Tuproq va yer narxi - Biologiya - Referatlar

Tuproq va yer narxi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

131 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Tuproq narxini aniqlash yo`llari 2. Yer solig`i va narxi.

www.arxiv.uz TUPROQ VA YER NARXI Tuproqni tabiiy xossalari, yaoni fizikaviy, kimyoviy, biologik va boshqa xususiyatlari uning unumdorligini belgilaydi. Tuproqning bu xususiyatlari osongina buzilishi va hatto qayta tiklanmaydigan holatga tushishi mumkin. Tuproqni unumdorligini keskin pasaytirib yuborish butunlay yo`qotish bu uncha murakkab ish emas, ammo uni tiklash juda mashaqatli mehnat, katta ilm talab qiladi. Tuproqqa beparvo qarashimizga asosiy sabablardan biri bu uni bebaho ekanligidir. Ana shu narsa ko`p hollarda katta-katta maydonlarga keskin zarba berish sabablari tariqasida ko`rinadi, yaoni tuproqni struktura qoplami, strukturasi buziladi. Keyingi vaqtlarda katta-katta maydonlarda tuproq unumdorligi turli sabablarga ko`ra pasaymoqda. Bu jarayonda gumusning degradatsiyasi yaqqol ko`rinmoqda. Mamlakat miqyosida tuproqlarning unumdorligini keskin pasayayotganligini bonitirovka natijalarini solishtirishdan ham bilsa bo`ladi. Keyingi 10 yilda Farg`ona viloyatida bu ko`rsatkich 10 ballga kamaygan. Shunga qaramasdan bu jarayon, yaoni tuproq unumdorligini kamayishi pul tariqasida hech qayerda aytilmaydi. Hozirgi iqtisodiy sharoitda bu holatni maoqullash juda qiyin. Mamlakat tuproq resurslaridan samarali foydalanish uchun, yangicha davrda, tuproqni, tuproq qatlamini saqlash va unumdorligini oshirishga qaratilgan narxlar ishlab chiqish va shu asosda yer maydonchalarini baholash vaqti keldi. Bunda eng avvalo tuproqni unumdorligiga tayangan asosiy narxni aniqlash zarur, keyinchalik yer maydonchasining o`rni va ayrim texnologik xususiyati eotiborga olingan holda ularning ham summasini aniqlash mumkin. Yer va tuproq narxi sharoitga qarab, yaoni u yoki bu maydondan foydalanish maqsadlariga qarab keskin o`zgaradi, ayniqsa yer noqishloq xo`jalik maqsadlari uchun ajratilayotgan bo`lsa, bu maydonning narxi qishloq xo`jalik maqsadi uchun ajratilgan yerga ko`ra keskin farq qilishi kerak.

www.arxiv.uz Bu narx asosiy tuproq narxiga har xil koeffitsiyentlarni ko`paytirishdan va qolaversa o`zaro kelishuvga asosan qo`yilishi mumkin. Tuproq va Yer maydonchasiga qo`yilgan narxlar quyidagi maqsadlarni ko`zda tutmog`i zarur: 1) tuproq unumdorligini saqlash va oshirish; 2) unumdor tuproqli yerlarni noqishloq xo`jalik maqsadlari uchun ajratishni maksimal miqdorda cheklash; 3) qayta tiklash ishlarini, yaoni nobob yerlarni qishloq xo`jalik oborotiga kiritish va hokazolar. TUPROQ NARXINI ANIQLASH YO`LLARI. Tuproq narxi har xil omillarga bog`liq ravishda aniqlanishi mumkin. Birinchi navbatda potensial va samarali unumdorligiga tayangan holda aniqlanishi kerak. Bu ko`rsatkichlarni nisbiy baholash yo`llari ko`p bo`lib, ulardan biri tuproqlarni bonitirovkalash va shu asosda bonitirovka jadvalini tuzish bo`lib, bu ish amalga oshirilmoqda. Potensial unumdorlik yetarli darajada tuproq ekologik indeksini (TEI) hisoblash orqali ham aniqlanadi. Bu usulga ko`ra aniq bir ekologik sharoitda shakllangan tuproqqa tegishli tuproq ekologik indeks hisoblanadi va bu indeks shu tuproqning unumdorlik darajasiga proporsional sanaladi. Tuproq narxini belgilovchi tuproq ekologik indeksi kattaligi narx aniqlovchi birinchi tarkibiy qism sanaladi. Ikkinchi tarkibiy qism bu tarif kategoriyasi hisoblanadi. Tarif kategoriyalarini kiritishni sababi tuproq ekologik indeksining birligiga to`g`ri keluvchi o`rtacha daromad miqdori hamma joyda ham bir xil emas. Bu kattalik o`simlik turi va uning hosildorligi, hosil tarkibi, turi va boshqalarga hamda xo`jalikning mehnatni tashkillash, qishloq xo`jalik mahsulotini yetishtirish qobiliyatiga bog`liq bo`ladi.

www.arxiv.uz Qishloq xo`jaligida foydalaniladigan yerlardan nisbatan qimmati bu ko`p yillik daraxtzorlar hisoblanadi, sabab bu yerlar nisbatan ko`proq daromad beradi. Albatta nisbatan qimmat qishloq xo`jalik mahsulotlarini yetishtiradigan yerlar qimmatroq baholanadi. Sug`oriladigan yerlar ham sug`orilmaydigan maydonlarga nisbatan qimmatroq turadi. Sabab sug`oriladigan yerlar nisbatan ko`proq, kafalatli daromad beradi. Tuproq ekologik indeksi orqali hisoblangan bonitet balli 1 ga teng bo`lgan yerlar uchun 1989 yil I.I.Karmanov tarif kategoriyalarini ishlab chiqqan. Undan ayrim misollarni quyida jadval tariqasida keltiramiz. 41-jadval. Tuproq narxini hisoblash uchun tarif kategoriyalari. Tuproqni tarif kategoriyasi Shu kategoriyaga kiruvchi tuproqlar Bir ball bonitetga tug`ri keladigan tarif, rub/ga. 1 Tog`li Qrimning ko`p yillik daraxt- zorlarining nimho`l va nam tuproqlari 600 2 Cho`l va chalacho`l mintaqalarining sug`oriladigan tuproqlari 380 3 Markaziy Osiyodagi daryo sohillarida joylashgan sug`oriladigan yerlar 330 4 O`zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston va boshqa davlatlar hamda Rossiyaning janu- biy xududlaridagi sug`oriladigan yerlar 280 Tuproq narxi anashu tarif kategoriyasida berilgan bir ball bonitetiga to`g`ri keladigan raqamni tuproqni ekologik indeksi orkali hisoblangan ball bonitetiga ko`paytirish asosida hisoblanadi. Masalan; Chalacho`l mintaqasidagi sug`oriladigan bo`z tuproqlar 3 tarif kategoriyasidan joy olgan bo`lib, bir ball uchun tarifi 380 rub/ga ni tashkil qiladi.

www.arxiv.uz Demak tuproq narxini hisoblash uchun tuproq ekologik indeksi aniqlanadi. Agar tuproq ekologik indeksi 80 ga teng desak, u holda bu xududda tuproq narxi 80*380 rub/ga = 30400 rub/ga ni tashkil qiladi. Ko`rinib turibdiki, bu tarif kategoriyalari hali to`liq va yakuniy emas, tahlilga, izlanishga, aniqlashga muhtoj. Sabab O`zbekistonda qo`riq yerlar, yaylovzorlar, lalmikor yerlar, yangi o`zlashtirilgan, yangidan sug`oriladigan, eskidan sug`oriladigan va boshqa yerlar uchun alohida hozirgi narxni eotiborga oluvchi tarif kategoriyasini gektariga so`mlarda ishlab chiqish zaruriyati kun tartibidagi masalalar qatoridan joy olmoqda. Qolaversa, I.I.Karmanov uslubiyatida O`zbekiston sharoitidagi tuproq unumdorligini cheklovchi omillar uchun maxsus koeffitsiyentlar ham ishlanmagan. I.I.Karmanov tarif kategoriiyalari unumdorligi cheklanmagan, yaoni sho`rlanmagan, eroziyalanmagan, gleylashmagan, gipslashmagan va boshqa tuproqlar uchun maoqul va qo`llaniladi. Unumdorligi cheklangan, yaoni sho`r, gipsli va boshqa tuproqlar uchun esa bir balli tarifga maxsus tuzatuvchi koeffitsiyentlar kiritiladi. Bunday tuproqlarda hosil yetishtirish uchun sarf harajatlar ko`payadi, sabab ularning unumdorliklari cheklangan, shu bois bunday yerlarda o`rtacha yillik daromad kamayadi. Demak bunday tuproqlarni narxi pastroq bo`lishi kerak va u shunday ham. Unumdorligi cheklangan tuproqlarni narxini hisoblashda qo`llaniladigan tuzatish koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi. Cheklangan omilga ega bo`lgan tuproqni tuproq ekologik indeksi olinib shunga o`xshagan, yaoni shu tipdagi unumdorligi cheklanmagan boshqa ayirmani indeksiga taqsimlanadi. Masalan; sug`oriladigan kuchsiz eroziyalangan tipik bo`z tuproqni TEI 50 bo`lsa, yuvilmagan tipik bo`z tuproqni TEI 58 ga teng bo`lsa, u holda tuzatish koeffitsiyenti Tk = 50:58 = 0.86. Olingan natijaga, yaoni 0,86 ga bir qo`shiladi va o`rtacha koeffitsiyent quyidagicha hisoblanadi: Tk = (0,86+1):2 = 0.93.

www.arxiv.uz Bu 0,93 koeffitsiyent endi tarif kategoriyasiga tuzatma tariqasida ishlatiladi. Misol uchun yuvilmagan, yaoni eroziyalanmagan sug`oriladigan tipik bo`z tuproq 3 chi kategoriyaga kiradi, (bir ball uchun tarif 380 rub/ga) bu holatda uning narxi 58*380=22040 rub/ga. Kuchsiz yuvilgan tipik bo`z tuproqni ham shu kategoriyada deb hisoblasak, u holda uning narxi 50*380=19000 rub/ga ga teng bo`ladi. Bu guruh tuproqlari uchun tuzatma kiritilishini eotiborga olsak, uning tuzatma koeffitsiyenti 0,93, demak tuproq narxi 0,93*380=353.4 rub/ga. Unumdorlikni cheklovchi omillar qancha ko`p bo`lsa, tuzatma koeffitsiyentni taosiri ham shuncha kuchli bo`ladi. Tuproqlarni xususiyatlari aniq bo`lsa, quyidagi tayyor koeffitsiyentlardan ham foydalanish mumkin. Kuchsiz sho`rlangan bo`z tuproqlar - 0,85; o`rtacha darajada sho`rlangan - 0,72; kuchli darajada sho`rlangan - 0,48. Kuchsiz darajada yuvilgan bo`z tuproqlar - 0,88; o`rtacha darajada yuvilgan - 0,69; kuchli yuvilgan - 0,48. Qumoq mexanik tarkibli - 0,75. Qumli mexanik tarkibli - 0,43. Toshlilik darajasi o`rtacha - 0,79. Toshlilik darajasi kuchli - 0,66. Shunday qilib alohida taokidlash kerakki, tuproq xossalarini ijobiy va salbiy tomonlarga o`zgarishini narxda, pul bilan ifodalash ishlari juda-juda kuchsiz ishlangan bo`lib, hali bu boradagi o`zini yechimini kutayotgan masalalar juda ko`p. Shuni ham unutmaslik kerakki, Yer, tuproq narxi ham dinamikada, kishilik jamiyatining turmush darajasi, qishloq xo`jalik ekinlarini narxi, texnika va texnologiya narxiga bog`liq ravishda o`zgaradi. Demak tuproqqa, yerga qo`yiladigan narx har bir alohida sharoitda o`sha vaqt uchun hisoblanishi kerak. Shu bois bitta aniq doimiy formula yoki qonun-qoida yozilishi qiyin va murakkab ilmiy ish hisoblanadi.

www.arxiv.uz YER SOLIG`I VA NARXI. Tuproqning agrokimyoviy, agrofizikaviy xossalari, tabiiy geografik sharoiti, o`rnashgan joyi, ekologik holati birgalikda uning narxini belgilashi mumkin. Uning qiymatidan kelib chiqib, unga soliq belgilash ham yo`lga quyiladi. Tuproqni xossalarini nisbatan osongina yomon tomonga qaratib buzish mumkin, lekin uni tuzatish, yaxshilash esa juda murakkab va mashaqqatli mehnat talab qiladi. Ko`pchilik hollarda tuproqqa bo`lgan munosabatimiz yomon, yoxud beparvo, bu esa oxir oqibatda tuzatib bo`lmas natijalarga olib keladi. Bunday bo`lishiga sabab tuproqlarimiz, yerlarimiz bepul, qolaversa egasiz. Mamlakat miqyosida oladigan bo`lsak yiliga unudorlikni yo`qolgan qismini hisoblasak katta-katta raqamlarni tashkil qildi. Biz bu yo`qotishni pulga aylantiradigan bo`lsak, miliardlab so`mni tashkil qiladi. Lekin bu yo`qotishlar pul tariqasida hech ham hisoblangani yo`q. Hatto almashlab ekish maydonida birigada uchun, xo`jalik uchun ham hisoblanmaydi. Yerdan, tuproqdan yana ham samaraliroq foydalanish uchun yangicha sharoitda, yangicha xo`jalik yuritishda, tuproqlarni degradatsiyalanishdan himoya qilishda ularga, yaoni tuproqqa va Yerga narx qo`yish maqsadga muvofiq. Albatta bizning mamlakatimizda Yer davlat mulki ekanligini ham unutmasligimiz kerak. Yerga va tuproqqa qo`yilgan narx-navolar bir xilda bo`lmaydi va bo`lishi ham mumkin emas. Narx eng avvalo tuproq unumdorligi va yer maydonining texnologik xususiyatlariga bog`liq holda ishlangan bo`lishi kerak. No qishloq xo`jalik maqsadlari uchun ajratiladigan yerlarning narxi maqsadga qarab, joylashgan joyiga bog`liq ravishda xilma-xil bo`lishi tabiiy holdir. Shuni alohida aytish mumkinki ishni biroz soddalashtirish uchun, tuproqqa va Yerga alohida-alohida asosiy narx belgilanishi kerak. Bu narxga turli koeffitsiyentlarni ko`paytirish asosida keyingi, yaoni aniq bir moydon tuprog`i

www.arxiv.uz yoki yeri uchun narx ishlanadi. Bu masalalar murakkab bo`lib, qator o`rinlarda o`z yechimini kutmoqda. Ayni bir vaqtda tuproqqa narx belgilash, yerga narx qo`yish quyidagi asosiy maqsadlarni ko`zda tutadi. 1. Eng avvalo tuproq unumdorligini saqlash va oshirishga qaratilmog`i darkor, yaoni shuni ko`zda tutadi. 2. Sug`oriladigan qishloq xo`jaligi yerlarini boshqa noqishloq xo`jalik maqsadlari uchun ajratishni kamaytirishga, imkoni bo`lsa, to`xtatishga xizmat qilishi kerak. 3. Qishloq xo`jaligi uchun nobop yerlarni qishloq xo`jaligi oborotiga kiritish, rekultivatsiya ishlarini kuchaytirishga xizmat qilishi kerak. Yerga, tuproqqa quyiladigan narxni bir xilga keltirish mumkin ham emas, mantikdan ham uzoq. Shu bois Yerga, tuproqqa quyiladigan narx mintaqa, viloyat, tuman, xo`jalik tuproq ayirmasigacha borishi kerak. Demak alohida-alohida ishlanmog`i darkor. Masalan; bo`z tuproqlar uchun narx ishlanganda eng avvalo bu tuproqlarni sug`oriladigan va sug`orilmaydigan, nam bilan taominlangan va taominlanmagan hamda tipchalarga bo`linishi eotiborga olinadi va asosiy narx ishlanadi. Keyinchalik sho`rlanganligi, eroziyalanganligi, mexanik tarkibi va boshqalarni eotiborga oluvchi maxsus pasaytiruvchi koeffitsiyentlar ishlanib asosiy narxga ko`paytirish asosida oxirgi narx chiqariladi. Buni quyidagicha tasvirlash mumkin, aytaylik eskidan sug`oriladigan tipik bo`z tuproqlarning yagona narxi 100 ming so`m. Bu tuproq kuchsiz sho`rlangan (pasaytiruvchi koeffitsiyent 0,85), kuchsiz yuvilgan (0,88), o`rtacha toshli (0,79) bo`lsa, u holda bu yerimizning narxi (N) N = 100*0,85*0,88*0,79=59 ming 92 so`mni tashkil qiladi. Bu o`rinda eng murakkab ish dastlabki stavka narxini belgilash va koeffitsiyentlarni aniqlash hisoblanadi. Bu kabi ishlar respublika tuproqlari uchun ilmiy asoslangan tarzda haligacha ishlanmagan o`z yechimlarini kutmoqda.

www.arxiv.uz Mamlakat bozor munosabatlariga o`ta boshlagach 1990 yilda "Yer to`g`risida"gi qonun qabul qilindi, unga asosan yerga egalik qilish va yerdan foydalanishning pulli bo`lishi belgilandi. 1993 yil 6 mayda O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan "Yer solig`i to`g`risida"gi maxsus qonun qabul qilindi, unda soliq solishning oboyektlari va suboyektlari, imtiyozlar, soliq to`lash tartibi va hokazolar batafsil belgilab berildi. Yer solig`ining joriy etilishi bilan mamlakatda yer munosabatlarini tartibga solishning chinakam iqtisodiy vositalari paydo bo`ldi. Yerdan samarali foydalanish, sug`oriladigan yerlarni iqtisodiy usullar yordamida asrash hozirgi davrda yerdan pulli foydalanishni joriy etishning asosiy maqsadi hisoblanadi. Yer solig`i stavkalari, jahon amaliyotida qabul qilinganidek, yer qiymatidan kelib chiqib belgilanadi. Jahon bo`yicha yer solig`i stavkalari o`rtacha yer qiymatining 5 % ni tashkil qiladi. Bizning mamlakatimizda tabiiy geografik, iqtisodiy va boshqa ko`rsatkichlarni hisobga olib bu raqam 3 % deb qabul qilingan. Yer uchun to`lanadigan soliq miqdori bizning mamlakatimizda yerlarni sifati, tabiiy iqlim mintaqalari bo`yicha tabaqalashtirish maqsadida sug`oriladigan yerlar uchun soliq stavkalari maomuriy tumanlar bo`yicha, ularning tuproqlarini ball bonitetilariga tayangan holda 10 darajaga bo`lib belgilangan. Bonitet ballarini aniqlashda yuqorida tanishganimizdek tuproqlarning genetikaviy kelib chiqishi, sug`orishning davomiyliligi, agroiqlimiy resurslar va boshqa tuproqning qator xossa va xususiyatlari eotiborga olinadi va 100 balli tizimda aniqlanadi. Sug`oriladigan yerlarda joylashgan jamoatchilik qishloq xo`jaligi yerlari uchun to`lanadigan yer solig`i stavkalari quyidagicha qabul qilingan. Misol tariqasida Farg`ona viloyatining ayrim tuman va shaharlari uchun yer solig`i stavkalari (42) jadvalda ko`rsatilgan. Bu stavkalarni ishlab chiqish jarayonida tuproqning ball boniteti, kategoriyasi eotiborga olingan.

www.arxiv.uz 42-jadval. Sug`oriladigan jamoatchilik qishloq xo`jaligi yerlari uchun olinadigan yer solig`i stavkalari (Farg`ona viloyati ayrim tumanlari va shaharlari). Туманла р, шаҳарла р Бир га ер учун тоифалар бўйича ер солиғи ставкалари, сўмларда I II II I IV V VI VII VIII IX X Баҳо- ланм а-ган ерлар0- 10 бал л 11- 20 бал л 21- 30 ба лл 31- 40 бал л 41- 50 бал л 51- 60 бал л 61- 70 бал л 71- 80 бал л 81- 90 бал л 91- 100 балл Олтиари қ 496, 6 138, 3 1106, 9 1617, 8 2299, 0 337, 6 4426, 0 5745, 9 7066, 8 8612,4 2299, 0 Охунбоб оев 471, 1 705, 9 1058, 9 1547, 5 2199, 6 3192 ,9 4233, 9 5496, 6 6758, 8 8236,8 2199, 6 Бағдод 487, 5 730, 5 1095, 1 1600, 3 2274, 5 3302 ,1 4377, 3 5684, 8 6988, 8 8518,0 2274, 5 Бешариқ 540, 1 810, 5 1214, 9 1775, 8 2523, 8 3665 ,3 4859, 9 6309, 5 7757, 1 9455,1 2523, 8 Бувайда 514, 0 770, 3 1155, 6 1688, 0 2399, 8 3483 ,5 4619, 5 5997, 0 7373, 4 8985,6 2399, 8 Данғара 530, 4 794, 3 1191, 5 1740, 6 2474, 5 3591 ,5 4763, 1 6183, 0 7605, 0 9266,4 2474, 5 Қува 626, 0 939, 1 1407, 9 2057, 3 2923, 8 4245, 1 5618, 5 7307, 9 8988, 0 10952 ,4 2923, 8 Қувасой ш. 567, 5 850, 3 1275, 3 1863, 5 2648, 9 3845 ,4 5100, 0 6621, 8 8141, 8 9922,8 2684, 9 Фарғона ш. 599, 9 899, 0 1347, 5 1968, 8 2298, 8 4063, 8 5388, 3 6995, 4 8603, 4 10484 ,8 2798, 8 Lalmikor yerlar, bo`z yerlar va ko`p yillik ko`chatzorlar uchun olinadigan yer solig`i stavkalarini ishlab chiqishda qoidaga muvofiq ravishda yog`ingarchilik bilan taominlanganlik darajasi 3 toifaga bo`lib eotiborga olingan va viloyatlar

www.arxiv.uz bo`yicha quyida (43) jadvalda keltirilgan. Bunda tog` va tog`oldi, adir va tekislik kabi toifalarga ajratib yer solig`i stavkalari belgilangan. 43-jadval. Lalmikor ekinzorlar, bo`z yerlar va ko`p yillik ko`chatzorlar uchun olinadigan yer solig`i stavkalari. Вилоятлар Минтақалар бўйича 1 га ер учун ер солиғи ставкалари (сўмларда) Текислик (ёғингарчилик билан таoминланмаган) Адир (ёғингарчилик билан ярим таoминланган) Тоғолди ва тоғ (ёғингарчилик билан таoминланган) Андижон 70,3 74,1 112,4 Жиззах 66,3 69,8 113,1 Навоий 66,3 69,8 113,1 Наманган 73,4 83,9 104,5 Қашқадарё 73,4 83,9 104,5 Самарқанд 66,3 94,3 119,0 Сурхандарё 59,0 83,9 104,5 Сирдарё 66,3 87,8 112,4 Тошкент 70,3 116,3 139,6 Qishloq xo`jalik va o`rmon xo`jaligi ishlab chiqarishida foydalanilmayotgan boshqa yerlar uchun undiriladigan yer solig`i stavkalarida suv havzalari, kanallar, kollektorlar, yo`llar bilan band, jamoatchilik qurilmalari va xovlilar, qishloq xo`jaligida foydalanilmaydigan boshqa yerlar uchun alohida yer solig`i stavkalari ishlab chiqilgan bo`lib, bu ko`rsatkichlar Qoraqalpog`iston Respublikasi va viloyatlar uchun quyidagi (44) jadvalda keltirilgan. 44-jadval. Qishloq xo`jalik va o`rmon xo`jaligi ishlab chiqarishida foydalanilmayotgan boshqa yerlar uchun undiriladigan yer solig`i stavkalari. 1 га ер учун ер солиғи ставкалари, сўмларда

www.arxiv.uz Реrублика, Вилоятлар Сув ҳавзалари, каналлар, коллек-торлар, йўллар Жамоатчилик қурилмалари ва ховлилар Қишлоқ хўжалигида фойдаланилмайдиган бошқа ерлар. Қорақалпоғис - тон Рес . 14,4 8072,5 2,0 Андижон 23,4 13312,5 2,0 Бухоро 18,8 10557,5 2,0 Жиззах 16,4 9106,3 2,0 Навоий 17,5 10347,5 2,0 Наманган 20,3 10763,8 2,0 Қашқадарё 16,4 8798,8 2,0 Самарқанд 22,3 11797,5 2,0 Сурхандарё 24,6 13657,5 2,0 Сирдарё 12,9 7651,3 2,0 Тошкент 20,3 11071,3 2,0 Фарғона 20,3 11071,3 2,0 Хоразм 20,3 10763,8 2,0 Shaharlar va qo`rg`onlardagi yer uchaskalaridan foydalanganlik uchun yer solig`i stavkalari boshqalardan farqli bo`ladi. Bu stavkalar shaharlar markazdan uzoq va yaqinligiga ko`ra maxsus xududlarga bo`linadi va differensiatsiyalangan holda soliq to`laydilar. 45-jadval. Shaharlar va qo`rg`onlardagi Yer uchastkalaridan foydalanganlik uchun yer solig`i stavkalari. Шаҳарлар, вилоятлар Олинадиган ер солиғи ставкалари Корхона муасаса ва ташкилотлардан 1 га ер учун (сўмларда) Якка тартибдаги турар жой қуриш учун берилган ерларга фуқаролардан (1м 2 учун) 1-зона 2-зона 3-зона 4-зона 1- зона 2- зона 3- зона 4- зона Фарғона 485913 441383 326888 342225 4,4 4,0 3,4 3,0 Андижон 592090 555680 519258 478015 5,4 5,1 4,7 4,4

www.arxiv.uz Наманган 589243 552825 516411 486868 5,4 5,0 4,7 4,4 Марғилон 391806 327308 275976 - 3,5 2,9 2,5 - Чуст 347931 283433 241968 - 3,2 2,6 2,2 - Shahar va shahar posyolkalari iqtisodiy zonalari, hamda sug`oriladigan va lalmi- yaylov xududlar, tuman va shahar xokimiyatlari tomonidan o`rnatiladi. Jadvallarda keltirilgan yer stavkalariga, yer maydonchasining joylashgan o`rniga bog`liq holda maxsus koeffitsiyentlar qo`llaniladi. Toshkent shahri atrofida 20 km radiusda - 1.30, viloyat markazlari atrofida 15 km radiusda 1.20, tuman markazlari atrofida 15 km radiusda - 1.15, boshqa shaharlar atrofida 5 km radiusda - 1.10. Keltirilgan stavkalarga yerlarning sifatiga bog`liq ravishda, yaoni tuproqlarning ball bonitetiga bog`liq holda alohida koeffitsiyentlar qo`llaniladi. Tuproqni ball boniteti 40 ball bo`lganda 0.75, 41-70 ballgacha 1.0 va 71 balldan boshlab 1.25 koeffitsiyentlar belgilangan. Shahar va shahar posyolkalarining maomuriy chegaralarida joylashgan qishloq xo`jalik ahamiyatiga molik yerlar uchun yer solig`i qishloq xo`jalik yerlariga belgilangan stavkalar bo`yicha 2.0 koeffitsiyentini qo`llagan holda undiriladi. Kon va karperlar band qilgan yerlar uchun yer solig`i shu kabi zonalar uchun belgilangan stavkalarni 0.1 koeffitsiyentini qo`llash asosida soliq to`laydilar. Shahar va shaharchalarda joylashgan uchastkalarga egalik qilinganlik va foydalanganlik uchun undiriladigan yer solig`i maxsus ilova asosida (jadval) quyidagi tartibda hisoblanadi. 46-jadval. Shaharlar va shaharchalarda joylashgan uchastkalarga egalik qilinganlik va foydalanganligi uchun undiriladigan yer solig`i stavkalari. Ер солиғи ставкалари

www.arxiv.uz Шаҳарлар, вилоятлар 1 га учун корхоналар, муасасалар ва ташкилотлардан олинадиган (сўмларда) Шахсий уй-жой қурилишига фуқораларга берилган ерлар учун (1 кв м. сўмларда.) 1- худуд 2- худуд 3- худуд 4-худуд 1- худуд 2- худуд 3- худуд 4-худуд Фарғона 2215 2012 1818 1560 20,14 18,29 15,62 14,18 Андижон 2699 2533 2967 2179 24,54 23,03 21,52 19,81 Асака 1599 1305 1116 - 14,53 11,86 10,15 - Наманган 2686 2520 2354 2166 24,42 22,91 21,40 19,69 Марғилон 1786 1492 1258 - 16,23 13,56 11,44 - Чуст 1586 1292 1103 - 14,42 11,74 10,03 - Misol: Uy egasi Toshtemirov Ergash Farg`ona shahar, Beshbola ko`chasida yashaydi, yakka tartibdagi turar-joy qurilishi uchun berilgan 655 kv. metr yer maydoniga ega. Bu maydon shaharning 4 xududida joylashgan. "Yer solig`i to`g`risida"gi konunga muvofiq yakka tartibdagi uy-joy qurish uchun fuqorolarga bir oila uchun 0.06 ga (600 m2) gacha yer beriladi. Shunday qilib Toshmatov Ergash meoyoridan ortikcha 55 m2 (655-600) yer maydoniga ega. Yakka tartibdagi qurilish uchun berilgan yerlarga yer solig`i stavkasi ushbu yo`riqnomaning 5 ilovasiga (jadval) muvofiq Farg`ona shaharidagi 4 xududga 1 m2 yerga 14,18 so`mdir. Bu holatda fuqoro 600 m2 uchun har kvadrat metriga 14 so`m 18 tiyindan, meoyordan ortiqcha maydon uchun esa har kvadrat metriga ikki barobar miqdorda 14.18*2=28.36 so`m to`laydi. Soliqning umumiy summasi (600*14.18)+55*14,18*2=10067 so`m 80 tiyin yoki yaxlitlab aytadigan bo`lsak 10068 so`m bo`ladi. Shu va shunga o`xshash tartibda boshqa shahar va qishloq, posyolkalar aholisi uchun, korxonalar uchun Yer solig`i hisoblanadi.

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz Adabiyot 1. Abdullayev S.A. 2. G`ofurova L.A 3. Turapov I.T. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Tuproq va tuproq paydo qiluvchi jinslarning granulometrik (mexanik) tarkibi

Tuproq gigiyenasi

Havo, tuproq va suv mikroflorasi

Tuproq zaxiralar va ularning ekologik xolati

Tuproqlarni ekologik jihatdan baholash va tuproq bonitirovkasi