Микробиология тадқиқодларинининг асосий методлари - Biologiya - Referatlar

Микробиология тадқиқодларинининг асосий методлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

159.5 KB

Ko'chirib olish

Микробиология тадқиқодларинининг асосий методлари Режа : 1) Микроорганизмлар билан ишлашда риоя қилинадиган асептика қоидалари 2) МБР-И микроскопининг тузилиши 3) Фиксирланган бўялган препарат тайёрлаш 4)Микроорганизмлар учун озуқа муҳити. 5) Соф ва электив культуралар.

1) Микроорганизмлар билан ишлашда риоя қилинадиган асептика қоидалари Тирик микроорганизмлар популяциясига бактерия культураси д ейилади. Лабораторияда микроорганизм культуралари турли шаклда ўстирилади (суюқ озиқа мухитларида, агарли "қийшиқ агар” (“косяк")ларда (стерилланган агарли озиқа муҳит маълум бурчак остида қийшайтирилиб қотирилади), Петри ликопчаларидаги қаттик озиқа мухитларида). Микроорганизмлар кул ьтураси фа қ ат бир турдан иборат бўлса у соф культура дейилади. Микробиологлар деярли ҳамма вақт соф бактерия культуралари билан иш олиб борадилар. Агар культура биттадан ортиқ микроорганизмлар турини тутса, у культура аралаш ёки ифлос культура дейилади. Шунинг учун соф культураларнинг тозалигини сақлаш микробиологларнинг асосий вазифаларига киради. Акс ҳолда тадқиқодларда олинган натижалар нотўғри бўлади. Микроорганизмларнинг атроф муҳитда кенг таркалганлиги туфайли уларнинг соф культураларга тушмаслигини таъминлаш учун муҳофаза чораларини кўриш муҳим, яъни асептика техникасига амал қилиш лозим. Демак, асептика техникасига кўра, микроорганизмлар стерилланган озиқа мухитида ўстирилади ва бу мухитни атрофдан микрорганизмлар тушишидан муҳофаза қилиинади. Соф культура озиқа мухитга экилганда қуйидаги асептика техникаси қоидаларига амал килинади: 1) соф культурага тегиши мумкин бўлган барча буюмлар олдиндан стерилланади; 2)озикли мухит стерилланади; 3) экиш ва қайта экиш вактларида культура ифлосланишидан сакланиши учун эхтиёт қилинади. Бунинг учун қуйидаги чоралар амалга оширилади: а) барча идиш ва озиқли мухитлар тайёр бўлиши билан дархол стерилланади; б) ҳаводаги микроблар тушмаслиги учун озиқли мухитлар ёпиқ идишларда сақланади. Бунда пахта ва докадан тайёрланган тиқинлардан фойдаланилади ва улар фақат экиш вактида олиб турилади, лекин ҳеч қачон стол ёки бошқа буюмларга қўйилмайди; в) стерилланган идишларни ички ва улардаги стерил озиқли муҳитларга ҳамда соф культураларга тегиши мумкин бўлган барча воситалар аввалдан стерилланади, масалан, бактериологик илмок; г) экиш ва кайта экиш вақтида ишлатиладиган пробирка ва колбаларни оғзи ишдан олдин фламбирланади ва иложи борича кам вакт давомида

очиқ ҳолда қолдирилади: д) иш жойини микроорганизмлар билан ифлосланишдан сақланади, бактериал илмоқлар ишлатилгандан сўнг ҳам стерилланади, пипеткалар эса дезинфекция қиладиган суюқликларга солиниб кўйилади. Лаборатория шароитида пробиркадаги суюқ муҳитдан бошқа пробиркадаги муҳитга экиш ёки Петри ликопчасидаги агарли қаттиқ муҳитга экиш каби ишлар тез-тез амалга оширилиб туради. Талабалар бундай машғулотларни бажариб, асептика техникаси қоидаларини амалда кўллашни ўрганишлари лозим. Пробиркадан пробиркага экишда қуйидаги ишлар бажарилади: 1. Мум қалам ёрдамида экиладиган пробиркаларга талабанинг исми, гурухини рақам сони ёзилади. 2. Илмоқ аланганинг юқори қисмида чўғ ҳолатигача фламбирланади ва 10 дақиқа давомида совутилади, лекин столга қўйилмайди. 3.Чап қўл билан культурали пробирка олинади ва илмоқ ушлаган қўлни бўш бармоқлари билан пробиркани тиқини олинади, лекин тиқин столга қўйилмай ушлаб турилади. Пробирканинг оғзи алангада қисқа вақт қиздирилади. 5-расм 6-расм

7-расм 8-расм 9-расм 4. Илмоқдан фойдаланиб пробиркадаги суюқликдан олинади, бунда илмоқ пробирканинг ички томонига тегмаслиги керак. 5. Пробиркани оғзи ва тиқини алангада қиздирилиб, пробирка ёпилади ва штативга қайта қўйилади. 6. Бўш қўл билан экиладиган пробирка олинади ва юқоридагидек очилиб, оғзи стериллаш учун қиздирилади. 7. Илмо қ даги сую қ кул ь тура пробиркага аста солинади с ў нг аралаштирилади. 8 . Илмокдаги томчиларни пробиркани ичида қ олдириш учун илмо қ пробиркани ичи даги сую қ лик тугаган жойига тегизилади. 9. Илмо қ аста чи қ арилади ва пробиркани о ғ зи билан ти қ ин фламбирланади, пробирка ёпилади ва штативга қў йилади. 10. Илмо қ ч ўғ ҳ олатигача қ издирилади.

Пробикадан Петри ликопчасига экишда қў йидаги ишлар амалга оширилади: 1. Петри ликопчасининг устига мум қалам ёрдамида талабанинг исми, гуруҳининг рақам сони, сана ёзилади. 2. Ю қ орида айтилгандай , пробиркадан илмок б илан кул ь тура солинади. 3. Бўш қўл билан Петри ликопчасининг қопқоғи очилади, лекин столга қўйилмайди ва ликопча устида ушлаб турилади. 4. Петри ликопчасидаги озиқли муҳитга илмоқдаги культура "штрих" усулида экилади. Бунда агарни ўймасдан эхтиёт қилиб экиш лозим. 10-расм 5. Петри ликопчаси ёпилади. 6. Илмоқ фламбирланади ва жойига қўйилади.Экмалар 28 градус 0С да кейинги дарсгача ўстирилади. 1). Ёруғлик ва электрон микроскоплпрнинг бактериаларнинг тадқиқ қилишдаги роли. 2). Прокариотларнинг микроскоп остида кузатиш: а) фиксирланган, буялган препорат таёрлаш. б) эзилган томчи усулида бактерия препаратларни таёрлаш. в) бактериаларни бойитилган ва соф култураларини таёрлаш. г) стерилизация усуллари. 2) МБР-И микроскопининг тузилиши Микроскопнинг механик ва оптик қисмлардан тузилган. Механик қисмига : буюм столчаси ва тубус маҳкамланаган штатив (тутқич) киради (1-расм). Буюм

столчасига кўриладиган препарат ўрнатилади. Препаратни қисқичлар ёрдамида қисиш ва ўнг ва чап томондаги икки мурвати ёрдамида горизантал текисликда ҳаракатга келтириш мумкин. Буюм столчаси тагида конденсор кронштейни маҳкамланаган. Штативни юкори қисми тубус тутқични макро- ва микрмурватлар ёрдамида ҳаракатлантириш мумкин. Бу мурватларни соат мили йўналишида буралса тубус тутқич пасаяди, соат милига тескари томонга буралса - кўтарилади. Микромурватни бир айланиши тубусни 0,1мм га суради. Механик қисмига яна револьвер кириб, унга объективлар буралиб жойлаштирилади. Тубусни юқори учига окуляр маҳкамланади. Оптик қисмига ёритгич аппарат, объектив ва окуляр киради. Ёритгич аппарат эса конденсор ва кўзгудан тузилган бўлади. Кўзгуни бир томони ясси ва иккинчи томони ботиқ кўринишга эга. 1-расм Конденсор линзалар тизимидан ташкил топган бўлиб, ёруғлик манбаидан келувчи ва кўзгуда қайтарилган параллель нурларни тўплаб бериш вазифасини бажаради. Ёруғлик ўтиши жадаллиги ирис диафрагма орқали бошқарилиши мумкин. Диафрагма остида ёруғлик нури фильтрлари учун гардиш жойлашган.

Конденсорни тик йўналишда махсус мурват ёрдамида ҳаракатга келтириш мумкин. Конденсор билан ишланганда кўзгунинг фақат текис томонлигидан фойдаланилади. Объектив металл гардишда жойлаштирилган линзалар тизимидан тузилган бўлиб, уларнинг энг асосийси ташқи (фронтал) линзадир. Объективни катталаштириши уни фокус масофаси ва эгрилигига боғликдир. МБР-1 микроскопида 8, 40 (қуруқ) ва 90 (иммерсия ёки мой) марта катталаштирувчи объективлар бор. Қуруқ объективларнинг фронтал линзаси билан объект орасида ҳаво бўлади, мой (иммерсия) объективларда эса махсус мой бўлиб, унинг нур синдириши буюм ойнаникига тенг бўлади (1,5). Натижада, ёруғлик нурлари объектдан ва мойдан ўтиб тарқалиб кетмайди (2-расм). Микроорганизмларни кузатганда кўпинча иммерсия объективи ишлатилади. Окулярлар икки линзадан ташкил топади: юқори – кўз, қуйи – тўплагич линзалар. Улар орасида умумий гардишда диафрагма жойлашади. Катталаштириш имконига кўра окулярлар ҳар хил бўлади: 5х, 7х, 10х, 12х, 15х ва 20х марта катталаштирувчи окулярлардир. Энг муҳими микроскопнинг катталаштириши ва кўрсатиш имкониятидир. Микроскопнинг умумий катталаштиришини топиш учун объектив катталаштиришини окуляр катталаштиришига кўпайтириш керак. Масалан: иммерсия объективи ишлатилганда (90 х) окуляр 7х бўлса, умумий катталаштириш 630 мартага тенг бўлади. Микроскопнинг кўрсатиш имконияти деб маълум микроскопда икки нукта орасидаги энг кичик кўра оладиган масофага айтилади. Бу масофа кўра билиш масофаси (д) дейилади. Унинг катталиги нурнинг тўлкин узунлигига ( ), объективнинг аппертура сонига (А1) ва конденсорнинг аппертура сонига (А2) боғлик бўлади. 2 1 A A d    Агар А1 қ А2 , A d 2  

Аппертура сони қуйидаги формула билан аниқланади: А синус н у-объективга кирувчи нурнинг ярим бурчаги; н - объектив ва препарат орасидаги муҳитнинг нур синдириш кўрсаткичи. Агар, у 90 0, н эса 1,5 (иммерсион мойнинг нур синдириш кўрсаткичи) бўлса, унда А 1,5. Ёруғлик нурининг узунлиги 600 нм (0,6 мкм) бўлса, унда д 0,2 мкм бўлади. Ёруғлик нури ўрнига ультрабинафша нур ишлатса бу ко`рсаткични кучайтириш мумкин ва ҳоказо. Агарда д нинг абсолют қиймати қанча кичик бўлса, шунча микроскопнинг кўрсатиш имконияти катта бўлади ва шунча кичик объектни кўриш мумкин. Микроорганизмларни микроскоп орқали кузатиш учун, аввало, препарат тайёрланади. Тайёрланган препаратлар "эзилган томчи", "осилган томчи", "нусҳа олиш усули", фиксирланган бўялган ва ҳоказо усулларда тайёрланган бўлиши мумкин. 3) Фиксирланган бўялган препарат тайёрлаш Препарат суюқ ёки агарли озиқа муҳитида ўстирилган маълум ёшдаги бактерия культурасидан тайёрланади. Озика муҳитлари тайёрлашнинг кўпдан-кўп рецептлари ишлаб чиқилган бўлиб, улардан ишлашга энг қулай ва тайёрлашга осони “пептон озиқа мухити” деб шартли номланган озиқа муҳитидир: 1грам литр водопровод сувида, пептон - 10, сахароза ёки глюкоза - 2, K 2 NРO 4 - 0,5, MgS0 4 - 0,5, NaCl - 0,5. Каттик озиқа муҳити олиш учун 15-20 г агар-агар солинади. Қизитиб эритилган ҳолда бу озика муҳити пробиркаларга қуйилади ва стерилланади, қийшайтирилади ва натижада "қийшиқ агар" ҳосил бўлади. Қийшиқ агар юзасига бактерия культураси экилади ва у ўзига хос шароитда ўстирилади ва кўзга кўринадиган ҳолда ўсган бактериядан препарат тайёрлашда ишлатилади. Микроорганизмлар билан ишлаганда иш жойи тоза, бегона нарсалардан холи, хар бир талабанинг доимий иш жойи бўлиши лозим. Ҳар бир талаба дарс бошланишидан илгари иш жойида қуйидагиларни тайёрлаши керак: микроскоп, спиртовка, нарвонча билан ваннача (обзанча), буюм ва қоплоғич ойналар, бактериал

илмок, пробиркалар учун мўлжалланган штатив, бўёклар, имерсион мой ва препарат тайёрлашда ишлатиладиган реактивлар ҳамда сув солинган колба. Суртма (мазок) тайёрлаш . Буюм ойнасига томизилган бир томчи сувга ўрганилаётган культуранинг биомассасидан озгина солинади ва бактериал илмоқ билан аралаштирилади. Биомассанинг ортиқча қисми куйдириб ташланади. Ҳосил бўлган кучсиз лойқа буюм ойнаси устига диаметри 2см доира шаклида тарқатилади, газ горелкаси ёки спиртовка яқинида иситилади ва ҳавода қуритилади ва шу тарзда суртма тайёрланади. Тўғри тайёрланган суртмада бактериялар айрим-айрим бўлиб, юпқа қатлам ҳосил қиладилар. 2-расм 3-расм Фиксация иссиқ ёрдамида (фламбирлаш) ёки кимёвий усулда олиб борилади. Биринчи усулда препарат уч марта суртмасини алангага қаратган ҳолда горелка алангасидан ўтказилади. Фиксация қилинганда ҳужайралар ўлади ва шишага яхши ёпишади, тирик ҳужайрага қараганда бўялиши енгиллашади. Препарат нордон ёки иш қ орий анилин б ў ё қ лари билан б ў ялади. Нордон б ў ё қ ларда хромофор (ранг берувчи ион) - анион, иш қ орийларда эса катион б ў лади. Иш қ орий б ў ё қ ларга қ уйидагилар киради: мовий ранг метилен, иш қ орий фуксин, сиё ҳ ранг ген ц иан ва бош қ алар. Агар б ў ё қ фил ь тр қ о ғ озга аввалдан шимдирилган ва қ уритилган б ў лса б ў яш осонлашади. Бир икки минут давомида б ў ялгандан с ў нг, б ў ё қ водопрод суви билан ювилади, фил ь тр қ о ғ ози билан қ олди қ сувлар шимдирилади , с ў нг ра микроскопда к ў рилади.

Препаратни микроскопда кўриш. Микроскопни талаба ўзига нисбатан перпендикуляр ҳолда қўяди,. Кўзгудан ва конденсорнинг ирис диафрагмасидан фойдаланиб, кундузги ёруғликда ёки махсус ёритгичлар, масалан, ОИ-19 дан фойдаланиб ёруғлик топилади. Препаратга бир томчи иммерсия мойи томизилади ва микроскопнинг буюм столчасига жойлаштирилади. Микроскоп револьверидаги 90х объектив (иммерсия объективи) препаратни кўришга мосланади, ён томондан кузатилган ҳолда объектив линзаси мойга ботирилади. Окулярга қараган ҳолда макромурват ёрдамида объект топилади. Аниқ кўринишга эришиш учун микромурватдан фойдаланилади. Микромурватдан жуда эҳтиётлик билан фойдаланилади - соат мили йўналишида ёки аксинча, фақат 1 - 2,5 айланишдан ортиқ буралмайди. Препаратни ёритилишини конденсорни вертикаль йўналишда ҳаракатга келтириб, камайтирилади ёки кўпайтирилади. Бўялган препаратларни кузатганда конденсор тақалгунча юқорига кўтарилади. Микробиологиядан амалий машғулотлар учун тутилган махсус альбомга кўриш майдонига ўҳшаш, 3-4см лик доира чизилади. Унга ўрганилаётган бактерия ҳужайраларининг расми чизилади, ўлчамлари ва шаклларига алоҳида аҳамият берилади, керакли ёзувлар ёзилади. Иш тугагандан сўнг объективдаги мой тозаланади, (толуол шимдирилган пахта билан артилади) револьвердаги кичик объектив фиксирланади, тубус ва конденсор туширилади ҳамда микроскоп ва бошқа ўқув қуроллари махсус жойга кўйилади, иш жойи тартибга келтирилади. 4)Микроорганизмлар учун озуқа муҳити. Микробиология фани ри-вожланган сари микроорганизмларни ўстириш методлари ҳам такомиллашиб бормокда. Луи Пастер даврига қадар микроорганизмлар учун озиқ муҳити сифатида қайнатилган озиқлардан фойдаланиб келинган бўлса, Луи Пастер ва К. Негели оқсилсиз озиқ муҳитини қўллашни тавсия этади. Роберт Кох ва Ф. Лёффлер қайнатма шўрва, пептон ва ош тузидан фойдаланишни тавсия этадилар. Бундай озиқ муҳити гўшт-пептонли шўрва бўлиб,

унга 1-2% қуруқ агар-агар қўшилади. Агар-агар мураккаб органик модда (агароза ва агаропектиндан иборат полисахарид) бўлиб, сувўтлардан (агар - агар) олинади. Таркибида 70—75% Fе, 11-22% Н 2 О, 2-4% кул, 0,4- 0,9% умумий азот, 0,03-0,09% аммиакли азот учрайди. Агар-агарнинг асосини кальций тузлари, нордон эфирлар, сульфат кислота ва углевод комплекси - полисахаридлар (арабиноза, глюкоза, галактоза ва бошқалар) ташкил этади. Агар-агар 80-86°С да эрийди, 36-40°С да қотади. Шу хусусияти туфайли микробиологияда кенг фойдаланилади. Озиқ муҳитини 3 груп п ага бўлиш мумкин: 1) оддий ёки содда озиқ муҳити: гўшт- п ептонли шўрва, гўшт-пептонли агар ва бошқалар; 2) махсус тайёрланган озиқ мухити: зардобли агар, зардобли шўрва, ивиб қолган зардоб, картошка, қонли агар, қонли шўрва, асцетик шўрва ва асцетик агар ва бошқалар мисол бўлади; 3) дифференциал диагностик озиқ муҳити: бу группага 1) мик- роорганизмларнинг протеолитик хусусиятларини аниқлаш учун гўшт-пептонли желатин; 2) углеводларнинг ферментатив хусусиятларини аниқлаш учун озиқ мухити (Гисс озиғи) мисол бўлади; 3)гемолитик хусусиятларни аниқлаш учун озиқ мухити (қонли-агар); 4) микроорганизмларнинг қайтарувчанлик хусусиятини аниқлаш учун озиқ. 5) ўз танасидаги маълум моддалар синтезлай оладиган микроблар учун озиқ ва бошқалар мисол бўлади. Ҳозирги вақтда кўп озиқлар қуруқ ҳолда чиқарилмоқда, чунки улардан фойдаланиш анча қулай. Микроорганизмларни ўстириш учун ҳозирги вақтда оқсилсиз озиқлардан кенг фойдаланилади. Бундай муҳитда кўпчилик гетеротрофлар ва патоген микроблар яхши ўса олади. Шундай озиқлар таркиби мураккаб бўлиб, кўп компонентлардан ташкил топади. Прототрофлар жуда оз миқдорда углеводлар ва тузлар бўлган муҳитда ҳам ўса олади. Ауксотрофлар эса ўз озиғида аминокислоталар ва витаминлар бўлишини талаб қилади.

Озиқ муҳити қаттиқ (гўшт-пептонли агар, гўшт-пептонли желатин, чириган зардоб, картошка, тухум оқи), ярим суюқ (0,5% гўшт-пептонли агар) ва суюқ (пептон суви, гўшт-пептонли бульон, шакарли бульон) бўлади. Лабораторияда бактериялар пробиркаларда, Петри косачаларида ва кичик шиша идишларда ўстирилади. Зич (қаттиқ) озиқ муҳитида бактериялар турли шаклдаги колониялар ҳосил қилади: қирралари текис, текис бўлмаган, дўнг, ичига ботган, юмалоқ ва ҳоказо. Колонияларнинг диаметри турлича бўлиши мумкин (4-5мм бўлса катта, 2-4мм бўлса ўртача, 1-2мм бўлса кичик ва 1мм дан кичик бўлса митти колония дейилади). Колонияларнинг ранги ҳам турлича бўлиши мумкин, рангли, рангсиз, қуруқ ва шилимшиқ ва ҳ. 5) Соф ва электив культуралар. Бактерияларнинг фақат бир туридангина иборат бўлган культура соф культура дейилади. Соф ҳолдаги культурани ажратиб олиш анча машаққатли иш, лекин шунга қарамасдан бундай культуранинг аҳамияти катта. Чунки соф ҳолда ажратиб олинган культурада бактерияларнинг морфологияси, физиологиясини, биологик хусусиятлари ва ривожланишини аниқ текшириш имконияти яратилади. Соф культурадан ташқари, электив культуралар ҳам маълумдир. Электив культура деб ҳар хил турли микроорганизмлар орасидан айрим бир турнинг ривожланиши учун шароит яратишга айтилади. Масалан, Bac. subtilis нинг электив культурасини шундай яратиш мумкин. Қуруқ пичандан 5-10г олиб, устига 200 мл сув қуйилади ва озгина оқ бўрдан қўшиб 15-30 минут қайнатилади. Сунгра фильтрлаб, кичик колбаларга оз-оздан солинади ва оғзини пахта пробка (тиқин) билан беркитиб, 25- 30°С ли термостатда ўстирилад и . Электив озиқ муҳити ёрдамида тупроқдаги кўп турли микроорганизмлардан айрим турларни ажратиб олиш мумкин. Электив культуралар усулини биринчи марта Виноградский ишлаб чиққан ва нитрификаторларни бошқа гуруҳ микроорганизмлардан ажратиб олишга эришган. Микроорганизмларнинг оқиб турувчи культураси . Бу усул ла- бораторияда ёки ишлаб чиқариш корхоналарида муҳим аҳамиятга эга. Культурали

идишларга доим янги озиқ эритмаси оқизиб қўйилади. Иккинчи томондан ишланиб бўлган культура чиқиб туради, иккала томоннинг оқим тезлиги баробар бўлади. Масалан, кулътиваторлар туташтирилган 3 та идишдан иборат бўлса, 1- идишда ёш бактериялар, 2- идишда етилган бактериялар ва 3 - нчи идишда кўпайишдан тўхтаган бактериялар культураси бўлади. Бу усулда истаган вақтда ишни тўхтатиб, маълум ёшдаги бактериялар культурасини олиб, уларнинг хусусиятини ўрганиш мумкин (28- расмга қаралсин).

O'xshashlar

МИКРОБИОЛОГИЯ ТЕХНИКАСИ

Микробиология предмети, вазифалари ва бошқа фанлар билан боғлиқлиги

Микробиология ва қишлоқ ҳўжалиги биотехнологияси фанининг мақсади, вазифаси ва ривожланиш тарихи

Ч. Дарвин эволюцион таълимоти ва унинг биология фанларининг ривожланишидаги ахамияти

Ўғитлаш тизимининг асосий вазифалари