик ҳамда физиологик хусусияти билан фарқ қиладиган икки хил мезофилл тўқималаридан ташкил топган. Булар устунси- мон ва ғовак тўқималардир. Устунсимон паренхима ҳужай- 2-расм. Баргининг тузилиши: к — кутикула; в — мум қавати; эв — юқори эпидерма; пт — устунсимон паренхима; хрл — хлоропластлар; кэм — эфир

мой томчилари; кес — ғовак тўқима; прп — ўтказувчи най боғламлари; экв — эфир чиқарувчи безчалар; пв — тукча; у — оғизча (устьица). ралари узунчоқ шаклли. Баргнинг устки эпидермисига нисбатан перпендикуляр равишда зич жойлашган. Барг устки эпидермасининг ҳар бир ҳужайрасига 3 тадан 6 тагача ҳужайра тақалиб туради. Устунсимон ҳужайралар хло-ропласт доначаларига жуда ҳам бой бўлиб, кундузи улар ҳужайра деворига яқин тизилиб, ёруғликни сингдиришга мослашади. Барг мезофилининг устунсимон паренхимаси асосан фотосинтез жараёнини таъминловчи тўқима ҳисоблана-ди. Устунсимон паренхима сернам жойларда ўсувчи ўсим-ликларнинг баргида бир қатор, қуруқликда ўсувчи чўл ва сахро ўсимликларида икки ва ундан ортиқ (кўп) қаторли бўлиши мумкин (1—2- расмлар). Ғовак паренхима ҳужайралари устунсимон паренхима ҳужайраларига нисбатан овалсимон — юмалоқ шаклли бўлиб, ҳужайра ораликларининг кенглиги ва ҳужайра ичида хлорофилл доначаларининг камлиги ҳамда тарқоқ ҳолда жойлашганлиги билан фарқ қилади (3-расм). Ғовакси-мон паренхима қисман фотосинтез жараёнида иштирок этади. Шу билан бирга, у шамоллатувчи (вентиляцион) тўқима вазифасини ҳам бажаради. Агар баргларда устун-симон ва ғоваксимон паренхима бўлмасдан, улар бир хил тузилган бўлса, изолатераль (юнон. изо — тенг, лот. ла-териалис — ёнтомон) ёкиэквифациал (лот. эквалис — текис, ф а ц е с — ташқи қиёфа) барглар дейилади. Бундай баргларга ғалладошлар, пиёздошлар, қиёқцошлар каби ўсимликларнинг барги мисол бўлади. Баргнинг утказувчи тўқималари поя ва илдизнинг ўтка-зувчи тўқималари каби ўзига хосдир. Баргнинг ўтказувчи тўқимаси, тола бойлам найчалардан иборат бўлиб, бутун барг мезофилл қисмига тўрсимон ҳолда тарқалган. Барг ўтказувчи тўқима ёпиқ коллатераль бойламлардан иборат. Уларда устки томонда ксилема, остки томонида эса флоэ-ма жойлашган. Баргнинг ўтказувчи бойлами барг ўрни билан туташ-ган. У икки паллали ўсимликларда барг ўрнида, барг бан-ди ва барг пластинкасини бош най тола

бойламларига етиб боради. Ундан эса биринчи тартиб бойламга, сунгра ик- кинчи тартиб ва ҳоказо бойламларга боради. Шундай қилиб тўрсимон гомирланиш вужудга келади. Бир паллали ўсим- 3-расм. Сирень баргининг кўндаланг кесими: / — ёруғда ўсган баргнинг кўндаланг кесмаси; 2 — мезофиллнинг устунсимон паренхимаси; 3 — ёруғлиқ кам тушган барг мезофилининг тузилиши. ликлар баргада йирик ўтказувчи най(тола) бойламлари йўқ, барг ўрнида бир қанча (параллел ёки ёйсимон) мустақил ўтказувчи тола бойламлари ўзаро майда (анастамоз) йўлак-чалар билан боғланади. Барг ўтказувчи бойламлари ёпиқ ҳолда бўлиб, уларга коллотераль ўтказувчи бойлам дейи-лади. Баъзи икки паллали ўсимликлар баргининг бош томир-ларида ксилема билан флоэма орасида камбий қатламча- си (пардаси) пайдо оўлса ҳам, у ўз вазифасини, яъни қалян-лаштириш вазифасини бажармайди. Баргнинг асосий ўтказувчи най оойламлари атрофини механик тўқиманинг склеренхима толалари ўраб туради ва баргтомирларита мустаҳкамлик (лот.

арматура жиҳозлаш беради. Баргнинг анатомйк тузилишига гашқи муҳитнинг таъсири Барг ўсимлик организмининг энг нозик ва нафис органи бўлиб, ташқи муҳитнинг ўзгаришидан тез таъсирланади. Баргнинг ички тузилишига ёруғлик, намлик. ҳарорат, шамол, тупроқ ва бошқа омиллар кучли таъсир этади. Бу экологик омиллардан энг кўп таъсир кўрсатадиган намлик ҳисобланади. Шунинг учун эволюция жараёнида тупроқ-нинг ҳар хил намлик шароитида ўса олишига қараб ўсим-ликлар тўрт экологик гуруҳга бўлинади: гидрофитлар, гш рофитлар, мезофитлар ва ксерофитлар. 1. Гидрофитлар (юнон. хидаргув, фитон — ўсимлик)га сувга танасининг учдан бир ёки бутунлаЙ сувга кўмилиб турадигам ўсимликлар киради (ўқбарг; сув айиқ-товони). Буларда ҳаво тўпланадиган гуқима (аэренхима) жуда кам тараққий этган, барглари туксиз, эпидермалари ингичка, ҳаво йўллари яхши тараққий қилмаган, ҳужай раларининг осмотик босими жуда оз бўлади. 2. Гигрофитларнинг эпйдермаларида туКчалар бўлмайди, кутикулалари ҳам кучсиз тараққий этган, барг-лари йирик, ҳаво йўллари баргаинг ички тарафига жой лашган ва кўпинча 1идатодалари бўлади. Буларга сер-сув жойларда ўсадиган ўсимликлар киради. 3. Мезофитлар (юнон. мезос— урта, фитон — ўсимлик)га — ўртача намли тупроқ ва юмшоқ иқлимли шароитда ўсувчи ўсимликлар киради. Улар кўпинча суб-тропик (Кдвказ ва Ўрхц Осиё гоғларидаги) ўрмон гўқай-1 зорларида ўсади. Бундан ташқари экиладиган сабзавот-мева, ғўза каби ўсимликлар ҳ^м Шўлар жумласидандир. 4. Ксерофитлар (юнон. ксерос — қурғоқ; фи т о н — ўсимлик)га қурғоқчилик шароитида (чўд, саҳро)

83-расм. Кўкапаранг баргининг кўндаланг кесими: эв — юқори эпидерма; эп — остки эпидерма; к — кутикула; в — бир ҳужайрали оддий тукча; ж — 4 ҳужайрали безча; ж — 8 ҳужайрали безча; у — оғизча (устрица); пр — коллатериал ўтказувчи тўда (боғлам); пт — устунсимон паренхима; ср — мезофиллнинг ўрта қисми; км — эфир мойлари. ўсадиган ўсимликлар киради. Бу турдаги ўсимликларнинг барг эпидермиси ҳар хил шаклда бўлиб, жуда кўп тукча-лар, эфир мойлари чиқарадиган безлар, қалин кутикула билан қопланган (масалан, Ўзбекистон чўлларида ўсувчи кўкпаранг=лагохилус). Ҳаво йўллари анча ботиқ ҳолда жойлашган. Устунчасимон паренхима кучли тарақ-қий этган. Ҳужайранинг осмотик босими 20—40 атм. га етади, улар жуда кўп сув ютиб, кам сув буғлатади. Ўсимликларда баргларнинг анатомик тузилишидаги фарқлар нафақат уларнинг ҳар хил Зкологик шароитда яша-шига, ҳатто битта ўсимликнинг ҳар хил ярусларда жойла-шишига қараб ҳам фарқ қилинади. Ёруғда ва сояда жойлашган баргларнинг морфологик ва анатомик тузилишидаги фарқлар, айниқса дарахтларда яққол кўринади. Чунончи, ёруғда жойлашган баргларда эпидерма ҳужайралари қалин кутикула билан қопланган. Устунсимон паренхима тўқимаси икки-уч қатор ҳужайра-лардан

иборат бўлади. Сояда ўрнашган баргларда устун-симон паренхима фақат бир қатор, ғовак паренхима эса уч-тўрт қатор ҳужайралардан ташкил топади. Масалан, сиреннинг ёруғда ўрнашган барги соядаги баргига нисба-тан анча қалин бўлади. Ёруғдаги баргнинг мезофили икки қатор устунсимон ҳужайралардан иборат. Соядаги баргда эса бир қатор устунсимон тўқима жойлашган бўлиб, ғовак паренхима тўқималари орасида бўшлиқлар мавжуд (3-расмга қаранг). Шу бўшликдар орқали газ алмашинуви содир бўлади. Ўзбекистоннинг дала, чўл ёқаларида ўсадиган тут да-рахти баргларининг эпидерма ҳужайраларида, гоҳо тўқи-маларининг бошқа қисмида цистолитлар (юнон. цис-т и с — пуфак, л и т о с — тош) бўлади. Буларда мезофилл уч қатор устунсимон ва бир қатор ғовак паренхимадан ташкил топган. Ўзбекистоннинг адирларида ўсадиган ксерофит кўкпа-ранг (Ьа§осМ1и5 теЪпапз) баргининг анатомик тузили-ши ксероморф бўлиб, изолатерал шаклда (83-расм) бўла-ди. Мезофилл устунсимон ва ғоваксимон тўқималарга дифференциялашмаган. Баргнинг устки (адаксиал) ва остки (абаксиал) қисмларидаги мезофилл тўқималари 2— 3 қатор жойлашган бир хил шаклдаги устунсимон тўқи-малардан ташкил топган. Уларнинг фарқи шундан ибо-ратки, абаксиал томондаги ҳужайралар орасида бўшлиқ-лар мавжуд. Устки ва остки мезофилл ўртасида икки қатор юма-локлашган ҳужайралар бўлиб, ғовак тўқимани эслатади. Ўтказувчи боғламлар коллатерал тузилишда. Адаксал то-монда ксилема ва абаксал томонда флоэма жойлашган. Флоэма ва ксилема ҳажми гистологик тузилиши жиҳати-дан фарқ қилади. Баргнинг қопловчи тўқимаси: эпидерма ва ҳаво йўлла-ридан иборат. Эпидерма бир қатор майда ва бурама изо-диаметрик (юнон. изос — бир хил, циаметрос — кўндаланг) ҳужайралардан иборат бўлиб, унинг усти қалин кутикула билан қопланган. Баргнинг устки ва остки эпидерма ҳужай-ралари бир ҳужайрали тукчалар ва 4—8-ҳужайралари эфир мойлари ва лагохилин дитерпин (4 атомли спирт) ажрата-диган безлар билан қопланган. Ёзнинг

жазирама кунла-рида ҳавонинг ҳарорати 35—40 даражага етганда, бу без- лардан эфир мойлари ва лагохилин кристаллари чиқади, натижада баргнинг усти худди ун сепгандай бўлиб қолади. Шундай вақтда ўсимлик ўзидан сувни жуда ҳам кам буғлатади. Ўрта Осиёнинг шўрхок чўлларида ўсувчи ўсимликлар-нинг барглари ўзига хос анатомик тузилишга эга. Улар этли ва семиз бўлиб, суккулент (лот. с у к к у с — шира, ёки ширали)деб аталади. Бундай ўсимликларнинг паренхима ҳужайраларида сув тўпланади. Улар ўзидан сувни кам буғ-латади (масалан, шўраклар (8а1$о1а) туркумининг вакил-лари). Дарахтсимон шўра (8. с1епс1гок1е5)нинг эпидерма ҳужай-ралари остида бир қатор чўзиқ ҳужайралар жойлашган бўлиб, гиподерма (юнон. хипо, дерма — пўст) ёки сув тўпловчи паренхима деб аталади. Мезофилл ёки хлорен- химанинг икки қатор, ташқи қаватдаги ҳужайралари узун-чоқ бўлиб хлорофиллга бойдир. Унинг остидаги хлорен-хима ҳужайралари тўрт қиррали, уларда хлорофилл кам бўлади. Ҳужайра марказий қисмининг ичини сув билан тўлган, йирик ҳужайралардан ташкил топган паренхима ташкил этади (4-расм, 6). Очиқуруғли ўсимликлардан қарағайнинг барглари худ-ди нинага ўхшаш бўлганлиги учун нинабарг деб аталади. Нинасимон баргларнинг анатомик тузилиши кенг япроқ-ли барглардан баъзи белгилари билан фарқ қилади (5- расм). Биринчидан, уларнинг эпидерма ҳужайра девори қалинлашиб, усти қалин кутикула билан қопланган. Эпи-дерма остида ҳужайра деворлари қалинлашган гиподерма бўлади. Иккинчидан, ҳаво йўллари эпидерма остида жой-лашмасдан, гиподерма остида жойлашади. Учинчидан, мезофилл бурма паренхима ҳужайраларидан иборат бўлиб, унинг орасида склеренхима билан ўралган смола сақлов-чи бўшлиқлар мавжуд ва ниҳоят барг мезофилини марка-зий қисмидан ажратиб турадиган ҳужайра қобиғи ёғоч-

4-расм. Дарахтсимон шўрак баргининг тузилиши: 1 — эпидерма; 2 — гиподерма; 3 — ҳаво йўллари оғизча; 4 ва 5—хлоренхима; 6—сув сақловчи паренхима; 7—тола найлар тудаси; 8— марказий тола — найлар тўдаси. лашган эндодерма ҳосил қилади. Эндодерма остида икки-та ўтказувчи боғлам (флоэма ва ксилема)нинг атрофида порали ўтказувчи трансфузион (лот. трансфузио — тов-ланиш, тўлқинли) паренхима ҳосил бўлади. Буларнинг асо-сий вазифаси сув ва органик моддаларни ўтказиш билан бир қаторда, ўтказувчи тўқималар билан мезофилл ораси-да моддаларнинг ўтишини таъминлайди. Баргларнинг ҳаётчанлиги ва хазонрезгилик. Баргларнинг ҳаётчанлиги ўсимликларнинг тури, биологик хусусияти ва иқлим шароитига қараб ҳар хил бўлади. Мўътадил иклим шароитида ўсувчи дарахт, бута ва кўпйиллик ўтчил ўсим-ликларнинг барглари фақат бир ўсув давомида ҳаётчанли-гини сақлаб, кузда сарғайиб ёки қизариб тўкилади (маса-лан, олма, ўрик, гилос, тол, терак, заранг, эман ва бошқа-лар).

5-расм. Эльдар қарағайи)нинг барг тузилиши: 1— кутикула; 2—эпидерма; 3 — икки қаторли гиподерма; 4 — мезофилл; 5 —устунсимон паренхима; 6, 7— эндодерма; 8— порали парсмхима; 9—флоэма; 10 — ксилема; 11 —оғизчалар (устьица); 12 — смола (қатрон) ажратувчи ёриқчалар. Тропик ўрмонларда ўсувчи дарахт, бута ва кўп йиллик ўтчил ўсимликларнинг барги бир неча йил давомида ҳаёт-чанлигини саклаб, кейин тўкилади ва ўрнига янги барг-лар ҳосил бўлади. Масалан, Австралия ва Жанубий Аме-рика қитъаларида ўсувчи, мезозой эрасидан сакланиб қол-ган реликт Араукариянинг барги 15 йил, лавр дарахти 4 йил, Африканинг Сахара сахросида ўсувч1 Вельвичия барги 100 йилгача ҳаётчанлигини саклайди. Ўрта Осиё тоғлари-да ўсувчи тисснинг барги 6—10 йил, арчанинг барги эса 5 —7—12 йилгача ҳаётчанлигини саклайди. Баргларнинг ўз вегетацияларини тамомлаб тўкилиши-га хазонрезлик дейилади. Хазонрезлик маълум қонуниятга асосланган бўлиб, у ер юзининг ҳамма еридаги ўсимлик-ларга хосдир. Мўътадил иқлим шароитида ўсувчи ўсимликларда, ха-зонрезлик ҳаво ҳароратининг пасайишига боғлиқ. Совуқ тушиши билан ўсимликларнинг барги тўкила бошлайди. Тропик икдим шароитида ўсувчи ўсимликларда эса ҳаво намлигининг пасайиши узоқ вақт давомида ёғингарчилик бўлмаслиги

сабаблидир. Натижада баргларнинг тўқима-ларида бир қанча ўзгаришлар содир бўлади. Айниқса қари баргларнинг тўқималарида кальций оксалат кристаллари тўпланиб, модда алмашиниш жараёни бузилади. Хлоро-филл ва пигментларнинг таркиби бузилиб, ҳужайрада ан-тоциан ва каротинларнинг миқдори кўпаяди, натижада барглар тўкилишдан олдин сарғаяди ва баъзан қизаради. Фотосинтез ва нафас олиш жараёни кескин ўзгаради, ме-зофилл тўқималарида РНК ва оқсил камаяди, крахмал билан қанд йўқолади. Шу билан бирга баргнинг тузили-шида ҳам ўзгаришлар рўй беради. Барг бандининг асоси-да ажралиш қавати ҳосил бўлади, кучсиз шамол эсганда, барг ўз шохидан узилади. Баргнинг тўкилиши жароҳатнинг битиши билан тугай-ди, яъни узилган барг ўрнида феллоген бир неча қават пўкак ҳосил қилиб ёғочлашади. Хазонрезлик ўсимликларнинг ирсий белгиси ва физи-ологик ҳолати бўлиб, улар шу жараён натижасида тиним даврига ўтади ва янги биологик жараёнлар учун замин тайёрлайди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Агрохимия (Под ред. Б. А. Ягодина). Москва, 1982. 2.Вопросы агротехники возделывания лекарственных культур. Часть 1, Москва, 1978. 3. Справочник по лекарственным культурам. Воронеж, 1963. 4. Холматов Х. Х., А. И. Қосимов русча-латинча-ўзбекча доривор ўсимликлар луғати, Тошкент, 1992. 5. Холматов Х. Х., Аҳмедов Ў. А. „Фармакогнозия“, Тошкент, 2007 й. 6. Мусаев Б. С. „Ўғит қўллаш тизими“, Тошкент, 1998. 7. Атабоева Ҳ. Н. ва бошқалар. Тошкент, 1995. Ўсимликшунослик. 8. Мурдахаев Ю. М. Лекарсвенные культуры в Узбекистане, Ташкент, 2001. 9. Мурдахаев Ю. М. Ўзбекистонда ватан топган доривор ўсимликлар. Тошкент, 1990. 10. Турова А. Д. Сапожникова Э. Н. Лекарственные растения СССР и их применение. Москва, 1982. 11. Мусаев Б. С. Агрокимё. Тошкент, 2001. 12. Эрматов А. Суғориладиган деҳқончилик. Тошкент, 1983. 13. Холматов Х. Х., Ҳабибов. Ўзбекистон доривор ўсимликлари. Тошкент, 1971. 14. Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР. Москва, 1976.

O'xshashlar

Барг. Баргнинг ташки ва ички тузилиши

Поя, унинг функцияси, морфологик ва анатомик тузилиши

Барг морфологияси.Баргнинг анатомик

Механик, ўтказувчи, ажратувчи ва асосий тўкималар. Илдиз морфологияси.Илдизни физологик ва анатомик тузилиши

Ўсимликларнинг экологик гуруҳлари ва ҳаётий шакллари