Psilottoifa-psilotophyta-o`simliklar - Biologiya - Referatlar

Psilottoifa-psilotophyta-o`simliklar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Bo`lim. Psilottoifa o`simliklar. 2. Psilot va tmezipteris turkumlari. 3. Bo`lim. Qirqbug`imtoifa o`simliklar. 4. Qirqbug`imnamolar qabilasi. 1. Bo`lim. Plauntoifa o`simliklar 2. Sinf. (ajdod) plaunsimonlar. 3. Sinf (ajdod) - plaunsimonlar - lycopodiopsida .

www.arxiv.uz Plaunnamolar - Lycopodiales qabilasi. Bu qabilaga kiruvchi o`simliklar ko`p yillik ut o`simliklar bo`lib, rizoforalari bo`lmaydi. Barglari mayda, kipikaimn. Sporangiylari sporafillarning asosida joylashgan. Sporafillar esa strobilda yoki spora boshoqlarida joylashgan. Gametofitlari ikki jinsli seret, yer ostida joylashgan. Saprofit yoki yarim saprofit hayot kechiradi. Qabilaning bizgacha faqat bitta plaundoshlar (Lycopodiaceae) oilasining vakillari yetib qolgan. Plaundoshlar oilasiga 4 ta turkum kiradi: plaun (Lycopodium) turkumiga 200 dan ortiq tur kiradi. Ular tropik zonadan to tundragacha tarqalgan. Urta Osiyoda esa tog`lik regionlarda uchraydi. Poyasi tikka, ayrimlarida yotib o`sadi yoki epifit holatda uchraydi. Turkumning yer bag`irlab o`suvchi xarakterli vakillaridan biri chukmokli plaundir. U ko`p yillik ut o`simlik. Poyasi yotib o`sadi, doim yashil, ko`prok urmonlarda o`sadi. Poyasi va shoxchalari mayda, butun bargchalar bilan zich qoplangan. Poyasini tashqi tomondan bir qavat epidermis bilan qoplangan. Epidermis ostida qalin birlamchi pustlok qavat joylashgan. Undan ichkarida endoderma va perisikl qavati mavjud. Poyaning markazida silindrik protostel joylashgan. Kselemasida traxeidlar, floemasida esa elaksimon naylar joylashgan. Chukmokli plaun poyasi yerdamida vegetativ yo`l bilan ko`payadi. Ularda jinssiz ko`payish sporalar yerdamida boradi. Yozning urtalarida spora boshoqlari shoxlarning uchlarida xosil bo`ladi. Spora boshoqlarida sporofitlar zich o`rnashgan. Sporofillarda sporangiya va arxesporeal xujayralar joylashgan. Sporalar yerga tukilgandan so`ng suv yerdamida tuproqning yoriklariga tushib va undan gametofit xosil bo`ladi. Gametofit 2 jinsli bo`lib unda anteridiy va arxegoniylar xosil bo`ladi. Anteridiylarda xosil bo`lgan 2 xivchinli spermotozoidlar suv yerdamida so`zib kelib, arxegoniyga tushib, tuxum xujayrani urug`lantiradi va natijada zigota xosil bo`ladi. Zigota xujayralarga bo`linishi natijasida murtak taraqqiy etadi. Murtakdan esa yangi yosh plaun o`sib chiqadi. (5-rasm). Plaunlarning ko`pchilik turlari zaxarli o`simliklardir. Ularni mol yemaydi. Ulardan medisina va veterinariyada hamda buyoklar olishda foydalaniladi.

www.arxiv.uz SINF (AJDOD) POLUSHNIKSIMONLAR - ISOETOPSIDA Bu sinf toshkumir davrida tabiatda keng tarqalgan bo`lib, qalin toshkumir katlamlarini tashqil etgan. SELAGINELLANAMOLAR - SELAGINELLALES QABILASI . Mazkur qabila bitta selaginelladoshlar (Selaginelaceae) oilasi va bitga selaginella (Selaginella) turkumiga mansub 700 ga yaqin to`rni o`z ichiga oladi. Turkum turlari asosan tropik va subtropik zonalarida tarqalgan. Ularning ayrim turlari Yevraziyaning mu`tadil iqlimli tog`lik xududlarida, Shimoliy Amerikada tarqalgan. Turkum vakillarining ko`pchiligi yotib o`suvchi yoki lianalar bo`lib, 50 yaqin turlari tik o`sadi. Ayrim lianalar poyasining uzunligi 18-20 m ga yetadi. Poyasi tikka o`suvchi vakillarining barglari kichchik, bir xil kattalikka va shaklga ega, poyada spiral holda o`rnashgan. Poyasi yotib o`suvchi turlarining ustki barglari kichchik, poyaning ostki qismida (yon tomonlarida) gi barglari yirikrok. Ildizi dixotomik shoxlangan. Selaginellar har xil sporali o`simliklarga kiradi. Spora boshoqlari shoxlarining uchila xosil bo`lib, ularda sporafillar (spora bargi) o`rnashgan. Sporangiyalari buyraksimon yoki teskari tuxumsimon, qisqa bandlari yordamida sporafillda joylashgan. Ko`pchilik turlarida makro va mikro sporangiyalar bitta boshoqda joylashadi. Mikrosporalar yetilgandan so`ng ulardan erkaklik gametofit, makrosporadan esa urg`ochi gametofit taraqqiy etadi. Urg`ochi gametofitning ustki qismida bir nechta arxegoniy xosil bo`lib, spermatozoidlar unga suv yordamida so`zib kiradi va uning korincha qismidagi tuxum xujayrani urug`lantiradi. Urug`langan tuxum xujayradan murtak taraqqiy etadi. Murtakda poyacha, bargcha,bandcha va rizoforalar xosil buyardi. Murtakdan qo`lay sharoitda yangi yosh sellaginella xosil bo`ladi. POLUSHNIKNAMOLAR-ISOETALES QABILASI . Bu qabilaga bitga polushnikdoshlar (Isoetaceae) oilasi va bitta turkum (Isoetes) mansub bo`lib, ular 70 ga yaqin to`rni o`z ichiga oladi. Ularga ko`p yillik ut o`simliklar kiradi. qabila turlari Markaziy Yevropada va Amerikada tarqalgan.

www.arxiv.uz Polushniklarning poyasi piyozsimon, balandligi 8-25 sm. Pastki qismida ildizlari yuqori qismida esa barglari joylashgan. Eng tashqi barglarida megosporofill, undan so`ng mikrosporofill o`rnashgan. Poyaning eng uchida vegetativ barglar joylashgan. Sporafilli barglari kishda kuriydi, vegetativ barglari esa saqlanib keladi. Ular yezda yana sporofillarga aylanib, poyaning uchki qismida yana yangi vetativ barglar taraqqiy etadi. Sporofillda qisqa bandchalar yordamida mikro va makro sperangiyalar joylashgan. Bo`larda ham mikrosporadan erkaklik gametofit,makrosporadan urg`ochi gametofit taraqqiy etadi. Urug`langan tuxum xujayradan murtak taraqqiy etadi. U tuproqka yopishib ildiz otib yangi o`simlikka aylanadi. (6-rasm.) Polushniklarning poyasi kambiy qavati xisobiga yoniga yug`onlashadi. Kambiydan tashqarida pustlok parenximasi, ichkari tomonga esa floema va ksilema elementlari taraqqiy etadi. Mazkur bo`limga 12 taga yaqin tur kiradi. Ular bo`limning nomi bilan ataluvchi bitta sinf, bitta qabila, bitta oila va 2 ta turkum psilot (Psilota) hamda tmezipterisdan (Tmesipteris) iborat. Psilot turkumiga 2 ta tur kiradi. Ular tropik va subtropik iqlimga ega bo`lgan xududlarda - Janubiy Ispaniya, Janubiy Koreya, Janubiy Yaponiya, Gavaya orollarida, Janubiy Amerikada, Bermud orollarida va yangi Zelandiyagacha tarqalib borgan. Tmezipteris turkumining vakillari (10 ta ) esa Avstraliya, Tasmaniya, Yangi Zelandiyadan Fillipin orollarigacha tarqalgan, qisman Xindistonda ham uchraydi. Ular epifit holda ba`zan tosh yoriklarida hamda chirindiga boy tuproqlarda o`sadi. Bo`limning vakillari juda sodda to`zilishga ega bo`lgan yuksak o`simliklarning eng qadimgi turlaridandir. Ular deyarli amaliy ahamiyatga ega emas. Faqat oddiy psilot turi Yaponiyada manzarali o`simlik sifatida o`stiriladi. Birok ular o`simliklarning evolyusion taraqqiyotini urganishda ilmiy ahamiyatiga ega. Psilotsimonlar turlarida ham haqikiy ildiz bo`lmaydi. Ularning yer osti organi ildiz poyasiga uxshash dixotomik shoxlangan rizomoidlardan iborat. Ular juda ko`p rizoidlar bilan qoplangan. Bu jihatdan ular riniyafitlarga uxshash. Oddiy psilota to`rining ayrim rizoidlari uchida ajraluvchi ko`rtaklar xosil bo`lib, ulardan yangi

www.arxiv.uz rizoidlar o`sib chiqadi. Psilotsimonlarning rizomoidlaridan dixotomik shoxlangan yer usti organlari o`sadi. Psilotlarning poyasi 10-100 sm, tmezipterslarda esa 5-25 sm (ba`zan 40 sm) gacha uzunlikda bo`ladi. Ayrimlarida poya tikka o`sadi yoki pastga qarab osilgan epifit poyali bo`ladi. Bo`lim vakillari ko`pincha daraxtsimon qirqqo`loqlarning poyasida epifit holda uchraydi. Psilotlarning barglari kichchik tangachalar shaklida. Ularda barg tomirlari bo`lmaydi. Assimilyasiya vazifasini poyasi bajaradi. Tmezipterisning barglari kengrok, nashtarsimon, tukimalari yaxshirok rivojlangan. Bunday tipdagi barglarning xosil bulishini plaunlarda va qadimgi psilofitlarda kuzatish mumkin. Ayrisimon shoxlangan sporofitlarining uchida sinangiylar (sporangiyalarning qo`shilib o`sishiga sinangiy deyiladi) xosil bo`ladi. Sporalari bir xil kattalikka ega. Sporalardan chuvalchangsimon shakldagi gametofit o`sadi. Psilotlarda 1,8-3 sm uzunlikdagi dixotomik shoxlar bo`ladi. Gametofitida rizoidlari bor, ular yer ostida joylashgan, xlorofilsiz, saprofit oziklanadi. Yosh gametofitlari tashqi ko`rinishi jihatidan sporafitga uxshaydi, 2 jinsli. Anteridiysi sharsimon shaklga ega, unda spiral bo`ralgan bir kancha ko`p xivchinli spermatazoidlar xosil bo`ladi. Ular gametofitdagi arxegoniyning tuxum xujayrasini otalantirgandan keyin murtak xosil bo`ladi. Keyinchalik murtakdan dixotomik shoxlangan yosh sporofit o`sadi. Yer osti qismidan esa rizonoidlar taraqqiy etadi. (7-rasm). Psilotasimonlarning qazilma vakillari topilmagan. Psilota - ularga riniyafitlardan kelib chiqkan deb karaladi. Psilotlarda sporangiylar yon shoxchalarda, riniofitlarda esa shoxchalarning uchida xosil bo`ladi. QIRQBUGIMTOIFA - (EQUISETOPHYTA) O`SIMLIKLAR. Ayrim adabiyotlarda bu bo`lim bugimlilar deb yuritilgan. Bunga sabab sporali yuksak o`simliklar orasida bo`lar tanasining. Ya`ni sporachi poyasining butim va bugim oraliklariga aniq ajralganligi hamda barglarining halqasimon joylanganligidir. qirqbugimlarning ko`pchilik turlari bizgacha yetib kelmagan. Hozirgi turlari yer ostida gorizontal va vertikal o`suvchi ildizpoya xosil qiladi. Barglari juda kichchik, ular yon novdalari (tellom)ning o`zgarishidan kelib chiqkan.

www.arxiv.uz Qirqbugim ko`p yillik ut o`simliklardan iborat. Daraxtsimon vakillari esa bizgacha yetib kelmagan. Ularning balandligi 15-20 metrgacha va eni 0,5 m gacha yetgan. qirqbugimlarning utkazuvchi boglamlari kolloterial tipda. Ksilemasining utkazuvchi elementlari turli tipdagi traxeidlardan tashqil topgan. Floemasi tursimon naylar va parenxima xujayralaridan iborat. Sporofillari poyani spora xosil kiluvchi zonasidv yoki vegetativ barglar bilan navbatlashib yoki poyaning uchida faqat sporafillardan iborat holda yoki steril barglar bilan aralash holda spora boshoqlar (strabila) da halqasimon joylashgan. Ko`pchilik qirqbugimlar teng sporali o`simliklar xisoblanadi. Faqatgina qazilma vakillari orasida har xil sporalilar bo`lgan. qirqbugimtoifa o`simliklar devon davrida (415-370 mln. yil oldin) kelib chiqkan, va toshkumir davrida yaxshi taraqqiy etgan. Trias davriga kelib ayniqsa daraxtsimon vakillari kirila boshlagan. Bu bo`lim bittadan qabila,oila, turkum va 20 ta to`rni o`z ichiga oladi. QIRQBUGIMNAMOLAR (Eguisetales) qabilasi yagona qirqbugimdoshlar (Eguisetaceae) oilasi va qirqbugim (Eguisetum) turkumidan iborat. Toshkumir davrida Yer sharida yashnab o`sgan qirqbugimnamolardan bizning davrimizgacha faqat bitta turkum vakillari saqlanib qolgan. Bu turkum yer sharida keng tarqalgan. O`zbyokistonda ikkita turi o`sadi. qirqbugim sporafitining yer ostidagi ildizpoyasida, ildizi va tuganaklari joylashgan. Ildizpoyalari 2 xil: gorizontal va vertikal tipda bo`ladi. Gorizontal ildizpoyasi kuchli taraqqiy etgan, bugim oraliklarining uzunligi 25 sm gacha boradi. Yer ostida 0,5 m dan 2 m gacha cho`qurlikda joylashgan. Tik (vertkal) ildizpoyasi esa ancha ingichka, bugim oraligining uzunligi ham 10 sm dan oshmaydi. Vertikal ildizpoyasi gorizontal ildizpoyadan taraqqiy etadi. Ildiz xosil kiluvchi ko`rtaklarini taraqqiy etishi tufayli yangi ildizlar xosil bo`ladi. Gorizontal va vertikal ildizpoyalarning ayrim yon ko`rtaklaridan tugunaklar xosil bo`ladi. Bu tugunaklar kelib chiqishi jihatidan qisqargan va yug`onlashgan novda bo`lib, o`zida ko`p mikdorda ozuka modda, ya`ni kraxmal tuplaydi, hamda vegetativ ko`payish vazifasini bajaradi. Qirqbugim turkumining vakillari yer usti poyasining morfologiyasiga ko`ra ikkita guruhga bo`linadi. Birinchi guruh turlarining poyalari bir xil to`zilishga ega.

www.arxiv.uz Ularda spora boshoqlari (strabil) bosh poyasining uchida, ayrimlarida yon novdalarining uchlarida xosil bo`ladi. Bu guruhga O`zbyokistonda keng tarqalgan shoxlangan qirqbugim E.ramosissimum kiradi. Ikkinchi guruhga kiruvchi qirqbugim turlarining yer usti pallasi ikki xil bo`ladi. Birinchisi kungir yoki yashil rangli, spora xosil qiladi, ikkinchisi yashil rangli, vegetativ poya deb ataladi. O`zbyokiston sharoitida o`suvchi dala qirqbugimida (E.arvense) spora xosil kiluvchi poya erta baxorda o`sib chiqib, spora xosil kilgandan so`ng kuriydi. U xlorofillsiz kungir rangli bulishi va shoxlanmaganligi, ya`ni bitta bosh poyadan iborat ekanligi bilan farq qiladi. Vegetativ poyasi esa yoz oyida taraqqiy etib, yashil rangli bulishi va sershoxligi bulishi bilan ajralib turadi. qo`yida O`zbyokiston sharoitida o`suvchi dala qirqbugimi (E.arvense) bilan tanishamiz. Dala qirqbugimi ko`p yillik ut o`simlik. U dars yokalarida, arik buylarida ba`zan esa ekin maydonlarida begona ut sifatida o`sadi. Ildizpoyasi yer ostida 1 m gacha cho`qurlikda joylashgan. Ildizpoyasi bugimlarga bo`lingan bo`lib, xar qaysi bugimdan ildizlar taraqqiy etadi. Ildizpoyadan tugunaklar ham xosil bo`lib, unda ozuka modda to`planadi va vegetativ ko`payish vazifasini bajaradi. Yer usti poyasiniki har xil. Erta baxorda shoxlanmagan, kungir rangli, generativ poyasi o`sib chiqadi. Bu poya spora xosil kilgandan so`ng o`z vegetasiyasini tugatadi. Ikkinchisi yoz oylarida chiquvchi yashil, sershox vegetativ poya. Xar ikkala poya ham ko`p kirrali va poyasining ichi bush bo`ladi. Barglari poya bugimlarida halqasimon joylashgan, juda mayda, asosi qo`shilgan, xlorofillsiz. Shuning uchun barg vazifasini yashil novdalarda bajaradi. Poyani tashqi tomonini epidermis urab olgan. Unda labcha xujayralari joylashgan. Epidermis ostida xlorofill donachalariga boy assimilyasiya tukimasi joylashgan. Undan ichkarisida yupqa pustli, dumalok shakldagi asosiy parenxima xujayralari bo`ladi. Dala qirqbugimining jinssiz ko`payishida, poyasining uchki qismida ellipssimon shakldagi spora boshogi (strabil) xosil bo`ladi. Boshoqning markaziy ukiga halqasimon shaklda sporafillar o`rnashgan Xar qaysi sporafilldagi sporangiyalarda teng sporalar xosil bo`ladi. Ular yetilgandan so`ng sporangiya

www.arxiv.uz uzunasiga chatnaydi va sporalar tashqi muxitga tarqaladi. Tuproqka tushgan sporalar qo`lay sharoitda o`sib gametofitni xosil qiladi. Gametofitlari yashil plastinka shaklda, ayrim jinsli. Anteridiyda yetilgan spermatozoidlar suv yordamida harakatlanib, arxegoniydagi urg`ochi tuxum xujayrani urug`lantiradi. Urug`langan tuxum xujayradan xosil bo`lgan zigota taraqqiy etib, yangi yosh qirqbugimning sporafitiga aylanadi. (8-rasm). Dala qirqbugimi dorivor o`simlik. Uning yozgi poyasi konni to`xtatish va siydikni xaydash xususiyatiga ega.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Biologicheskiy ensiklopedicheskiy slovar. M. Sovetskaya ensiklopediya. 1989 2. Burug`in V. A., Janguzarov F. X. Botanika Toshkent, o`qituvchi, 1977 3. Gordeyeva T. N. i dr. Prakticheskiy kurs sistematika rasteniy. Moskva Prosvesheniye, 1986 4. Komarniskiy N. A. i dr. Sistematika rasteniy. Moskva, Prosvesheniye, 1975 5. Maxmudov A. M. Tog`ayev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent universiteta, 1994 6. Novikov V. S. Gubanov I. A. Atlas opredelitel vo`ssho`x rasteniy. Moskva. Prosvesheniye. ,1991 7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Riniyatoifa (phyniophyta) o`simliklar

Yuksak o`simliklar sistematikasi

O`simliklar orasidagi o`zaro munosabatlar

O`simliklar biologiyasining shakllanish sharoiti

Bir pallali yoki lolasimon o`simliklar sinfi-monocotyledonae yoki liliopsida