Насос ва ҳаво ҳайдаш станциялари ишини ташкил қилиш - Arxitektura - Referatlar

Насос ва ҳаво ҳайдаш станциялари ишини ташкил қилиш

Yuklangan vaqt:

02.02.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

163.2158203125 KB

Ko'chirib olish

Насос ва ҳаво ҳайдаш станциялари ишини ташкил қилиш Режа: 1 Насос ва ҳаво узатиш станциялари ишини бошқариш тузилмаси 2 Хизмат кўрсатиш ходимларининг мажбуриятлари 3 Насос агрегатлари ва ёрдамчи механизмларга хизмат кўрсатиш 4 Ҳаво ҳайдаш қурилмалари ва компрессорларни ишлатиш

Насос сувни босимли тарзда узатиш учун фойдаланиладиган асосий гидравлик машина бўлиб, сув таъминоти ва оқоваларни оқизиш тизимларида истеъмолчиларга сувни юқори техник-иқтисодий кўрсаткичлар билан, ишончли ва узлуксиз етказиб бериш ишлатилади. Сувни маълум масофаларга узатиш ёки маълум баладликларга кўтариш учун мўлжалланган гидромеханик ва энергетик қурилмалар ҳамда гидротехник иншоотлар мажмуига насос станцияси деб айтилади. Сув таъминоти тизимидаги насос станциялари, сув узатиш ишончлилик даражасига кўра, қуйидаги уч тоифага бўлинади: 1. Аҳоли сони 50 нафар кишидан ортиқ бўлган шаҳарчалар учун, сувнинг ҳисобий сарфининг 30% гача камайишига рухсат этилади, сув узатилишини пасайиши муддати 3 кеча-кундуздан ошмаслиги зарур. Сув узатилишидаги танаффус 10 дақиқадан ошмаслиги керак. 2. Худди 1-тоифадагидек, аҳоли сони 5 мингдан 50 минг нафаргача бўлган жойларда, сув узатилишининг камайиш муддати 10 кеча-кундузгача. 3. Худди 1-тоифадагидек, аҳоли сони 5 минг нафаргача сув узатилиши камайиш муддати 15 кеча-кундузгача. Таъмирлаш ишларини бажариш учун сув узатилишидаги танаффус 24 соатдан ошмаслиги зарур. Насосларни бошқариш услубига кўра насос станциялари қўл билан, автоматик ва масофавий бошқариладиган турлари мавжуд. Ер сатҳига нисбатан жойлашишига кўра эса, улар ер усти ва чуқурлаштирилган турларга бўлинади. Насос станцияларида ётиқ ва тик марказдан қочма насос агрегатлари ишлатилади. Тизимда жойлашган ўрни ва юклатилган вазифаси бўйича насос станциялари бирламчи, иккиламчи (айрим ҳолларда хатто учламчи), босим оширувчи ва айланма турларига бўлинади. Оқоваларни оқизиш тизимларида эса, маҳаллий, туман, шаҳар ва бош насос станциялари турлари мавжуд. Биринчи боскич насос станциялари сувни сув қабул қилиш иншоотидан олиб уни тозалаш иншооти ёки истеъмолчига узатади. Иккинчи боскич насос станцияси тозалаш иншоотидан сувни истеъмолчига етказиб беради.

Истеъмолчилар узоқ масофаларда ёки баланд сатҳларда жойлашганида учинчи босқич станциялари ҳам ишлатилиши мумкин. Алоҳида турган бино ёки иншоотга сувни кўтариб берувчи насосларни босим оширувчи ёки бустер насос қурилмалари деб номлашади. Биринчи боскич насос станциясининг ишлаш тартиби бир текисда ишлашга мўлжалланади, иккинчи боскич станциясининг ишлаш тартиби эса истеъмолчиларнинг эҳтиёжига боғлиқ. Одатда, иккинчи боскич кўтариш станцияларида ёнғин насослари ҳам ўрнатилади. Босим оширувчи, яъни бустер насос станциялар юқори қаватлар ёки узоқ масофаларда жойлашган ҳудудларга сув босимини ошириб бериш учун хизмат қилади. Саноат корхоналарининг айланма сув таъминоти тизимларида циркуляцион насос станциялари ўрнатилади, улар тизимда сувни айланма ҳаракатини таъминлаб беради. Станция биносида насос агрегатлари, уларни боғловчи коммуникациялар ва бошқа ёрдамчи ускуналарнинг ўрни, уларга хизмат кўрсатиш, кўрикдан ўтказиш ва таъмирлаш учун қулай жойлашган бўлиши керак. Ўрнатилаган агрегатлар нормал ва авария вазиятларида талаб этиладиган ҳисобий сарфларни узатишга қодир бўлиши лозим. Умумий ҳолда насос станцияларининг тасвирлари 1-расмда келтирилган.

Расм.1. Насос станцияларининг тасвирлари: а-биринчи босқич; б-иккинчи босқич; в-босим оширувчи; г-циркуляцион;д- оқоваларни ҳайдаш станциялари. 1-сув қабул қилиш иншооти;2-ўзиоқар сув ўтказгичлар;3-сув тозалаш қудуғи;4-сўриш қувури;5-насос станцияси;6-босимли сув ўтказгичлар;7-тозалаш иншооти;8-тоза сув сақлаш ҳавузи;9-техник сув истеъмолчилари;10-қабул қилиш камераси;11-совутиш ёки тозалаш иншооти;12-ўзиоқар коллектор;13-панжара бўлими. Насос ва электр юритгичларни ишини бошқариш учунулар очишберкитиш, ростлаш арматурлари ҳамда назорат-ўлчов асбоблари билан жихозланган бўлишлари керак. Насосларни сув таркибидаги йирик жисмлар билан тиқилишлари олдини олиш мақсадида, панжара ва тўрлар, оқоваларни узатиш станциялари шунингдек панжара ва майдалагич ускуналари билан жихозланган бўлиши керак. Насос станциялари ишини ишончли олиб бориш мақсадида, уларнинг ишончлилик тоифаларига боғлиқ ҳолда, барча қурилма ва ускуналар ҳамда тармоқлар захираланишлари зарур. Янги қурилган насос станциясини давлат қабул комиссияси томонидан ишга қабул қилингандан кейин доимий фойдаланишга рухсат берилади. 1. Насос ва ҳаво узатиш станциялари ишини бошқариш тузилмаси Сув таъминоти ва оқоваларни оқизиш тизимларининг насос станциялари ишини бошқариш, вазирлик ёки унга тенглаштирилган агентлик томонидан тасдиқланган, низом ва йўриқномалар асосида амалга оширилади. Насос станциясининг ишлаш тартиби олдиндан ишлаб чиқилган ва корхона бош мухандиси томонидан тасдиқланган график асосида, уни тезкор бошқариш эса диспетчер хизмати ва насос станция бошлиғи томонидан олиб борилади. Ўртача ўтказиш қобилиятига эга бўлган насос станцияларида (25-150 минг м 3 /к-к), электр ва механик қурилмаларни таъмирлаш ишлари билан шуғулланадиган электрмеханика цехи ёки гуруҳи ташкил қилинади. Электрмеханика цехида электр ускуналари, назорат-ўлчов асбоблари,

автоматика курилмалари, масофавий бошқариш қурилмалари ва бошқа ускуналарни таъмирлаш ишлари олиб борилади. Йирик станцияларда қуйидаги ишлаб чиқариш цехлари ташкил қилиниши керак: 1. Сув, газ, иссиқлик таъминоти, вентиляция ва оқоваларни оқизиш тизимларининг насос, компрессор, ҳаво ҳайдаш, иссиқлик-куч, юк кўтариш, панжара, панжара-майдалагич қурилмаларини таъмирлаш билан шуғулланадиган бош механик цехи барпо этилади. 2. Электр таъминоти ва электр қурилмалари ҳамда уларнинг барча унсурлари, мой хўжалиги, алоқа тизими ускуналарини таъмирлаш ишлари бош энергетик цехига карашли электртаъмирлаш устохонасида бажарилади. 3. Назорат-ўлчов асбоблари ва автоматика цехи назорат-ўлчов асбобларини таъмирлаш, автоматлаштириш ва масофавий бошқариш қурилмаларига техник хизмат кўрсатиш билан шуғулланади ҳамда ростлаш ва назорат-ўлчашаппаратлари соз ҳолатини таъминлайди. 4. Бино ва иншоотларни таъмирлаш ва қурилиш ишлари билан таъмирлашқурилиш цехи шуғулланади. Станциялар мураккаб техник иншоот бўлиб, унинг ишини самарали бошқариш учун маълум маълумотлар тўплами, ишчи ходимларда эса билим ва кўникмалар бўлиши зарур. Сув таъминоти ва оқоваларни оқизиш насос станцияларида қуйидаги ҳужжатларнинг асл нусхаси ёки уларнинг нусхалари бўлиши шарт: • Барча бино, иншоот, қурилмалар, уларни боғловчи очиқ ва ер ости коммуникациялар акс эттирилган бош режа; • бино ва ундаги ускуна, жихоз ва тармоқларнинг жойлашувининг режавий чизмалари; • насос агрегатлари, электртехник ускуна ва ёрдамчи жихозларнинг паспортлари; • ҳар бир насос ва электрюритгичларнинг чизмалари ҳамда уларнинг бутловчи қисмлари рўйхати;

• насос ва электрюритгичларни ишлаб чиқарган корхона тавсифлари ҳамда уларни синовдан ўтказиш далолатномалари; • насос станция ускуналарига хизмат кўрсатиш ва уларни таъмирлаш ишларини олиб бориш бўйича барча техник йўриқномалар; • насос станцияси барча хизмат кўрсатиш ва раҳбар ходимларининг лавозим йўриқномалари; • хавфсизлик техникаси ва меҳнатни мухофаза қилиш бўйича йўриқномалар. Техник ускуналарнинг паспортлари вазирлик томонидан белгиланган шаклларда ва амалдаги йўриқномалар асосида тузилиши керак. Паспортларда ускуна ҳолатини тавсифловчи ва эксплуатацион кўрсатгичлари ҳамда бажарилган синов ва таъмирлаш ишлари акс эттирилади. Бу хужжатга барча синов далолатномалари, киритилган конструктив ўзгартиришларнинг чизмалари илова қилинади. Насос станциясини ишончли ишлатиш, ускуналардан тўғри фойдаланиш мақсадида, шунигдек, ҳар бир станцияда қуйидаги хужжатлардан иборат техник йўриқномалар мавжуд бўлиши лозим: • станция ускуналарини нормал ва авария шароитларида техник фойдаланиш қоидалари; • станцияда мавжуд бўлган агрегат, қурилма ва ускуналарни жорий ва капитал таъмирлаш ишларини олиб бориш қоидалари; • назорат-ўлчов асбоблари, юк кўтариш мосламалари ҳамда насос станцияси биноси санитария-техник жихозларидан фойдаланиш қоидалари. Оқоваларни оқизиш насос станцияларида юқорида қайд этилган хужжатлардан ташқари оқоваларни қабул қилиш бўлимида жойлашган панжара ва майдалагичлардан фойдаланиш йўриқномалари ҳам бўлиши керак. Насос станцияси ишини нормал ва ишончли ташкил қилиш учун хизматчи ходимлар ихтиёрида барча ускуналарнинг, коммуникацияларининг жойлашуви чизмалари бўлиши лозим. Мазкур хужжатлар, айниқса тасвирлар

шунингдек, ускуналарга яқин, кўринарли жойларда осиб қуйилади. Масофавий бошқариладиган насос станцияда бошқариш шитига бошқаришни назорат қилинадиган унсурлар акс эттирилган мнемоник тасвир чизилган бўлиши керак. 2. Насос станцияси хизматчи ходимларининг мажбуриятлари Насос станция ишига тезкор раҳбарлик қилиш ва фойдаланиш тартибларини ишлаб чиқиш диспетчерлик хизмати, насос станция бошлиғи ёки ишлаб чиқариш корхонаси маъмурий-техник раҳбарияти томонидан амалга оширилади. Насос станцияси хизматчи ходимларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари лавозим йўриқномалари билан белгиланади. Лавозим йўриқномаларининг мазмуни насос станцияси ишини авариясиз, энг иқтисодий мақбул ва ишончлилигини ҳамда меҳнатни мухофаза қилиш талабларини таъминлаши лозим. Насос станцияси штатида станцияси бошлиғи, муҳандис – гидротехник, муҳандис – электрик, навбатчи гидромеханик, навбатчи электрик, навбатчи электромеханик, навбатчи операторлар-машинистлар ҳамда бошқа ёрдамчи ходимлар бўлиши керак. Насос станцияларида ишлайдиган ходимларга қуйидаги вазифалар юклатилади: • насос станциялари белгиланган иш тартибини бошқаришни амалга ошириш; • насос агрегатлар, ускуналар ва коммуникацияларни ишлаш тартиби ва ҳолатини кузатиш ва назорат қилишни таъминлаш; • насос станциялар хонасидаги лозим бўлган санитария ҳолатини сақлаш; • станция иши ҳисоботларини мунтазам олиб бориш ва мос ёзувларни журналларга қайд қилиб бориш; • ускуналарни ўз вақтида кўрикдан ўтказиш, жорий ва капитал таъмирлаш ишлари ўтказилишини таъминлаш. Лавозим йўриқномалари корхона ҳуқуқшуноси билан келишилган ҳолда кадрлар бўлими ишлаб чиқаради ва корхона директори томонидан

тасдиқланади. Бу йўриқномаларга ўзгартиришлар фақат директор буйруғи билан киритилиши мумкин. Лавозим йўриқномаларини тузиш учун асос сифатида меҳнат ва иқтисод вазирлиги тасдиқлаган ходимларга қуйиладиган малакавий талаблар ҳамда малакавий тавсифлар ҳисобланади. Насос станциялари ходимларининг лавозим йўриқномаларида ходимларнинг бўйсўниш поғоналари, маъсулиятлари, ҳуқуқлари ва жавобгарликлари, сменани қабул қилиш ва топшириш тартиблари ҳамда авария ҳолатларида навбатчи ходимнинг ҳаракатлари келтирилади. Хавфсизлик техникаси ва меҳнатни мухофаза қилиш йўриқномалари касаба уюшмалар Президиуми билан келишилган ҳолда, амалдаги меъёрий хужжатлар ва низомлар асосида тузилади. Хавфсизлик техникаси ва меҳнатни мухофазаси бўйича барча йўриқномалар бош мухандис ва цех бошлиғи томониларидан тасдиқланиши лозим. Насос станцияларида ўрнатилган юк кўтариш механизмлари [ ] га асосан фойдаланиши лозим. Ҳар бир иш жойларида участка ускуналарига тегишли барча йўриқномалар мавжуд бўлиши керак. Ҳар йили рўй берадиган ўзгартиришлар ушбу йўриқномаларда ва насос станцияси тасвирларида акс эттирилиб ишчиларга тўлиғича етказилиб борилиши зарур. Навбатчи ходими назоратисиз ишлайдиган тўлиқ автоматлаштирилган ва масофавий диспетчер томонидан бошқариладиган станцияларга қуйидаги ходимлар хизмат кўрсатадилар: • ўтказиш қобилияти 25 минг м 3 /к-к гача бўлган насос станцияларининг навбатчи чилангар ва электрмеханик ходимлари бошқаради; • қуввати 25-150 минг м 3 /к-к бўлган насос станцияларида бу ишларни ишлаб чиқариш цехининг электрмеханиги ва навбатчи ходими амалага оширади; • қуввати 150 минг м 3 /к-к дан ортиқ бўлган насос станцияларида бошқариш махсус тайинланган электртехник ва механик ходимларга юклатилади.

Тўлиқ автоматлаштирилган насос станциялари диспетчер хизмати томонидан мунтазам назоратда бўлади. Насос ускуналарининг кўрсатгичлари қайд этиш мосламалари томонидан ёзиб борилади. Аммо, бу насос станциялари ускуналари иши кеча-кундузда камида бир марта навбатчи ходим томонидан назорат қилинади ва журналга қайд этилади. Насос станция жихозларини РДКдан ўтказиш ва РОТ тизими. Иншоот ва ускуналарини ишончли ишлашини таъминлаш мақсадида уларни назорат қилиш, хизмат кўрсатиш ҳамда барча таъмирлаш ишлари олиб бориш бўйича ташкилий-техник тадбирлар мажмуига режавий- огоҳлантирувчи таъмирлаш тизими деб айтилади. Насос станция жихозларини режавий даврий кўриклардан (РДК) ўтказиш ва режавий- огоҳлантирувчи таъмирлаш(РОТ) тизими низом [11] асосида амалга оширилади уларни ўтказиш даврийлиги 1-жадвалда келтирилган. 1- жадвал Насос станция ускуналарини кўрикдан ўтказиш даврийлиги Т.р . Ускунанинг номи Даврийлиги, ойлар Кўрикдан ўтказиш Жорий таъмирлаш 1 Насослар (марказдан қочма ва поршенли) 1 3 2 Ҳаво ҳайдагичлар ва компрессорлар 1 2 3 Ҳаво ўтказгичлар ва қувурлар 2 6 4 Вакуумметр, манометр, вантуз, ҳимоя қилиш клапанлари 1 12 5 Беркитиш арматуралари 2 12 6 Сув ўлчагичлар 1 24 7 Механик панжаралар 1 3 8 Болғали майдалагичлар 1 6 Ускуна ва иншоотларга техник хизмат кўрсатиш, уларни техник эксплуатация қоидалари ва ишлаб чиқарган корхона йўриқномалари асосида ҳамда хавфсизлик техникаси ва меҳнатни мухофаза қилиш қоидаларига риоя

қилган ҳолда олиб борилиши шарт. Навбатчи ходимлар томонидан аниқланган, аварияга олиб келиши мумкин бўлган, носозликлар тезкорлик билан бартараф қилиниши зарур. Носозликларни ўз вақтида аниқлаш мақсадида корхона техник раҳбарияти томонидан тақвимий режалаштирилган РДКлар уюштирилади. РДК натижалари нуқсон ведомостларига (2-изоҳ) қайд этилади ва бу таъмирлаш ишларини режалаштириш учун асос ҳисобланади. Шундан кейин аниқланган ускуналар таъмирланади ва носозликларини таъмирлаш журнали тўлдирилади (3-изоҳ). Ускуналарнинг ишчи кўрсатгичларини сақлаб туриш ва уларни тиклаш мақсадларида жорий ва капитал таъмирлаш ишлари бажарилади. Жорий таъмирлаш ва кўрикдан ўтказиш ишларини даврийлиги нуқсонлар аниқланганда, лекин бир ойда 2-3 мартадан кам бўлмаган ҳолда олиб борилади. Жорий таъмирлаш майда носозликларни бартараф этиш билан боғлиқ мунтазам тарзда ўтказиладиган ишларни кўзда тутиб, профилактик ва кўзда тутилмаган таъмирлаш ишларни ўз ичига олади. Профилактик таъмирлаш ишлари РДК ўтказиш даврида аниқланган камчиликлар асосида режалаштирилади ва бунга 75-80% ―Жорий таъмир‖ маблағи ажратилади. Кўзда тутилмаган таъмирлаш ишлари тасодифий қонуниятда рўй бериб тезкорлик билан бартараф этишни талаб қилади ва 20-25% маблағ ажратилади. Жорий таъмирот ишларини таъмирлаш цехи хизматчилари томонидан амалга оширилади. Насос станция капитал таъмирот ишларига ускуналарни тўлиқ алмаштириш ёки ейилган, емирилган йирик тугун ва унсурларини алмаштириш, модернизациялаш мақсадида янги тежамкор ускуналар ўрнатиш каби ишлар киради. У амортизацион маблағлар ҳисобига амалга оширилади. Капитал таъмирлаш ишлари ёки алмаштириш даврийлиги 3 ёки 6 йилда бир мартани ташкил этади. Капитал таъмирлаш ишларига РДК

натижалари бўйича тузилган нуқсон ведомостлари, навбатчилик журналларида қайд этилган ёзувлар, билдиришномалар ва махсус комиссия хулосалари асос бўлиши мумкин. Юқорида келтирилган хужжатлар асосида станция ускуналарни капитал таъмирлаш ишлари корхона техник раҳбари томонидан квартал, йиллик режалар тузилади. Сув таъминоти ва канализация хўжалигида РОТ ишларини ўтказиш қоидаларида жорий ва капитал таъмирлаш ишларининг мазмунлари ва уларни расмийлаштириш шакллари ҳамда ташкиллаштириш услублари келтирилган. Насос агрегатларига техник хизмат кўрсатиш, жорий ва капитал таъмирлаш учун вақт меъёрлари 2–жадвалда берилган. Насос станция механик ва энергетик ускуналар самарадорлиги қуйидаги асосий кўрсатгичларни қайд қилиш асосида баҳоланиб борилади: • Насослар узатаётган сув ёки оқоваларнинг сарфи; • Станциянинг ўз эҳтиёжлари учун ишлатилган унумсиз сарфлар, мутлақ қийматларда ва умумий сарфга нисбатан фоизда; • Ҳар бир агрегат, бутун станция бўйича ва узатилган 1000 м 3 сув учун электр энергия, ёқилғи, буғ сарфлари; • Станциянинг ишлаб чиқариш ва маиший эҳтиёжлари учун ишлатилган электр энергия, ёқилғи ва буғ сарфлари (мутлақ қийматларда ва умумий сарфга нисбатан фоизда); • Насос ва электр жихозларнинг ишлаши/тўхтаб туриши давомийликлари, улардан фойдаланиш коэффициентлари; • Электр энергия, ёқилғи ва мойловчи моддаларнинг сифати. 2-жадвал Агрегатларни кўриклардан ўтказиш ва таъмирлаш даврийлиги Ускунанинг номи ва русуми Техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш даврийлиги(суратда) ва тўхташ муддати(махражда) Техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларининнг меҳнат сарфи

ТХ К ЖТ КТ ТХ К Ж Т КТ К8/18,1,5К-8/19,2К-20/30,3К-45/30,К-20/30,К- 45/30 русумдаги консол насослар 1440/8 17280/56 8 32 3К-9Г-2А,3К-6Ц,4К-8,4К-18,4К-6,4К- 90/85,К90/35 русумдаги консол насослар 1440/8 17280/72 8 65 8К-12,К-160/30,К-290/30 русумдаги консол насослари 1440/8 17280/72 16 84 Д 200-36 насоси 2160/12 25920/48 22 80 Д 200-50 насоси 2160/19 25920/83 24 80 Д320-70 насоси 2160/19 25920/83 24 80 Д 630-90 насоси 2160/19 25920/83 24 96 Д 1250-65,Д800-57 насослари 2160/19 25920/83 24 96 Д2500-62 насоси 2160/19 25920/83 24 96 Унумдорлиги 600 м 3 /с, ҳосил қиладиган дами 28-85 м с.у. артезиан насослари 720/ 80 - 25920/19 4 6 - 127 ЭЦВ 10-160-65 ва ЭЦВ 12-160-65 бурғ қудуқ насослари - 1440/12 255920/8 3 - 24 96 Узатиш қобилияти 14,5-57,5 м 3 /с, ҳосил қиладиган дами 9,5-58 м с.у. оқоваларни узатиш насослари 720/ 8 - 8640/168 8 - 112 Узатиш қобилияти 80-144 м 3 /с, дами 10,5-100 м с.у. 4ФВ-9 русумли оқоваларни узатиш насоси 720/ 8 - 8640/180 8 - 120 Узатиш қобилияти 160/540 м/с, дами 10-90 м с.у. ФГ-540/45 русумли оқоваларни узатиш насоси 720/ 8 - 8640/194 8 - 127 Юқорида келтирилган кўрсатгичларни қайд қилиб бориш учун вазирлик томонидан ишлаб чиқарилган жадвал ва журналлар юритилади. Насос станцияларида ҳар куни тасдиқланган шакллар бўйича олдинги кун учун техник-иқтисодий ҳисоботлар тайёрланади ва соат 12 гача корхона бош мухандисига тақдим этилади. Шунингдек, станция бошлиғи томонидан квартал ва йиллик ҳисоботлар ҳам тайёрланади. Насос станция ускуналари ишини тахлиллари ҳамда уларни такомиллаштириш масалалари корхонанинг ишлаб чиқариш мажлисларида мунтазам равишда кўриб борилиши зарур 3-жадвал

Ускуналарни жорий ва капитал таъмирлаш ишларининг ҳажми (электр таъмирлаш ишлари бунга кирмаган) Ускуналарнинг номи Жорий таъмир Капитал таъмир Марказдан қочма насослар Зичлатгичларни аниқлаш, салникларни қоқиш, зичлатувчи халқаларни алмаштириш, подшипникларни алмаштириш, насос ўқларини марказга келтириш, насос ва қувурларни бўяш Насосларни тўлиқ бўлташ, тозалаш, айрим унсурларни алмаштириш, ишчи ғилдиракни балансга келтириш, ўқни алмаштириш, ўқ буйинини йўниш ва силлиқлаш, ишчи ғилдиракни ва йўналтирувчи аппаратни алмаштириш, насосни синовдан ўтказиш Вакуум- насослар Салник ва зичлатгичларни алмаштириш. зичлатувчи халқаларни алмаштириш, втулкаларни таъмирлаш ва алмаштириш, насос ва қувурларни бўяш. Насосларни қисмларга ажратиш ва ревизиядан ўтказиш, еёилган қисмларни алмаштириш, ўқни алмаштириш ёки йўниш ва силлиқлаш, куракли ғилдиракни алмаштириш, таъмирдан кейин синаш ва ростлаш Ўлчов асбоблари: манометрлар, вакууметрлар, сув ўлчагичлар Асбобларни аниқлигини стендларда текшириш ва уларни қайта тамғалаш Устахонада таъмирлаш, ейилган қисмларни алмаштириш, синаш ва ўлчов аниқлигини аниқлаш Зулфинлар Салник зичламаларини қоқиш, гайкаларни тортиш, зичлатгичларни алмаштириш, зулфин қобиғини бўяш ва ёзувларини қайта тиклаш Зулфинни қисмларга ажратиш, тозалаш, мойлаш, ейилган қисмларини алмаштириш, силлиқлаш ёки зичлатувчи халқа ва лаппакарни алмаштириш Авария ҳолатига айбдор деб топилган шахслар жиноий ёки моддий жавобгарликка тортилишлари мумкин. Насос станциясида авария

ҳолатларининг рўй беришлари ишчи ходимларнинг айбдорлик даражасини суд ёки корхона маъмурияти томонидан ҳал қилинади. Умуман олганда, станциянинг хизматчи ходимлари қуйидагиларга масъулдирлар: • ускуналарга бевосита хизмат кўрсатаётган машинист, моторист ва шит олдидаги навбатчи ходимлар ҳар бир авария ва бузилишлар ёки аварияга олиб келган ҳаракатларига; • бош навбатчи ходим, навбатчи техниклар ўз қарамоғларида бўлган ходимларнинг авария ҳолатига олиб келган нотўғри ҳаракатларига ҳамда улар томонидан фойдаланиш қоидаларига риоя қилмасликларига; • усто ва ускунани таъмирловчи ходимлар сифатсиз ва муддатида бажарилмаган таъмир учун ҳамда сифатсиз таъмир натижасида содир бўлган авария ҳолатига; • хизматчи ва таъмирловчи ходимлар айби билан рўй берган авария ходисаси ҳамда аварияга қарши ўз вақтида бажарилмаган тадбирлар учун - насос станция ва цех бошлиқлари. Ҳар бир авария ҳолати учун ходимларнинг айбдорлик даражаси юқори ташкилот томонидан тайинланган махсус комиссия томонидан ҳал қилиниши ҳам мумкин. 3. Насос агрегатлари ва ёрдамчи механизмларга хизмат кўрсатиш Насос станция агрегатлари ва ускуналарини ишлатишда 1-бобда келтирилган барча умумий ташкилий талаблар бажарилиши лозим. Ҳамма ускуналардан фойдаланиш ишлари бош мухандис тасдиқлаган йўриқномалар асосида амалга оширилади. Насос агрегатлари ва ёрдамчи ускуналарнинг ёнларига оқ ранг билан рақамланади ва металл тахтачага ишлаб чиқарган корхона, тартиб рақами ва асосий тавсифлари кўрсатилган бўлиши керак. Марказдан қочма насослар ишга туширилгандан кейин ҳар 2 йилда синовдан ўтказилади ва уларнинг ишчи тавсифларига аниқлик киритилади. Агар насослар кетма-кет ва ёнма-ён тартибда ишласа, уларнинг синови ҳам шу

тартибда олиб борилади ва қўшма, натижавий тавсифига аниқлик киритилиши зарур. Насос агрегатлари, коммуникациялар, улардаги арматураларнинг жойлашуви, ускуналарнинг электр таъминоти тасвирлари станциянинг кўринарли жойларида деворга осилиб қўйилади. Насослардан ва уларга уланган қувурлардан ҳаво ва газларни чиқариб юбориш мосламалари бўлиши керак. Сув қабул қилиш қудуғидан биринчи босқич насос станциясининг сўриш қувурида қабул клапанлари фақат диаметри 250 мм гача бўлганда ишлатилади. Қолган ҳолларда сўриш қувурининг учи очиқ воронка билан тугайди. Канализация насослари сўриш қувурида қабул клапани умуман ўрнатилмайди. Агар бир неча насослар умумий сўриш қувурига эга бўлса унда ҳар бир насоснинг кириш қисмига зулфин ўрнатилади. Қувур ичидаги босимга боғлиқ ҳолда, насосга кириш ва чиқиш қувурларида, насосдан камида икки диаметр масофада ўлчов–асбобоблари: вакууметр, манометрлар ёки мановакуумметр ўрнатилиши лозим. Насосларнинг босимли қувурида тескари клапан ва зулфин ўрнатилади. Оқоваларни узатиш насос станциялари 0,3 МПа гача босим остида ишлайдиган қувурларига тескари клапан ўрнатилмайди. Насосларни ишга тушириш ва ишдан чиқариш. Насос агрегатларини ишга туширишдан олдин ишчи ходимлар техник фойдаланиш қоида ва йўриқномалар билан диққат билан танишиб чиқишлари керак. Бунда, айниқса, хавфсизлик техникаси, меҳнатни мухофаза қилиш ва электр хавфсизлиги талабларига эътибор беришлари лозим. Насосларни ишга қўшишда зулфинлар очиқ бўлиб, рўй бериши мумкин бўлган гидравлик зарб электрюритгичларга ҳаддан ташқари зўриқиш бермаслиги керак. Айрим ҳолларда зулфинларни насосни ишга қўшгандан кейин очиш ва насос тўхтатилгандан кейин беркитиш мақсадга мувофиқдир. Насосни ишга кўшганда ва ишлаш давомида сўриш қувуридаги зулфин тўлиқ очиқ бўлиши лозим. Бу зулфин ёрдамида насоснинг узатиш

қобилиятини ростлаш ман этилади. Марказдан қочма куракли насосларни ишга қўшишдан олдин қуйидагилар текширилиши керак: • насос подшипникларида мойлаш воситасининг етарлилиги, насос ўқидаги мойлаш ҳалқаларининг жойлашиш ҳолати; • зичлатувчи тиқмаларнинг ҳолати ва салникларнинг зичлиги (насоснинг ўқи қўл кучи билан енгил буралиши лозим) , агар ўқнинг айланиши оғирлашган бўлса салникларнинг зичлигини бир оз бўшаштириш лозим; • насос билан электр юритгич ўқларининг уланиш муфтаси ва ҳимоя тўсиқ ҳолатлари; • насосни ишга тушириш қурилмасининг ҳолати, асинхрон юритгичларда контакт ҳалқаларнинг тозалиги, шеткаларни туширадиган шайнинг ҳолати, реостатнинг ротор чўлғамларига қўшилганлиги назорат қилинади. Шундан кейин насоснинг сўриш қувури ва ўзи сув билан тўлдириши лозим. Сўриш қувурини бир неча услуб ёрдамида, яъни вакуум-насос ёки эжектор ёрдамида қувур ичидаги ҳавони сўриш ва босимли қувурдан сув бериш йўллари билан тўлдирилиши мумкин. Ҳаво, сўриш қувури ёки насоснинг энг юқори жойлашган нуқтасидан тортиб олинади. Ҳавони сўриш жараёнини бошқариш ва кузатиш учун сўриш нуқтасига вентил ва шиша найча ўрнатилади. Ифлос суюқликдарни узатувчи насосларда, вакуум- насосни ифлосланишдан сақлаш учун, сўриш ишлари ҳимоя сиғими орқали амалга оширилади. Сув сатҳидан пастда жойлашган насослар, жумладан канализация насослари учун ҳавони сўриш ишларини бажарилмайди. Марказдан қочма насосларни ишга қўшиш кетма-кетлиги қуйидагича: • ўлчаш асбоблари бузилишини олдини олиш мақсадида босимли қувурдаги манометр ва сўриш қувуридаги вакуумметрларнинг кранлари ёпилиши зарур; • насос подшипникларини гидравлик мойлаш тизими ишга туширилади;

• сўриш қувури юқорида келтирилган усуллардан бири ёрдамида сув билан тўлдирилади, шиша найчада сув пайдо бўлиши билан вакуум-насос тўхтатилади ва ҳаво вентили ёпилади; • насоснинг электр юритгичи ишга туширилади ва агрегатни тезланиш билан ҳаракатланиб ишга тушиши кузатилади; • агрегат етарли айланиш тезлигини олгандан кейин, босим қувуридаги манометр ва сўриш қувуридаги вакуумметр вентиллари очилади ва насос ҳосил қилаётган босим ўлчанади. Босим меъёридан кам бўлган ҳолларда насос тўхтатилади ва ишга тушириш ишлари қайтарилади; • манометр нормал босимни кўрсатган пайтда босим қувуридаги зулфин очилиб насос тармоққа уланади; • вакуум-насоснинг ҳимоя сиғимида йиғилиб қолган ифлос сувлар канализацияга тўкиб ташланади. Автоматлаштирилган насос станцияларини диспетчер пунктидан ишга қўшиш ва тўхтатиш ишлари даврий равишда навбатчи ходимлар томонидан текширилиб борилади. Насосларни тўхтатишда биринчи навбатда зулфинлар секин ёпилиши ва ундан кейин электр юритгич тўхтатилади. Насос тўлиқ тўхтагандан кейин салникларга берадиган гидравлик мойлаш тизими тўхтатилади. Агар насос узоқ муддатга тўхтатилса насос ва қувур бўшлиқлари тўла бўшатилади ва насос консервация қилинади. Насос ва ёрдамчи ускуналарни ишлатишушбу станция учун махсус ишлаб чиқилган йўриқномалар асосида олиб борилади. Насос агрегатлари иши (ишга тушириш ва тўхтатиш вақти, салникларни зичлатилиши, подшипникларда мой ҳарорати ва уни алмаштирилганлиги, ёрдамчи ускуналар иши ва ҳ.к.) ишлатиш ведомостига (4-шакл) қайд қилиб борилади. Бу ведомостларга барча ўлчаш асбобларининг (вакуумметр, манометр, амперметр, ваттметр, элект энергия ва сув ўлчагичлари) кўрсатишлари ҳар соатда ҳам қайд қилиниб борилади. Насосни жойига ўрнатгандан кейин ёки консервациядан чиқаришда подшипниклардаги мойлаш воситалари бензин ёрдамида тўла тозаланади ва

янги мой билан тўлдирилади. Насосдан биринчи ой фойдаланишда бу иш 2-3 марта такрорланади.Мойлаш воситасини алмаштириш насосни ҳар 1000 соат ишлашида бажарилади.Мойлаш меърёридан ошмаслиги керак, ҳаддан ташқари кўп мой подшипникларни ҳароратини ошишига олиб келади.Подшипник ҳарорати 70ºС ошмаслиги керак. Насосни қуруқ ҳолда, сувсиз 3 дақиқадан ортиқ ёпиқ зулфинда ишга тушириш ман этилади. Шунингдек, сўриш қувуридаги зулфин ёрдамида насоснинг узатиш қобилиятини ростлаш мумкин эмас. Насос агрегати тебранишсиз, бегона шовқинларсиз ишлаши лозим. Насосларни ишлатишда салниклар ҳолатига эътибор бериш керак. Салникларни зичлиги улардан сийрак томчилаб сув оқиб чиқишини таъминлаши лозим. Насос агрегатларидан фойдаланиш даврида электр юритгич ҳолати, амперметр ва волтметр кўрсатишлари, ҳарорати доимий назоратда бўлиши лозим. Қуйидаги ҳолатларда насос агрегатларидан фойдаланиш таъқиқланади ва зудлик билан тўхтатиш тавсия қилинади: • агрегатда бегона шовқинларва катта тебринишлар пайдо бўлганида; • электр юритгич статори ва ротори орасидаги тирқишда ёруғлик ёки учқун пайдо бўлганда; • подшипниклар, статор ва ротор ҳароратлари рухсат этилганидан ошганда; • сирпаниш подшипниклари қизиб кетганида ёки тебраниш подшипниклари ишдан чиққанида; • мой босимининг рухсат этилганидан паст бўлганида; • авария ҳолатига олиб келадиган насос унсурларининг ишдан чиққанида. Оқоваларни узатиш насосларининг унумдорлиги 5-8% тушганда улар тўхтатиб ичи тўлиқ тозаланиши лозим. Бу насослар ҳар бир тўхтатилишда сув билан ювилиб турилиши керак. Станциядаги захира насослар ҳар 10 кунда ишга туширилиб кўрилади ва уларни навбат билан ишга қўшиб туриш тавсия қилинади. Насосларни ишдан чиқиш сабабларини ўлчаш асбоблари

кўрсатишлари орқали аниқлаш мумкин. Айрим учрайдиган носозликлар ва уларнинг сабаблари 4-жадвалда келтирилган. 4 - жадвал Насос агрегатлари ишида учрайдиган асосий носозликлар Носозлик Носозликнинг сабаби Насосишга қўшилгандан кейин сув бермайди Насос сув билан тўлиқ тўлдирилмаган; зарурий босим ҳисоблидан катта; сўриш баландлиги ҳаддан ташқари катта; сўриш салнигининг гидравлик зичлаш қувурида тиқилиш бор ва у орқали ҳаво ўтишига тирқиш пайдо бўлган; артезиан насоси ер ости сувларининг динамик сатҳига нисбатан нотўғри ўрнатилган Насоснинг сув бериш қобилияти пасайиб боради Тармоқдаги кучланишнинг пасайиши насоснинг айланиш тезлигини камайиши ҳисобига; салниклар орқали ҳавони сўриш ҳисобига; сўриш баландлигини ошиши ҳисбига; ишчи ғилдиракда тиқилишлар ҳисобига; босимли қувурнининг гидравлик қаршилиги ошиши ҳисобига; зичлатувчи ҳалқалар бузилиши ҳисобига, ишчяи ғилдирак бузилиши натижасида Насос ҳосил қилаётган босимнинг камайиб бориши Босимли тармоқда ёрилиш пайдо бўлиши, тармоқдаги кучланишнинг пасайиши насоснинг айланиш тезлигини камайиши ҳисобига; салниклар орқали ҳаво сўрилиши; насоснинг механик бузилиши, зичлатиш ҳалқаларининг ейилиши, ишчи ғилдиракнинг бузилиши Насос электр юритгичига юқори юклама тушиши Насоснинг нотўғри терилиши; насос ёки электр юритгичнинг механик бузилишлари; электр тармоғида кучланишнинг ошиб кетиши; зарурий босим ҳисобиладан паст Насоснинг ишлаш даврида тебранишларнинг ва бегона шовқинлар пайдо бўлиши Насос агрегатининг ўқининг марказдан қочиши, насос агрегатинии рамага мустаҳкамлаш болтларини бўшаши, ўқнинг эгилиши, айланувчи унсурларнинг тегиб айланиши; подшипникларни ейилиш; қувурлар мустаҳкамлигини бўшаши; сўриш баландлигини катталиги

Насос қобиғи, салник ва подшипниклар ҳараратини ҳаддан ташқари ошиб кетиши Насос узоқ муддат ёпиқ зулфинда ишласа; салник қопқоғи зич қотирилган ёки эгри ёпилганда, мойнинг кўплиги ёки умуман йўқлиги сабабли подшипникларни ҳарорати ҳаддан ташқари юқори қизиганда Носозлигининг ҳақиқий сабаблари ўлчов асбобларининг кўрсатишларини тахлил қилиш, насосларни турли тартибларда синаб кўриш йўли билан аниқланади. Қуввати 10 кВт гача бўлган насосларда (2- расм, а) ўқ бўйича куч ўқ 9 нинг юритмали учи томонидан подшипниклар 13 га тушади. Қуввати 10 кВт дан ортиқ бўлган насосларда эса (2-расм, б) ўқ бўйича тушадиган зўриқишни камайтириш кўзда тутилган бўлиб, бунинг учун ишчи ғилдирагининг орқа девори ва зичлаш ҳалқасида валнинг зичлаш тугуни томонидан ишчи ғилдирагида юксизлантириш тешиги бор. Қуввати 10 кВт ва ундан юқори бўлган насосларда қобиқ ва унинг қопқоғи алмаштирилувчи зичловчи ҳалқа 3 билан ҳимояланган бўлиб, у насоснинг ишлаш муддатини узайтиради. Ўқ 9 билан қобиқ 6 орасида салник зичламаси бўлиб, у ХБП ёки ЛП русумли тиқмадан иборат. Бу тиқма қопқоқ 8 томонидан сиқиб турилади. Ўқнинг консол учига унинг ейилиш чидамлилигини ошириш ва насоснинг иш муддатини узайтириш мақсадида зичлама устидан ҳимояловчи латун ҳалқаси 7 кийгизилади. Қуввати 10 кВт ва ундан ортиқ бўлган насосларда салник зичлама ҳалқалари орасига фонуссимон ҳалқа 15 ўрнатилиб, у канал 14 ни юқори босим бўшлиғи билан туташтиради. Шундай қилиб, сўриш қувурида сийракланиш вужудга келганда насос бўшлиғига ҳаво кирмайди. Қуввати 10 кВт гача бўлган насосларда фонуссимон ҳалқа ўрнатилмайди. Салник зичлама сўриш қувурида 0,2 МПа босим бўлганда ишончли ишлайди. К8/18 (1,5К6), К 20/30 (2К-6), К45/30 (ЗК-9), К 45/55 (ЗК-6), К 90/20 (4К-18) ва 90/35 (4К-12) русумдаги насосларнинг сўриш қувурида 0,5 МПа гача босим бўлишига йўл қўйилади. Бироқ бунда салник зичлама ва

подшипниклар кўп ейилиб, насосни капитал таъмир қилиш оралиғидаги хизмат муддати қисқаради. Насос ва электр юритгич умумий пойдевор плитага ўрнатилади. Электр юритгичнинг айланиш ҳаракати муфта 12 ёрдамида насосга узатилади. Таянчда сирпаниш подшипниклари 13 учун жой қилинган бўлиб, бу подшипникларга насос ўқи 9 ўрнатилади. Қопқоқлар 11 билан беркитиладиган подшипниклар солидол типидаги пластик мой, ЦИАТИМ- 201 ва суюқ мойлар билан мойланади. Пластик мой билан мойланувчи подшипниклар қопқоғига шприц ёрдамида мой юбориш учун мойдонлар жойлаштирилган. Суюқ мойлар таянчнинг картерига махсус тешикдан қуйилиб, бунда мой сатҳи шчуп ёрдамида текшириб турилади. 2- расм. Марказдан қочма консол насоси: а — қуввати 10 кВт гача бўлган, б — қуввати 10 кВт дан ортиқ булган; I— қопқоқ, 2 — қобиқ, 3 — зичловчи ҳалқа, 4— ишчи ғилдирак, 5— гайка,

6— салник зичлама, 7— ҳимоя ҳалқаси. 8— салник қопқоги, 9— ўқ, 10— таянч, 11 —подшипник қопқоғи, 12 —муфта, 13 —подшипник, 14 —канал, 15 — фонуссимон ҳалқа. Консол туридаги насослар ҳарорати 85°С гача бўлган сувни ҳайдаш учун мўлжалланган. Айрим ҳолларда ҳарорати 105°С гача бўлган суюқликларни ҳайдашга мўлжалланган насослар ишлаб чиқарилиши ммкин. Тузатиш учун насос демонтаж қилиниб, буткул (ёки қисман) қисмларга ажратилади ҳамда насоснинг йиғиш бирликлари ва унсурларининг бузуқликлари аниқланади. Созлаш ишлари таъмирлар орасида фойдаланиш муддатини (аварияли вазиятлардан ташқари) ҳисобга олган ҳолда тузилгаи график асосида олиб борилади. Насос 5... 10 минг соат ишлагандан кейин бажариладиган капитал таъмир қилиш вақтида у бутунлай қисмларга ажратилади. Бунинг учун дастлаб қувурлар насоснинг сўриш ва босим қувурларидан ажратилади. Муфталарнинг ҳимоя кожухи олинади ва муфта насосни электр юритгичдан ажратиб қисмларга ажратилади, сўнгра насос пойдевор плитадан ечилади. Насос қопқоғи 1 ни маҳкамлаб турувчи гайкалар бураб чиқарилади, сўнгра қопқоқ олинади. Муфта 13 валнинг учидан винтли съёмникдан фойдаланилиб чиқариб олинади. Муфтани съёмник ёрдамида олиш имкони бўлмаган ҳолларда, у газ алангали горелка ёки кавшарлаш лампаси билан камида 200 ... 250°С ҳароратгача қиздирилиб, сўнг муфта чиқариб олинади. Кейин махсус ён калит билан ишчи ғилдираги 4 ни маҳкамлаб турувчи гайка 6 бураб чиқарилади ва ғилдирак олинади. Салник қопқоғи 8 бўшатилади. Насос қобоғи 2 ни таянч устун 10 га маҳкамлаш шпилкаларидан гайкалар олинади ва қобиқ чиқариб олинади. Сўнгра подшипниклар қопқоғи 11 олинади ҳамда насоснинг вали 9 подшипниклар 13 билан бирга чиқариб олинади ва подшипниклар олинади. Подшипникларни олишда уларни 80 ... 100°С гача қиздирилган минерал мой билан иситиш мумкин. Иситиш вақтида мойнинг кўп қисми валга эмас, балки подшипникнинг ички ҳалқасига тушиши кузатиб турилади. Насос унсурлари ва йиғиш

бирликларини қисмларга ажратишда зубило, пўлат фоналардан фойдаланиш қатъий тақиқланади. Насос буткул қисмларга ажратилган, унсурлар ифлосликлар, мой ва коррозиядан тозалангандан кейин унсурлар ҳамда йиғиш бирликларииинг нуқсонлари ва шикастланган жойлари: насос унсурларининг механик шикастланиши, резбали бирикмаларнинг ейилиши, салник зичламалари, подшипник ҳамда муфталар, шунингдек ишчи ғилдирагининг ейилиши ва шикастланиши аниқланиб, улар яхшилаб кўздан кечирилади. Насос унсурларининг шикастланииш ишчи ғилдираги ва бошқа унсурларнинг ейилиши: ташқи унсурлар, қопқоқ, корпус, насоснинг таянч кронштейнида дарзлар, чуқур кириб борувчи коррозия, синган жойлар тарзида намоён бўлади. Бундай ҳолларда унсурларни алмаштириш лозим. Резбали бирикмалар (маҳкамлаш шпилкалари, болтлар ва гайкаларда) ейилганда маҳкамлаш унсурлари алмаштирилади. Қорпус унсурларидаги (қопқоқ, таянч стойка, корпусдаги) ейилган резбали бирикмаларни тешиклар пармалаш ва янги резба ўйиб тиклаш мумкин. Резбали бирикмада унсурнинг сиртидан чиқиб турувчи шпильканинг резбали учи қолган ҳолларда унга аввал иккита гайкани (гайка ва контргайка) бураб киргизиш билан уни калит ёрдамида бураб чиқариш мумкин. Чиқиб турган учига чивиқ ёки гайкани пайвандлаш билан ҳам нуқсонли шпилькани олиб ташлаш мумкин. Чивиқ ёки гайкани бураш билан нуқсонли шпилька олиб ташланади. Салник зичлама ейилганда эски салник зичлама олиб ташланади ва зичланадиган жой янги материал билан тўлдирилади. Агар ишчи суюқлик сизишини зичламани алмаштириш йўли билан бартараф этиб бўлмаса, унда алмаштирилувчи ҳимоя втулкаси 7 алмаштирилади. Ҳимоя втулкаси 7 салник зичлама 6 насос ўқи 9 га зич жойлашиши лозим. Втулка бўш жойлашганда салник зичламадан ишчи суюқлиги оқа бошлайди. Зичлаш ҳалқаси 3 ни алмаштиришда ҳалқа билан ишчи ғилдирагининг зичловчи белбоғи орасидаги тирқишга эътибор берилади. У 0,3... 0,5 мм дан ошмаслиги лозим, акс ҳолда насос паспортда келтирилган тавсифларга

мувофиқ ишламайди, чунки суюқликни юқори босим бўшлиғидан паст босимли сўриш қувури бўшлиғига кўп оқиб ўтади. Бу тирқишни алмаштирилувчи зичлаш ҳалқасининг ички диаметри ва иш ғилдирагидаги зичлаш белбоғининг ташқи диаметрини ўлчаб ёки тўлдирилган изга қараб аниқлаш мумкин. Туширилган изга қараб ўлчаш қуйидагича бажарилади. Ҳалқанинг четига юпқа қўрғошин тасма қўйилади ва ҳалқага ишчи ғилдираги қаттиқ босмай қўйилади. Қўрғошин тасма деформацияланиб зичлаш белбоғи билан ҳалқа орасидаги мавжуд тирқишни тўлдиради. Сиқиб чиқарилган қўрғошин тасмасининг қалинлиги тирқишга мос келиб, у ўз навбатида микрометр билан ўлчанади. Агар тирқиш рухсат этигандан ортиқ бўлса, зичлаш ҳалқаси алмаштирилади. Подишпниклар ейилгандаёки улар механик шикастлангандаўқ 9 да ёнлама ёки ўқ бўйича люфт вужудга келади. Бундай ҳолларда подшипниклар алмаштирилади. Подшипниклар жойлаштирилган жой ейилганда у устахонадаги махсус жиҳозда бартараф этилади. Подшипниклар 13 ни насос ўқи 9 га ўтқазишда улар мой қуйилган ванналарда 80 ... 100°С ҳароратгача қиздирилади. Муфтанинг ейилишиунинг унсурларини алмаштириш билан бартараф этилади. Тузатилган йиғиш бирликлари йиғилгандан кейин насос турига боғлиқ подшипниклар пластик мой билан тўлдирилади ва улар қопқоқ билан беркитилади ёки таянч қобоғига суюқ мой қуйилади. Насос ўқининг бўйламалюфти йўқлиги текшириб кўрилади, агар люфт бўлса, таянч подшипникнинг қопқоғи остига ўрнатиладиган ҳалқа қистирмалари ёрдамида камайтирилади. Насос агрегати ўқининг бўш учини йиғишда призмасимон шпонка мис болғача билан секин уриб ёки сиқиш мосламаси билан прссслаб ўрнатилади. Шпонка уяга жойлашгач, шчуп ёрдамида ён тирқиш йўқлиги тскширилиб, кейин муфта 12 ўтқазилади.

Насос пойдевор плитага ўрнатилади ва электр юритгични насосга нисбатан марказлаштириб, насос ва электр юритгич бириктирилади. Ўқлар муфталар бўйича ўқдошлигини чизғичга қараб текшириб, шуп ҳамда соат туридаги индикатор ўлчов асбоблари ёрдамида марказлаштирилади. Марказлаштириш тугагач ва насос ҳамда электр юритгич пойдевор рамасига маҳкамлангандан кейин муфта резина бармоқлар ёрдамида терилади. Муфтанинг йиғилиш сифати уни ўқ атрофида қимирлатиш йўли билан назорат қилиб турилади бунда сезиларли люфт ва тепиш бўлмаслиги лозим. Насоснинг тавсифини олиш ва синаш учун буткул йиғилган насос агрегати стендга (3-расм) жўнатилади. 3 – расм. Насосни синаш стендининг тасвири 1 – сув сақлаш сиғими; 2 – сўриш қувури; 3 – насос; 4 – зулфин; 5 – сув ўлчагичи; 6 – босим қувури; М – манометр; V – вакуумметр. Насос агрегатларини ишончли ишлашини таъминлаш мақсадида уларни узвий равишда диагностик назоратини олиб бориш зарур. Мажбурий диагностик назорат тадбирларига қуйидагилар киради: • насос агрегатини рамага ва пойдеворга мустаҳкам ўрнатилганлиги текшириш; • насос агрегатини ташқи кўрикдан ўтказиб, фланецлар, насос қобиғи орасида пайдо бўлган тирқишлар, мойлаш тизимидан, редуктордан мой, турбиналардан буғ ва ҳавооқиб чиқишлари текширилади;

• насос ўқининг ҳолати, унинг зич жойлашиши, очиб чиқаётган суюқлик ҳажми текширилади; • бегона шовқин, юқори тебранишлармавжудлигимахсус асбоблар ёрдамида аниқланади; • подшипник, насос, электр юритгич ҳароратлари текширилади; • мойлаш тизимида манометр ёрдамида мой ёки сув босими, картер ва мой сиғимида мойнинг сатҳлари текширилади. Насос агрегати шовқин ва тебранишлар синовлари халқаро стандарт [37] ва насосларнинг техник хужжатларигабиноан олиб борилади. Бунинг учун BALTECH(Россия)компаниясинингасбобларидан фойдаланиш мумкин.Хусусан, BALTECH VP-3405-2 ва BALTECH VP-3410 бевосита тебранишларни ўлчаш учун, подшипник ҳолатини текшириш учун BALTECH VP-3450 тестери ва ПРОТОН-БАЛАНСвиброметр-тахометр ишлатилади.Насос агрегатлари кўрстагичларини чуқур вибродиагностика ўтказиш учун CSI 2140 русумли виброанализатор қўлланилади. Насос агрегатларидан ҳосил бўладиган тебраниш ва шовқинларни камайтириш турли шовқин ютувчи мосламалар ишлатилади. Насосларни пойдеворлари ҳосил бўладиган тебранишларга бардош бериши керак ва унинг ўлчамлари насос русумига боғлиқ ҳисобланади. Насослардан тебранишларни тармоқга ўтишини камайтириш мақсадида махсус компенсаторлар ва енгил эгилувчи қувурлар ишлатилади. 4. Ҳаво ҳайдаш қурилмалари ва компрессорларни ишлатиш Ҳаво ҳайдаш ва компрессор станцияларини истеъмолчиларга яқин масофаларда жойлаштириш керак. Диаметри 1000 мм гача бўлган ҳаво ўтказгичларини қалинлиги 3 мм ли, 1000 мм дан ортиқ диаметрлар 4 мм пўлат ашёси ишлатилади. Ҳаво ўтқазгичлар учун пўлат ёки мис қувурлари ҳам ишлатилиши мумкин. Ҳаво ҳайдаш ва компрессор агрегатлари қуйидаги назорат-ўлчов асбоблари билан жихозланади:

• ҳаво сарфини ўлчаш учун – ҳаво ўлчагичлар, поршенли компрессорлар учун бу асбоб ҳаво сақлаш сиғими, ресивердан кейин ўрнатилади; • компрессордан кейин ҳаво босимини ўлчаш учун манометрлар, кўп босқичли машиналар учун ҳар босқичида ўрнатилади, шунингдек манометрлар ресивер ва мойлаш тизимига ҳам ўрнатилади; • узатилаётган ҳаво ва совутиш тизимидаги сув ёки мойнинг ҳароратини ўлчаш учун термометрлар ўрнатилади; • совутиш тизимидаги айланма сув сарфини ўлчаш учун сув ўлчагичи; • электр юритгичлар ишини назорат қилиш учун волтметр, амперметр ва ваттметрлар ўрнатилади. Станциядаги барча қурилма, қувурлар ва арматураларни қишги мавсумда музлашдан сақлаш тадбирлари кўрилиши лозим. Узатилаётган ҳаво нотекислигини камайтириш ва босим остида сақлаш сиғимлари - ресиверлар ўрнатилади. Асосий агрегатлар ва ёрдамчи ускуналар, вентил ва зулфинлар, станция технологик жихозларининг тасвирига тўғри келадиган, ўз тартиб рақамларига эга бўлишлари керак. Шунингдек вентил ва зулфинлардан кейин муҳит, ғилдиракларни айланиш йўналишини кўрсатувчи миллар ҳам чизилган бўлиши шарт. Куракли турбокомпрессорнинг юқори тезликларда айланувчи ишчи ғилдирак кураклари газларга тезланиш бериб уларни ҳайдайди. Бу турбокомпрессорларнинг афзаллиги газларни бир маромда, тухтовсиз ва мунтазам бериб туриши ҳисобланади. Иш жараёнида кўп миқдорда иссиқлик энергияси ажралиб чиқади. Компрессорларни совутиш учун ҳаволи вагидравлик совутиш тизимлари ишлатилади. Гидравлик совутиш тизимида сув ёки мой иссиқлик элтувчилар ишлатилади. Ишлатиладиган сув қаттиқ заррачалардан тозаланган ва юмшатилган бўлиши керак. Компрессорларни совутиш тизимини нормал ишлашини таъминлаш мақсадида у даврий равишда текширилиб турилиши лозим. Ёпиқ совутиш тизимида компрессорга келаётган ва ундан чиқаётган

сув шишали найча ёки назорат кранлари орқали текширилиши лозим. Сувнинг ҳарорати 30-35°С дан ошмаслиги керак. Чиқаётган сув ҳароратини ошиши унинг камлигиёки совутиш деворларининг ифлосланганлиги ҳақида далотлат беради. Турбокомпрессорларни ишга туширишдан олдин ундаги ҳавони тозаловчи филтрларнинг ҳолати, автоматика асбоблари ва воситаларини мавжудлиги ва созлиги, мойнинг сатҳи ва айланиши, мой насосининг ишлаши, подшипник ва редукторга мойнинг келиши, компрессорнинг ташқи кўриниши, айниқса муфтали уланишлар, зулфинлар текширилади. Зулфин ёпиқ ҳолга келтирилади.Шундан кейин компрессорнинг ичидан йиғилиб қолган шабнамни тўкиш ва айланма чизиқдаги зулфин очилиши лозим. Шундан кейин кириш қувуридаги зулфин очилади, қурилма, электр юритгични сув ёки мой билан совутиш тизимидаги зулфинлар тўлиқ очилади. Ишга тушириш юкламасини камайтириш мақсадида дроссел тўсиғини 15-20% га очилади. Турбокомпрессор ишга туширишда электр юритгичга тушадиган юклама амперметр орқали, сўриш қувуридаги босим ва ўқнинг бўйлама силжиши вакуумметр орқали назорат қилинади. Компрессор ишга тушгандан кейин цилиндр, подшипник, редуктор, думмис ва четдаги зичлатгичларга қулоқ солинади уларнинг ҳарорати текширилади. Турбокомпрессор тўлиқ айланиш тезлигини олгандан ккейин босим қувуридаги зулфин очилади ва айланма қувурдаги зулфин эса ёпилади ва шу билан компрессор тизимга қўшилади. Турбокомпрессорнинг антипомпаж мосламалари соз ҳолда сақланиши лозим ва компрессорнинг қайси иш тартиб вазиятида помпаж пайдо бўлиши кузатилиши зарур. Одатда, бундай носозлик босимни ҳаддан ташқари ошиши наптижасида пайдо бўлади ва уни олдини олиш учун босимни пасайтириш лозим. Бунинг учун айланма қувурдаги зулфин оз-моз очилади. Агар помпаж кичик юкламаларда пайдо бўлса – компрессорни тўлиқ юклатиш керак ва ортиқча газни айланма қувур орқали қайтариш лозим.

Компрессорни ишдан чиқариш учун узатиш қувурини ёпиш ва айланма қувурни очиш керак, электр юритгични блокировкадан чиқариб ва аста- секин йўналтирувчи куракларёки дросел тўсиғи 15-20% гача ёпилиши керак. Шундан кейин мой насосини ишга тушириш ва компрессор электр юритгичини тўхтатиш лозим. Агар бу турбина бўлса унга борадиган газ вентили ёпилиши керак.Шундан кейин журналга роторни тўлиқ тўхташигача кетган вақт қайд қилинади. Роторнинг тўхташ вақти йўриқномада кўрсатилган вақтдан ўзга бўлса бу подшипник ёки зичлатгичларнинг носозлиги ҳақида далолат беради. Подшипникларни тўлиқ ва текис совутилишини таъминлаш мақсадида гидравлик совутиш тизими агрегатлар тўхтатгандан кейин яна 20 дақиқа ишлатилади.Шундан кейин мой насоси тўхтатилади ва сўриш ва оралиқ қувурларидаги зулфинлар ёпилади, турбокомпрессор агрегати тозаланади ва кўрикдан ўтказилади. Компрессор ҳаво ҳайдаш қурилмаларига бериладиган ҳаво тоза бўлиши керак.Бунинг учун ҳаво сўриш қувурининг шахтасининг учи бино томидан баландроқ жойлаштирилади. Оқоваларни тозалаш иншоотларида ишлатиладиган ҳаво ҳайдаш станцияларида кичик тешикларга эга ҳаво пуркатиш мосламаларига берилаётган ҳаво механик заррачалардан тоза бўлиши керак. Йирик станцияларида ҳавони қўшимча тозалаш учун мой фильтрлари ишлатилади.Филтрларни текшириш ва тозалаш ишлари ёз ойлари ҳар 15 кунда, қиш ойлари эса ҳар 30 кунда бажарилади.Тўрли металл филтрлар 5-10% ли иссиқ сода эритмаси билан ювилади. Ҳаво босимини текислаш ва намлик ҳамда мойни ушлаб қолиш учун ишлатиладиган ҳаво сақлаш сиғимлари(ресивер) мунтазам равишда, сменада 2 марта сув ва мой моддалари чиқарилиб туриш лозим. Ресивердан конденсатнитўкиш машинани ишга туширишдан олдин ҳам бажарилиши керак. Ҳар 2-3 йилда ресивер капитал таъмирланиб, ички ва ташқи томонлари қувур ва фланец ҳамда арматуралари тозаланиб, бўялиши лозим.

Ҳаво ўтказгичлар доимо навбатчи ходимлар кузатуви остида бўлиши лозим. Ҳаво ўтказгичларнинг ҳолатининг кўриги ва уларнинг текшируви қуйидаги муддатларда амалга оширилиб туриши лозим: • ҳаво ўтказгичлар ва арматураларнинг салник зичлатгичининг ҳолати – ҳар куни; • ўтказгичларни ювиш ва пуфлатиш– йилида бир марта; • арматураларни таъмирлаш – йилида бир марта. Марказий магистрал ўтказгич барча ён қўшилишлар ёпилиб тозаланади, кейин эса навбат билан ҳар бир ён қўшилиши тозаланади. Ўтказгичларни тозалашда улардан ҳаво билан бирга чиқаётган занг чиқиндилари чиқиши тўхтагунча олиб борилади.Тозалаш даврида даврида импулс ва ўлчов асбоб жумраклари ёпилади. Ҳаво ҳайдаш ва компрессор станция ускуналарини нормал ва тўхтовсиз ишлашини таъминлаш мақсадида қуйидагиларга эътибор берилади: • иншоот ва жихозлар ҳолати доимий кузатув остида бўлиб, ишлаб турган ва захира ускуна ва иншоотларни мунтазам равишда кўриклардан ўтказилиб турилиши лозим; • қурилмалар ва иншоотларнинг муддатидан олдин ейилишлари ва авариялар рўй беришини олдини олиш мақсадларида ўз вақтида жорий таъмирлаш ишларини олиб бориш; • қурилма, механизм ва иншоотлар ҳолатини сақлаб туриш ёки модернизациялаш учун капитал таъмирлаш ишларини ташкилаштириш; • ускуналарни энг иқтисодий қулай тартибда фойдаланиш учун уларни синовлардан ўтказиб туриш, тадқиқлар ўтказиш, ишчи кўрсатгичларини мунтазам равишда қайд қилиб борилиши керак; • электр энергияси, ёқилғи, мойлаш воситалари сарфлар меъёрини назорат қилиб бориш; • ҳар йили ишчи ходимларнинг техник фойдаланиш, хавфсизлик техникаси, меҳнатни мухофаза қилиш қоидалари бўйича малакаларини ошириб бориш ва билимларини текшириш.

Ҳаво ҳайдаш станцияси жихозларини иқтисодий қўлай тартибларда фойдаланиш мақсадларида, маҳаллий шароитларни инобатга олган ҳолда ускуна ишлаб чиқарган корхона йўриқномаси асосида ускуналарни ишлатиш учун махсус йўриқномалар тайёрланади. Ҳаво ҳайдаш станцияси жихозлари атмосфера ёғинларидан ҳимояланган бўлиши керак. Механизмларни мойлаш воситаларини танлашда йилнинг мавсуми, механизм ва ташқи муҳит ҳарорати каби омилларга эътибор бериш лозим. Ҳар бир ҳаво узатиш қурилмаси ва унинг электр юритгичи паспорти ва ишлаб чиқарган корхонанинг фойдаланиш йўриқномаси, ишчи тавсифи ва чизмаларга эга бўлиши лозим. Ҳар бир ҳаво бериш қурилмаси ва компрессорларнинг ишчи тавсифлари ёки индикатор диаграммалари ҳар икки йилда синаш йўли билан олиниши лозим. Назорат-ўлчов асбобларини синовлардан ўтказиб туриш стандартлаш ва метрология хизмати тасдиқланган график асосида амалга оширилади.

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ: 1. Насосларни ишга қўшиш кетма-кетлигини айтинг. 2. Насосларни жорий таъмилаш ишига нималар киради? 3. Насосларни капитал таъмирлаш ишларини айтинг. 4. Компресорларни ишга тушириш кетма-кетлигини айтинг .

АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ Положение о проведении планово-предупредительного ремонта водопроводно-канализационных сооружений. М.: Высшая школа. 1975.353 с.  Рудник В.П., Петишко П.И., Семенюк В.Д., Сергеев Ю.С.Эксплуатация систем водоснабжения. – К.: Будівельник, 1983. – 184  Рудник В.П., Петишко П.И., Семенюк В.Д., Эксплуатация систем канализации. – К.: Будівельник, 1984. – 128 с.  Эксплуатация систем водоснабжения, канализации и газоснабжения: Справочник/Под ред. В. Д. Дмитриева, Б. Г. Мишукова. — 3-е изд., перераб. и доп. Л.: Стройиздат, Ленингр. отд-ние,1988. 383 с  Инструкция по нормированию сбросов загрязняющих веществ в водные объекты и нарельеф местности с учетом технически достижимых показателей очистки сточныхвод. O’z RH 84.3.6.2004, Ташкент, 2004 г  O’zDst 951:2011. Марказлашган хўжалик-ичимлик сув таъминоти манбалари. Гигиеник, техник талаблар ва танлаш қоидалари. Ўзбекистон соғлиқни сақлаш вазирлиги 2010 йил 23 декабр 346-сонли бўйруғи билан тасдиқланган.Т.2011.-8 б  Воронов Ю.В., Яковлев С.В. Водоотведение и очистка сточных вод / Учебник для вузов: - М.: Издательство Ассоциации строительных вузов, 2006 - 704 с.

O'xshashlar

Сув таъминоти ва канализация тизимлари ишини ташкил этиш

Оқоваларни тозалаш иншоотларини ишлатиш

Биноларнинг эксплуатациясини ташкил қилиш

Саноат биноларида ёруглик ва ҳаво алмашуви

Оқоваларни оқизиш тармоқларидан фойдаланиш