Биология дарсларида иктисодий ва - Biologiya - Referatlar

Биология дарсларида иктисодий ва

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

115 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Р е ж а : 1. Уруғ бўлими бўйича иқтисодий ва экологик билим бериш. 2. Илдиз ва барг бўлимларига доир иқтисодий билим бериш. 3. Поя гул ва мевалар бўлимларига доир экологик ва иқтисодий билим беришда мисол ва масалалар ечиш. 4. Иқтисодий ва экологик билимларни беришда фанлараро боғланиш ва ўқувчиларни касбга йўллаш.

1. Уруғ бўлими бўйича маслалар 1. 1кг ловия уруғи бир соатда 3 л кислород билан нафас олди. Бир кеча - кундузда нафас олиш учун неча лирт кислород сарф бўлади? Масаланинг ечими: 1 соат - 3 л. кислород 24 соатда - Х л. Х= 24*3 =72 л 0 2 1 2. Уруғ таркибидаги сув, ёғ, оқсил борлигини қандай аниқлаш мумкин? 3. Уруғлар қандай нафас олади ва уни қандай аниқлаш мумкин? 4. Ёш ҳужайра қари хужайрадан ташқи кўриниши билан қандай фарқ қилади? 2. Илдиз мавзуларига доир масалалар 1. Илдиз тизимига қараб ўсимлик неча паллали ва унинг барглари қайси барг турига киришини қандай аниқлаш мумкин? 2. Бир туп макажўхори ўсимлиги бир қеча кундузда 4 л сувни илдиз орқали ўтказади. Макажўхори илдизи бир ҳафтада ва бир ойда неча литр сувни ўтказади? Масаланинг ечими: 1 кеча - кундузда - 4л. сув 7 кеча - кундузда - Х Х= 7*4 = 28 л сув ўтказган. 1 1 кунда - 4 л сув 30 кунда - Х Х= 30*4 = 120 л сув ўтказилди. 1 3. Нима сабабдан хона ўсимлигини туника банкада ва кострюлкада сақлаш мумкин эмас. Сопол товоқларни мойли буёқ билан бўяш мумкин эмас? 4. Дуккаклилар оиласига кирувчи бир туп беда ўсимлигининг илдиз тугунаклари бир суткада атмосферадаги эркин азотнинг 0,5л ўзлаштириб тупроққа йиўади. Бир туп беда бир ойда ва бир йилда неча литр азотни тўплайди? 1 кунда - 0,5 л сув 30 кунда - Х Х= 30*0,65 = 15 л 1 3. Барг мавзуларига доир масалалар 2

1. Ёш боғбонлар олма дарахтидан 170 дона олма териб олдилар. Битта олма пишиб етишиши учун 70 та баргдан озуқа олиши керак. Териб олинган олмаларнинг пишиши учун неча баргдан озуқа олади? 1 та олма - 70 та барг 170 та олма - Х Х= 170*70 = 11900 та баргдан. 1 2. Битта барг кеча - кундузда 2,5 л кислород тайёрлаб беради. ўсимликда 250 та барг бўлса, у қанча кислородни тайёрлаб беради? 1 та барг - 2,5 л 250 та барг - Х Х= 250*2,5 = 625 л кисл. тай. б-ди. 1 3. Голланд ботаниги 2 кг ли халтачани 80 кг тупроқ солинган бочкага ўтказиб 5 йил ёмғир суви ёки дистелланган сув билан суғорган. 5 йилда тол 60 кг етиб, бочкадаги тупроқ эса 79,943 кг бўлган. 5 йилда тол 58 кг ортган, тупроқ эса атиги 57 кг га камайган. Қандай қилинган тажрибадаги ўсимликларнинг бўйига ўсиши оғирлигининг ортиши нима ҳисобига юз берган? 4. ўсимлик барги бир кеча - кундузда 2,5 л кислород билан атмосферани бойитса,бир ойда ва бир йилда қанча кислород тайёрлаб беради? 1 кун (24 соат) - 2,5 л кислород тўпласа 1 ойда - Х Х= 30*2,5 = 75 л 0 2 беради (1 ойда) 1 1 кунда - 2,5 л сув 360 кунда – Х Х= 360*2,5 =900 л О 2 беради (1 йилда) 1 5. Уй бекаси карам баргларини узиб қуёнларга берди. Уй бекаси карам баргларини қандай хатоликка йўл қўйганлигини изоҳлаб беринг? 6. 1 туп макажўхори бир ёз давомида 200 л сувни буғлантиради. Агар ерда 500 туп макажўхори экилган бўлса, у қанча сувни буғлантиради? 1 туп макажўхори - 4 л сув 170 та олма - Х Х= 500*200 = 100 л сувни буғлантиради? 1 7. Ўсимлик баргига қараб, у неча палласи ва қайси илдиз типига мансуб эканлигини қандай аниқлаш мумкин? 8. Тирик бурчакда бир неча кактуслар ўстирилмоқда. Уларнинг ташқи тузилишидаги қайси белгиларга қараб кактусларнинг табиатда яшайдиган шароитини айтиб бериш мумкин. 3

4. Поя бобига мисол ва масалалар 1. Қайси ўсимлик жуда тез ўсади, қайси ўсимлик эса секин ўсади? Жавоб: Калансимия оиласига мансуб бўлган бамбук ўсимлиги жуда тез ўсади, у бир кеча - кундузда, агар суви етарли бўлса, 0,5 метргача ўсади. 2. Сиз ўрмонда саёҳат давомида адашиб келдингиз. Қўлингизда компос йўқ. Ўрмондан қандай чиқиб кетишингиз мумкин? 3. Танаси чиримайдиган дарахтнинг номини айтинг? 4. Бамбук бир кеча - кундузда 0,5 м ўсадиган бўлса, у бир ҳафта, бир ойда неча метр ўсади? Жавоб: 1 кунда - 0,5м 7 кунда - Х Х= 7*0,5 =3,5 м 1 5. Гул ва мева бобларига мисол ва масалалар келтиринг 1. Битта олма меваси 80 г келади. Бир туп олма дарахтидан 350 дона олма терилади. Олма дарахти қанча юкни кўтариб турганлигини аниқлаб беринг? Жавоб: 1 дона олма - 0,5м 350 дона - Х Х= 350*30 = 2800 гр ёки 28 кг 1 2. Дарахтдаги гул куртаги ва барг куртагини қандай аниқлаш мумкин? 3. Мева уруғ тузилишига қараб, уларни табиатда қандай тарқалишини айтиб беринг? 4. Дунёда энг катта гул ва мева қайси, у қаерда ўсади? Зоология дарсларида мисол ва масалалар ечиш орқали дарсни самарадорлигига эришиш йўллари 1-масала. Қайси содда ҳайвон ҳам ўсимлик ҳам ҳайвондек белгиларга эга ва озиқланади. Ечими: Яшил эвглина у ёруғликда хлорофил доналар ҳосил қилади ва фотоинтез жараёнида органик модда синтез қилиб ўсимликларга хос озиқланади ва органик моддаларни парчалайди. 4

2-масала. Битта ёмғир чувалчанги бир суткада 0,5 г тупроқни ичидан ўтказади. Ёмғир чувалчанги бир ҳафтада ва бир ойда қанча тупроқни ўз ичидан ўтказиб ерни озиқа билан таъминлайди. Ечими: 0,5 г х 3,5 г 0,5 г х 30 кунда 15 г. 3-масала. Чириндига бой ерга 5 миллионга яқин ёмғир чувалчанги яшайди. Улар 100 суткада 725 тонна тупроқни ўз ичида ўтказади. Бир йилда шу ёмғир чувалчанги қанча тонна тупроқ ўтказади. 4-масала. Чумолиларнинг оиласи бир кун давомида 1 кг ҳар хил ҳашаротларни еб фойда келтиради. Шу оилада бир ойда бир йилда қанча ҳашаротларни қиради? 5-масала. Бизга маълумки бирта урғочи 0 кун 300000 та, тереска балиғи бир миллион тухум қўяди. Лекин тухум ҳужайраларидан, шунча сондаги балиқлар чиқмайди. Бу хулосани изоҳлаб беринг. 6-масала . Нима сабабдан бақа ва қурбақалар ўлиб қолган ҳашаротларни емайди? Сабабини тушунтиринг. 7-масала. Битта япалоқ қуш ёз давомида 1000 та сичқонни йўқотиб бир тонна донни соқлаб қолади. Агар бир жуфт япалоқ қуш 3 та боласи билан яшаб қолса, улар қанча сичқонни йўқотиб бўлади ва қанча донни сақлаб қолган бўлади? 8-масала . Бир жуфт читтак 30-40 жуфт туп дарахтни ҳашаротлардан тозалайди. Боғда 750 та дарахт бўлса, боғни тозалаш учун неча жуфт читтак керак бўлади? 9-масала . Битта қалдирғоч 18 соат ичида 295 дона ҳашарот еса, бир ойда қанча ҳашаротни йўқотган бўлади? Одам саломатлиги ва физиологияси 11-масала. Одам суяги таркибида Са (РО 4 ) 2 бўлса, унинг неча фоизи фосфор, кальций ва кислородга тўғри келади? Масала ечими: Са (РО 4 ) 2 М (РО 4 ) 2 = 310 40*3+31*2+64*2 310 а) 310 - Са (РО 4 ) 2 - 120 (Са) х= 120*100 = 38,7% Ca 100 - х 310 б) 310 Са (РО 4 ) 2 - 32 (Р) x= 32*100 =10,3% P 100 - х 310 в) 310 Са (РО 4 ) 2 - 128 (О) x= 128*100 =41,2% O 100 - х 310 5

2-масала . Катта одамлар скелетининг 2/3 қисмини оҳак таш- кил этади. Агар 30 ёшли кишиларнинг оғирлиги 70 кг, 80 ёшдаги кишининг оғирлиги 55 кг бўлса, улар гавдасидаги оҳак моддасининг оғирлиги қанчага тенг. 3-масала Одам буйи бир кун давомида ўзгариб туради, эрталаб унинг бўйи узун, кечқурун 2-3 ҳатто 3-4 см қиска бўлади. Агар одам бўйи 160 см бўлса, ундаги бўй ўзгариши эрталаб қанча ва кечқурун қанча бўлади? 4-масала. Баланд тоғда яшайдиган кишининг 1 мм куб қонида ўртача 8 млн эритроцитлар бўлади. Эритроцитлар пастда теппаликда яшайдиган киши қонидагига нисбаттан кўп. Бунинг сабабини тушунтириб беринг. 5-масала . Агар биртта эритроцитнинг одам гавдасига айла- ниши учун 25 секунд сарф бўлса, ҳар бир эритроцит ўз ҳаётида гавда бўйлаб неча марта айланади? 6-масала . Одамдаги қон унинг оғирлигини 7% га тенг. Одам оғирлиги 70 кг бўлса, унда тоннадаги қон миқдори қанча бўлади? 7-масала. Одам юрагидан бир минутда тахминан 4 литр қон оқиб ўтса, бир соатда юракдан қанча қон оқиб ўтади? Бир кундачи? 1 кунда 5760 л 1 с 240. 8-масала. Одам юраги ўртача 1 минутда 72 марта қискаради? 9-масала . Артериал қон томирида қон босимининг юқори бўлиши, капиляр қон томирида эса унинг паст бўлиши организмда қандай аҳамиятга эга? Нафас олиш системаси бўйича масалалар ечиш 1-масала. Ўпка орқали чиқадиган ковоқдаги карбонат ангид- рид (СО 2 ) 4% га тенг. Агар ўқувчи бир минутда 18 марта нафас ҳаракатини бажарса ва ҳар сафар 500 см куб хаво ўтказса у 45 минутда қанча карбонат ангидрид ажратади? Масаланинг ечими: а) 18 та нафас х 500 см куб хаво = 9000 см куб хаво 1 минутда 9000 см куб хаво ўпка оркали ўтади. б) 9000 см куб хаво х 45 мин = 405000 см куб СО 2 ажралиб чиқади. х= 500*4 = 2000 = 20% CO 2 2-масала . Ўпкадан чиққан ҳаво кислород 16% га тенг. Агар ўқувчи ҳар минутда ўпкадан 18 марта нафас олиш ҳаракати бажарса, ҳар гал 500 см куб ҳаво ўтказади. 45 минутда қанча кислородни ўзлаштиради? 6

3-масала . Одам нафас олганда ҳаводаги кислород 20% га тенг. Агар минутдан ўпкадан 6 л ҳаво ўтса, бир қеча кундузда қанча кислородни ўпка ўтказади? Овқат ҳазм қилиш системаси бўйича масалалар ечиш 1-масала. Одам ўзининг 70 йил умри давомида 60000 л сув, 11000 кг углевод 25000 кг оқсил, 2200 кг ёғ истеъмол қилади. Одамнинг бир йилда ўртача қанча сув, углевод, оқсил, ёў истеъмол қилишлигини ҳисоблаб топинг? Масаланинг ечими. а) сув (Н 2 О) = 60000 = 857 литр 70 1 йилда 857 литр сув ичилади. б) углевод 1000 = 157 кг 70 1 йилда 157 кг углевод истеъмол қилади. в) оқсил = 25000 = 357 кг 70 1 йилда 357 кг оксид истеъмол қилади. г) ёғ = 2200 = 31,3 кг 70 1 йилда 31,3 кг ёғ истеъмол қилади. 2-масала. Агар бир оилада бир кеча - кундузда 5 л сув исроф бўлса, бир ҳафтада бир ойда неча литр сув исроф бўлади? 3-масала. Ошхонада овқатланиш пайтида ҳар бир ўқувчи 3 г. дан нонни исроф қилса, у ҳар бир хафтада ва бир ойда неча г. нонни исроф қилган бўлади? Агар ошхонада бир синфдан 20 ўқувчи овқатланган бўлса-чи? 5-масала. Сичқонни тарозининг бир палласига ва иккинчи палласига шунча вазнли тош қўйиб, тарозини мувозанатга келтирдик. 30 мин дан сунг сичқон турган палла енгиллашиб кўтарилди. Бу ҳодисани изоҳлаб беринг. Моддалар массаси сақланиш қоидасига мос келадими, йўқми? Айирув органлари бўйича масалалар ечиш 1-масала. Бир минут мобайнида буйракдан 1,2 л қон ўтиб фильтрланса, 45 минутда неча литр қон фильтрланади? Масала ечими: Бир мин. - 1,2 л қон х = 45*1,2 = 54 л 45 - мин - х 1 7

Жавоби: 45 минутда 5,4 л қонни фильтрлайди. 2-масала. Жисмоний машқлар вақтида ҳар бир кишидан бир суткада 12 кг тер ажралади. Бир гр тер буғланиши учун 2,4 кж энергия сарф бўлса, 12 кг тер буғланиш учун неча кж энергия сарф бўлади? 3- масала Жисмоний машқлар билан шуғулланган киши бир кеча - кундузда 12 кг тер ажратса у бир ҳафтада ва бир ойда қанча тер ажратган бўлади. 4 - масала. Ҳар бир киши гаплашиш учун бир кунда ўртача бир соат вақт сарфлайди. 60 ёшли киши уз умрида гаплашиш учун қанча вақт сарфлайди. Неча ой ва неча сутка? 5 - масала. Овқатланаётган кишига қон олиш учун бир неча укол қилинган эди. Ошқозон ширасининг ажралиши тўхтаб қолди. Кейинчалик қон олиш учун кўрилган тайёргарликни ўзи, меъда ширасини қисман камайишига сабаб бўлди. Бу ҳодисани қандай тушунтириш мумкин? 6 - масала. Қон таркибидаги гемоглобин қандай функцияни бажаради? 7-масала Асаби бузилган киши ташқи ва ички тузилишидаги ўзгаришларни тушунтиринг. 8-масала. Нима сабабдан қаттиқ кучли портлашларда киши оғзини очиб туриши лозим деб маслаҳат берилади? 9-масала. Самолётдаги пасажирга нима сабабдан стюардесса сурилади- ган конфет беради? 10-масала. Кечқурун нима сабабдан кишилар рангларни ажрата олмайди? 11-масала Нима сабабдан одам туш кўради? Туш кўрганда у дам оладими? Туш кўрмаслик учун нима қилинади? Умум биология курсидан масалалар ечиш 1 - м а с а л а Кулранг каламуш йилига 3 марта кўпаяди. Ҳар кўпайганда 8 та туғади. Агар улар беш йил яшайди десак, қанча кўпаяр экан? 8

2 - м а с а л а К.Линцей ва И.Ламарк таълимотининг умумийлиги ва фарқини тушунтиринг. 3 - м а с а л а 1859 йилда Англиянинг афишаларида бош қисми маймун қилиб чизилган Ч.Дарвин расмлари осилган. Бунда қандай маъно бор. 4 - м а с а л а Уй бекаси тухумлар сотиб олиб товуққа бостирди. Вақти келди ва тухумдан товуқ ўрнига ўрдак жужалари чиқди. Бу воқеани қандай тушунтирасиз? 5 - м а с а л а Селекционерлар шундай дейди: Табиий танланиги, сунъий танланишнинг материалидир. Бу жумлани изоҳлаб беринг. 6 - м а с а л а . Яшаш учун курашнинг ижобий ролини тушунтириб беринг. Унинг салбий томонларини кўрсатинг. 7 - м а с а л а Нима сабабдан ҳашаротларга қарши курашда янги - янада кучлироқ перепаратлар ишлаб чиқилади? 8 - м а с а л а Илон балиқ дарёда яшайди, лекин тухум қўйиши учун денгизда сузиб ўтади. Лосось денгизда яшайди, дарёга сузиб келиб тухум қўяди? Буни қандай тушунтириш мумкин? 9 - м а с а л а Ф.Энгельснинг "Шундай қилиб, қўл меҳнат қуроли бўлибгина қолмай балки меҳнат маҳсули ҳамдир, деган сўзини изоҳлаб беринг. 10 - м а с а л а Эхолокаторлар кўршапалакдан бошқа қайси ҳайвонда бўлади? Экология бўйича масалалар 1 - м а с а л а Ўсимлик ва ҳайвоннинг мавсумий мосланишларига мисоллар келтиринг. 2 - м а с а л а Одам томонидан яратилган биоценозларга мисоллар келтиринг. 3 - м а с а л а К.Бер хужайравий таълимотга доир қандай кашфиётлар қилган? 4 - м а с а л а Қайси ҳолларда пластидалар бир турдан иккинчи турга айланади? 5 - м а с а л а 9

Агар бир гр оқсил парчаланганда 17,6 кг ёки 4,2 ккал энергия ажралса бир суткада одам организмида 12 гр оқсил парчаланса қанча энергия ажралиб чиқади? 6 - м а с а л а Овқатланганда киши бир суткада 20 гр ёғни парчалайди. Бир гр ёғ тўла парчаланганда 9,3 ккал энергия чиқса, бир суткада қанча энергия ажралиб чиқади. 7 - м а с а л а Қуйида берилган ДНК занжирини компонентлаштиринг. А-Г-Ц-Т-Т-Т-А-Ц-Ц Организмда моддалар алмашинувидан машқ ва мисоллар ечиш Масала: Ҳужайрада диссимиляция парчаланиш процессида 18 моль глюкоза парчалади. 18 моль глюкозадан беш моли чала парчаланади. 13моли тўла парчаланади. Диссимиляция процессида неча моль СО 2 , О АТФ ва энергия ажралиб чиқишини ҳисоблаб топинг. Масаланинг ечими: Қуйидаги формула асосида масала ечилади. Тўла парчаланиш С Н О + 6 O = CO + 6 H O + 36 ATФ Чала парчаланиш: С Н О = 2 C H O + 2 H O + 2 ATФ Сонларни формула олдига қуйиб чиқамиз, формула олдига коэффицентларни 5 га кўпайтирамиз: а) 5 С Н О + 30 O = 30 CO + 30 H O + 190 ATФ б) 13 моль чала парчаланган. Яна фомула олдидаги коэффицентларни 13 га кўпайтириб чиқамиз. Тўла ва чала парчаланиш процессида ҳосил бўлган АТФ лар сони қўйилади ва 10 ккал га кўпайтирилади: 216 АТФ * 10 = 2160 ккал энергия ҳосил бўлади. Жавоб ҳосил бўлди 30 моль СО 2 , 30 моль О , 26 моль С Н О 216 та АТФ ва 2160 ккал энергия. 1 - м а с а л а Диссимиляция процессида 7 моль глюкоза парчаланади. Шунда 5 моль глюкоза чала, 2 моль глюкоза тўла парчаланади. Диссимиляция процессида неча моль СО 2 , О , С Н О АТФ, энергия ҳосил бўлишини ҳисоблаб чиқинг. 2 - м а с а л а Диссимиляция пайтида 6 моль С Н О ва 24 моль СО ҳосил бўлди. Диссимиляция процессида неча моль С Н О парчаланган? 10

Неча моль АТФ ва энергия ҳосил бўлишини ҳисоблаб топинг. 3 - м а с а л а Диссимиляция пайтида 10 моль С Н О дан 4 моль тўла парчаланади. Неча моль чала парчаланади, неча моль СО , О, С Н О, АТФ энергия ҳосил бўлишини ҳисоблаб топинг. 4 - м а с а л а Диссимиляция пайтида 14 моль С Н О парчаланади. Шундан 4 таси тўла 10 моль чала парчаланади. Диссимиляция процессида неча моль СО , С Н О , О , АТФ ва энергия ҳосил бўлганлигини ҳисоблаб топинг. 5 - м а с а л а Ҳужайра ядросидаги ДНК таркибидаги Г / гуанин нуклеот / 440 дона 22 % ни ташкил қилади қолган - А.И.Т. нуклеотитлари неча процент ва неча дона? Масаланинг ечими: Қуйидаги формула бўйича масала ечилади. Чаргоф формуласи. Демак: Г- гуанин 22% + 22% = 44% /А+Т/ : /Г+ Ц/ =100% 100-44 = 56% 56% A + T 56:2=28% A 28% - T Агар 440 дона Ц-цитозин 560 дона А-аденин 28% 560 дона Т-тимин 28% 6 - м а с а л а ДНК молекуласида А-аденин 16% 56 донани ташкил қилса, қолган нуклеотитлар неча дона ва қанча фоиз. 7 - м а с а л а ДНК молекуласида Т-тимин 60 дона ва 18% ни ташкил қилади. Қолган нуклеотидлар А,Г Ц лар неча дона ва неча % ни ташкил этади? Генетика бўйича масалалар ечиш 1-масала (монудургай чатиштириш) Сариқ рангли нўхатлар яшил рангли нўхат билан чатиштирганда сариқ рангли нўхат доминантлик қилди. F F дурагайлари қандай бўлади? 2 - м а с а л а Қўнғир толали ғўза ок толали ғўзалар билан чатиштирилганда авлодлар беради. Уларнинг генотип ва фенотипини аниқланг. 3 - м а с а л а Юмалоқ помидорлар, ноксимон помидорлар билан чатиштирилди. Биринчи бўғинда ҳамма помидорлар юмалоқ бўлади. F - да қандай авлод бўлиши мумкин Генотип ва Фенотипини аниқланг. Қон группасига оид масалалар ечиш 11

Изоҳ: 00-1 гр ВО,ОВ-III гр АО,АЛ-II гр АВ-IV гр 4 - м а с а л а Онасининг қон группаси I, отасининг қон группаси IV бўлса, уларнинг болаларининг қон группаси қандай бўлади? 5 - м а с а л а Туғриқ хонада иккита ўғил бола, Анвар ва Алишер алишиб қолди. Биринчи ота - она қон группаси I-IV иккинчиси эса I-III экан. Лаборатория анализи Анварнинг қон группаси I, Алишернинг қон группаси II эканлигини кўрсатади. Болаларни ўз ота - оналарига қайтариб беринг. 6 - м а с а л а Туғриқ хонада иккита қиз бола адашиб қолди. Дилноза ва Гулноза битта ота - онанинг кон группаси II, IV. Иккинчисиники I ва III. Лаборатория анализида аниқланишида Дилнозанинг қон группаси I, Гулнораники эса II қизларни ўз ота-онасига қайтариб беринг. Дурагай чатиштириш 7-масала Сариқ рангли сиплик уруғли нўхат, яшил рангли буришган уруғли нав билан чатиштирилди. Натижада авлодлар қандай бўлади? Фенотип ва генотипини аниқланг. Масала ечими: А - сариқ В - силлиқ а - яшил В - буришган F ва F ? Ечими: Гаметалар: Генотип: гетризиюта Фейотип: бир хил сариқ силлик аниқлаш учун Пеннет катаги- дан фойдаланамиз. Гаметалар: АВ, Ав, аВ, ав. АВ Ав аВ АВ Ав АА ВВ С.С АА ВВ С.С Аа Вв С.С Аа Вв С.С Ав АА Вв С.С АА Вв С.С Аа Вв С.С Аа вв с.с ав Аа Вв Аа Вв аа вВ аа вв 12

С.С а.с А.С я.с ав АА ВВ С.С Аа ВВ а.б аа Вв я.с аа вв с.с 7-масала Қизил турли буғдой оқ рангли буғдой билан чатиштирилди. Турли қизил буғдой доминантлик қилади. F ва F - да дурагайлар генотип, фенотипларини аниқланг. 8-масала Гетерозигота қизил қилтиқли буғдой, гамозигота қизил қилтиқли буғдой билан чатиштирилади. F авлоддаги қандай бўлади? Генотипи, фенотипи қандай? 9-масала Қуёнларда жуни қора ранги /Е/, оқ /е/ га нисбатан жун қисқалиги /Д/, узун жунга /Д/ нисбатан доминантлик қилади. F ва F қуён дурагайлари қандай бўлади? Уларнинг генотип ва фенотипи қанақа? 10-масала Қора рангли /АВ/ /аВ/ сичқонлар ўзаро чатиштирганда F да агути /ёввойи кулранг/ типдаги сичқонлар келиб чикди. F ва F даги авлод фенотипини ва генотипини аниқланг. Жинс генетикаси 11-масала Қора соч, кўк кўз аёл гомозигога қора соч қора кўзли эркакка турмушга чикди. Фарзандлар қандай туғилади. 12-масала Нормал кўрадиган аёл киши долтаник эркакка турмушга чиқди. Болалар қандай туғилади? Биосфера ва одам Ўсимлик 528 л СО 2 ни ўзлаштирса, қанча миқдорда органик модда ҳосил бўлади? Масала ечими: Фотосинтез реакциясини ёзамиз. 6 СО + 6 H O = C H O + 472 кж + 6 O 264 л ( С О ) - 180 гр (С Н О ) ҳосил бўлса 528 л ─── х х= 528 * 180 = 360 гр С Н О 264 Жавоб: 528 л С О уз-да 360 гр С Н О ҳосил бўлади. 13

2- масала Ўсимлик фотосинтез процессида 944 кж энергия ажратиб чиқарди. Шу энергияни ажратиб чиқариш учун неча л СО 2 сарф бўлган? №25 Умумий ўрта таълим мактабининг сардори Неъмат Нурмуродов ҳамда мактабнинг илмий завучи Тельман Шариповларнинг айтишларича Ахтам Наимов шу мактабда 1998 йилдан 2006 йилларда директор бўлиб ишлаган даврида 9 май «Хотира ва Қадрлаш» кунига ёдгорлик мономенти қурганлар. Шу мактаб коллектив ҳамкорлигида катта боғ, тирик бурчак, тарихий музей, ҳамда ҳар бир синф ва кабинетлар Давлат талаби стандарти асосида жиҳозланган. А.Наимовни шу даражада етказишда унинг устозлари Аҳмад Бозоров, Ҳалима Ўринова, Ҳаким Шодиев, Акрамов Азимжон Раҳмоновичларнинг муносиб ўринлари бор. Ахтам Наимовнинг шогирдлари Жумаева Л. Республика иқтидорли болалар кўрик танловида иштирок этиб фахрли ўринни эгаллаган. Насуллаева иқбол вилоят олимпиадасига биологиядан III ўринни эгаллаган. Насуллаева Лолахон 31-мактабда ўқитувчи Шарипов Дилмурод врач, Тошев Икром биология ўқитувчиси бўлиб ишлаб келмоқда. Биз Ахтам Наимовга шундай савол билан мурожат қилдик. «Ҳозирги замон ўқитувчисида қандай фазилатлар бўлиши мумкин» деб савол берганимизда у камтарлик билан шундай жавоб берди. Биринчи навбатда ўз фанини чуқур билиши ва ўз билимини назарий ҳамда методик жиҳатдан мустақил равишда ўрганиб, ҳаётга тадбиқ этиши, энг муҳими ёш авлодни севиши ҳамда ҳамда уларнинг билимга бўлган ташнасини қондириши, ҳаётга тўғри йўлланма беришдан иборат бўлса керак деб жавоб қайтаради. Биз Ахтам Наимов бундан кейинги ижодий педагогик фаолиятларига ҳамда мактабда соғлом муҳитни яратиб берган мактаб директори Неъмат Нурмуродов раҳбарлик қилаётган калективга мустаҳкам соғлик тилаймиз. ВХТПХҚТ ва МОИ Табиий фанлар кафедраси мудири: Кенжаев Я.А. 14

O'xshashlar

Биология фанининг предети, максад ва вазифалари

Биология фанининг келиб чикиши максади ва вазифалари

Марказий осиё ва ўзбекистон олимларининг биология фанини ривожлантиришга қўшган хиссалари

Ч. Дарвин эволюцион таълимоти ва унинг биология фанларининг ривожланишидаги ахамияти

Биология укув фанидан янги тахрирдаги ДТС, унинг мазмуни ва мохияти