O`simlik to`qimalari - Biologiya - Referatlar

O`simlik to`qimalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. O`simlik to`qimalarining tuzilishi va klassifikasiyasi. 2. Hosil qiluvchi (meristema) to`qimalar. Apikal, loteral va interkalyar meristemalar. 3. Asosiy to`qimalar. So`ruvchi, assimilyasion va g`amlovchi parenximalar. 4. Qoplovchi to`qimalar . Epiderma, probka va po`stloq parenximalar. 5. Mexanik to`qimalar. Kollenxima, sklerenxima va sklereidlar. 6. O`tkazuvchi to`qimalar. Naychalar va traxeidlar. 7. Ajratuvchi to`qimalar. Smola yo`llari va sut naychalari.

www.arxiv.uz Tayanch so`z va iboralar: to`qima , meristema , parenxima , epiderma, probka , po`stloq , kletchatka . Tuzilishi va bajaradigan vazifasi bir xil, kelib chiqishiga ko`ra umumiy bo`lgan hujayralar to`plamiga to`qimalar deyiladi. To`qima ularni hosil qilgan hujayralarning shakliga qarab parenximatik va prozenxima to`qimalarga bo`linadi. Yumaloq, to`g`ri burchakli yoki ko`p burchakli hujayralardan tashkil topgan to`qimalar parenximatik to`qima deyiladi. To`qimani hosil qiluvchi hujayralar po`stlarining ximiyaviy tarkibiga qarab yog`ochlangan va po`kaklangan to`qimalar deb tariflanadi. Hujayra po`stlarining nechog`li qalinlashganligiga qarab ular qalin devorli va yupqa devorli to`qimalar deb yuritiladi. To`qimalar tashkil topib bo`lgan to`qima hujayralarida tirik modda bor yoki yo`qligiga qarab tirik va o`lik to`qimalarga ajratiladi. To`qimalar ularni hosil qiluvchi hujayralarning q ay darajada tutashganligiga qarab ham bir-biridan farq qiladi. Agar hujayralar o`zaro zich joylashgan bo`lsa, ular pishiq to`qima, hujayralararo bo`shlig`i katta bo`lsa, g`ovak to`qima deyiladi. To`qimalar hosil bo`lgan paytda uning hujayralari bir-biri bilan zich joylashib, ular orasida bo`shliq bo`lmaydi. Vaqt o`tishi bilan hujayralar yumaloq shaklga kira borib, ular orasida bo`shliqlar paydo bo`ladi. Oqibatda hujayralararo bo`shliqlar va yo`llar hosil bo`ladi. Ular ham gaz almashinuvi va bug`lanish, ham modda almashinuvi jarayonida ajralib chiqqan qo`shimcha mahsulot – smola, oshlovchi moddalarni joylashtiradigan o`rin hisoblanadi. Fiziologik vazifasi va o`simlik hayotidagi umumiy axamiyatiga qarab to`qimalar quyidagi tiplarga bo`linadi. Bular q oplovchi, aco siy, o`tkazuvchi, mexanik va ajratuvchi. Bularning hammasi doimiy to`qimalar bo`lib, ular hosil qiluvchi to`qimadan paydo bo`ladi. Shunday qilib o`simlikda 6 xil to`qima bo`ladi. HOSIL QILUVCHI (MERISTEMA) TO`QIMALAR. Aytib o`tilganidek, meristema boshqa to`qimalarni hosil qilishga xizmat qiluvchi, o`sishni ta`minlovchi to`qimadir. Kelib chiqishiga ko`ra birlamchi va ikkilamchi,

www.arxiv.uz o`simlikda joylashishiga qarab apikal yoki uchki, loteral yoki yon va interkalyar yoki qo`shimcha meristemalarga bo`linadi. Apikal meristemalar o`z navbatida vegetativ shoxcha apikali, hosil shoxlari apikali va ildiz apikaliga bo`linadi. Shunday qilib, hosil qiluvchi to`qimalar ildiz va novdaning uchki qismida joylashadi. Ular faqat asosiy novdaning emas, balki yon shoxlar va ildizning barcha tarmoqlari uchki qismida joylashadi. Loteral meristemalarga o`tish davrida doimiy bo`linib silindr hosil qiluvchi, poya va ildizning ichidagi hujayralar – perisikl i keyinchalik o`zgarib, o`tkazuvchi to`qimalar hosil qiluvchi – prokambiydan iborat (bu haqda keyinchalik to`xtalib o`tamiz). Interkalyar meristema esa poya va bargning alohida uchastkalarida joylashadi. Birlamchi meristemalardan barcha tipdagi birlamchi to`qimalar hosil bo`ladi. Ikkilamchi meristemalar esa ilgari birlamchi meristemalardan hosil bo`lgan doimiy to`qimalardan hosil bo`ladi. Bu ikkilamchi to`qimalar bog`lamlararo kambiy yoki probka kambiysi deb yuritiladi. Meristema hujayralari qulay sharoitda doimiy bo`linib turish qobiliyatiga ega. Agarda bo`linish tez kechsa, undan hosil bo`ladigan hujayralar kalta va keng, o`tmas uchli bo`lib parenxima hujayralari paydo bo`ladi. ASOSIY TO`QIMALAR. Asosiy to`qimalar o`simlikda eng ko`p joyni egallab, ular tashqaridan qoplovchi to`qimalar bilan o`ralgan, ular orasida esa o`tkazuvchi va mexanik to`qimalar joylashgan bo`ladi. Boshqa to`qimalardan farq qilib, asosiy to`qimalar hujayralararo bo`shliqlarga juda boy Asosiy to`qimalarning bosh vazifasi esa o`simliklarni oziqlantirishda iborat. SHunga ko`ra ular 3 turga: so`ruvchi, assimilyasion va g`amlovchi parenximalarga bo`linadi. So`ruvchi parenxima ildizning uchida, uning so`ruvchi qismida joylashib, ildiz tukchalari tomonidan tuproqdagi suv va unda erigan mineral moddalarni so`radi va uni ildizning markaziy qismiga o`tkazadi. Bu moddalar undan o`tkazuvchi maxsus tizimga o`tib o`simlikni barcha organlariga tarqaladi. Assimilyasion parenxima yoki xlorenxima o`zida ko`plab xlorofill donachalari borligi bilan xarakterlanadi. Uning asosiy vazifasi fotosintez bo`lib,

www.arxiv.uz birlamchi mahsulotlar hosil qilishdan iborat Uglevodlar hosil bo`lishi faqat xloroplastlar borligi bilan emas, balki quyosh nuri tushishiga ham bog`liq. SHu sababli xlorenxima, odatda barg po`stining ostida, yashil novdalarda joylashib, ularga chuqur singib boradi. Bargning ustki qismida unga perpendikulyar joylashgan prizmasimon hujayralar bo`lib, ular polisad yoki ustunsimon to`qimalar deyiladi. Barg ostidagi to`qimalar esa siyrak joylashadi va bulutsimon yoki gubkali parenxima deyiladi. Gubkali to`qimalar xlorofill donachalari bo`lsada, ular asosan gaz almashinuvi va suv bug`latish vazifasini bajaradi. Assimilyasiya esa ikkiichi darajali vazifasidir. G`amlovchi parenxima. Bu to`qimalar, asosan kraxmal, inulin, shakar, yog` kabi zapas moddalarni g`amlashga moslashgan. Ular urug`li o`simliklarning barcha organlarida uchraydi. G`amlovchi to`qimalar kraxmal va oqsil to`playdigan g`alla o`simliklar, kraxmal, oqsil, yog` (araxis) to`playdigan dukkakli o`simliklar urug`ida, tuganak ildizlarda, daraxt va butalarning novda va shoxlarida, shakar to`playdigan qand lavlagi ildiz mevasida joylashgan. Hatto lavr, zaytun, magnoliya, padub kabi doimiy yashil o`simliklarning tashqi hujayralarida ham yilning ma`lum davrida qraxmal donachalari bo`ladi. Bu parenximaning hujayralarida faqat zapas modalar to`planmasdan alkaloid, glyukozid, oshlovchi moddalar, kauchuk va smola qorishmalari kabi organik birikmalar ham to`planadi. Bulardan tashqari, ushbu parenxima turli xil eritmalarni o`simlikning o`zida o`tkazish vazifasini bajaradi. G`amlovchi parenximaning amaliy axamiyati aniq. U biz uchun turli xil o`simlik mahsulotlarining manbai hisoblanadi. Ayrim o`simliklarda aerenxima deb ataluvchi maxsus havo tutuvchi parenximalar rivojlanib, ular o`simlikning suvga botib turuvchi ildiz qismi nafas olishi uchun xizmat qiladi. Bunaqa parenximalar, odatda botqoqlik yoki suvda o`sishga moslashgan o`simliklarda uchraydi. QOPLOVCHI TO`QIMALAR. Yuksak o`simliklarning organlari tashqaridan qoplovchi to`qimalar bilan o`ralgan. Qoplovchi to`qimalarning esa 3 ta tipi mavjud. Bular epiderma, probka va po`stloq. Epiderma qatlami dastlab

www.arxiv.uz o`simlikning barcha kismini o`rab turadi. U o`simlikning butun hayoti davomida uning ayrim organlari, xususan yosh novda va barglarida saqlanib qoladi. Ko`p yillik o`simliklarda uning eniga o`sishi asnosida o`zgarib, dastlabki vegetasiyaning oxiridayoq ikkilamchi qoplovchi to`qima – probka bilan o`rin almashadi. Epiderma nisbatan bir xil tirik hujayralarning qatoridan hosil bo`lgan. Epiderma ustidan kutikula deb ataluvchi qavat qoplangan. U bargni bo`kib qolishdan saqlash uchun xizmat qiladi, chunki bargga tushgan suv tomchilarini ichkariga o`tkazmaydi. Epiderma bundan tashqari, o`zida turli xil mineral tuzlarii shimib, qattiq qavat hosil qilishi mumkin. Masalan, qamishda. Epidermada suvni kam bug`latish uchun xizmat qiladigaa tuklar ham mavjud. Ular shakli, uzun-qisqalngiga ko`ra turli-tumandir. Bu tuklar ba`zan mineral moddalarni shimib qotadi, ba`zan yog`ochlanib o`tkirlashadi (qovoqda). Shunday tuklardan g`o`za urug`i po`stining tukidir. Uni biz qimmatbaho ashyo sifatida yaxshi bilamiz. Chayon o`tining tuklarida chumoli kislotasi bo`lib, kuydiruvchi xususiyatga ega. Epiderma qavati bilan qoplangan etni tashqi muhit bilan aloqasi og`izchalar orqali bo`ladi. Og`izchalar ikkita yarim oy shaklidagi hujayralar bo`lib, ular o`zining shakli va yashil plastidalari borligi bilan boshqa hujayralardan farq qiladi. Bu ikki hujayralarni cho`zinchoq hujayralararo bo`shliq ajratib turadi va bu og`izchani ochilib-yopilishini boshqarib turadi. O`simlikning fiziologik holatiga qarab bu teshikcha ochilishi, yopilishi yoki shunchaki qisqarishi mumkin. Og`izcha orqali karbonat angidrid barg ichkarisiga kiradi, erkin kislorod esa atmosferaga chiqadi. Og`izchalar bargning ostki qismida ko`proq bo`ladi. Bargdagi og`izchalarning soni o`simlik turiga, uning yashash sharoitiga qarab turlicha bo`ladi va o`rtacha 100-300 tadan 1000 tagacha va undan ham ko`proq bo`ladi. Odatda, epiderma o`simlikda bir necha haftadan bir necha oygacha umr ko`radi va uning o`rnida ikkilamchi qoplovchi to`qima – probka hosil bo`ladi. Uning paydo bo`lishi uchun maxsus ikkilamchi meristema zarur bo`lib, u epidermaning o`lishi bilan yuzaga keladi. Ikkilamchi meristema probka kambiysi yoki fellogen deb ataladi. Odatda, u bir qavat chekka tomoni bilan cho`zilgan

www.arxiv.uz bo`linuvchi hujayralar qavatidan iborat bo`ladi. Bo`linish esa poya yuzasiga parallel tarzda amalga oshib, bu hujayralarning chekka po`sti qalinlashib boradi va sekin-asta protoplastini yo`qotadi. Oqibatda probka hosil bo`ladi. SHu sabab probka hujayralari o`liqdir. Probka kambiysi ikki tomonga ishlaydi. Tashqi tomonga ajralgan hujayra qatlami probka to`qimasiga aylanadi. Hujayralarning ko`proq qismi esa ichki, ya`ni poyaga tomon ajratiladi va ular tirikligicha qoladi. Uni felloderma deb ataladi. Probka to`qimasi, probka kambiysi va felloderma birgalikda periderma deb yuritiladi. Probka kambiysi turli o`simliklarda turlicha umr ko`radi. Odatda, bir necha oydan keyin nobud bo`lib po`stloqning chuqurroq qavatida probqa kambiysining yangi qatlami hosil bo`ladi. Bunday holatda undan oziqlana olmaydi va o`la boshlaydi. Bu o`lik to`qimalar yig`indisi esa po`stloq deyiladi. Aslida po`stloq uchlamchi qoplovchi to`qima bo`lib, u yorilib-yorilib bo`lakchalar holida bo`ladi. Ko`p yillik o`simliklarda quruq po`stloq muhim himoya vazifasini bajaradi. U o`simlikni issiq-sovuqdan, hayvonlardan qo`riqlaydi. MEXANIK TO`QIMALAR. O`simlikda skelet bo`lmaganligi sababli turli xil mexanik ta`sirlar: shamol, qor, yomg`ir va o`zining shox-shabbasi, bargi va mevalarini ko`tarib turish vazifasini mexanik to`mqimalar bajaradi. O`simliklarning endigina hosil bo`layotgan yosh organizmlarida mexanik to`qimalar bo`lmaydi. Ular turgor bosim yordamida o`zini tutib turadi. Keyinchalik aytib o`tilgan ta`sirlarga bardosh berish xususiyatiga ega bo`lgan mexanik to`qimalarga zarurat tug`iladi. Aslida pishiqlik o`simlikning barcha to`qimalarining ishtirokida hosil bo`ladi, lekin mexanik to`qimalar tufayli bu pishiqlik bir necha marta otadi. Mexanik to`qimalarning hujayralari devorining juda qalinlashishi va tez-tez yog`ochlanishi bilan farq qiladi. Ko`pincha esa mexanik to`qimalarning hujayralari o`lik bo`ladi. Mexanik to`qimalar ularni tashkil qiluvchi shakli va turiga qarab: kollenxima, sklerenxima, sklereidlar deb ataladigan uchta asosiy guruhga bo`linadi.

www.arxiv.uz Ikki pallali o`simliklarning o`suvchi organlarida, poyasi, bargida, meva bandida kollenxima deb ataladigan maxsus mexanik to`qima uchraydi. Kollenxima hujayralari tirik, sellyuloza po`stli parenxima yoki cho`ziq hujayralardir. Ko`pincha kollenxima asosiy to`qimaning chekkasida joylashib, o`simlikning o`suvchi organlarini mustaxkamlaydi. U, odatda, poya epidermisi ostida uzluksiz qat-qat bo`lib joylashadi. Kollenxima ba`zan o`simlik ildizida ham (karam, lavlagi) uchraydi. Sklerenxima o`simliklarda ko`plab uchraydi. Ular ichki bo`shliqlari suv va havo bilan to`lgan qalin devorli o`lik prozenxima hujayralaridan iborat. Bu hujayralarning po`sti, ko`pincha, yog`ochlashgan bo`lib, ba`zida esa sellyulozadan iborat. Sklerenxima hujayralari, ba`zan tola deb ataladi va ular juda pishiq bo`ladi. Lub tolalari ham sklerenximaga kiradi. Ularning devori kletchatkadan iborat, ba`zan esa ko`p yog`ochlangan bo`ladi. Lub tolalari poyaning asosiy to`qimasi orasida dasta yoki chilvir shaklida joylashadi. Ular pektin moddalari bilan bir- biriga yopishgan alohida-alohida lub hujayralaridan iborat va amalda texnik tola deb yuritiladi. Ayrim o`simliklarda ular ancha uzun. Masalan, nasha va jutda ularning uzunligi 4 mm, zig`irda 60 mm, ramida 350 mm gacha va undan ham uzun bo`ladi. Pishiq va egaluvchan lub tolalaridan turli gazlamalar va ip yigirishda foydalaniladi. Zig`ir, kendir va rami tolalaridan qimmatbaho gazlamalar, ancha dag`al tolali kanop va jut tolalaridan q op, brezent, arqon qilinadi. Lub tolalariga o`xshash, lekin kuchli yog`ochlangan tolalar libriform deb ataladi. Bu tolalar ko`p uchraydigan daraxtlar, jumladan eman, kashtan, grab, shamshod yog`ochi juda mustahkam va pishiq bo`lib, mexanik ta`sirlarga o`ta bardoshli bo`ladi. Lub tolalari esa o`simlikning egiluvchanligini oshiradi. Sklereidlar yuqoridagi ikkala to`qimaga ham kirmaydi. Ular alohida tosh hujayralari holatida bo`ladi. Bular juda qalin va yog`ochlashgan po`stli, radial kanalchalar shaklidagi teshikchalari bo`lgan o`lik parenxima hujayralardir. Tosh hujayralar mevalarning qattiq devorida va ko`p o`simliklarning urug`ida bo`ladi. Yong`oq, o`rik, shaftoli kabi o`simliklarning danagi tosh

www.arxiv.uz hujayralari tufayli qattiq bo`ladi. Ular nok va behi kabi mevalarning etida ham uchraydi. Mexanik to`qimalar o`simlikda ma`lum tartibda joylashib, ular qurilishdagi armatura vazifasini bajaradi. Mexanik to`qimalar orasida joylashgan boshqa barcha to`qimalar esa go`yo armaturalar atrofini to`ldirib turgan beton vazifasini bajaradi. O`TKAZUVCHI TO`QIMALAR. O`simliklarda suv va unda erigan mineral moddalarni ildizdan poya orqali yuqoriga ko`taruvchi, fotosintez natijasida hosil bo`lgan organik moddalarni boshqa organlarga olib borish vazifasini o`tkazuvchi to`qimalar bajaradi. Ularning birinchisi ko`tariluvchi, ikkinchisi tushuvchi oqim deyiladi. Ko`tariluvchi oqim naycha va traxeidlar orqali, tushuvchi oqim esa to`rli naychalar va ularning yo`ldosh hujayralari orqali amalga oshadi. Yopiq urug`li o`simliklarning naychalari juda ingichka kapillyarlardan iborat bo`lib, ular hujayralarning uzun qatoridan hosil bo`lgan. Bu hujayralarning ko`ndalang to`siqlari qisman va butunlay erib ketadi, naychalar devori yog`ochlashib, hujayralar protoplasti nobud bo`ladi va naychalar ichi suv bilan to`la o`lik naychaga aylanadi. Ularning uzunligi turli o`simliklarda turlicha bo`lib, 10 sm dan 2-3 m gacha bo`ladi. Naychalar birlashgan joydan suv teshikchalar orqali o`tadi. Naychalarning po`sti qalinlashishiga qarab, naychalar qalinlashgan qismi bilan qalinlashmagan qismlari navbatlashgan halqali devorlari spiral shaklida qalinlashgan spiral, devorlari qalinlashgan to`rga o`xshash to`rli, qalinlashgan joyi yupqa joy bilan navbatlashib turuvchi narvon shaklidagi narvonsimon, po`stining sirtida nuqta yoki doirachalar shaklidagi devorigina qalinlashmagan nuqtali naychalar bo`ladi. Teshikchalarini tuzilishiga qarab esa oddiy va hoshiyali teshikchalar bo`ladi. Oddiy teshikchalar silindrsimon kanalchalardan iborat bo`lib, hujayra bo`shlig`idan boshlanadi va po`stning ikkilamchi qavati orqali o`tib, birlamchi po`stning qalinlashmagan qismiga kelib taqaladi. Hoshiyali teshikchalar kanalchasi hujayra bo`shlig`idan chiqishi bilan juda kengayadi va hujayra po`stining ikkilamchi qatlamlari uning ustidan yuqori

www.arxiv.uz tomonida teshik bo`lgan qubbaga o`xshash o`siq hosil qiladi. Qo`shni hujayralarda ham xuddi shunday qubba hosil bo`ladi va har qaysi hujayra teshikchalari bir- biriga ro`baro` kelib turadi. Naychalar eskirgan sari ishdan chiqa boshlaydi. Bunda ular teshikchali kanallar orqali tortilib kelayotgan bir-biriga yondosh parenxima hujayralari bilan tiqinlanadi. Parenxima hujayralarining naychalarini tiqinlovchi o`simtalari til deb ataladi. Boshqa o`tkazuvchi to`qima – traxeidlar ham o`simliklar organizmida naychalar singari o`tkazuvchi vazifani bajaradi. Traxeidlar ham ingichka uchli va yog`ochlashgan q alip devorli o`lik prozenxima hujayralaridir. Ularning ko`ndalang to`sig`ida juda ko`p kanalchalar bor. Ko`ndalangiga kesib qaralsa, ular to`rga yoki elakka o`xshab ko`rinadi va shu sababli to`rli naychalar deb yuritiladi. Yondosh ikkita hujayra plazmasi ana shu naychalar orqali birlashadi, yuqoridan pastga tushayotgaya suv ham ana shu naychalardan o`tadi. To`rli naychalarning uzunligi, odatda 0,3-0,5 mm dan oshmaydi, faqat lianalarda 1-2 mm gacha etadi. Bir pallalilarda to`rli naychalar o`simlik organining butun umri davomida faoliyat ko`rsatadi. Ikki pallalilarda yozning oxirida nobud bo`ladi va teshiklarn bitib qoladi. O`tkazuvchi to`qimalarning yuksak o`simliklar tanasidagi elementlari, odatda, alohida guruhlarga to`plangan, ya`ni bog`lam shaklida bo`ladi. Bu bog`lamlarga naychalar, traxeidlar va yo`ldosh hujayralari bilan birga to`rli naychalar kiradi. Ana shunga o`xshash bog`lamlar faqat to`rli naychalardan yoki faqat naycha va traxeidlardan tuzilgan bo`lsa, oddiy bog`lam deyiladi va ular barglarning eng ingichka tomirida uchraydi. Biroq oddiy va to`rli naychalarga ko`pincha parenxima hujayralari, shuningdek, lub va yog`ochlik shaklidagi mexanik elementlar ham qo`shiladi, natijada to`qimalarning murakkab birikmasi – tolali-naychali bog`lamlar hosil bo`ladi. Tuzilish jihatdan bu bog`lamlar lub yoki floema va yog`ochlik yoki ksilema deb ataladigan ikkita asosiy qismga bo`linadi. Ksilema tarkibiga naychalar va traxeidlar, shuningdek, yog`ochlik tolalari va yog`ochlik pareyaximalar kiradi. Suv va unda erigan mineral moddalar ksilema

www.arxiv.uz bo`ylab yuqoriga ko`tariladi. Floema tarkibiga to`rli naychalar va ularning yo`ldosh hujayrali lub tolalari va lub parenximalari kiradi. Fotosintez natijasida hosil bo`lgan organik moddalar floema bo`ylab yuqoridap pastga qarab oqadi. AJRATUVCHI TO`QIMALAR. Hujayralarning hayot faoliyati natijasida bir qator chiqindilar hosil bo`ladi. Ularga organik kislotalarining ba`zi tuzlari, smolalar, efir moylar, kauchuk va boshqalar kiradi. Bu moddalar o`simliklar organizmidagi maxsus ajratish sistemasi yordamida chiqarib yuboriladi. Bu sistemalar smola yo`llari va sut naychalaridir. Ba`zan oddiy parenxima hujayralari ham chiqindilarni tashkariga chiqarish vazifasini bajaradi. Ko`pchilik ninabargli daraxtlarning yog`ochligi, po`st va bargida uchraydigan smola yo`llari smola kanallari deb ataladigan uzunasiga ketgan bo`shliqlardan iborat bo`lib, ularning ichki tomoni parenxima hujayralari bilan qoplangan. Bu hujayralar ajratuvchi hujayralar deb ataladi. Sut naychalari o`simlik tanasida tarmoqlanib ketgan kanallar sistemasidan iborat. Sut naychalari doimo tirik bo`lib, unda muallaq holda kauchuk, juda kichik smola tomchilari, kraxmal donachalar va alkaloidlar bo`ladi. Bu ko`knori, sutlamagul, qoqio`t kabi o`simliklarga xos bo`lgan sutsimon shiradir. Ayrim o`simliklar, masalan, Braziliya geveyasining sutsimon shirasidan ko`plab kauchuk olinadi.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR : 1. Burigin I. A., Jongurazov F. X. Botanika. Toshkent, “O`qituvchi”, 1977. 2. Васильев А . И . и другие . Ботаника : морфология и анатомия растений . М ., “ Просвещение ”, 1988 . 3. Жуковский П . М . Ботаника . М ., 1982. 4. Тихомиров Ф . К . Ботаника . М ., 1968. 5. Хржановский И. Г., Пономаренко С . Ф . Ботаника . М ., “ Колос ”, 1988. 6. Хржановский И. Г. Курс общей ботаники . ч . 1, М ., 1982 7. Hamdamov I. va boshq;- Botanika asoslari. Toshkent, “Mehnat”, 1990.

O'xshashlar

Vegetativ organlarning tuzilishi va turlari

Yuksak o`simliklar sistematikasi

Immunityet to`g`risida ummiy tushuncha

Asosiy ekologik omillar va ularning o`simliklar qoplamiga ta`siri. Iqlim omillari

Moddalar va energiya almashinuvi haqida umumiy tushuncha