Магистрал ва сув тарқатиш тармоқларидан фойдаланиш - Arxitektura - Referatlar

Магистрал ва сув тарқатиш тармоқларидан фойдаланиш

Yuklangan vaqt:

02.02.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

137.65234375 KB

Ko'chirib olish

Магистрал ва сув тарқатиш тармоқларидан фойдаланиш Режа: 1 Сув таьминоти тармоқларини фойдаланишга қабул қилиш 2 Магистрал ва сув ўзатувчи тармоқларни синовдан ўтказиш 3 Босим ростлаш қурилмаларини фойдаланишга қабул қилиш

Сув таьминоти тизими деб аҳоли, саноат корхоналари ва бошқа истеъмолчилар учун, сувни манбадан олиш, тозалаш, зарарсизлантириш, сақлаш, узатиш ва тарқатиш учун мўлжалланган мухандислик тармоқлари ва иншоотларидан иборат мажмуага айтилади. Тозаланган ичимлик ва техник сувларнинг сифат кўрсатгичлари [4] талабларини қондириши зарур. Сув таьминоти тизимидан фойдаланиш хизмати тизимдаги тармоқлар, иншоотлар ва қурилмалар ишини узлуксиз равишда, ишончли ва самарали ишлашини таъминлаши, лаборатория – ишлаб чиқариш назоратини ўрнатиш керак. Шунингдек сув таьминоти тизимидаги объектларни қурилиши, капитал таъмирланиши ва реконструкция ҳамда уларни ишга тушириш даврида техник назорат олиб боришшарт. Соҳани ривожлантириш учун тармоқва иншоотлар ишини доимий равишда ўрганиб бориши, истиқболли ривожланиш режалари тузиши лозим. 1. Сув таьминоти тармоқларини фойдаланишга қабул қилиш Сув таьминоти тармоқ ва иншоотларини ишга қабул қилиш амалдаги меъёрий хужжатларда белгиланган тартибларда олиб борилади. Ташқи сув ўтказгичларини гидравлик синови ҳамда уларни ишга қабул қилиш [19] талаблари асосида амалга оширилади. Иншоотларни ишга қабул қилиш ишчи ва давлат комиссиялари томонидан амалга оширилади. Тармоқларни ишга қабул қилишда ёпиқ ишлар далолатномалари текширилади, барча кузатишга имкон бўлган қувур, тугун ва қудуқлар ташқи кўрикдан ўтказилади. Кўрик даврида қувурларни ётқилиш чуқурликлари, иншоотларнинг ўлчамлари, қувурлардан ҳаво чиқиш ёки уларнинг тўлиқ бўшатишйўлларини лойиҳага мослиги, сув ўтказгичларни гидравлик синови, уларни ювиш ва зарарсизлантиришдалолатномалари текширилади. Сув таъминоти қувурларининг максимал оғиши режада ±100 мм, профилда эса ±30ммдан ошмаслиги керак. Ётқизилган қувурлар мустаҳкамли ги ва герметикли ги гидравлик синаш йўли билан текширилади.

Синовдан олдин қувурнинг ички қисми ҳар хил бегона жисмлардан тозаланиши ва ювилиши лозим. Тармоқларни ювиш гидравлик, гидропневматик ва механик усуллар ёрдамида бажарила ди . Гидравлик синов сионв ишлари икки босқичда олиб борилади : биринчи босқичда қувур ярим кўмилган пайтда, иккинчи босқич эса қувур тўлиқ кўмилга н да унга сув солиш йўли билан амалга оширилади. Сув узатиш ва тарқатиш тармоқларидан фойдаланиш хизмати қуйидаги масалаларга қаратилиши керак: • сув таьминоти тармоғини қўрикдан ўтказиш; • ёнғин гидрантлари ва тармоқдаги арматураларни кўрикдан ўтказиш ҳамда таъмирот; • тармоқлардаги сув босимини манометр ёрдамида ўлчаб туриш; • фланецларни улаш ва ечиш ишларини олиб бориш; • чуян қувурлар тирқишларини цементли қоришма аралашма билан беркитиш; • қиш мавсумида ёнғин гидрантларини ва тармоқдаги арматураларни музлашдан сақлаш тадбирларини олиб бориш; • тармоқлардаги музлаган қувурлар ва арматураларни эритиш; • суғориш жумракларини очиш ёки ёпиш; • тармоқларни, биноларга кириш қисмидаги қувур, арматура ва сув ўлчагичлар ишини назорат қилиб туриш • қудуқларни таъмирот и ва қудуққопқоқларини алмаштириш; • қудуқларни лойдан тозалаш; • сув тарқатиш иншоотлари атрофини қордан ва муздан тозалаш; • сув ўлчагичларини таъмирот и ва уларни кўриқдан ўтказиш. Сувтаьминотитармоқларигахизмат кўрсатувчи ишчиларни сони сув узатувчи тармоқларни узунлигига, тармоқдаги иншоотлар сонига ва бошқа маҳаллий шароитларга боғлиқ бўлиб, 1жадвал асосида аниқланади. 1-жадвал

Сувтаьминотитармоқларигахизмат қўрсатадиганишчиходимларнингмеъёри Сув таьминоти тармоқлар ин и узунлиги, км,гача Ишчила р сони, нафар Сув таьминоти тармоқлари н и узунлиги,км ,г ача Ишчила р сони,на фа р Сув таьминот и тармоқла ри ни узунлиги, км, гача Ишчил ар сони,нафа р 12 15 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 3,0 3,6 4,9 6,1 7,3 8,5 9,7 10,9 12,2 13,3 14,5 15,7 16,8 18,0 19,2 20,3 21,5 22,7 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250 260 270 280 290 300 310 320 23,8 24,8 25,8 26,7 27,7 28,7 29,6 30,6 31,6 32,5 33,5 35,5 36,4 37,4 38,4 39,4 40,4 330 340 350 360 370 380 390 400 410 420 430 440 450 460 470 480 490 500 41,3 42,3 43,3 44,3 45,3 46,2 47,2 48,2 49,2 50,2 51,1 52,1 53,1 54,1 55,1 56,0 57,0 58,0

ИЗОХ: Ишчилар сони 500 км гача бўлган тармоқлар учун берилган, ортиқча ҳар 1км тармоқ учун 0,11 нафар ишчи меъёри қўшилади . Шаҳар сув тармоқларини участкаларга ажратишда, тармоққа йўналиш танлаш даврида, тармоқни узунлиги 300-350км дан ошмаслиги ҳамда энг узоқ жойлашган нуқталарни орасидаги масофалар10 км дан кўп бўлмаслиги талаб қилинади. Сув узатиш тармоқларини режавий–даврий кўриклардан(РДК) ўтказиш ва таъмирот(РОТ) ишлари 2-жадвалга асосланиб олиб борилиши зарур. 2-жадвал Сув узатиш тармоқларида режавий–даврий қўрикдан ўтказиш ва таъмирот ишларининг мазмуни Бажариладиган ишларнинг номлари Ишнинг таркиби Ишни бажариш муддатлари Тармоқни қўриқдан ўтқазиш Тармоқдаги ускуналар сони ва ҳолатини кўрикдан ўтказиш, тармоқлардаги носозликларни аниқлаш. Икки ойда бир марта Тармоқдаги арматура ва ускуналарни кўрикдан ўтказиш Тармоқдаги арматураларни, қудуқларни, зулфин,ёнгин гидрантлари,хаво қўйгич ва бошқа ускуналарни техник ҳолатини кўрикдан ўтказиш Бир ойда бир марта Қайнамаларни техник ҳолатини кўрикдан ўтказиш Сув ўлчагичлар ёрдамида қайнамалардан сизиб чиқаётган сув миқдорини текшириш Бир йилда бир марта Йўл тагидан ўтказилган (тунеллардан) тармоқларни кўрикдан Темир ва автомобил йўлларитагидан ўтказилган сув узатиш тармоқлари ва Бир йилда бир марта

ўтказиш. қурилмаларини кўрикдан ўтказиш Сув узатиш тармоқларини бинога кириш қисмини техник кўрикдан ўтказиш Сув узатиш тармоқларини бинога қириш қисмининг техник ҳолатини аниқлаш, қудуқлардаги зулфинлар, қувурлар, сув ўлчагич тугуни; объектни сув таьминоти тизимини ва ички сув тармоғидаги сизиб чиқиш ҳолатларини кўрикдан ўтказиш Икки ойда бир марта Қўча сув тарқатгичларини кўрикдан ўтказиш ва текшириш. Қўча сув тарқатгичларини кўрикдан ўтказиш ҳамда уларни ростлаш Бир ойда бир марта Сув тармоқларини ишлаш тартибини тадқиқ қилиш. Сув тармоқларидаги эркин босимини маълум нуқталарга ўрнатилган манометрлар ёрдамида ўлчаш. Текшириш икки ёки уч ойда бир марта Сув тармоқларини ювиш Сув узатиш тармоқларини ювиш Маҳаллий шароитларга боғлиқ ҳолда Сув таьминоти тармоқлари ва қурилмаларини музлашдан сақлаш тадбирлари. Тармоқдаги арматураларни иситиш, ички сув тармоқларни ва сув ўлчагич тугунини қишга тайёргарлигини текшириш Ҳар йили тўрт марта ва икки кварталда Ер ости сув хавзаларида захира сув миқдорини назорат қилиш. Ер ости тоза сув ва ёнғинга қарши сув сақлаш сиғимларидаги захира сув миқдорини назорат қилиш. Ҳар қуни

3-жадвал Сув тармоқларини жорий таъмирот ишларининг мазмуни ва сабаблар Объектнинг номи Жорий таъмирот сабаблари 1 2 3 Зулфинлар Гайкаларни қотириш ва беркитиш, болт ва зичлагичларни алмаштириш; қобиқларини ранглаш. Зулфинларни қисмларга ажратиш, тозалаш, ишлатилган қисмларни мойлаш; ишга яроқсиз ҳолда келган зулфинларни алмаштириш. Ёнғин гидрантлари Гидрантни ўрнатиш мосламасини таъмири, болтва зичлатгичларни алмаштириш, қобиқларни ранглаш Ишлатилган қисмларни алмаштириш, таъмирлаш; яроқсиз ҳолда қелган гидрантларни алмаштириш, янги ёнғин гидрантларини ўрнатиш 3-жадвалнинг давоми 1 2 3 Сув тарқатиш жумраклари Сув тарқатиш жумракларини жойида таъмирлаш; қобиқларини ранглаш Ишлатишга яроқсиз ҳолда қелган унсурларни алмаштириш ва таъмирлаш; темир бетон новларни таъмирлаш, майдонларга асфалт ётқизиш ва таъмирлаш; яроқсиз ҳолда келган сув тарқатиш жумракларини мукамаллашганларига алмаштириш ва жойида таъмирла

ш; шартлибелги кўрсатгичлариниўрнатиш. Вантузлар ва сақлаш клапанлари Болтларни, зичлагичларни алмаштириш ва ростлаш ишларини бажариш; ранглаш. Яроқсиз холда келган таъмирлаш, алмаштириш ва иш назорат қилиш; вантуз ва клапанларини тўлиқ алмаштириш. унсурларн и лашини сақлаш Сув тармоқларини бинога кириш қисмлари Таъмирга мухтож қисмларини таъмирлаш Сув тармоқларини бинога қисмларини яроқсиз ҳолда қувурларини алмаштириш; кириш келган кириш қисмидаги, қувурларни сув ўтказиш қобилятини тиклаш учун кимёвий, гидропиевматиқ ва механик тозалашни амалга ошириш; биноларни сув тармоғига улаш; сув ўлчагичларини алмаштириш; босимни ростлаш қурилмасини ўрнатиш;сув ўлчаш тугунини боғлаш ва жойлаштириш Сувтаьминотитармоқ л аринидайдиэлектр токларданҳимоя қилиш. Жорий таъмирот даврида қувурларда дайди электр токларини диаграммасини тузиш. Дайди электр токлар ва тупроқ коррозиясидан қувурларни ҳимоялаш. Марказий диспетчер Бошкариш Янги технологик тизимларни

пункти (М 3 ДП). пунктидаги ишора бериш ва автоматлаштириш ускуналарини алмаштириш. қўллаган холда марказий бошқариш пунктини модернизация қилиш ва қайта жихозлаш. Қувурлар ва тармоқлар. Қувурлар ва тармоқлардаги сувни исроф қиладиган жойларини муфталар, хомутлар ва пайвандлаш орқали беркитиш; битталик қувурларни алмаштириш Яроқсиз ҳолда келган тармоқлардаги қувурларни алмаштириш; бу қувурларни узунлиги 1км тармоқда 200 м ошмаслиги керақ. Сув таьминоти тармоқларидаги носозликларни бартараф қилиш; тармоқни кимёвий, гидропневматик ва механик усулда ювиш, тозалаш; қувурларни коррозиядан ҳимоялаш чораларини кўриш. Қувурлар ва камералар. Қудуқни яроқсиз ҳолатга келган қисмини таъмирлаш, чека ва люкларини таъмирлаш. Ишлаш муддати, тугаган қудуқлар арматураларини фасон қисмларни ва қопқоқларини таъмирлаш. алмаштириш; қудуқларни гидроизоляциясини тўлиқ тиклаш Қайнамалар ва сув чиқариш қурилмалари Қайнамаларни лойдан тозалаш; шувоқларини таъмирлаш; белгиларни ранглаш таъмирлаш ва алмаштириш Қайнамалар ва сув чиқариш қурилмаларини гидроизоляциясини тўлиқ қайта тиклаш; темирбетон қувурларни уланиш жойларини цементли қоришма ёрдамида беркитиш

4-жадвал Сув узатиш тармоқлари ва иншоотларини капитал таъмир ишлари мазмуни ва даврийлиги Объектнинг номи Иншоотларнинг номи ва иш турлари Йил бўйича даврийлиги Сув узатиш тармоқларидаги кузатув қудуқлари ва ускуналари Пўлат қайнамалар Таъмирот Чуян қувурлар Пўлат қувурлар Асбесцемент қувурлар Зулфинлар Ёнғин гидрантлари Сув таркатиш жумраклари Кузатув люклари Алмаштириш Зулфинлар Сув тарқатиш жумрақлари Ёнғин гидрантлари Қудуқларнинг люклари Гидропневматик усулда ювиш 20 15 10 5 4 4 10 20 10 20 20 3 Сув таьминоти тармоқларидан фойдаланишда ва ишлатишда қувурларнинг ички қисмини қўйқалардан тозалаш, ювиш ва зарарсизлантириш кўп мехнат сарф қилинадиган иш ҳисобланади. Қўйқаларни ҳосил бўлишини асосий сабаблари: • металларни коррозияга учраши ва темир оксидини Fе(OH) 3 ҳосил бўлиши; • қувур бўйлаб сув ҳаракатланганда механик аралашмаларни (қўм, гил, заррачалари ва бошқалар) қувурга ўрнашиб қолиши;

• темирбактерияларини ҳаёт фаолияти; • қувурларга темир ва калций тузларини ўрнашиб қолиши. 5- жадвал Сув узатиш тармоқларини ишлатиш жараёнидаги меъёрлар Бажариладиган ишларнинг номи Режавий меъёр Бригада таркиби,нафар Иш ҳажми кишисоат кишисоат 1 2 3 4 Тармоқларни ишчи ҳолатини сақлаш Тармоқни кўрикдан ўтказиш,км 0,6 1 13,3 Тармоқдаги арматураларни кўрикдан ўтказиш,жой 0,8 3 30 Тармоқни бинога кириш қисмини техник курикдан ўтказиш, жой. 2 3 12 1 2 3 4 Сув узатиш тармоқларини ювиш: - ҳалқасимон тармоқлар, қм - боши берк тармоқлар, жой - тармоқни бинога кириш қисми, жой 16 1 3 3 3 3 1.5 24 8 Сув узатиш тармоқларини музлашдан сақлаш тадбирлари: - тармоқдаги зулфинларни музлашдан сақлаш, жой - ёнғин гидрантларини музлашдан сақлаш, жой 0.5 0.5 3 3 48 48 Сув тарқатиш жихозларини текширувдан ўтказиш,жой 0.25 1 32 Қудуқларни ёпқичларини қордан тозалаш, жой 0.4 2 40 1 2 3 4

Қудуқларда газ миқдорини аниқлаш,жой 0.07 1 114 Режавий-огоҳлантирувчитаъмир Кўча магистрал сув қувурларини таъмири,км. 65 3 0.37 Тармоқларни бинога кириш қисмини таъмири. 4 3 6 Жорий таъмир Темирдан ясалган ва эмалланган тахтачаларни алмаштириш ва ўрнатиш, сони. 0.6 2 26.6 Зулфинларни тўлиқ таъмири: - бинога кириш зулфинлари 10 3 2.4 - тармоқлардаги 300ммгача, 12 3 2 - тармоқлардаги 300мм дан ортиқ, 24 3 1 Зулфинларни ўртача таъмири: - бинога киришдаги 3 3 8 - тармоқдаги 3.2 3 7.5 Сув ўлчагич кранларини таъмири 1.5 2 11 Ёнғин гидраантларини таъмири: - ён зулфинли 4 3 6 - ён зулфинсиз 7 3 3.4 Қудуқ қопқоғини алмаштириш 0.5 2 3.2 Қудуқ ёнидаги тупроқ чўкишларини кўмиш 3 3 8 Сувнинг таркибида хлорид ва сулфат ионларининг борлиги металларда коррозия жараёнини тезлаштиради. Сув таьминоти қувурларини тозалаш механик кимёвий ва гидропневматик усулларда амалга оширилади. Механик тозалаш усулида тозалагичлар ва юмшатгичлар қўлланилади. Кимёвий усулда тозалашда ишлов берилган 20%-ли кислоталар ишлатилади. Гидропневматик тозалаш усулида 1м 3 сувга 6м 3 ҳаво қушилиб суюқлик ҳосил қилинади ва қувур орқали ўтказилиб тозаланади. Тармоқларни босим остидаги ҳаво билан ювиш усули 200-500 м узунликдаги тармоқларда амалга оширилади. 6-жадвал Сув таминоти ва канализация тармоқларидан фойдаланиш ҳамда авария– тиклаш ишларида қўлланиладиган механизмлар рўйхати Механизмларни номлари Вазифаси Махсус автомашиналар ГАЗ- Авария таъмирлаш-тиклаш устохона

53,ГАЗ 5201,УАЗ-452 ва бошқалар автомашиналари (АТТМ) авария-тиклаш машиналари (АТМ) Э0-3322А, Э0-4121, ЭО-5015 русумли экскаваторлар ва бошқалар Тупроқ ишларини бажариш учун. Татра, Э0- 4010 шассисида тармоқларни текисловчи гидравлик эскаваторлар Авария рўй берганда ёки ерни текислаш учун. ЛЭТ-250, Д-521А (Т-180, Д2442(Т- 130М), ДТ-75 русумли булдозерлар Тупроқ ишларини бажариш учун ЭТИ-208-Т-130М тракторига ўрнатилган ва ЭТУ-165-МТ3-82 тракторига ўрнатилган асфалт кесувчи ускуналар; Асфалт ва бетонли қопламаларни қесиш учун Роксон туридаги СП-71-КЕ3 гидрозарба берувчи қурилмалар Шпунт ва свайларни қоқиш учун КРАЗ-258, КАМАЗ – 5410, МАЗ- 504, Кировец-701 оғир қурилмаларни ташувчи трейлерлар Экскаватор ва бошқа машиналарни керакли манзилга етказиш учун. ПВ-5 Дизел-компрессорлар Тупроқларгакўлёрдамидаишловберишучу н Ҳаракатланадиган ГАЗ-52, шассисида компрессорлар ЗИЛ- 130 Тупроқларгакўлёрдамидаишловберишучу н Электртехник лабараториялар Электр станцияларини ишини текшириш учун КО-50, ЗИЛ-150 автогил сургичлар ва бошқалар Қудуқларни тозалаш учун Автомобилларга ўрнатилган авария насослари ЗИЛ-150, ГАЗ-52 Сувни чиқариб ташлаш учун ВИХР-6 қурилмаси ёки Ду -300 қувурни Қувурларнинг ички қисмидаги ҳосил бўлган қуйқа ва чокмаларни

тозалайдиган снаряд гидродинамик усулда тозалаш учун ―Атлантик‖, ―Андижон‖автонасослари ва бошқалар Сувни чиқариб ташлаш учун МТ3-80, МТ3-82 сувни чиқариб ташлаш насослари Сувни чиқариб ташлаш учун Сув таьминоти тармоқларида авария рўй берганда, тармоқларнинг сув тарқатиш тартиби бўзилади. Носозликлар ва уларни бартараф қилиш бўйича бажариладиган ишлар 7-жадвалда келтирилган. 7-жадвал Сув тармоқларидаги носозликларнинг сабаблари ва уларни бартараф қилиш усуллари Носозликлар Бартараф қилиш усуллари Қувурларда бўйлама ёрилишлар пайдо бўлганда Катта бўлмаган бўйлама ёрилишларни бартараф қилиш учун, муфталар ва эгарчалар қўлланилади. Чуян қувурларда ёрилиш жойига 1кг оғирликгача бўлган болға билан зарба бериш орқали аниқланади; муфталар билан чуян қувурлар орасида эластик резиналар қўйилади, бу усул билан ёрилган беркитилади; ёрилишларнинг олдини олиш учун 3-4мм ли тешиклар қилинади; пўлат қувурларда ҳосил бўлган ёрилишлар пайвандлаш орқали бартараф этилади; пайвандлаш ишларини амалга оширишдан олдин, керосин билан ишлов берилади, 20-30 минутдан кейин тозаланади; ёрилишлар бор жойдан керосинлар томчи кўринишда сизиб чиқади Қувурларда тешикларнинг пайдо бўлиши Қувурларда пайдо бўлган тешикларнинг диаметри 25мм гача бўлса, пўлат ёки бронзадан ясалган тиқинлар ёрдамида амалга оширилади;

қувурларда пайдо бўлган тешикларнинг диаметри 25мм дан катта бўлса муфталар,эгарлар ва металл, синтетик белбоғлар орқали амалга оширилади; Қувурларнинг уланган жойларидан сувнинг оқиб чиқиши Қувурларнинг уланган жойларидан сувнинг оқиб чиқиши вақтинчалик ёғоч тиқинлар билан беркитиш орқали амалга оширилади; фланецлар орасидан сув оқиши руй берса, болтларни қисиб беркитиш орқали амалга оширилади; сувнинг оқиши тўхтамаса болтлар, резина зичлатиш воситаси алмаштирилади; пўлат қувурлардаги оқимлар асосан синтетик, брезент, резина материаллар билан ўраб, хомутлар орқали беркитилади; сув тарқатувчи жумраклардан, зулфинлардан сув оқиш содир бўлса, салникларни алмаштириш орқали амалга оширилади Сув узатиш босимли қувурларда ва сув таьминоти тармоқларида авария руй беришини асосий сабаблари: • электр таьминотини етказиб берилишини тўсатдан тўхтаб қолиши оқибатида гидравлик зарбанинг пайдо бўлиши; • қувурларнинг уланган жойларининг ўта оғир транспорт воситалари ҳаракати таьсирида бўзилиши; • қувурларда, қуйқаларнинг ўрнашиб қолиши натижасида, босимнинг ортиб кетиши; • электркимёвий ва тупроқ коррозиялари; • дайди электр токлари таъсирида коррозия; • монтаж ишларининг сифатсиз амалга оширилиши; • қувурларга ташқи омилларнинг таьсири.

2. Магистрал ва сув ўзатувчи тармоқларни синовдан ўтказиш Магистрал ва сув ўзатувчи тармоқларни синовдан ўтказишдан мақсад уларни техник ҳолатини текширишдир (сув ўтказиш қобилияти, босим, жойи ва исроф бўлган сув миқдори). Асосан босимли сув ўтказгичлар, магистрал ва сув тарқатувчи тармоқларни синовдан ўтказиш жараёнида қўйидаги ишлар амалга оширилади; • манометрлар ёрдамида, тармоқдаги эркин сув босими тўғрисида маьлумот олиш (манометрик сьёмка); • сув тармоқларининг гидравлик қаршилигини ўлчаш; • сув тармоқларининг гидравлик синаш; • насосларнинг ҳақиқий ишчи тавсифларини аниқлаш. Манометрик съёмка, бу тармоқни ҳар хил нуқталаридаги эркин босимни аниқлаш бўлиб, тармоқни шаклини аниқлаштиради. Ўлчаш учун намунавий 0.4 аниқликдаги манометрлар қулланилади ва ёнғин гидрантлари бор қудуқларга ўрнатилади. Бу иш синов ўтказиладиган ҳамма нуқталардан бир вақтда максимал ва минимал сув сарфи соатларида амалга оширилади. Гидравлик қаршиликларни ўлчаш, қувурларнинг ичидаги ўсимталарни пайдо бўлишини ва сув ўтказиш қобилиятини аниқлаш учун амалга оширилади. Синовдан ўтказиш услуби қувурнинг диаметрига боғлиқ бўлиб қўйидаги усуллар орқали амалга оширилади; • битта ёнғин гидранти орқали сувни ўтказиб чиқариб ташлаш; • бир неча кетма-кет жойлашган ёнғин гидрантлари орқали сувни ўтказиб чиқариб ташлаш орқали; • махсус қундирғич жиҳозланган стендер орқали сувни ўтказиб чиқариб ташлаш орқали; Уч манометрли усул [19] . Биринчи усулни қувурни диаметри 300мм гача сув сарфи 20-30 л/сек бўлганда қўллаш мақсадга мувофиқ.Иккинчи усулни қўллаш учун, камида учта ёнғин гидранти жойлашган сув тармоғи танлаб олинади ва 1-расмдагидек эркин босимни ўлчаш учун намунавий манометрлар ўрнатилади. Синаш даврида тармоқдаги зулфинлар ёпилади,

истеьмолчиларга сув бериш тўхтатилади ва манометрни кўрсатгичлари М 1 ва М 2 ёзиб олинади. Қувурларни гидравлик хақиқий солиштирма қаршилиги қуйидаги тенглама ёрдамида аниқланади. (1) Бу ерда ∆ҳ -сувни чиқариб ташлаш жараёнида манометрни кўрсатиши: (2) Қ-синаш давридаги чиқариб ташланган сув миқдори; Л-намунали манометрлар орасидаги масофа; З-манометр ўрнатилган нуқтанинг геодезик сатҳ белгиси; Расм 1 Диаметри 300 мм гача бўлган қувурларни гидравлик қаршилигини ўлчаш тасвири. М1, М2 – манометрлар; Б-сув ўлчаш; Г1 Г 1 ва Г3 ёнгьин гидрантлари; 3-зулфин. Синовдан ўтаётган қувурда қуйқа ҳосил бўлиш даражаси қуйидагича аниқланади: Бу ерда К с – қаршиликни ўсиш коэффиценти; А жад - қувурни солиштирма қаршилигиФ.А. Шевелев жадвали [20] бўйича (диаметрга боғлиқ ҳолда); А хақ – қувурни гидравлик хақиқий солиштирма қаршилиги. Тўртинчи усулни қўллаб гидравлик қаршиликларни ўлчаш учун учта манометр М 1, М 2, М 3 ўрнатилган участка танлаб олинади. (2.чизма)

Расм.2. Уч манометрли усул билан гидравлик қаршилигини ўлчаш тасвири Транзит сув сарфини бир қисми М 1 ваМ 2 манометр орасида чиқариб ташланади, бу холда босимни назорат қилиш участкани бошланишида, охирида ва сув чиқариб ташланган нуқтада амалга оширилади. Қувурларни гидравлик хақиқий солиштирма Қаршилиги сув чиқариб ташланган нуқтада қуйидаги тенглама ёрдамида аниқланади: (4) Бу ерда Q 1 ва Q 2 – участкаларда сув сарфи. (5) Бу йерда ∆ҳ, ва ∆ҳ 2 - л 1 ва л 2 участкаларда йўқолган босим. Синаш пайтида М 1 ва М 2 манометрлар орасидаги учаскага сувни ҳаракати тўхтатилиши керак. Расм.3. Сув ўлчагичлар орқали сизиб чиққан сув миқдорини аниқлаш тасвири 1-насос; 2,5 – сув ўлчагичи;3-манометр;4-қувур;6-сув босим минораси. Расм.4. Сув ўлчагич ёрдамида сув йуқолишини аниқлаш тасвири 1-насос; 2-сув ўлчагичи; 3-манометр; 4-қувур; 5-босимли сув сақлаш сиғими; 6-зулфин.

Расм 5. Манометр ёрдамида сув йуқолишини аниқлаш тасвири 1-насос; 2-сув ўлчагичи; 3-манометр; 4-қувур; 5,6-зулфин Қувурлардан сизиб чиққан сув бўйича синовдан ўтказиши қуйидаги усуллар орқали амалга оширилади; • сув ўлчагичлар ёрдамида; • иншоотнисувбосимсиғимиёкитик қувуридасувсатҳинипасайишибўйича; • манометрлар ёрдамида; • доимий ишлаб турган сув тармоқларида босимни ўлчайдиган контактли индикаторлар ёрдамида; • аналитик усулда. Сув ўлчагичлар ёрдамида, синовдан ўтказишни бир қанча вариантлари мавжуд: • сизиб чиққан сувни аниқлаш учун, иккита сув ўлчагич ўрнатилади (3расм); • сув ўлчагич 2-насос стансиясида, насосдан кейин, сув ўлчагич 5 синовдан ўтказилаётган участканинг охирида; • сув ўлчагичларни кўрсатувчи орасидаги фарқ сизиб чиққан сув сарфини беради; Сув ўлчагичларни синовдан ўтказилаётган участкаларга ўрнатиш қийинчиликлар туғдирса, насосдан кейин ёки ҳаракатланувчи насос қурилмасига ўрнатиш тавсия этилади (4-расм) зулфин 6 ёпилади; 5 орқали ҳовузда кирадиган сув сарфи ўлчанади; сув ўлчагичлар кўрсатувчи орасидаги фарқни ҳовуздаги сув сарфи орасидаги сизиб чиққан сувни миқдорини беради; участкани бошланишидаги зулфин 5 ва охиридаги зулфин 6 ёпилади (5-расм) сизиб чиққан сув миқдори, сув ўлчагичлар орқали аниқланади; манометр орқали ишчи босим назорат қилинади.

Иккинчи усул, билан, яъни насос станциясига ўрнатилган манометр орқали сизиб чиққан сув миқдорини аниқлаш усули 6-расмда кўрсатилган. Синов ўтказилишидан олдин зулфин 7 ёпилади ва сув босим минораси сув билан тўлдирилади, кейин насосдаги зулфин 2 ёпилади ва очилган зулфин 6 ҳолатда минорадаги сув сатҳи кузатилади ҳамда манометр 3 кўрсатгичи малум бир вақт ичида аниқланади. Сув босим минорасидаги сув сатҳини пасайиши орқали сизиб чиққан сув миқдори аниқланади (А нуқтада). Расм.6. Насос станциясида ўрнатилган манометр ёрдамида сув йуқолишларини аниқлаш тасвири 1-насос; 2,6,7 – зулфинлар; 3-манометр;4-қувур;5-сув-босим минораси Учинчи усул билан, яъни манометрларни милини пасайиши орқали сизиб чиққан сув миқдорини аниқлаш қуйидаги тартибда амалга оширилади. Ҳавони барометрик босими 760 мм. симоб устинида, 0,1 МПа, 10,33 м. сув устинига тенглигини ҳисобга олиш босимли сув тармоқларини бўйлама қирқими орқали ва манометр милини пасайиши бўйича қувурни қанча узунлиги сувдан холис бўлганлигини аниқлаш мумкин. Бу холда, сувни сизиб чиқиш миқдори қуйидаги тенлама орқали аниқланади. (6) Бу ерда д-қувурни ички диаметри; л- участкадаги қувурни узунлиги (сувдан холис бўлган). Тўртинчи усул билан сизиб чиққан сув миқдорини аниқлашда босимни ўлчайдиган контактли индикаторлар ва вентури қувури масофавий сув

сарфини ўлчагичлар (ИР-1). Аналитик усули билан сизиб чиққан сув миқдорини аниқлашда 7-расм тасвиридан фойдаланиш мумкин. Расм.7. Босимли сув узатиш қувурида сув узилиш нуқтасини аниқлаш тасвири (сизиш жойи У) А нуқтасининг ординатасини қуйидаги тенлама орқали ифодалаш мумкин: Y A = H a - ia 1 l 1 ; (7) Y A = H Ã + ia 2 l 2 ; (8) Л 2 =Л-л 1 бўлганда, иккинчи тенглама Y A = H Ã + ia 3 l 1 ; (9) Кўринишга эга бўлади. (5) ва (7) тенгламаларни солиштириб (10) Бу ерда Н г – сув узатишни геометрик баландлиги (тоза сув хавузидаги сув сатҳи); Н Н – босимли қувурларда авария (ҳалокат) рўй берганда насосни босими; и а1 – насосдан сув сизиб чиқадиган нуқтагача бўлган учаскага, авария рўй берганда йўқолган босим; и н –насос бир меъёрда ишлаганда

йўқолган босим; и а2 - насосдан тоза сув хавузигача бўлган учаскага йўқолган босим; и а1 насос станциясидаги сув ўлчагични кўрсатгичига қараб аниқланади. И а2 – тоза сув хавузига кирадиган сув миқдорига қараб аниқланади. Сизиб чиққан сув миқдорини, ерга ётқизилган қувурларда акустик услубда аниқлашимиз мумкин, бунинг учун аквафонлар, геофонлар, микрофонлар, стетоскоплар ва металл стерженлар қўлланилади. Қувурларни бузилган жойларини аниқлаш учун, қуйидаги ускуналар, яъни, Гидролюкс ХП66, Гидролюкс ХП-2000, Аквадрон, Себа-Динатроник (ГФР), ,Фишер (АҚШ), ПТ-2 ва ТЕА (Россия) қўлланилади. Сув тармоқларидан сизиб чиққан сув миқдорини корреляцион усулида аниқлашимиз мумкин, уларнинг ишлаш тамойили товушни эмас, фақат қувурлар узунлиги бўйича тарқаладиган сигналларни аниқлашга асосланган. 3. Босим ростлаш қурилмаларини фойдаланишга қабул қилиш Босимли ва босимсиз ҳовуз, сиғимларни гидравлик синовдан ўтказиш [16] талабларига асосланиб ўтказилади. Босим–ростлаш қурилмаларини фойдаланишга қабул қилишнилойиҳавий-техник хужжатлар билан солиштиш йўли биланишчи комиссия амалга оширади. Ёпиқ ишлар далолатномалари жойида текширилади. Иншоотларни тўғри жойлаштириш; тоза сув ҳовузи ва сув босим минорасини ички ўлчамларининг тўғрилиги; иншоотларда йўналишни алмаштириш камералари зулфинларида, шамоллатиш қурилмаларида қувурларни монтаж қилиш тўғрилиги; ҳовузларда пастки ва юқори сув сатҳини кўрсатувчи ишорат қурилмаларини ишлаши; ер ости ҳовузлари ва сув босим минорасида кириш ва чиқиш зулфинларини ишлаши; тошган сув учун қўлланиладиган қувурларда гидравлик ёпгичларни борлиги; ҳовузлардан сувни сизиб чиқиш даражаси (тоза сув ҳовузини тўлдирилишидан бошлаб 3-4 кун ичида текширилади).

Тоза сув сақлаш ҳовузи ва сув босим минораси сув билан тўлдирилгандан кейин намуна олиш тартиби билан тўғрилигини текшириш. Текшириш натижалари ва сувни тазлили коммисия томонидан далолатнома кўринишда қайд этилади ҳамда тоза сув ҳовузи, сув минорасини фойдаланишга топшириш тўғрисидаги хулоса қилинади . Хўжалик-ичимлик ва техник сувларни сақлаш учун қўлланиладиган ер ости сув сақлаш ҳовузларини фойдаланишга топширишда қуйидаги ишлар амалга оширилади: • сувни сифатини мунтазам равишда назорат қилиш (ҳар куни хўжалик ичимлик сувини сақлаш ҳовузида); • тоза сув ҳовузидаги сув сатҳини ҳар куни кузатиш; ҳовузни санитария ҳолатини уч ойда бир марта кузатиш; • шамоллатиш қувурларини, тошган сувни қабул қилиш қурилмаларини ва зулфинларни ҳолатини уч ойга камида бир марта назорат қилиш. Ер ости тоза ҳовузлари жойлашган жой қатъий тартиб ҳудудига киради. Ҳовузлар жойлашган жойга бегона кишиларни кириши қатъиян ман этилади. Хўжалик – ичимлик суви сақланадиган тоза сув ҳовузларини тозалаш қуйидаги кетма – кетликда амалга оширилади: тоза сув ҳовузини ости ва деворлари металл тозалагич мослама билан тозаланиб, брандспойт ёрдамида сув билан ювилади. Ювилган ва таъмирланган сиғим 25мг/л улушли хлор эритмаси билан ишлов берилади. Босимли–ростловчи қурилмаларни капитал таъмирлаш ишларини олиб бориш муддатлари ва тавсифи 4.8-жадвалда келтирилган. Сиғим, сув босимли миноралари ва насос станциялар бир хил иш тартибини таъминланиши зарур. Шунингдек созлаш, авария, ёнғинга қарши ва станциянинг ўз эҳтиёжлари учун захира сув ҳажмлари сақланишизарур. Эксплуатация қилиш жараёнида қуйидаги ишлар амалга оширилади: сув сифатини мунтазам тарзда назорат қилиш, ҳар 3 ойда 1 марта сиғимларга

кириш жойларини, шамоллатиш қувурларини, люклар ҳамда қузатиш ва сўриш мосламалари санитар ҳолатини назорат қилиш. Ичимлик суви сиғими жойлашиш жойи қатъий тартиб минтақасига кириши лозим. Камераларга кириш жойлари ва люклар ёпилган ва мўҳрланган бўлиши шарт. Ҳудуд тунги вақтда яхши ёритилган бўлиши зарур. Қуйидаги ишларни амалга ошириш учун сув сақлаш сиғимлари ўлчов- назорат мосламалари билан жихозланган бўлиши керак: • сув сатҳини назорат қилиш ва кўрсатмаларни диспетчерлик пункти ёки насос станциясига узатиш; • сиғимга тушмасдан сув намуналарини олиш имконияти мавжуд бўлиши учун. 8-жадвал Босим–ростлашқурилмалари капитал таъмирлаш ишларини олиб бориш муддатлари ва тавсифлари Бажариладиган ишларни номлари Таъмирлаш тавсифи Бир йил мобайнида Тоза сув ҳовузи: ер ости темирбетон ишлари Конструкциялар таъмири 8 ғиштли темирбетон ёпилмали Конструкциялар таъмири 5 металли ёпилмалар Конструкциялар таъмири 3 Сув босим минораси: ғишт ва темирбетонли: Минора биносининг таъмири 8 Сиғим таъмири 3 ички қувур ва арматуралар таъмири 5 Металл: Сиғим таъмири 3 ички қувурва арматуралар таъмири 5 Ёғоч: Минора биносини таъмири 5 Сиғим таъмирлаш 3 Ички қувур ва арматуралар таъмири 5

Люклар, сув қувурлари, арматура, ўтиш жойлари, кириш эшиклари, шамоллатиш устунлари ёки универсал филтр-ютгичлар созлигини текширишнинг даврийлиги махаллий йўриқнома билан аниқланади. Сиғимларни 1-3 йилда бир марта чўкинди (қум, лойқа)лардан тозалаш зарур. Сув сифатининг физикавий-кимёвий ва бактериологик кўрсаткичлари ёмонлашганда тозалаш ва ювиш ишлари кўпроқ ўтказилади. Сиғимни тозалаш қуйидаги кетма-кетликда бажарилади: унинг тубидан чўкинди олинади, девор ва устун юзаларини металл шеткалар билан шиллиққават тўлиқ йўқолгунича тозаланади ва уларни брандспойт суви билан яхшилаб ювиб ташланади, кейин бутун юза брандспойтдан ювиб чиқилади. Нурли люклар иш вақтида ёпиқ ҳолатда бўлади ва ишлар суний ёритиш шароитида олиб борилади. Таъмирлаш ёки тозалаш ишлари тугалланганидан кейин албатта хлорли сув билан дезинфекция қилинади: • катта хажмдаги сиғимлар учун –суғориш усули билан фаол хлор нисбати 200 – 250 мг/л(сиғимнинг ички юзасининг 1 м ига 6 соат контактдан кейин 0,3 – 0,5 мг/л ҳисобидан); • кичик хажмли сиғимлар учун – ҳажмий усулда фаол хлор улуши 75 –100 мг/л 5-6 соат контактдан кейин. Дезинфекция ишлари ўтказилганидан 5-6 соат ўтганидан кейин сиғимқувурлари суви билан ювилади. Сиғим ишга туширилиши учун камида иккита қониқарли бактериологик тахлиллар олинганидан сўнг рухсат берилади, бу тахлиллар сувни тўлиқ алмаштирилиши ва намуналар олиниши оралиғида олинади. Ҳар икки йилда бир марта сиғимнинг герметиклиги, унинг ҳажми аниқланиб текширилади. Сиғимни таъмирлаш ёки тозалаш ишларини олиб бораётган ишчилар махсус кийимда (резина этиклар, тоза махсус кийим) бўлишлари шарт. Сиғимда ишлар ўтказилиши вақтида унга кириш жойига хлорли сув эритмаси идиши резина этикларини ювиш учун ўрнатилади. Сиғимга олиб

кириладиган асбобускуналар, супурги, шетка ва бошқа анжомтар 1% ли хлор эритмаси билан хлорланиши зарур. Сув босимли минораларини фойдаланишдақуйидаги қоидаларга риоя этиш зарур: • минора атрофидаги 50 м радиусдаги ҳудудни тозаликда сақлаш зарур; • ҳудуд тўсилиши ва ободонлаштирилиши лозим; хамма чиқиш ва кириш жойлари пломбаланган ҳолатда бўлиши зарур; • ҳар йили қишки мавсумдан олдин тўсиндаги қувурлар иссиқлик ҳимояси текширилиши лозим; • металл баклар камида 3 йилда бир бўялиши зарур. Тозалаш ва таъмирлаш бўйича бажарилган ишлар далолатнома билан расмийлаштирилади, унда сиғим тўсгичларидан мўхр олиниши вақти, иш бошланиши ва тугаши вақти, иш бажаришга масъул ва ижрочи шахслар қайд этилади. Сиғимларда, юқорида келтирилган ишлардан ташқари, ишчи ходимлар қуйидагиларни бажаришлари ҳам лозим: • келаётган ва чиқаётган сувнинг сифат кўрсатгичларини назорат қилиши; • сиғимдаги сувнинг сатҳини назорат қилиши; • ҳимоя-ростлаш арматураси, сув қувури, люклар, шамоллатиш устунлари, кириш эшикларини созлигини текшириши; • сиғим ичига девор ва ораёпмалар орқали сув оқиб киришини бартараф этиш бўйича чораларни кўриши; • санитария-ҳимоялаш минтақасидан ташқарида жойлашган сиғим ва миноралар ҳолатини назорат қилиши ва қўриқлаш талабларини амалга ошириши зарур. Сув-босим минораларидан фойдаланишда қуйидаги қоидаларга риоя қилиш керак. Сув-босим минораси атрофида 50м радиусда жойни тоза сақлаш керак, бу ерлар металл тўрлар ёки панжаралар ёрдамида ўраб олиниши ва ободонлаштирилиши керак.

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ: 1.Сув узатиш ва тақсимлаш тармоқлари нима билан фарқланади? 2.Сув узатиш тармоқларида режавий-огоҳлантирувчи ишларни кўрсатинг. 3.Сув сақлаш сиғимларида қандай ишлари бажарилади? 4.Сув босим минораларида қандай жихозларини ростлаш зарур?

АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ Положение о проведении планово-предупредительного ремонта водопроводно-канализационных сооружений. М.: Высшая школа. 1975.353 с.  Рудник В.П., Петишко П.И., Семенюк В.Д., Сергеев Ю.С.Эксплуатация систем водоснабжения. – К.: Будівельник, 1983. – 184  Рудник В.П., Петишко П.И., Семенюк В.Д., Эксплуатация систем канализации. – К.: Будівельник, 1984. – 128 с.  Эксплуатация систем водоснабжения, канализации и газоснабжения: Справочник/Под ред. В. Д. Дмитриева, Б. Г. Мишукова. — 3-е изд., перераб. и доп. Л.: Стройиздат, Ленингр. отд-ние,1988. 383 с  Инструкция по нормированию сбросов загрязняющих веществ в водные объекты и нарельеф местности с учетом технически достижимых показателей очистки сточныхвод. O’z RH 84.3.6.2004, Ташкент, 2004 г  O’zDst 951:2011. Марказлашган хўжалик-ичимлик сув таъминоти манбалари. Гигиеник, техник талаблар ва танлаш қоидалари. Ўзбекистон соғлиқни сақлаш вазирлиги 2010 йил 23 декабр 346-сонли бўйруғи билан тасдиқланган.Т.2011.-8 б  Воронов Ю.В., Яковлев С.В. Водоотведение и очистка сточных вод / Учебник для вузов: - М.: Издательство Ассоциации строительных вузов, 2006 - 704 с.

O'xshashlar

Оқоваларни оқизиш тармоқларидан фойдаланиш

Қурилиш машиналардан фойдаланиш ва таъмирлаш

Стадионлар. Сув хавзалари

Сув таъминоти ва канализация тизимлари ишини ташкил этиш

Аҳоли пунктлари ва шаҳар атрофи зоналари ҳудудларидан фойдаланиш