Манзарали ёғоч ашёлари - Arxitektura - Referatlar

Манзарали ёғоч ашёлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3682 KB

Ko'chirib olish

Манзарали ёғоч ашёлари Режа: 1. Ёғоч буюмларни тайёрлашга доир технологик хоссалари 2. Ёғоч ашёларининг хиллари 3. Ёғочсимон композицион ашёлар 4. Ёғочдан архитектура шаклларини яратиш

Дарахт танасининг шоҳ-шаббаларидан ва пўстлоқдан тозаланган қисми ёғоч ашёси деб аталади. Ёғоч — енгил, анча пишиқ, иссиқликни ўзидан кам ўтказади, осонликча йўнилади, рандаланади, арраланади. Ёғоч юзаси ажойиб ранг-баранг текстураларга эга. Шулар билан бирга ёғочнинг қурилиш ашёси сифатида кўпгина камчиликлари ҳам бор. Масалан, толаларининг жойланишига кўра хусусиятларининг ўзгариши, намликни ютувчанлиги, намлиги ўзгаришнинг механик хусусиятларига таъсир этиши, бикрлигининг қониқарли эмаслиги, ёрилиши, қурт ва ҳашаротлар таъсирида осон емирилиши, осон алангаланувчанлиги ёғочни қурилишнинг ҳамма ерларида ишлатишга тўла имкон бермайди. Бизнинг республикамизда қурилишбоп дарахтзорлар ва ўрмонлар деярли йўқ деса ҳам бўлади. Марказий Осиё ва Қозоғистон худудларидаги ўрмон заҳиралари Россияни 2,3% ни ташкил этади. Ёғочни қайта ишлаш саноатидаги чиқиндилар миқдори 50-60% ни ташкил этади. Шунинг учун ҳам, ёғоч чиқиндиларидан пардозбоп қурилиш ашёлари ишлаб чиқариш қурилиш индустриясининг самарадорлигини кескин оширади. Ёғоч жинслар асосан икки гуруҳга бўлинади: игна баргли ва япроқли . Қурилишда кўп ишлатиладиган игна баргли дарахтларга — қарағай, тилоғоч, қорақарағай киради. Япроқли дарахтларга эса эман, оққайин, қора қайин, терак, жўка кабиларни киритиш мумкин. Игна баргли дарахтлар ўзларининг хоссаларига кўра юқори сифатли, танасининг тўғри ва тик ўсиши билан фарққилади. Аммо табиатда кўп тарқалган бўлишига қарамай қурилишда япроқли дарахтлар игна барглиларга нисбатан 10-16% гина ишлатилади. Ёғоч қурилиш ашёлари сифатида дарахтнинг асосий қисмини 50—60% ни ташкил этувчи танасидан ишланади. Илдиз дарахтнинг 5—20% ни, шох- шабба ва бўтоқлар эса 4—15% ни ташкил этади.

6.1-расм. Дарахтнинг ташкилий бўлаклари. Ёғочни тузилиши қуйидаги қатламлардан ташкил топган: -пўстлоқ; -кимёвий қатлам; -луб қатлами (луб қатлами орқали илдиздан пояга озиқалар ўтади); -тирик хўжайралар қатлами; -камбий; заболон– бу қатлам намликка эга, тез чирийди, дарахт қуриганда бу қатламда намлик кўп бўлгани учун у тез қурийди; ўзак – пишган дарахт танасида тирик хужайралар йўқ. Ёғочнинг ўзак қисми мустаҳкамлиги кичик, бу қисми эгилувчан конструкциялар ясашда ишлатилмайди. камбия - намликни хужайралар орқали тарқалишига хизмат қилади ва ўзига тортади, кўндаланг йўналишида қишги даврда ўзига ғамлаб олади, тахта қуриганда хужайра толалари ўзаро яқинлашади ва киришади, натижада ёғоч нотекис шаклга эга бўлади. Игна баргли ёғоч жинслар Қурилишда ишлатиладиган ёғоч ашёларнинг асосий қисми игна баргли жинслардир. Қарағай қандай тупроқли ерда ўсганлигига қараб икки хил бўлади: биринчиси қум тупроқли ерда ўсган дарахтнинг ёғочли қисми майда қатламли бўлиб, жуда зич, пишиқ ва сарғиш-қизил рангда, қаттиқ бўлади, иккинчиси паст текисликдаги ўсадиган ёғочли қисми сарғиш, йирик ҳужайрали ва енгил бўлади. Қалин дарахтзорда ўсган қарағайнинг танаси тўғри ва кам шоҳли бўлади. Унда смола кўп бўлганлиги сабабли тез

чиримайди ва нам таъсирига чидамли бўлади. Қарағай ёғочи қурилишнинг деярли ҳамма жойларида ишлатилади. Қарағай 350-500 йил яшайди. Арча - ёғочлиги тўла пишган, оқ сарғиш ёки оқ қизғиш (ботқоқликларда ўсадиган тури) дарахт. Арча танаси тўғри, цилиндрсимон, аммо кўп шоҳли бўлади. Уни ёриш осон, қарағайга қараганда кам смолали, шунинг учун нам таъсирида тез чирийди. Қуруқ жойда ишлатиладиган арча ёғочи жуда узоқ вақт чиримай сақланади. Арча 350 йил яшайди, 80-150 йиллик арчалари қурилиш учун энг яхши ашёдир. Тилоғоч (листвиница)- катта мағзли, қўнғир-қизғиш рангли, ёғоч қатламининг юпқалиги ва ўзагининг ранги билан тубдан ажралиб туради. Тилоғоч ёғочи кўп қатламли, пишиқ, оғир ва қаттиқ, нам ёки сув таъсирига чидамли ашё ҳисобланади. Унда смола кўп бўлганидан кемирувчилардан шикастланмайди. Тилоғоч гидротехник ва ер ости иншоотлари қуришда кенг ишлатиладиган ашёдир. Тилоғоч дарахтлар ичида энг тез ўсувчи, танаси тўғри, кам шоҳли жинс. Сувда кўп вақт сақланган тилоғоч ёғочи янада пишиқ бўлади. Тилоғоч ёғочининг кўриниши тангенциал кесими бўйича бирмунча чиройли бўлса ҳам мебел саноатида кам ишлатилади. Бунга сабаб, унинг қаттиқлиги ҳамда таркибида смола кўплигидир. Кедр - катта мағзли жинс. Кедр ёғочи оқ сарғиш, ўзаги эса сариқ-қизғиш рангларда бўлиши мумкин, йиллик қатлами юпқа, ўзи юмшоқ, аммо, етарли даражада пишиқдир. Кедр танаси тўғри ва узун. У 600-700 йил яшайди. Сифатига кўра кедр ёғочи қарағайга яқин туради. Қурилишда хода ва тилинган тахта ҳолида ва дурадгорликда ҳам кўп ишлатилади. Пихта – мағзсиз ва кам смолали жинс. Унинг ёғочи қора қарағайнинг ёғочи сингари ғовак, енгил ва осон синувчан, сифати эса қора қарағайникидан пастроқ бўлади. Пихта кам смолали бўлганлигидан бошқа игнабаргли дарахтларга қараганда тезроқ чирийди. Пихта хода ва тилинган тахта холида ишлатилади.

Баргли ёғоч жинслар Баргли ёғоч жинслар дурадгорлик буюмлари, фанера, паркет, мебель ва шу кабилар учун ишлатилади. Эман (дуб) - жуда қаттиқ, пишиқ, оғир ва чиройли бўлиб, қўнғир ёки сарғиш рангда бўлади. Эман ёғочи 60-80 0 С ҳароратда қуритилганда, унинг ҳажми бирмунча кичраяди, яъни киришади. Натижада, эмандан ишланган буюмда дарзлар ҳосил бўлади. Сувда кўп вақт турган эман ёғочи жуда қаттиқ бўлиб қолади. Бунга сабаб эмандаги тери ошлайдиган кислоталар темир оксидлари билан бирикиб, сувга чидамли ашё бўлиши ва унинг ёғоч юзасини қорайтиришидир. Техник хоссалари яхши бўлганлиги, чидамлилиги сабабли эман кўприклар, гидротехник иншоотлар қуришда кенг ишлатилади. Эман ёғочининг радиал ва тангенциал кесими жуда чиройли. Эман паркет, бочка тахтаси, фанер, мебел тайёрлаш ва пардозлашда ишлатилади. Қайрағоч - ўзаги оч қўнғир ёки кулранг қўнғир, заболони кенг, оч сариқ ёғоч жинсдир. Қайрағоч тахтаси зарбга яхши қаршилик қилади. Ўзи оғир, пишиқ, бир оз эгилувчан, қаттиқлиги ўртача ашё. Айниқса, сувда ўз пишиқлигини яхши сақлайди, очиқ ҳавода, нам шароитда эса тез чирийди. Қайрағоч гидротехник иншоотларда кўплаб ишлатилади. Оқ қайин - баргли дарахтлар ичида энг кўп тарқалгандир. Унинг ёғочи қаттиқ ва пишиқ. Лекин, танасининг эгрилиги ва турли замбуруғлар таъсирига чидамсиз бўлганлиги сабабли айрим буюмларга яроқсиздир. У фанера ишлаб чиқариш саноатида кўп ишлатилади. Оқ қайин пўстлоғининг оқлиги унда смолали моддалар борлигини билдиради. Шунинг учун пўстлоғи шилинмаган оқ қайин танасидан нам ўтмайди, унга емирувчилар зарар етказмайди. Агар оқ қайин ёғочи чирий бошлаган бўлса, унинг ранги ўзгаради. Қора қайин – қизил, сарғиш рангларнинг турли тусларида учрайдиган жинс. Оқ қайин дарахтида бундай туслар бўлмайди. Ҳар томонлама кесганда ҳам қора қайинда йиллик қатламлар, ўзак нурлари яхши кўриниб туради.

Қора қайин безакли пардозбоп қоплама ашёлар сифатида кўп ишлатилади. Қора қайиннинг радиал кесими жуда чиройли, пишиқ, аммо нам ва ҳароратлар таъсирига чидамсиздир. Қора қайин ёғочи асосан мебель ва фанера ишлаб чиқариш саноатида ишлатилади, ундан паркет ва ўқув асбоблари ишланади. Тасвир (текстура) - ёғочнинг ҳар хил йўналишда кесилган юзасининг чиройи. Ёғоч юзасини силлиқлаб кейин, лок суртилса, унинг тасвири янада очилади. Чириш жараёни бошланган ёғочда, унинг ялтироқлиги ва тасвири йўқола боради. Ёғоч текстураси аниқ кесимдаги макротузилиши ва ранги билан ифодаланади. Шуни таъкидлаш керакки, япроқли дарахтларда игна баргли дарахтларга нисбатан турли-туман текстураларга эга. Игна баргли дарахтлар текстураси йиллик қатлами аниқ кўриниши ва эрта ёғочдан кечки ёғочга ўтишдаги ранги билан тавсифланади. Ўзаги ингичка ва кўринмайди. Қарағай, кедр дарахтларида озиқланиш йўллари аниқ кўриниб туради. Қурилишда ишлатиладиган асосий ёғоч жинсларининг ранги ва текстураси тўғрисидаги маълумотлар 6.1-жадвалда келтирилган. Турли жинсли ёғочларнинг ранги янги қирқимда ранглар атласи билан таққосланиб топилади. 6.1-жадвал. Турли ёғоч жинсларининг эстетик тавсифлари Дарахт тури Ранг Текстура 1 2 3 Қарағай Сариқ ва қизғиш. Мағзи қизғиш. Пўстлоқ ости қатлами сарғиш. Барча қирқимларида йиллик қатлами ажралиб туради. Эрта ёғочдан кечки ёғочга ўтиш рангги яққол кўриниб туради. Тилоғоч Қорамтир-қўнғир. Мағзи қизил қўнғир. Пўстлоқ ости қатлами Барча қирқимларида йиллик қатлами ажралиб туради. Эрта ёғочдан кечки ёғочга ўтиш

оқ-қўнғир. рангги яққол кўриниб туради. Кедр Қорамтир-қўнғир. Мағзи оч қизилдан сариқ қизилгача. Пўстлоқ ости қатлами оқсариқ. Барча қирқимларида йиллик қатлами ажралиб туради. Эрта ёғочдан кечки ёғочга ўтиш ранги аста-секин ўзгаради. Қора қарағай Оқ-сариқ. Барча қирқимларида йиллик қатлами ажралиб туради. Эрта ёғочдан кечки ёғочга ўтиш ранги аста-секин ўзгаради. Оқ қарағай Оқ-қўнғир. Барча қирқимларида йиллик қатлами ажралиб туради. Эрта ёғочдан кечки ёғочга ўтиш ранги аста-секин ўзгаради. Эман Сариқ-қўнғир. Мағзи сариқдан қўнғиргача. Пўстлоқ ости қатлами сариқ. Кўндаланг қирқимидан йиллик қатлами яхши кўриниб туради. Ўзаги барча қирқимларида ажралиб туради. Озиқ йўли ингичка. Шумтол Сариқ. Мағзи қўнғир. Пўстлоқ ости қатлами оқсариқ. Кўндаланг қирқимидан ўзак кўринаркўринмас. Бўйлама қирқимларида кўринади. Озиқ йўли ингичка. Ёғочни қайта ишлаб буюмлар тайёрлаш. -ёғоч буюмларни тайёрлашда замонавий арра билан механик ишлов берилади (тўсин, брус, тахта); - ёғочбуюмлари ва конструкцияларга заводда ишлов берилади (йиғма уй ва қисмлар, елимланган ёғоч конструкциялар); - ёғочга маҳсус ишлов берилиб (шпон, қипиқ, қиринди пайраха) синтетик ашёлар билан қориштириб зичланган ёки шпонларни елимлаб

фанерасимон буюмлар тайёрлаш, ёғоч пайрахали плита (ДСП), ёғоч толали плита (ДВП), фанера ва ҳ.к. Ёғочнинг хоссаларига қисқача тушунча Физик хоссалари 1. Барча ёғоч ашёларнинг ҳақиқий зичлиги 1,54 г/см 3 га тенг, унинг асосини целлюлоза моддаси ташкил қилади. 2. Ўртача зичлиги эса ҳар хил, чунки ердаги озуқа миқдори об-ҳавонинг ўзгаришига кўра ушбу кўрсаткич 1 г/м 3 дан кам бўлиши мумкин. 3. Ғоваклиги 30-80 % оралиқда бўлиши мумкин. 4. Гигроскопиклиги (намланиши) бу- ҳаводаги намликни ютиш. 5. Сув шимувчанлиги бу –ёғоч асосан толали ашё бўлганлиги сабабли унинг солиштирма юзаси катта бўлади ва ҳаводаги нам (буғ) ни фаоллик билан ютади. 6. Ёғочнинг намлиги унинг сув шимувчанлиги, хужайра ва хужайралар- аро бўшлиқ ва капиллярлардаги сув миқдори билан ўлчанади. 7. Муозанат намлик бу узоқ вақт ёғочни очиқ ҳавода сақланганда ютган намликдир. Бу кўрсатгич ҳавони намлиги ва ҳароратига кўра ўзгаради. 8. Ёғоч буюмларни киришиши- уни қуриши давомида намлиги камайиб, ҳажми ва шаклини кичрайтиришидир. 9. Шишиши бу ёғочни узоқ муддатга сувга тўла шимилганда толалар аро капилляр ва бўшлиқларни сувга тўйинган холатидир. Ёғочнинг ҳар хил кесими бўйлаб қуриши жараёнида ишланган буюмни киришиши ҳар хил бўлади. (кўндаланг, радиал ва тангентал кесими-6.1- расм). 10. Дарахт танасидаги толалар ҳар вақт ҳам бир йўналишда бўлмайди, балки айланма спирал бўйлаб жойлашган бўлиши мумкин, ҳамда ёғоч буюмлари-тахта, брус, радиал ва тангентал кесими бўйлаб ҳар хил ўлчамларда киришади, натижада ёғочни қуриши жараёнида буюмда бурилиш бошланади. Ёғоч буюмлар хонада ёпиқ жойда ишлатиладиган бўлса, унинг намлиги 810% дан ошмаслиги керак, ташқарида очиқ жойда ишлатиладиган бўлса намлиги 15-18% га мўлжаллаб қуритилади.

Ёғоч қуриганда кичрайиш (киришиш) ва тоб ташлаш хоссаларига эга. Янги кесилган дарахт турғун вазнгача қуритилса, унинг ҳажми ёки тўла киришиши ҳар хил жинслар учун 8,5 дан 19% гача ўзгариши мумкин. Ёғоч ҳамма томони бўйлаб бир хилда киришмайди. Қайси жинсли ёғоч бўлмасин у толалари бўйлаб энг кам яъни, метрга 1 мм (0,1-0,4%) тангенциал кесими бўйлаб энг кўп (6-12%) киришади. Бир меъёрда ва секин қуритилган ёғоч бутун ҳажми бўйлаб бир хилда киришади. Қуритишдан олдин тўсин ва ҳодани кўндаланг кесилган юзи, елим, туз, оҳак аралашмаси билан суркалади. Иссиқлик ўтказувчанлиги – қуриган ёғочда кичик бўлади, кўндаланг юза орқали ёғочнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти 0,17 Вт/м о С, бўйламасига толалари бўйлаб эса 0,34 Вт/м о Сга тенг. Ёғочнинг намлиги ошириши унинг иссиқлик ўтказувчанлигини оширади. 11. Ёғочнинг электр –токини ўтказувчанлиги унинг намлигига боғлиқ. Намлиги ошиши билан ток ўтказиши ошади. Шунинг учун электр токи таъсиридаги ёғоч қисмлари қуруқ бўлиши шарт. 12. Зарарли муҳит таъсирида (кислота ва ишқор) аста-секин ёғоч буюмлар бузилади. Механик хоссалари. Ёғочнинг кўндалангига ва бўйламасига бўлган хоссалари ҳар хил. Унинг бўйламаси билан чўзилишга бўлган мустаҳкамлиги пўлат билан тенглашади. Ёғочдаги барча табиий ёки механик куч таъсирида рўй берган нуқсонларга ёғоч буюмдаги ёриқ, дарз, толаларни бир йўналишда эмаслиги ва ҳ.к.ларни киритиш мумкин. Дарахт жинсларининг турига кўра физик механик хоссаларини таққослаб танлашда 6.2жадвалда кўрсатмалардан фойдаланиш мумкин. Ёғочнинг физик-механик хоссалари (намлиги 12%) 6.2-жадвал Жинс и Ўрта ча зичлиг Мустаҳкамлик кўрсаткичлари, МПа толала р бўйича эгили шга толала р бўйича эзилишга радиал ь тангенц иал

и, кг/м 3 сиқилиш га чўзилишг а йўналиш да йўналишд и Тилоғ оч 680 52 97 129 11,5 12,5 Қарағ ай 530 44 79 115 7 7,5 Арча 460 42 77,5 122 5 5 Кедр 440 35 64,5 78 5,5 6 Пихт а 390 33 58,5 84 6 6,5 Эман 720 52 94 129 8,5 10,5 Қайра ғоч 650 46 94 129 10 13 Оқ қайин 640 45 100 120 8,5 11 Қора қайин 540 39 68 116 7 8 Осин а 500 37 77 111 6 8 Ёғоч буюмлар, тахта ва тўсинларнинг намлигини аниқлашда янги усуллар қўлланади. Маълумки, ёғочнинг электр ўтказувчанлиги унинг намлигига боғлиқ. Электр нам ўлчагичнинг ишлаш принципи ана шунга асосланган. Электр нам ўлчагич асбоби ёрдамида намлиги 7 дан 30% гача бўлган ёғоч буюмларни аниқлаш мумкин. Ўртача зичлигига кўра барча ёғочларни қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин: енгил -450-650 кг/м 3 (кедр, пихта, арча, арғувон, қарағай, тоғ терак ва ҳ.к.); ўртача - 650-750 кг/м 3 (акас, оқ қайин, қора қайин, дуб, нок, каштан, тилоғоч, заранг, шумтол); оғир - 760-1280 кг/м 3 (хурмо, граб, шамшод, писта дарахти, қора дарахт). Ёғоч ашёларнинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси икки кўрсаткич: толалари бўйлаб ва толаларига кўндаланг сиқилиш билан ифодаланади (6.2- жадвал).

Ёғочнинг жинсига кўра статик эгилишга мустаҳкамлик чегараси 6.2- жадвалда келтирилган. Ёғочларнинг мих ушлашлик қобилияти 6.3-жадвалда келтирилган. Таққослаш учун энг мустаҳкам граб жинсининг мих ушлашлик қобилияти 100 деб олинган. Ёғочларнинг мих ушлашлик қобилияти 6.3-жадвал Дарах т жинси Ҳажмий оғирлик, кг/ м 3 Михни тортгандаги қаршилиги Радиал Тангенциал Граб Оқ қайин Эман Қарағ ай Арча Терак 700-720 600-660 660-700 550-600 400-410 340-400 100 92 75 63 44 37 89 65 64 42 29 28 Ёғоч буюмларни тайёрлашга доир технологик хоссалари - Осон арраланади, рандаланади; - Силлиқланади; - Ҳар хил елимлар воситасида ўзаро ва бошқа ашёлар билан ёпишади; - Фанерабоп юпқа қатламлларга шилиш осон, бўёқ билан осон бўялади; - Мих яхши киради ва уни маҳкам ушлайди; 6.6-расм Ёғочли уй учун тайёр тўсин ва тахталар. Иқлим шароити ўртача бўлган жойларда ўсган дарахтлар одатда бир хил рангда (оқ сарғишдан жигарранггача) бўлади.

Қарағай, тилоғоч, эман ва шунга ўхшаш дарахтлар ўзагининг ранги заболондан тубдан ажралиб туради. Айрим ҳолларда ёғочда пайдо бўладиган ғайри табиий ранглар, яъни рангли доғлар ёки қатламлар унда замбуруғ касаллиги бошланаётганлигидан дарак беради. Янги кесилган дарахтда намлик миқдори 35 дан 40% гача бўлиши мумкин. Сувга тўла тўйинган ҳолатидаги намлиги 200% дан ошмайди. Ёғоч ашёларининг хиллари Қурилишда ишлатиладиган ёғоч ашёлар тилинган ва тилинмаган турлари бўлинади. Ўз навбатида улар ҳари ва хода га бўлинади. Учининг диаметри 14 см ва бундан катта бўлса, ҳамда ҳар икки сантиметрдан кейин бир текисда йўғонлашиб борадиган тилинмаган ёғочлар ҳари деб аталади (6.7-расм). Агар тилинмаган ёғоч учининг диаметри 14 см дан кам бўлса, у ҳолда хода (диаметри 8-11 см) ёки ходачалар (диаметри 3-7см) деб аталади. 6.7-расм. Қурилишда ишлатиладиган ёғоч буюмларининг хиллари. 1-қурилишбоп ҳари, 2-ярим ҳари, 3-чорак ҳари, 4, 5- тилинган тахта, 6-тилинмаган тахта, 7-горбиль, 8-брус, 9-ҳар томони тилинган тоза тахта, 10шпунтли тахта, 11-часпак, 12-плинтус, 13-зина тутқичи. Ҳариларнинг узунлиги Давлат стандартларига мувофиқ, 3-9 метр атрофида бўлади. Лекин, қурилишда ўртача 4-7 метр узунликдаги ҳарилар кўпроқ ишлатилади. Уларнинг диаметри тубидан учига қараб ҳар 1 метрда 1 см дан 1,5 см гача камайиб боради. Тилинган ёғочлар олишда, ҳар метрда 1,5 см дан кўпроқ ингичкалашган ҳарилар яроқсиздир. Чунки, тахта тилишда уларнинг кўп қисми чиқитга чиқиб кетади. Тилинмаган ёғочлар сифатига кўра сортларга бўлинади. Биринчи сортга юқори сифатли ҳарилар киради. Бундай

ҳарилардан биноларнинг оғирлик кучи таъсир этувчи конструкциялар, дурадгорлик ва мебел буюмлари тайёрланади. Иккинчи сортга айрим нуқсонлари бўлган, аммо замбуруғ билан касалланмаган ҳарилар киради. Бу сортдаги ёғочлар куч таъсирида ишлайдиган конструкциялар, қолиплар ва шунга ўхшашларни тайёрлашга кетади. Учинчи сорт ҳариларда нуқсонлар кўп бўлади, лекин чириш касаллиги бўлмаслиги керак. Бундай ёғочлар эса бино ва иншоотларнинг иккинчи даражали қисмлари сифатида, ёғоч бинолар қуришда ва шу кабиларда ишлатилади. Ҳар тўрт томонидан арраланса, тўғри тўртбурчак ёки квадрат кесимли тоза кесилган брус ҳосил бўлади. Бруслар кесимининг ўлчами 100-220 мм чегарасида белгиланади. Ёғоч ашёларнинг қурилишда энг кўп ишлатиладиган хили - тахтадир . Тахта деганда эни қалинлигидан уч марта ортиқ бўлган ёғочни тушуниш лозим. Тахталарнинг ўлчамлари стандартлаштирилган. Тахтанинг эни 80 дан 300 мм гача бўлади. Улар қалинлиги жиҳатдан икки хил: юпқа ва қалин хилларга бўлинади. Юпқа тахталарнинг қалинлиги 8, 16, 19 ва 25 мм, қалин тахталарники эса 40, 50, 60 ва 100 мм бўлади. Шпунтли тахталар пол учун, деворларни қоплаш ва пардеворлар қуриш учун ишлатилади. Бундай тахталар рандаланган бўлиб, уларнинг бир четида шпунт (ариқча), иккинчи четида чизиғи бўлади. Шу туфайли, уларни бир-бирига зич қилиб бирлаштириш мумкин. Часпаклар девор сувоғи билан эшик кесакисининг бир-бирига туташган жойини беркитиб туриш учун, шунингдек, ёғоч уйларда дераза ҳамда эшик ўринларига шакл бериш учун ишлатилади. Плинтус полнинг девор билан туташган жойини беркитиб туради. Зина панжаранинг юқориги томонига ҳар хил кесимли тутқичлар маҳкамланади. Ҳозирги кунда қурилишда паркет поллар кўп ишлатилмоқда. Уларнинг кўриниши 6.8, 6.9расмларда келтирилган. Паркет пол асосга (муҳофазаловчи

қатлам - мастика ва ДСП) елим билан ёпиштирилади ва юза қисми лок билан қопланади. 6.8-расм. Паркет полнинг кесим кўриниши. 1-лок қоплама, 2-паркет, 3- елим, 4ДСтП, 5-мастика, 6- асос. -расм. Паркет полни кесими. 1-лок қатлами, 2- паркет, 3-елим, 4-ДСтП, 5мастика, 6–асос. 6.12-расм. Паркет планкалари. Паркетнинг турларига - сунъий паркет (6.9), паркет шит (6.10), мозайкали паркетлар киради. 6.9 - расм. Сунъий паркет планкалари.а, б П 1 тури; в, г - П 2 тури.

Сунъий паркет - турли ёғочдан тайёрланган, узунлиги 45-50 см, эни 4,5-10 см ва қалинлиги 1,2; 1,7; 2,0 см келадиган тахтачадир. Қурилишда паркет шитлар ҳам кўп ишлатилади. Паркет шитнинг ПШ-1, ПШ-2, ПШ-3 ва ПШ-4 турлари мавжуд. Масалан ПШ-3 паркет шитнинг ўлчами 400х400х30мм бўлади. Паркет шит донали паркетларни сувга чидамли елим билан ёпиштирилиб ҳосил қилинади. Ҳозирги кунда мозайкали-гулли паркетлар ҳам ишлатилмоқда. Уларнинг ўлчамлари: эни 15 см ва узунлиги 300 см гача бўлган юпқа паркет тахталар ва қаттиқ қоғозга ёпиштирилган йиғма мозайка паркетлари ишлатилмоқда. Полбоп ламинат тахта - ПЛТ ёғоч толали карбамид смоласи билан қориштириб зичланган тахта (ДВП) юзасига ламинат листи ёпиштирилган тури. Ўзбекистонда қўшма корхона “МЕБЕЛ” ишлаб чиқаради. Полбоп ламинат тахта икки хил ўлчамда чиқазилади: узунлиги П1-1216мм, П21216мм, эни-200мм, қалинлиги- П1-8мм, П2-10мм, юзаси 0,24м 2 . ПЛТни физик-механик хоссалари қуйидаги 6.4-жадвалда ёритилган. ПЛТни физик-механик хоссалари 6.4 жадвал Кўрсатгичлар Қиймати Қирраларини параллеллик фарқи, мм 1,5 Зичлиги, кг/м 3 850-1100 Эгилишдаги мустаҳкамлиги, МПа: Қалинлиги 8мм Қалинлиги 10мм 33 40 Юқори қатламни (ламинат) шишини 24 соатда, % 10 Намлиги,% Юқори қатлами қуйи қатламни 4 10 Сув шимувчанлиги 24 соатда,% юқори ламинат 7

қатлами Чўзилишга мустаҳкамлиги, МПа 0,3 Ламинат қатламини ДСП билан ёпишиш даражаси 3 балл Елимланган – “UniPan” ёғоч қўштаврли тўсинлар юқори мустахкам қилиб ёпиштириладиган синтетик елимлар воситасида тахталар ўзаро зичлаб ёпиштирилади. Асосан бино чердак тўсинлари, қаватлараро тўсин ва девор синч устунлари сифатида ишлатилади. Елимланган ёғоч тўсинлардаги шартли белгилар қуйидагича: тўсиннинг номи - “UniPan” , томбоп тўсин – БП, бўялгани – П, биомухофазалангани – БЗ, ёнғинга чидамли – 3В, тўсиннинг баландлиги 210, 252, 290, эни 90, узунлиги 4000, 5000 ва 6000мм, стандарт номери КСт 6422254758-02:2009. ГОСТ талабига кўра елимланган ёғоч конструкциялар қуйидаги кўрсаткичларда бўлиши керак: -ишлатиладиган ёғоч тахта игна баргли 2 навдан юқори бўлмаслиги; -дарз чуқурлиги 50мм дан кам; -кўз, чириш аломатлари бўлмаслиги; -намлиги 12% дан ошмаслиги; -чидамлилиги 50 йилдан кам бўлмаслиги. Ўрта Осиёда ёғочдан қурилган синч деворлар биноларнинг мустаҳкамлигини оширади, иссиқликни сақловчи ашёлар билан тўлғизилади. Бундай бинолар асосан бир ёки икки қаватли биноларни қуришда кенг ишлатилади. Елимланган ёғоч-тахталар саноат, транспорт, савдо, спорт ва бошқа турдаги иншоотларнинг том конструкцияларида коёрлаб ишлатилмоқда. Елимланган ёғоч томларнинг еурлари қуйидаги 6.13-расмда кўрсатилган.

6.13-расм. Елимланган ёғоч томларнинг турлари. Фанерлар юпқа манзарали текстурали ёғоч қатламлари толаларини бир-бирига тик қўйиб, БФВ-1 ёки БФВ-2 елимлари билан ёпиштириб тайёрланади ўлчами 12,5х183см. Бу қатламлар юқори сифатли, танаси тўғри бўлган қайин, зирк дарахти, терак, ҳамда қарағайдан ишланади. Маҳсус станокларнинг кенг ва жуда ўткир пичоғи ёрдамида айланиб турувчи ҳаридан юпқа қатлам - фанер шпони шилинади (6.14-расм). Шпон ва фанера билан юзани қоплаш. Елимланган фанера шпон асосида тайёрланади. 6.14-расм. Ёғочни қатламларга ажратиб тилиш (а) ва уларни ўзаро ёпиштириб (б) фанера тайёрлаш: 1-пичоқ; 2-шпон; 3- сиқиб турувчи мослама. Шпон ўлчамлари қуйидагича: узунлиги – 800, 1300, 1600 ва 1900мм; эни – 150-800мм; қалинлиги – 0,4; 0,55; 0,75; 0,95 ва 1. Шпон тайёрлаш учун қайин, бук, тоғтерак ва қайрағай ишлатилади. Фанера 3 ва ундан кўп қатламли, толалари ўзаро перпендикуляр жойлашган елимланган ашёдир. Қалинлиги шпонлар сонига қараб 1 дан 12 мм гача бўлиши мумкин. Шпонларни елимлаш учун ҳайвонлар, ўсимлик ва сунъий елимлар ишлатилиши мумкин. Фанеранинг қирқиб қўшилган, қайин асосидаги, томбоп, электр мухофазаловчи, оловбардош, металл асосидаги турлари мавжуд. Декоратив фанера қайин ва бошқа жинсли ёғочлардан тайёрланади. У бир ёки икки томонидан юпқа парда билан қопланган бўлиши мумкин.

Юзаси силлиқ бўлиши керак. Қоплама парда сув, иссиқлик ва ёруғлик таъсирига чидамли ва мустаҳкам елимланган бўлиши керак. Декоратив фанера хонани пардозлаш ва мебел ишлаб чиқаришда ишлатилади. Локланган фанера оддий қайиндан нитролок асосида юқори босимда (25- 30кг/см 2 ) 80 о С ҳароратда зичлаш усулида тайёрланади. Натижада қаттиқ, сувга ва кимёвий муҳитга чидамли, силлиқ, ялтироқ юзали фанера олинади. Рандаланган фанера қаттиқ жинсли ёғочларнинг (қайин, бук, ёнғоқ, клен, каштан, чинор, терак ва ҳ.к.) юпқа шпонидан тайёрланади. Қалинлиги 0,8, 1,0, 1,2 ва 1,5мм бўлади. Арраланган фанералар ҳам бу турга киради. Узунлиги – 300-1000мм, эни 80-200мм. Рандаланган фанералар бинонинг ички қисмини пардозлашда ёғоч элементларини (панел, шип, эшик ва ҳ.к.) қоплаш учун ишлатилади. Фанера юзасини қоплаш текстура ва рангни танлаш билан бошланади. Бунда елим қиздирилган юзага сепилади. Шпонлар ўзаро юқори босимда ёпиштирилади. Ёғочсимон композицион ашёлар Кенг маънодаги композицион ашё тушунчаси ўз ичига табиий ашёларни олади, ёғочсимон композицион ашёлар деб, ёғоч ёки унинг бўлаклари битта ёки бошқа бир нечта компонентлар (металл, полимер, минерал) дан ташкил топган улар ўзаро кимёвий ёки механик равишда бириккан ашёларга айтилади. Ёғочсимон композитда компонентлар орасидаги бўлаклар чегараси ташқи ва ички юза бўйлаб ўтиши, яъни ёғоч толалари юзасидан ўтиши мумкин. Ёғочсимон композитлар ишлаб чиқариш дунёда ҳар 11 йилда икки баробар ошмоқда, аммо ҳом ашё заҳирасининг камайиши ўсмоқда. Ашёшунос олимлар -“Арзон ҳом-ашё вақти ўтди” деган фикрда. Бу шароитда ёғочсимон ашёларга алоҳида эътибор берилмоқда. Дунё ўрмонларининг қаттиқ биомассасининг ўсиши йилига 50 млрд. т, саноат ёғочи ўсиши 3,5-4 млрд. т/йил, дунё бўйича ёғоч етиштириш эса 1,1-1,3 млрд. т/йил га ўсишини башорат қилмоқдалар. Бутун ўрмон массивининг 7,5% и

ёғоч ашёлари сифатида ишлатилади. Аммо ёғоч ишлаб чиқариш “чиқинди” ларидан эса 30% ёғоч буюмлари ишланади. Ҳозирги кунда дунёда 330-1200 млн. т (тахминан 660-2400 млн.м 3 ) ёғоч “чиқиндилари” чиқади. Улардан пўлат алюминий ва пластмассалардан олинадиган жами маҳсулотларига тенг ёғоч, композицион ашёлар тайёрлаш мумкин ёғочсимон композитларга келажак ашёлари мақомини бериши мумкин. Ёғочсимон пластиклар – ёғочли ашёларни босим остида қиздириб қайта ишланган буюмлардир. Ёғочсимон пластиклар қуйидагиларга бўлинади: 1) Зичланган ёғоч (пластификацияланган); 2) Ёғоч- қатламли пластиклар; 3) Ёғоч шохлари, чўпларини боғловчи асосида зичлаб ишлангани; 4) Зичлаб ишланган ёғочсимон плиталар: 5) -ёғоч толали плита;( ДВП-древесно- волокнистая плита) 6) -ёғоч- қириндили плита; ( ДСП-древесно-стружечная плита). Асосан, хўл, қуруқ ва ярим қуруқ усулларда кўп қўлланилади. Нам усул сув муҳитида қуритилмаган ёғоч-толали массадан гилам шакллантириш ва нам ҳолатда (60-70%) сақланган гиламдан олинган алоҳида бўлакларни қиздириб зичлаш ва кесиб олишга асосланган. Қуруқ усул -ҳаво муҳитида қуритилган ёғоч толали гиламни 5-8% намликка эга бўлакларни қиздириб зичлашга асосланган. Ярим-қуруқ усул ҳаво муҳитида қуритилган ёғоч толали гиламни 16-18% намликка эга бўлакларни қиздириб зичлашга асосланган. Плиталар тайёрлаш жараёнида, ёғоч қириндилари майдаланади ва толаларга айлантирилиб гилам шаклланади. Гилам бўлакларга бўлинади. Қуруқ бўлаклардан зичланган плиталар ишланади. Нам бўлакларни зичлаб каттиқ ёки ярим-қаттиқ плиталар олинади.толасимон плиталар ишлашда майдаланган ёғоч толали массага плитани сувга чидамли бўлиши учун турли эмульсиялар (парафинли, смолали, ёғли) ва чўктирувчилар (олтингугуртли алюминий) қўшилади. Қаттиқ ва ўта қаттиқ плиталар 5-7% гача (масса бўйича) намликда, 150-170 о С ҳароратда қиздирилади. Ўта қаттиқ плиталар

ўртача зичлиги 950 кг/м 3 ; қаттиқ плиталарники 850кг/м 3 дан; ярим-қаттиқ 400кг/м 3 дан кам эмас. Плиталар ўлчами (мм) да узунлиги 1200-3600 гача, эни 1001800, қалинлиги 3-8.ёғоч қиринди плиталар сифатининг энг муҳим ҳоссаси унинг намланувчанлигидир. Синаб кўрилаётган наъмунанинг 24 соат сувда шишиши кўрсатгичи қаттив ва ярим-қаттиқ -20% дан, ўта қаттиқ учун эса 12% дан ошмаслиги керак. Сув шимувчанлиги ўта қаттиқ плиталар учун 15%, қаттиқ 30%, ярим-қаттиқ 40% га тенг бўлиши керакбезакли ёғоч қиринди плиталарни ўтказувчанлик кўрсатгичи муҳим аҳамиятга эга. Бундай плиталарни иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти (Вт/м о С) 0,06 дан, изоляцион безакли плиталар учун эса 0,8 дан ошмаслиги керак. Қаттиқ ёғоч толасимон плита (ДВП) ларни қурилиш конструкцияларда ишлатишда уларни қаттиқлиги ва емирилиш кўрсаткичлари алоҳида аҳамиятга эга. Ёғоч толасимон плиталар ишлаб чиқаришда боғловчи ва қўшимчалар сифатида фенолоформальдегид ва мочевино-формальдегид полимерлар ишлатилади. Бундан термореактив синтетик смолалар юқори ҳарорат ва босим остида қотади. Қотиш реакциясини тезлаштириш учун турли катализаторлар қўшилади. Қотган смола эримайди, қайта қизитилганда юмшамайди. Смола сарфи одатда плита оғирлигининг 3% ини ташкил қилади. Плитани намланмаслиги учун, мум (воск) парафин, церезин, озокеритларни ишлатиш мумкин. Уларнинг плиталардаги миқдори оғирликнинг 1% дан ошмайди, чунки бу моддалар толалар орасидаги ёпишувчанлигини юмшатиб, плиталар зичлигини камайтиради. Нозик ёғоч толани боғловчи смолалар билан қориштириб олинган дисперсли суюқлик олиш учун эмульгаторлар сифатида зич молекулали кислоталар “олеин, стеарин, польметин” ишлатилади. Плитани оловбардош бўлиши учун эмульсияга антипиренлар қўшилади. ДСП нинг асосий ўлчамлари (мм) ясси прессланган плитанинг узунлиги 2500-3500; эни 1220-1750; қалинлиги 10-25; экструзион усулда ишланганини узунлиги 2500, эни 1250; қалинлиги 15-52.

ДСП нинг физик-механик хоссалари унинг зичлиги шакли ва ёғоч заррачалари ўлчами, боғловчи миқдори ва сифатига боғлиқ. ДСП нинг физик-механик хоссалари: намлиги 8%, сув шимувчанлиги 12-88%, иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти 0,06-0,22 Вт/м о С, иссиқлик ютувчанлиги 1,7- 1,9 кДж/(кг∙к) шишиши (24 соатда) қалинлиги бўйича 5-30%; плиталарни перпендикуляр ҳолати чўзганда мустаҳкамлик чегараси-2,5-4 кг/см 2 . Ёғоч кукуни асосида ишланган МДФ МДФ –(анг.Medium Density Fiberboad) 6/17-расм ёғоч толали унни юқори босимда ва ҳароратда зичлаб ишланган плитасимон ашё. Боғловчи модда сифатида меломин қўшилган карбомид смоласи ишлатилади. МДФ ишлаб чиқаришда Хитой дунёда биринчи ўринда туради. МДФ ни ишлаб чиқариш жараёнида қоришмага унинг оловга бардошлилигини ошириш мақсадида қўшилмалар қўшилади.МДФ деярли камчиликлардан ҳоли. Жумладан, соғлиқ учун зарарсиз, ДСП га нисбатанмустаҳкамлиги 1,8-2,0 баробар катта, зичлиги эса 600 кг/м 3 дан ошмайди. Қамич – энг арзон маҳаллий қурилиш ашёсидир. Европа давлатларида бундай ашёдан дала ҳовли уйлари, чорвачилик бинолари учун деворбоп блоклар ва панеллар, иссиқликни кам ўтказадиган ашё ва буюм ишлаб чиқаришга қизиқиш ошмоқда. Масалан, Венгрияда 2400 га майдонга экилган маҳсус қамичдан деворбоп блоклар ишлаб чиқариш йўлга қўйилган (“Хордабоув” корхонаси). Бугунги кунда қамични, ҳатто томни ёпишда ишлатиладиган шифер ва туника ўрнига ишлатиш мумкин. Қамич ишлатилган чорвачилик фермалардаги қорамолни сут бериши ошганлиги амалиётда тасдиқланди. Ёғочдан архитектура шаклларини яратиш ХХ асрда ёғоч архитектурасида юқори мустаҳкамликга эга бўлган синтетик елимларнинг яратилиши ривожланиш учун туртки бўлди. Ёғоч асосида елимланган ашёлар олишга имконият туғилди, янги архитектура шакллари ва эстетика пайдо бўлди, натижада ёғочнинг ишлатилиш кўлами кенгайди. Ёғоч саноат ва қишлоқ хўжалиги биноларида юк кўтарувчи ва

тўсувчи ашёлар сифатида кенг қўлланилабошлади. Ёғочдан тайёрланган конструкциялар хозирги кунда хам кўплаб ишлатилмоқда. Ўрта Осиёда ёғочдан қурилган синч деворли бинолар қуриш ўзига хос тарихга эга. Бундай биноларнинг мустахкамлигизилзилабардошлик талабларини тўла қондиради. 6.22-расм Ёғоч синчли турар жой бино. Синч оралари ғишт ва бошқа иссиқликни сақловчи ашёлар билан тўлғизилади. Бундай бинолар асосан бир ёки икки қаватли биноларни қуришда кенг ишлатилади. Елимланган ёғоч буюмлар юқори мустаҳкамлиги, енгиллиги, биологик чидамлилиги, иқтисодий самарадорлиги яхши бўлгани учун архитектура композицияларини олишда кенг қўлланила бошлади. Архитектура санатида янги эстетика пайдо бўлаётгани нафақат архитекторларни, балки қурувчи мутахассисларнинг хам эътиборини тортди. 1906 йилда Германиялик ёғоч устаси Отто Хетцер елимланган эгилган ёғоч конструкциялар яратиш борасида биринчи патентни олган. Шундан кейин кўпчилик мамлакатларда елимланган ёғоч конструкциялар — тўсин, равоқ, ром, ферма ва бошқа фазовий конструкциялар яратилган. Елимланган ёғоч тахталар саноат, транспорт, савдо, спорт ва шу турдаги иншоотларнинг том конструкцияларида кўплаб ишлатилмоқда. Елимланган ёғоч томларнинг турлари 6.22-расмда, елимланган фазовий конструкцияларнинг кўриниши 6.23-расмда, елимлаб эгилган ёғоч тахталардан зинапоялар қуриш эса 6.24-расмда кўрсатилган. 6.23-расм.Елимланган фазовий ёғоч конструксия. Хозирги кунда кўпинча бино ва иншоотларнинг юк кўтарувчи қисмлари бетон ва темирбетон элементларидан

қурилмоқда. Бироқ ёғочнинг кўриниши, эстетик хоссалари ва мустаҳкамлиги архитектура шаклларини тайёрлашда кенг фойдаланилмоқда. Хоналарнинг интеръерларида ёғоч алоҳида ўрин тутади. Жумладан, уни бадиий декоратив безашда ёғоч ўймакорлиги маҳсулотларидан кенг фойдаланилади. Бунда асосан ёғочнинг текстураси ва ранги сифатли буюмлар олишда муҳимдир. Ҳар бир ёғоч тури ҳар хил текстурага ва табиий рангларга эга. Лекин табиий ҳолатда ишлатилганда унинг ранги ўзгариши мумкин. Масалан, тайёрланган ёғоч тахтанинг ранги оқ бўлса, маълум вақтдан кейин у сарғайиб бориши мумкин ва ҳ.к. Архитектура композицияларини тайёрлашда ёғоч усталари турли рангдаги ёғоч жинсларни ишлатиши натижасида ҳар хил рангли буюмлар тайёрлаши мумкин. Замонавий уйларни декоратив безашда ва эстетик кўринишини яхшилашда бундай усулда тайёрланган ёғоч буюмлари муҳимдир. Масалан, 6.24-расмда эгилган ёғочдан ясалган винтсимон зина кўрсатилган. Ёғоч ўймакорлиги мутахассислари томонидан ясалган элементлар қурилаётган уйларнинг фасадларида кўплаб ишлатилмоқда. Бунда ишлатилаётган ёғочнинг табиий ранги бир хил бўлиши лозим. Акс холларда лок ва бўёқ ашёлари билан уни қоплаш зарур бўлади. Шунинг учун хозирги вақтда ашёларни табиий холатда ишлатишга кўпроқ эътибор қаратилган. Ёғоч буюмларни пардозлаш. Ёғоч ашёларининг эстетик хусусиятлари кўринишини яхшилаш учун, аввало унинг юзасини пардозлаш усулига боғлиқ. Ёғоч ашё юзасини безакли пардозлашда унинг текстураси намоён бўлади. Бундай пардозлашнинг асосий босқичларига ёғоч юзасини тайёрлаш, қоплама яратиш ва уни чиройли қилиш киради. Асосий пардоз қопламани чиройли қилиш, силлиқлаш ёки текислаш билан амалга оширилади. Ёғоч юзаси асосан қум қоғозлар билан силлиқланади. Пардоз локи қўлда ёки сепиш ускунасида сепилади. Бу жараёнда ойнадай ялтироқ юза олинади ва лок қатлами текисланади.

Безакли пардозлашда ёғочнинг ранги ва текстураси яширинади. Бундай пардозлаш баъзи игна баргли ва арзон япроқли ёғоч жинсларидан эстетик хусусиятлари билан кескин ажралмайдиган ёғоч қириндили ва ёғоч толали плиталар тайёрлашда ишлатилади. Шунингдек, безаксиз пардоз ёғоч ашёларининг юзасини зарарли муҳит таъсиридан яхши ҳимоялайди (6.25расм). 6.25-расм. Ёғочни безаксиз пардозлаш қопламасининг тузилиши: а-лок-бўёқ қоплама; б, – юпқа пардали; г-аралаш. 1-грунтовка; 2-бўёқ; 3- яхлит шпатлевка; 4-ҳомаки шпатлевка; 5-ёғоч; 6- безаксиз юпқа парда; 7-елим. Безакли фанера билан пардозлашда унинг юзасига безакли қоғоз қатлами ёки пластик юпқа гулли парда ва шу каби безаш учун мўлжалланган безакли фанера плита ашёлари ишлатилади. Ҳар хил қалинликдаги қоғоз қатламли пластиклар елим билан шимдирилган қоғозларни ҳарорат таъсирида фанера юзасига зичлаш усулида олинади. Юза қатламига қўйиладиган қоғоз турли эстетик кўринишга (ранг, расм) эга бўлади. Безакли фанера юзасига ёпиштиришда СФЖ-3011 маркали елим ишлатилади. Шунингдек безакли фанера олишда бакапит парда манзарали қоғоз ва шимдириш учун мочевина ёки мел меламинаформальдегид смолалари қўлланилади. Безакли фанера ўлчамлари: узунлиги 1830-2440 мм, эни 1220-1525мм, қалинлиги 3-6мм га тенг. Ашёларни ёғочга ўхшатиб пардозлашда юқори эстетик хусусиятларга эга бўлган ёғоч жинслари ишлатилади. Ёғочга ўхшатиб пардозлашда ёғоч қириндили плита, ёғоч толали плита, фанера, шпон ва шу кабилар асос сифатида ишлатилади. Ўхшатиб пардозлаш турларига – бўяш, расм солиш ва

текстурали қоғозлар билан қоплаш киради (6.26-расм). 6.26-расм. Ёғочга ўхшатиб пардозлаш турлари: а-грунт фонидаги қоплама; б-парда қоплама. 1-лок қатлами; 2-расм; 3-буёқ (ҳомаки) фони; 4-шпатлевка; 5- ёғоч; 6текстурали қоғоз; 7-елим. Ёғочли мозаика. Ўхшатиб пардозлаш текстураси босма (печат) усулида безак берилиши ҳам мумкин. мозаика услубида пардозлашнинг ўзи ноёб (оригинал) усулдир, лекин бир жинсли ёки турли ашё заррачаларидан тайёрланадиган нақшли ёки мазмунли кўриниш ва ўймакорлик кўп мехнат талаб этади Ёғочли мозаиканинг кўп тарқалган турларига – инкрустация, интарсия, маркетри, блокли мозаика киради. Инкрустация бу бир сатҳда ашё юзасидан маълум шаклларни қирқиб олишдир. Инкрустация жараёни мураккаб ва кўп меҳнат талаб қилади. Ёғочни ёғоч билан инткрустация қилиш интарсия деб юритилади. Бунда пардозланаётган юза қирқувчи асбоб ёрдамида ўйилади ва тайёрланган ёғоч пластинка ўйилган юзага елим билан ёпиштирилади. Унинг юза қисми силлиқланади ва жило берилади. Мозаика учун ишлатиладиган шпон бўлаги маркетри деб аталади. Қуйидаги 6.27-расмда ҳар усулларда ишланганёғоч мазаика турлари кўсатиган. Маркетри усулида иш бажарилаётганда шпон фони танланади, унга елимланган қоғоз қопланади ва у пардозланаётган буюм юзасига ёпиштирилади. 1 2 Ёғочни

3 6.27-расм. Ёғоч мазаика турлари.1-Маркетри – мозаика нақши 2-Блокли мазаика, 3-ўймакорлик нақши. Блокли мозаиканинг асосини яратишда берилган расм бўйича блоклар елимланади. Кейин блоклар кўндаланг кесими бўйича қирқилади (6.27- расм) . Олинган пластинкалар ёғоч буюмлар юзасига елимланади. Уларнинг турли кўринишларига ёғоч ўймакорлиги киради ва текис юза фони қирқилиши натижасида ўйилган турли шакллар ҳосил бўлади. Замонавий уймакорлик технологияси бу ускуналарнинг автоматик жараёнларни компьютерда бошқаришдир. Қимматбаҳо ёғоч жинсига ўхшатиб пардозлаш. Ёғоч юзаси тозаланади ва текисланади, кейин ўхшатилаётган ёғоч жинси рангидаги мойли бўёқ суртилади. Бўёқ қотгандан кейин унга қуюқ бўёқ суртилади. Бу бўёқ ўхшатилаётган ёғоч жинси расмини берувчи тароқ билан сидириб ташланади. Тароқ билан ажратиш дағал бўлиб қолса, расмга қўлда чўтка билан ишлов берилади. Расм бўйича тушларни ёйиш флейц билан амалга оширилади. Ёғоч текстурасини туширишнинг бошқа усулига резина ўқлоқ билан туширилган из киради. Шунингдек, из силлиқланмаган ёғоч тахтадан ҳам туширилиши мумкин. Кейинчалик бу изга қўлда ишлов бериб тузатишлар киритилади. Аэрография ёғоч юзасини пардозлашда қўлда қимматбаҳо ёғоч кўринишида ишлов беришнинг ривожланган усули. Бунда аэрограф сепиш асбобидан фойдаланилади. Бўёқ пардозланаётган юзага 0,4-1,2мм тешикдан 1,5-2атм босимда ҳаво оқими билан сепилади. Тасмали, учқун ва ола-чипор (ёнғоқ, қизил ёғоч, чинор) текстураларни ҳосил қилишда аэрограф усули қулай. Ёғоч чиқиндилари асосидаги ашёлар

Ёғочни қайта ишлаганда фақат механик усуллар (арралаш, рандалаш ва ҳ.к.) қўлланилади. Юқори ҳароратда қуритиш, шимдириш, майдалаб зичлаш каби мураккаб технологик жараёнлардан кейин, ундан ашёлар ёки буюмлар тайёрланади. Кўпгина плита шаклидаги қурилиш ашёларининг асосий таркибини ёғоч қириндиси, қипиғи, пайраҳаси ёки ғўлаларидан шилинган юпқа шпонлар ташкил этади ва улар асосида композитлар ишлаб чиқарилади. Бундай ёғоч ашёларнинг физик-механик хоссалари ва зарарли муҳитга чидамлилиги бўйича табиий ёғочдан тубдан фарқ қилади. Табиий ёғочларни қайта ишлаш усулларига қараб зичланган, шимдирилган қатлам қилиб ёпиштирилган, ҳамда ёғоч пластиклар, ёғоч қиринди ва ёғоч толали плита хилларга бўлинади. Қурилишда ишлатиладиган ёғоч чиқиндилари асосидаги ашёларнинг хоссалари ва ишлатилиши ҳақидаги маълумотлар: Фибролит. Ёғоч чиқиндилари (қипиқ, пайраха ва х.к.) ва магнезиал боғловчи (каустик магнезит ёки доломит) ни қотирувчи магний хлорид эритмаси билан қориштириб 0,04-0,05 МПа босимда зичлаб 150-200 о С ҳароратда қуритиб олинадиган иссиқлик изоляция ашёси. Д300, Д350, Д400 ва Д500 маркалари мавжуд. =0,3-0,5 г/см 3 . Сувга чидамсиз. =0,10-0,15 Вт/м о С. Акустик ва иссиқликни кам ўтказадиган ашё ”қуруқ сувоқ”-фанера сифатида ишлатилади. Ксилолит. Фибролит таркибга қўшилма сифатида асбест (зарбга чидамлилигини оширишда) трепел, кварц қуми, тальк ишлатилса полбоп ксилолит ашё хосил бўлади. 1000 о С гача ёнмайди. Ишқаланишга чидамли, чиримайди. Яхши ёпишади. Қуруқ усулда зичланган ксилолит плиткаларни R сиқ =85 МПа гача, =1,0-1,5 г/см 3 , W=2,1%, =0,16-0,48 Вт/м о С. Ксилолит пол учун энг мустахкам ва тоза чиройли ашёдир. Цемент қириндили плита. Ёғоч қириндини ёки қишлоқ ҳўжалиги чиқиндилари, цемент, кимёвий қўшилмалар ва сув аралашмаси 2,5-3 МПа

босимда зичлангангандан кейин иссиқ-нам шароитда ишлов берилиб олинади. Ўлчами 1200х3000 – 600х1600 мм, қалинлиги 12-40 мм га тенг. =1100-1300 кг/м 3 . Rэг=8-12 МПа. Пардозлашда, қолашда, бетондан тайёрланган конструкцияларда ечилмайдиган қолиплар сифатида ишлатилади. Мозайкала паркет тахта Узунлиги 300 см, эни 15 см ли паркет тахталар ва қаттиқ қоғозга ёпиштирилган йиғма мозаика паркетлари мавжуд. ПД1-Б маркали паркет тахтани шартли ўлчами 200х15х2400мм га тенг. Иккиламчи ёғочлардан, қалинлиги 2,6-5,0 см гача бўлган плиталар ишланади. Елимга казеин+цемент ва сувга чидамли фенолформальдегид ишлатилади. Намлиги 610% дан ошмаслиги керак. Елимланган паркет тахтачани кўчириш учун 0,6 МПа дан кўп куч сарфланади. Тўсин, полбоп паркет ва “Т” шаклидаги елимланган тўсинлар сифатида ишлатилади. Пардозбоп ёғочнинг чидамлилигини ошириш усуллари Ёғоч буюмлар ва конструкцияларнинг чидамлилигини оширишнинг осон ва арзон усули - қуритишдир . Табиий усулда қуритишга кўп вақт кетади. Игна баргли ва ясси баргли дарахтлар қалинлигига ва сортига кўра Ўзбекистон шароитида эса 6-7 ой кетади. Сунъий қуритиш усулида ёғоч ашёлари камераларга киритилади ва иссиқ ҳаво ёки юқори частотали ток ёрдамида қуритилади. 6.30-расм. Ёғоч қуритиш камерасида нам ва қуруқ ҳаво иркуляцияси. Ёғочни юқори частотали ток билан қуритиш учун 2, 4 ёки 6 та тўрсимон электродлар

ёғоч сиртига ўрнатилади ва генератордан ток юборилади. Ўзгарувчан ток ёғоч танасига ўтиб, иссиқлик энергиясига айланади ва уни қуритади. Бу усулнинг юқоридагилардан афзаллиги шундаки, бунда ёғоч тез ва бир меъёрда жуда сифатли бўлиб қурийди. Унда ёрилиш, буралиш каби нуқсонлар пайдо бўлмайди. Юқорида айтилган усуллар билан қуритилган ёғочдан тайёрланган буюмлар бўялади ёки уларга иситилган алиф мойи шимдирилади. Ёғочда чириш касалликларини туғдирувчи замбуруғларни заҳарлашда антисептик моддалар ишлатилади. Натрий фторид - оқ рангли кукунсимон, сувда эриши қийин бўлган ҳидсиз моддадир. Натрий фторид 3 ва 4,5 фоизли эритма сифатида бинонинг ички қисмига ишлатиладиган ёғоч конструкцияларни шимдиришда ишлатилади. Кремний кукуни . Хоссаларига кўра у фторли натрийга ўхшайди. Шу сабабли улар 1:3 нисбатда аралаштирилади ва иссиқ сувда эритилиб ёғоч буюмларга шимдиришда, ёғоч сиртига суриш учун кетадиган силикат пасталар тайёрлашда ишлатилади. Мис купороси СиSО45Н2О - оддий оқ рангли, замбуруғлардан муҳофаза қилишда энг яхши антисептик модда ҳисобланади. Мис купоросини 28-30 0 С ли сувда эритиб, 10% ли эритма тайёрланади. Динитрофенолат натрий сувда эритилган ҳолатда ишлатилади. Динитрофенолат натрий эритмаси суртилган ёғоч сариқ рангга айланади. У ёғоч конструкцияларда темир қисмларни ҳам занглашдан сақлайди.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Қосимов Э.К. Ўзбекистон қурилиш ашёлари. Ўқув қўлланма. Тошкент. “О” АЖБНТ” маркази, 2003 й. 2. Ҳамидов ва б. Қурилиш материаллари, буюмлари ва металлар технологияси. Дарслик. “Шарқ”, Тошкент , 2005 y. 3. Хамидов А. Қурилиш материаллари, буюмлари ва металлар технологияси фани таълим технологияси (ўқув-услубий мажмуа), НамМПИ.2012 й. 4. Ҳамидов А. Ризаэв Б. Мадумарова Х. Қурилиш материаллари фани машғулотларини интерфаол стратегиялар қўллаб ўтиш учун методик ишланмалар. Нам МПИ, 2005 – 2013 йиллар. 5. Ҳамидов А., Ризаэв Б., Мадумарова Х. Қурилиш материалларидан тажриба ишларини бажариш учун услубий кўрсатмалар тўплами. НамМПИ.2012 йил. 6. Попов Л.Н. Қурилиш материаллари ва буюмлари фанидан лаборатория ишлари Т. 1992й. 7. htt’://dwg.ru/bor/S20.

O'xshashlar

Ёғоч материаллар

Пластмасса ашёлари

Пардозбоп сопол ашёлари

Бўёқ ва лок ашёлари

Пардозбоп пластмасса қурилиш ашёлари