Glitserin, yuqori molekulyar spirtlar, aminospirtlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

326 KB

Ko'chirib olish

Glitserin, yuqori molekulyar spirtlar, aminospirtlar Reja: 1. Glitserin, uning fizikaviy xossalari. 2. Glitserinning kimyoviy xossalari. 3. Glitserinni sintez kilish usullari. 4. Yu q ori molekulyar alifatik spirtlar. Alitsiklik spirtlar. 5.Aminospirtlar.

Tayanch so’z va iboralar: kristalizatsiyalanish, metil va etil efirlari, benzol, xloroform, kizel’gur, dinamit, glitseratlar, ketallar, atsetallar, akrolein, propilen, mumlar, alkogolyatlar, inozit, antipodlar, xolin, kolamin, sfingozin. Glitserin, uning fizikaviy xossalari Glitserin C 3 H 8 O 3 tarkibli uch atomli spirtdir. Soddalashtirilgan h olda uning strukturasini q uyidagicha k o` rsatish mumkin: CH 2 OH – CHOH – CH 2 OH Glitserinning taxminiy fazoviy konfiguratsiyasi q uyidagicha (17-rasm): 17-rasm. Glitserin molekulasi strukturasining fazoviy tuzilishi sxemasi Bunda C – C bog`lanish uzunligi 0,154 nm , eng chekkadagi uglerod atomlari orasidagi masofa 0,252 nm. Glitserinning kristallizatsiyalanishi uchun optimal harorat -7 0 C hisoblanadi. Glitserin kristallari 17 – 20 0 C da suyuladi. Kimyoviy toza glitserin tini q , rangsiz, q uyu q suyu q lik. Ta`mi shirinro q . Glitserin juda h am gigroskopik va h avodan 40%ga ya q in namlikni yutishi mumkin. Suv bilan cheksiz nisbatlarda qo` shiladi va bunda aralashmaning q izishi va hajmining kamayishi kuzatiladi.

15 0 C da 100%-li glitserinning zichligi 1265,57 kg/m 3 . 15-30 0 C intervalda haroratning har 1 0 C ga o`zgarishi glitserin zichligining  6,7 kg/m 3 ga o`zgarishiga olib keladi. Glitserin metil va etil efirlari bilan aralashadi, atsetonda, xloroform – metanol (1:1), spirt – dietil efir (2:1) aralashmalarida eriydi. Ko`pgina noorganik moddalar – KOH, Na Cl, Na 2 SO 4 , Ca(OH) 2 , o g` ir metallar tuzi va h . k. lar glitserinda eriydi. Glitserinda normal atmosfera bosimi sharoitida turli gazlar turli mi q dorda erishi mumkin. Bu glitserinning kontsentratsiyasi va haroratiga bog`liq. Gazlarning maksimal eruvchanligi glitserinning 80%-li suvli eritmasida kuzatiladi. Glitserinda q ator organik moddalar, yuqori haroratda esa shu jumladan yog` kislotalari va glitseridlar h am eriydi. Bunday eritmalar sovutilganda ulardagi glitseridlar deyarli to`la ajralib chi q adi, yog` kislotalari esa molekulyar massasiga bog`liq ravishda juda kam mi q dorda erigan holda h am q olishi mumkin. Glitserinning suvli eritmalari sovutilganda 0 0 C dan past haroratda muzlaydi. Bunday eritmalarning muzlash harorati ularning kontsentratsiyasiga bog`liq. Glitserining 66,7%- li eritmasi eng past muzlash haroratiga (-46,5 0 C) ega. Toza glitserin odatda 150-160 0 Cda qizdirilganda asta –sekinlik bilan bu g` lana boshlaydi . Agar glitserin yo q ilsa, u dudlamaydigan alanga bo`lib yonadi. Glitserinning alangalanish harorati 187 0 C, o`z-o`zidan alangalanish harorati esa 393 0 C. 28,75 0 C dan past haroratda toza glitserin bu g` larining solishtirma bosimi (uprugost’ parov) nol’ga teng. Shu sababli xona harorati sharoitida glitserin bu g` lanib uchib keta olmaydi. Toza glitserin normal atmosfera bosimi sharoitida 290 0 C harorat ostida q aynab, parchalanmasdan h aydalishi mumkin . Ammo glitserinda mineral moddalar aralashmasi bo`lsa, bu h aydash davomida glitserinning ma`lum darajada parchalanishiga sabab bo`la oladi.

Glitserinning distillangan suvdagi eritmalari nisbatan pastro q haroratlarda q aynaydi. Q aynash haroratiga q arab, ma`lum ma`lumotnomalar asosida eritmaning kontsentratsiyasini ani q lash mumkin. Glitserinning suvli eritmalari bu g` latilganda uning ma`lum q ismi suv bilan birga bu g` lanadi. Glitserinning suvli eritmalarini 100 0 C da bu g` latilganda bu g` tarkibidagi glitserin mi q dori q uyidagi ko`rsatgichlar or q ali xarakterlanadi (% hisobida): Eritmada……………….75 80 85 90 95 100 Bug`larda………………0,2 0,3 0,4 0,55 0,85 1,7 Glitserin va uning suvli eritmalari issiqlik sig`imi quyidagicha: Harorat, 0 C…………………….…….....14-100 101-179 180 -19 Solishtirma issiqlik sig`imi, dj/(kg . K)….2474 2704 2784 Glitserinning suvli eritmalari issiqlik sig`imi quyidagi formulaga asosan hisoblanishi mumkin: m M m С М С СР      2 1 ; bunda: C 3 – aralashmaning doimiy bosim ostidagi issi q lik si g` imi; M – erituvchining massasi; m – glitserin massasi; C 1 – erituvchining issi q lik si g` imi; C 2 – glitserinning issi q lik si g` imi. Q uyidagi tenglamaga asosan: C 2 H 8 O 3 + 7O = 3CO 2 + 4H 2 O

Glitserin yonishining solishtirma issi q lik si g` imi doimiy bosim ostida 1660 . 10 3 dj/kg ga va doimiy hajmda esa 1661 . 10 3 dj/kg ga teng. Glitserinning h osil bo`lish issi q ligi 674 . 10 6 dj/kmol’ ga teng. Glitserin va uning suvli eritmalari q ovush q o q lig i h a q idagi ma`lumotlar maxsus ma`lumotnomalarda keltirilgan. Glitserinning kimyoviy xossalari Glitserinning gidroksil guruhlari uning bir qator reaktsiyalarda qatnashishiga sabab bo`ladi. Glitserindagi gidroksil guruhlarining reaktsion qobiliyati bir xil emas,  -gidroksilning reaktsiyaga moyilligi  - va  1 -gidroksillarnikiga nisbatan past. Ish q oriy metallar bilan glitserin alkogolyatlar hosil qilishi mumkin, masalan: 2CH 2 OH – CHOH – CH 2 OH + 2 Na = 2CH 2 ONa – CHOH – CH 2 OH +H 2 Bunday alkogolyatlarni glitseratlar deb atashadi. Ish q oriy metallarning mono – va diglitseratlari h am h osil bo`lishi mumkin. Kontsentrlangan ishqoriy eritmalar va glitserin ta`sirlashuvi natijasida ham glitseratlar hosil bo`lishi mumkin: CН 2 OH–CНOH–CН 2 OH +2 NaOН  CН 2 OН–CНOH–CН 2 ONa +H 2 O Kal’tsiy oksidi bilan glitserin kal’tsiy glitserati CН 2 OН–CНO –CН 2 O Ca Qo`rg`oshin oksidi bilan esa qo`rg`oshin glitserati C 3 N 6 O 3 Rb hosil qiladi. Ba`zi bir metallar, masalan, rux, mis, nikel’, kobal’t kabilarning gidroksidlari yoki sulfatlari bilan glitserin glitserinatlar deb atalmish kompleks birikmalar hosil qiladi. Glitserin uch atomli spirt sifatida mono-, di-, va triatsilglitserinlar hosil qilishi mumkin. Masalan, organik kislotalar bilan q izdirilganda ushbu turdagi glitserin efirlari h osil bo`ladi.

$Glitseringa vodorod xloridi ta`sirida xlorgidrinlar h osil bo`ladi: C Н 2 OH – C Н OH – C Н 2 OH + HCl  C Н 2 OH – C Н OH – C Н 2 Cl +H 2 O Xuddi shu yo`sinda bromgidrinlar h osil bo`ladi. Fosfor kislotasi ta`sirida glitserin mono – va diefirlar hosil qilishi mumkin. Ammo bu diefir tur g` un emas va suv ta`sirida oson parchalanadi. Bunda monoglitserid – glitserinfosfor kislotasi h osil bo`ladi:    OH CH OH HOPOC OHHС OH OPO CH HOHC OHHС 2 2 | 2 | 2 2 | 2 |  - glitserinfosfor kislotasi  - glitserinfosfor kislotasi Bu efirlar suvda yaxshi eruvchan bo`lib, kimyoviy jihatdan anchagina turg`un birikmalardan hisoblanadi. Oddiy sharoitlarda ishqor ishtirokida ular sovunlanmaydi. Glitseringa azot kislotasi va nitratlar ta`sir etganda nitroval’naya smes’ azot kislotasining mono-, di- va triefirlari hosil bo`lishi mumkin. Ularni ba`zan nitroglitserinlar deb ham noto`g`ri atashadi. Ulardan trinitroglitserin CH 2 OHO 2 – CHOHO 2 – CH 2 OHO 2 juda ham bekaror modda bo`lib, ozgina turtki yoki zarba natijasida ham parchalanib, juda katta kuch bilan portlash xususiyatiga ega. Trinitroglitserinning kizel’gur bilan aralashmasi kuchli portlovchi modda – dinamit hosil qiladi. Al’degidlar bilan glitserin atsetallar, ketonlar bilan esa ketallar hosil qiladi. Ketonlardan atseton – glitserin juda katta ahamiyatga egadir: ; 2 2 | 2 | 2 | 2 | O H OH CH HO C O H С OH CH RCOH HOH C OH H С    OH OHCH CHHOC СHOHС CH HC HС OHCH HOHC OHHС 2 2 3 | 32 | 3| 3 | 2| 2 |  CHR/ \$