Energiya tejashning meyoriy va huquqiy bazasi - Arxitektura - Referatlar

Energiya tejashning meyoriy va huquqiy bazasi

Yuklangan vaqt:

10.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78 KB

Ko'chirib olish

Energiya tejashning meyoriy va huquqiy bazasi Reja: 1. Energiya tejamkorlik 2. Qmq 2.01.04 – 97* “qurilish issiqlik texnikasi ”

Yil sayin energiya tejamkorlik yanada dolzarb mavzuga aylanib bormoqda. Energiya resurslarining chegaralanganligi, energiya narxining yuqoriligi, oshib borishi, energiya ishlab chiqarishning atrof-muhitga ko‘rsatadigan salbiy ta’siri va shunga o‘xshash barcha omillar ishlab chiqariladigan energiya miqdorining oshirilishini emas, balki energiya iste’mol qilinishini pasaytirish oqilona yo‘l tutish ekanligini ko‘rsatmoqda. Butun dunyoda energiyadan oqilona (ratsional) foydalanish evaziga energiya iste’molini kamaytirish yo‘llarini qidirib topish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Bundan O‘zbekiston ham mustasno emas. O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A. Karimovning 2013 yil 1 martdagi “Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risidagi” farmoyishiga muvofiq ushbu yo‘nalishda olib borilayotgan ishlar bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Elektr va issiqlik energiyasidan oqilona foydalanish doirasida olib borilayotgan ishlar hajmini yanada kengaytirish maqsadida mavjud turar-joy fondi, elektrostansiyalar, qozonxonalar hamda issiqlik bilan ta’minlovchi korxonalar binolarini rekonstruksiya qilishga alohida e’tibor ajratilmoqda. 2013 yil dekabr oyida Oliy Majlis qonunchilik palatasida sanoat, qurilish va savdo sohasidagi masala va muammolar bo‘yicha majlis o‘tkazildi. Mazkur majlisda “Energiyadan oqilona foydalanish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining qonuni ijrosi bo‘yicha o‘tkazilgan nazorat-analitik tekshirish natijalari ko‘rib chiqildi. 1997 yil 25 aprelda qabul qilingan “Energiyadan oqilona foydalanish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni energiyadan foydalanish samaradorligini oshirish, tabiiy resurslarni tejash yo‘nalishida munosabatlarni tartibga solishda muhim huquqiy asos bo‘lib xizmat qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyeyevning 2017 yil 26 maydagi «2017 — 2021 yillarda qayta tiklanuvchi energetikani yanada rivojlantirish, iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya samaradorligini oshirish chora-tadbirlari dasturi to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq ta’kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2015 yil 5 maydagi PQ-2343-

son qarori bilan tasdiqlangan 2015 — 2019 yillarda iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya sarfi hajmini qisqartirish, energiyani tejaydigan texnologiyalarni joriy etish chora-tadbirlari Dasturi doirasida keyingi yillarda Respublikamizning iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohasida energiya tejamkorligini ta’minlashga qaratilgan keng qamrovli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. 2017 — 2021 yillarda gidroenergetikani yanada rivojlantirish choratadbirlariga doir qabul qilingan Dastur doirasida 42 ta yangi gidroelektrostansiya qurish va ishlab turgan 32 ta gidroelektrostansiyani modernizatsiya qilish hisobiga 2025 yilga qadar Respublikamizning ekologik toza gidroenergiya ishlab chiqarish quvvatlarini 1,7 barobar oshirish nazarda tutilmoqda. Shu bilan birga, ko‘rilayotgan chora-tadbirlarga qaramasdan, milliy iqtisodiyotning energiya sig‘imi yuqoriligicha qolmoqda, qayta tiklanuvchi manbalarni sanoat ishlab chiqarishiga jalb etish hisobiga yoqilg‘i-energetika balansini diversifikatsiyalash darajasi jahon tendensiyasiga javob bermaydi. Elektr va issiqlik energiyasini ishlab chiqarishda birlamchi yoqilg‘i sifatida, asosan, tabiiy gaz va boshqa an’anaviy uglevodorod yoqilg‘i turlaridan foydalanilmoqda. Elektr va issiqlik energiyasini ishlab chiqarishda qayta tiklanuvchi energiya manbalarining (quyosh, shamol va biogaz energiyasi, kichik tabiiy va sun’iy suv oqimlarining gidroenergiyasi) mavjud yuqori imkoniyatlaridan amalda foydalanilmayapti. 2017 — 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, ishlab chiqarishning energiya sig‘imini qisqartirish, milliy ilmiy-texnikaviy ishlanmalar va sinovdan o‘tgan xalqaro energotejamkor ilg‘or texnologiyalar tadqiqotlarini amaliyotga maqsadli joriy etish sohasida belgilangan ustuvor yo‘nalishlarni ro‘yobga chiqarish maqsadida, qarorda kuyidagi chora -tadbirlar kuzda tutilgan: - qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish sohasida innovatsiya texnologiyalarini, ilmiy-texnikaviy ishlanmalarni joriy etish va energiya

samaradorligini oshirish, energiya tejovchi jihozlar va asbobuskunalarni ishlab chiqarish va mahalliylashtirishni, jumladan, texnologiyalarni transfer qilish va muhandislik markazlarini tashkil etish yo‘li bilan kengaytirish; - qayta tiklanuvchi va muqobil energiya manbalaridan, ikkilamchi energetika resurslarini energetik utilizatsiya qilishdan foydalangan holda, elektr energiya ishlab chiqarish, quyosh, shamol energiyasi, mikro va kichik gidroelektrostansiyalardan foydalanishning sinovdan o‘tgan texnologiyalari asosida energiya ishlab chiqarish quvvatlarini yaratishga tadbirkorlik subyektlarini jalb qilish orqali yoqilg‘i-energetika balansini diversifikatsiyalash; - zamonaviy energiya samarador va energiya tejamkor texnologiyalar asosida mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash va yangilarini yaratish orqali ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar energiya sig‘imini kamaytirish. - qayta tiklanuvchi energetikani yanada rivojlantirishning maqsadli parametrlari, bunda 2025 yilga borib, elektr energiyasini ishlab chiqarish quvvatlari tarkibida qayta tiklanuvchi energiya manbalarining hissasini 12,7 foizdan 19,7 foizga yetkazish ko‘zda tutilmoqda, jumladan, gidroelektrostansiyalar bo‘yicha 12,7 foizdan 15,8 foizga, quyosh energetikasi bo‘yicha 2,3 foizga, shamol energetikasi -bo‘yicha 1,6 foizga; - qayta tiklanuvchi energetikani rivojlantirish bo‘yicha investitsiya loyihalarining ro‘yxati, bunda 2017 — 2025 yillarda umumiy qiymati 5,3 milliard dollar bo‘lgan 810 ta loyihani amalga oshirish ko‘zda tutilmoqda; 2017 — 2021 yillarda iqtisodiyot tarmoqlarida va ijtimoiy sohada qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni rivojlantirish va energiya samaradorligini oshirish chora-tadbirlari, unda normativ-huquqiy hujjatlarni, manzilli dasturlarni ishlab chiqish va boshqa ustuvor vazifalarni amalga oshirish bo‘yicha 28 ta chora-tadbir ko‘zda tutilgan; Toshkent shahrida Xalqaro quyosh energiyasi instituti faoliyat ko‘rsata boshladi;

Osiyo taraqqiyot banki ko‘magida O‘zbekistonda quyosh energetikasini rivojlantirishning “yo‘l xaritasi” ishlab chiqildi; Namangan viloyatining Pop tumanida Koreya Respublikasining Savdo, sanoat va energetika vazirligi ko‘magida 2014 yilning dekabr oyida quvvati 130 kVt bo‘lgan quyosh fotoelektrik stansiyasi qurildi va ishga tushirildi, ushbu stansiya yagona elektr energetikasi tarmog‘iga ulangan va yiliga 234,3 ming kVt.soat elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatiga ega; Surxondaryo, Namangan va Navoiy viloyatlarida yirik quyosh fotoelektrik stansiyalarini qurish bo‘yicha loyihalar tayyorlanmoqda; Jahon banki ishtirokida O‘zbekiston Respublikasining shamollar Atlasi ishlab chiqildi, Toshkent viloyatining Bo‘stonliq tumanida quvvati 750 kVt bo‘lgan tajribaviy shamol energoqurilmasini qurish bo‘yicha investitsiya loyihalari yakunlovchi bosqichiga kirdi. Kayta tiklanuvchi energiya resurslaridan keng foydalanish orqali yoqilg‘i balansini diversifikatsiyalash. Bunda an’anaviy yoqilg‘i turlarini qayta tiklanadigan energiya turlariga almashtirish hisobiga ularning elektr va issiqlik energiyasi ishlab chiqarishdagi hissasini kamaytirish nazarda tutilmoqda. Yaqin istiqbolda ustuvor vazifa sifatida iqtisodiyotning energiya va resurs sig‘imini qisqartirish, ishlab chiqarishga energiyani tejaydigan texnologiyalarni keng joriy qilish, qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, mehnat samaradorligini oshirish ko‘zda tutilmoqda. Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan jadal foydalanish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish issiqlik va elektr energiyasi kabi energiyaning sanoat turlarini olishni ta’minlashga yo‘naltirilgan bo‘lib, bu uglevodorodlarning o‘rnini bosishga va ularni yuqori likvidli mahsulotlar, jumladan, polimerlar, yoqilg‘ining sintetik turlarini ishlab chiqarishga yo‘naltirish imkonini beradi. Ilg‘or xorijiy texnologiyalarni transfer qilish imkoniyatini tahlil etish asosida iqtisodiyot va ijtimoiy soha tarmoqlarida qayta tiklanuvchi energiya manbalarini maqsadli joriy qilish va quyosh energetikasini rivojlantirish bo‘yicha chora- tadbirlar rejasini ishlab chiqildi.

O‘zbekiston Respublikasida ko‘p qavatli turar-joy binolarining umumiy soni 35 mingdan ko‘proqni tashkil etadi, ularda 6,5 mln aholi yashaydi, bu ko‘rsatkich shaharlarda istiqomat qiladigan aholining 62,2 foizini yoki mamlakat butun aholisining 23,2 foizini tashkil etadi. Respublika miqiyosida ko‘p qavatli turar-joy binolarlarida energiya tejaydigan tadbirlarni qo‘llash qazib olinadigan yoqilg‘ini, birinchi navbatda, tabiiy gazni misilsiz darajada tejashga olib keladi. Agar, aynan, ko‘p qavatli uylarda energiyaning sezilarli darajada ortiqcha sarflanishi inobatga olinsa, u holda bu vazifa birinchi darajali vazifaga aylanadi. Yiliga iste’mol qilinadigan energiya umumiy hajmining deyarli yarim qismi yoki 17 mln. t.n.e. (tonna neft ekvivalenti) binolarga to‘g‘ri keladi. Energiya resurslarining narxi va mavjudligi haqidagi savolga beriladigan javob ham muhim ahamiyat kasb etadi. Gaz narxi, masalan, 2009 - 2011 yillar davomida o‘rtacha 1,5 marta oshdi. Shuningdek, neft mahsulotlari va ko‘mir narxi ham ma’lum bir maromda oshib bormoqda. Hozirgi vaqtda O‘zbekistondagi ko‘pchilik mavjud binolar me’yorlar bilan o‘rnatiladigan issiqlik uzatishga qarshilik ko‘rsatish bo‘yicha zamonaviy talablarga javob bermaydigan tashqi to‘suvchi konstruksiyalarga ega, bu o‘z navbatida energiyaning ortiqcha sarflanishiga va samarasiz iste’mol qilinishiga olib keladi, buning oqibatida mazkur binolarni energetik rekonstruksiya qilish zaruriyati yuzaga keladi. Shunga qaramasdan, yangi binolarni mavjud qurilish me’yorlariga muvofiq loyihalash va qurish davom ettirilmoqda, ushbu me’yorlarda energiya samaradorlikni oshirish savol va masalalari lozim bo‘lgan darajada har doim ham hisobga olinmagan. 2011 yilda QMQ 2.01.18 – 2000* “Bino va inshootlarni isitish, shamollatish va konditsiyalashtirish uchun energiya sarfi me’yorlari”, QMQ 2.01.04 - 97* “Qurilish issiqlik texnikasi” va boshqa bir qator SHNQ va QMQlar O‘zbekiston Respublikasida quriladigan binolar energetik samaradorligini oshirish maqsadlarida qayta ishlandi. Loyihalarga ilg‘or energiya tejovchi arxitekturaviy-

tipologik va texnik yechimlarni qo‘llash bo‘yicha sezilarli ravishda ko‘plab yangi me’yorlar kiritildi. Qurilish ob’ektlarining energetik samaradorligini oshirish bo‘yicha kiritilgan yangi talablar “*” bilan bilan belgilangan qurilish me’yorlari va qoidalari: SHNQ 2.08.2009* “Jamoat binolari va inshootlari”, QMQ 2.01.04 - 97* “Qurilish issiqlik texnikasi”, QMQ 2.04.05 - 97* “Isitish, shamollatish va konditsiyalashtirish”, QMQ 2.08.04 - 04* “Ma’muriy binolar”, QMQ 2.03.10 - 95* “Tomlar va chordoqlar”kabi me’yoriy hujjatlarda ham o‘z ifodasini topgan. QMQ 2.01.04 – 97* “Qurilish issiqlik texnikasi” QMQ 2.01.04-97* “Qurilish issiqlik texnikasi” me’yorlariga ichki havo harorati va ichki havo nisbiy namligi bilan me’yorlashtirilgan har xil vazifalarni bajaruvchi yangi va rekonstruksiya qilinadigan binolar va inshootlar (turar-joy, jamoat, ishlab chiqarish va yordamchi sanoat korxonalari, qishloq xo‘jaligi va omborlar) ning to‘suvchi konstruksiyalari (tashqi va ichki devorlar, pardadevorlar, tom yopmalari, chordoq va qavatlararo yopmalar, pollar, oraliq to‘ldirmalari: derazalar, fonarlar, eshiklar, darvozalar) ni loyihalashda qat’iy rioya qilish talab etiladi. Mazkur qurilish me’yorida yilning sovuq davrida issiqlik yo‘qotilishini va yilning issiq davrida issiqlikning ichkariga kirishini qisqartirishga tegishli bo‘lgan umumiy tushunchalar va tavsiyalar berilgan bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: - to‘suvchi konstruksiyalarning issiqlik uzatilishiga qarshilik ko‘rsatishi, pol sirtining issiqlik o‘tkazuvchanligi, to‘suvchi konstruksiyalarning havo o‘tkazilishiga va bug‘ o‘tkazilishiga qarshilik ko‘rsatishi. 2012 yilda “Toshuyjoy LJTJ”da loyihalash, ilmiy-tadqiqot tashkilotlarining muhandis-texnik xodimlari uchun “Qurilish issiqlik texnikasi bo‘yicha yangi energiya tejovchi yechimlarni loyihalash “ga oid qo‘llanma (QMQ 2.01.04-97*ga tegishli)” ishlab chiqildi, unda quyidagilarga e’tibor qaratilgan:

- energiyani tejash bo‘yicha talablarga rioya qilgan holda binolarning issiqlik himoyasini loyihalash ketma-ketligi reglamentlashtirilgan, loyihalanayotgan bino uchun hisobiy tashqi va ichki parametrlarni, issiqlik himoyasi darajasini tanlash metodikasi berilgan. Binoning issiqlik tejovchi issiqlik himoyasini tanlangan darajaga muvofiq loyihalash bo‘yicha holatlar detallashtirilgan: - uchta turdagi: fasadlari suvalgan; fasad ekrani ichkariga kiritilgan; issiqlik himoya qatlami bilan pardozlash, tashqi devorlarning samarador issiqlik himoyasi bo‘yicha yechimlar yozilgan; - binolarni quyoshdan himoyalash yechimlari berilgan; quyosh himoyasi o‘rnatmalarining xarakteristikalari keltirilgan; derazalar quyosh himoyasini hisoblash metodikasi va hisoblashga oid misollar keltirilgan; - binolarda talab etiladigan havo almashinuvini infiltratsiya yordamida ta’minlash bo‘yicha loyihalash va texnik yechimlar metodikasi keltirilgan. To‘suvchi konstruksiyani bug‘ o‘tkazuvchanlikka tekshirishga doir misol berilgan. Mazkur qo‘llanmaning maqsadi loyihachilarni tegishli loyihaviy yechimni hisoblash va tanlash bo‘yicha metodik tavsiyalar, loyihalash uchun yordamchi va qo‘llanma materiallar hamda loyihaviy yechimlarga oid misollar bilan tanishtirish va ta’minlashdan iboratdir. Binolar energetik samaradorligini oshirish masalalarini echish vaqtida issiqlik himoyasini me’yorlashtirishning umumiy tamoyillariga e’tibor qaratish taqozo etiladi. Bugungi kunda amal qilayotgan QMQ 2.01.04 - 97* da energiya samaradorlikni oshirishning elementli metodi taklif etilgan bo‘lib, mazkur metod to‘suvchi konstruksiyalarning issiqlik uzatilishiga ko‘rsatadigan keltirilgan qarshiliklarini proporsional oshirishga asoslangan, ya’ni binoning hamma to‘suvchi konstruksiyalari elementlarga (tashqi devorlar, chordoq orayopmalari yoki tomyopmalar, sokol orayopmalar, derazalar, eshiklar va h.k.) bo‘linadi va har bir element uchun issiqlik uzatishning chegaraviy yo‘l qo‘yiladigan koeffitsientlari o‘rnatiladi. 2011 yilda qabul qilingan “Qurilish issiqlik texnikasi” QMQ 2.01.04 - 97* ning o‘zgartirilgan qayta nashrida qurilish ob’ektining energetik samaradorligiga

qo‘yiladigan talablar bo‘yicha issiqlik himoyasining uchta darajasi ko‘zda tutilgan. Issiqlik himoyasining birinchi darajasi minimal yo‘l qo‘yiladigan daraja deb hisoblanadi, shu sababli loyihalanayotgan ob’ekt uchun issiqlik himoyasi darajasini tanlash protsedurasini QMQ quyidagilarni: ob’ekt uchun ikkinchi yoki uchinchi darajani qabul qilishning majburiyligini, imkoni borligini va maqsadga muvofiqligini ko‘rib chiqishdan boshlashni tavsiya etadi. Hozirgi vaqtdagi mavjud me’yoriy talablar turar - joy binolari, davolash - profilaktik muassasalar, bolalar muassasalari, maktablar, litseylar, kollejlar, internatlar binolarini qurishda issiqlik himoyasining ikkinchi darajasini qabul qilishni taqozo etadi, qachonki, agar mazkur qurilish davlat - kapital mablag‘lari yoki mahalliy budjetlar evaziga amalga oshirilayotgan bo‘lsa, yoki issiqlik himoyasining berilgan darajasi sanab o‘tilgan ob’ektlarni loyihalash uchun berilgan topshiriq bilan o‘rnatilgan bo‘lsa, o‘sha daraja qabul qilinishi kerak, turar- joy, jamoat va ishlab chiqarish binolarini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital ta’mirlashda issiqlik himoyasining ikkinchi yoki uchinchi darajasini iqtisodiy maqsadga muvofiqlik qaydnomasi mavjud bo‘lganda qabul qilish tavsiya etiladi. Ushbu qurilish me’yorining tanqidiy jihatiga shuni kiritish mumkinki, unda tashqi to‘suvchi konstruksiyalardan faqat statsionar issiqlik uzatilishi ko‘rib chiqilgan. Demak, tizimli yondoshishning integratsiyasi mavjud emas. Binolar issiqlik himoyasining me’yorlanadigan darajalari zamonaviy energiya tejamkorlik talablariga to‘liq mos kelmaydi. Amaldagi “Qurilish issiqlik texnikasi”da shunday punkt borki, unga ko‘ra binolarning issiqlik himoyasini birinchi darajaga nisbatan ancha yuqori bo‘lgan daraja bo‘yicha loyihalashda alohida to‘suvchi konstruksiyalar uchun Rni boshqa to‘siqlarning termik qarshiligi oshirilsa birinchi daraja bo‘yicha qabul qilishga ruxsat beriladi. Binoning barcha to‘suvchi konstruksiyalari orqali yo‘qotiladigan issiqlikning jami miqdori issiqlikning loyihalanayotgan darajasi uchun jadvallar bilan o‘rnatilgan qiymatlar bo‘yicha hisoblangan issiqlik yo‘qotish miqdoridan oshib ketmasligi lozim. Mazkur punkt issiqlik himoyasining 2 va 3 darajalaridan foydalanishning maqsadga muvofiqligini shubha ostiga qo‘yadi, chunki energiya samaradorligini oshirishga

ratsional (oqilona) yondashuvda analogik darajalar bilan yaxshi natijalarga erishish mumkin, lekin bunda mablag‘larni kam sarflash taqozo etiladi. Shuningdek, QMQ 2.01.04 – 97* “Qurilish issiqlik texnikasi” da quyidagi muhim omil – issiqlik himoyasi ishlarini bajarishga sarflanadigan mablag‘lar farqi hisobga olinmaganligini uning muhim kamchiligi deb hisoblash mumkin. Tabiiyki, devorlarning issiqlik himoyasi chordoq orayopmalarini va birinchi qavat polini himoyalashga nisbatan ancha qimmat turadi. Maslan, Germaniyada chordoq orayopmasi va birinchi qavat polining issiqlik himoyasi devorlarning issiqlik himoyasidan uch marta arzondir. QMQ 2.01.18 – 2000* “Bino va inshootlarni isitish, shamollatish va konditsiyalashtirish uchun energiya sarfi me’yorlari”ga kiritiladigan o‘zgartirishlar O‘zR Davarxitekqurilish qo‘mitasining 12.07.2017 sanasidagi buyrug‘i bilan tasdiqlangan. QMQ 2.01.18 – 2000* da binoning hamma xonalarida talab etiladigan ichki sharoitlarni ta’minlash va havo almashinuvini ushlab turish uchun zarur bo‘lgan isitish, ventilyatsiya va konditsionerlashga ishlatiladigan energiyaning umumiy sarflanish qiymatlari me’yorlashtiriladi. Yilning sovuq davri uchun isitish va ventilyatsiyaga ishlatiladigan energiya solishtirma sarfining chegaraviy yuqori qiymatlari reglamentlashtiriladi. Turar-joy binolari xonalarining ichkari qismiga kiradigan tashqi havoni isitish tizimlaridan foydalanib isitish va ventilyatsiyalashga ishlatiladigan energiya solishtirma sarfining yagona ko‘rsatkichi me’yorlanadi. Yilning issiq davri uchun havoni konditsionerlashga sarflanadigan energiya solishtirma sarfining me’yoriy chegaraviy yuqori qiymati o‘rnatiladi. O‘zbekiston Respublikasida binolarning energiya samaradorligi 2000 yildan boshlab qishda tashqi havo temperaturasining hisobiy eng sovuq soatida sarflanadigan issiqlik miqdori bo‘yicha nazorat qilinadi. Hisobiy parametrlar uchun binolarning hamma issiqlik himoyalovchi to‘siqlari, isitish, ventilyatsiya tizimlari, yozgi vaqtda esa havoni konditsionerlash tizimi ham ishlab chiqiladi. Binolar umumiy maydonining 1m2 yuzasiga to‘g‘ri keladigan issiqlik sarfining maksimal yo‘l qo‘yiladigan qiymatlari QMQ 2.01.18 – 2000* da hamda QMQ 2.01.01 – 94

“Loyihalash uchun iqlim va fizikgeologik ma’lumotlar”da keltirilgan parametrlar bo‘yicha tashqi sharoitlarda me’yorlanadi. Issiqlikni sarflash talablariga rioya qilinayotganlikni tekshirish issiqlik sarfi me’yoriy qiymatlari va haqiqatda sarflangan issiqlik miqdorlarini taqqoslash yo‘li bilan olib boriladi. 2012 yilda t.f.n. E.A.Xasanov rahbarligi ostida “Toshuyjoy LJTJ” da “Binolarni loyihalash bo‘yicha energiya sarfining yangi me’yorlarini hisobga oluvchi QMQ 2.01.18 – 2000* ga qo‘llanma ishlab chiqildi, mazkur qo‘llanma loyiha, ilmiy – tadqiqot va ishlab chiqarish tashkilotlarining muhandistexnik xodimlari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, unda quyidagi savol va masalalarga e’tibor qaratilgan: • energiya iste’mol qilinishini me’yorlashtirish tamoyillarini va turar-joy, jamoat, ma’muriy-maishiy hamda ishlab chiqarish binolarining isitilishi, ventilyatsiyasi va konditsionerlanishiga energiya sarflanishida yangi me’yorlarga rioya qilish usullarini detalli yoritib beradigan matn berilgan; • binolarda issiqlik yo‘qotilishining sabablari yoritib berilgan va energiyadan foydalanish samaradorligini oshirish bo‘yicha asosiy tadbirlar belgilangan. Energiya sarfining yangi me’yorlarini qoniqtiruvchi loyihaviy yechimlarni tanlash ketma-ketligi keltirilgan; • loyihalanayotgan bino uchun energiya sarfining o‘rnatilgan me’yoriy qiymatlarini QMQ 2.01.18 – 2000* dagi jadvallar bo‘yicha ham va konkret bino uchun individual ravishda aniqlashga ham tavsiyalar berilgan; • loyihalanayotgan binoning isitilishi, konditsionerlanishiga ishlatiladigan issiqlik energiyasining solishtirma sarflanishi hamda havoni konditsionerlashga sarflanadigan sovuqlikning me’yoriy sarfini hisoblash metodikasi va hisoblashga oid misollar keltirilgan; • binolar yorug‘lik oraliqlarining zarur bo‘lgan minimal me’yorlanuvchi yuzasini hisoblash ketma-ketligi ifodalangan va ushbu yuzani hisoblashga doir misol keltirilgan. Mazkur qo‘llanma QMQ 2.01.18 – 2000* “Bino va inshootlarni isitish, shamollatish va konditsiyalashtirish uchun energiya sarfi me’yorlari” ga

bag‘ishlangan bo‘lib, u loyihalash vaqtida binolarda energiya iste’molini detallashtirish, rivojlantirish va uni nazorat qilish metodlarini samarali qo‘llash hamda eng samarador energiya tejamkor loyihaviy echimlarni tanlash maqsadlarida ishlab chiqilgan. QMQ 2.01.18 – 2000* “Bino va inshootlarni isitish, shamollatish va konditsiyalashtirish uchun energiya sarfi me’yorlari” ning kamchiliklariga quyidagilarni kiritish mumkin: 1. Loyihalarning energiya samaradorligi tashqi havoning B temperaturasi bilan qishki hisobiy eng sovuq soatdagi issiqlik sarfi miqdori bo‘yicha nazorat qilinadi, lekin bu borada jahon amaliyotida bir kvadrat yuzaga to‘g‘ri keladigan yillik energiya (issiqlik) sarfidan foydalanish qabul qilingan; 2. Massivli to‘suvchi konstruksiyalarni tashqi ximoyalash natijasida binoning issiqlik yig‘uvchi (issiqlik akkumulyatsiyalovchi) qobiliyati oshishi tufayli quyosh ta’sirida passiv isitilishi ulushining oshishi hisobga olinmagan. Ushbu tushunchani tasdiqlash uchun Toshkent viloyati, Zangiota tumanidagi 24 - maktabning bir qavatli binosida olib borilgan tadqiqot natijalari asos bo‘lib xizmat qiladi. Eksperimentlarga muvofiq, janubga qaratilgan (orientirlangan) sinf xonalari uchun quyosh ta’sirida isitilish samarasi (effekti) 20%ni tashkil etdi; 3. Ventiliyatsiya hajmi eski me’yorlar bo‘yicha qabul qilingan: bir soat davomida bir martalik havo almashinuvi yoki bir soatda bir kishiga 60m3 qabul qilingan, bu borada Fransiya va Germaniyada bir soat davomida 0,4 – 0,5 martalik havo almashinuvi qabul qilingan (bu ko‘rsatkich zarur bo‘lgan sanitar – gigienik tadqiqotlarni o‘tkazish natijasida qabul qilingan, mazkur tadqiqotlar ushbu ko‘rsatkichda xonalar mikroiqlimiga va yashovchilar sog‘ligiga zararli ta’sirlarning mavjud emasligini ko‘rsatdi). Turar-joy uylarida ventiliyatsiya qilinadigan havo hajmi qiymatlarining bunday pasaytirilishi bir martalik havo almashinuvining iqtisodiy jihatdan ortiqcha ekanligi tan olinishi va kunduzi oilaning katta qismi uydan tashqarida bo‘lishi bilan bog‘liq. 4. Energiya tejamkor binolarning loyihalarini ishlab chiqish uchun mo‘ljallangan me’yoriy hujjatlar samarador arxitekturaviy echimlarga mos

keladigan maxsus me’yorlarni hisobga olmasdan tuzilgan, mazkur echimlar energiya tejovchi iqtisodiy binolarning perspektiv jihatdan tejamkor (istiqbolli) loyihalarini tuzishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Arxitekturaviy echimga birinchi darajali e’tibor ajratilishi lozim, chunki aynan arxitekturaviy-tarhiy strukturaning muvaffaqiyatli tanlanishi evaziga issiqlik yo‘qotilishini minimallashtirish effektiga (samarasiga) va issiqlik ximoyalovchi materiallarning issiqlik himoyalovchi xossalaridan samarali foydalanishga erishiladi; 5. Tashqi issiqlik ximoyasiga ega bo‘lgan binolar uchun isitish mavsumi (davr) ning davomiyligi qisqa bo‘ladi, xolbuki, isitish mavsumi (davri) uchun o‘rtacha harorat ham odatdagi uylarga nisbatan kam bo‘ladi; 6. Turar-joy uylarining eski me’yorlar bo‘yicha ishlab chiqilgan “Toshkent shaxri Qo‘yliq mavzesidagi yirik panelli 4 qavatli 48 xonadonli 10-turarjoy uyining energetik rekonstruksiya loyihasi” bo‘yicha 2011 – 2012 yillarda olib borilgan eksperimental va hisobiy tadqiqotlarning natijalari ushbu loyihaning QMQ 2.01.18 – 2000* ning energiya tejovchi me’yorlarga javob berishini ko‘rsatdi. Isitish va ventilyatsiya uchun qabul qilingan energiya sarfi me’yorlari oshirilib ko‘rsatilganligi aniqlanadi.

Adabiyotlar: 1. 1997 yil 25 aprelda qabul qilingan “Energiyadan oqilona foydalanish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni. 2. O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A. Karimovning 2013 yil 1 martdagi “Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risidagi” farmoni. 3. O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2015 yil 5 maydagi PQ- 2343-son qarori bilan tasdiqlangan “ 2015 — 2019 yillarda iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya sarfi hajmini qisqartirish, energiyani tejaydigan texnologiyalarni joriy etish choratadbirlari” Dasturi. 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyeyevning 2017 yil 26 maydagi «2017 — 2021 yillarda qayta tiklanuvchi energetikani yanada rivojlantirish, iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya samaradorligini oshirish chora-tadbirlari dasturi to‘g‘risida»gi qarori. 5. Shipacheva YE.V. Proyektirovaniye energoeffektivnix grajdanskix zdaniy v usloviyax suxogo jarkogo klimata. Uchebnoye posobiye. Tashkent: TIIJT, 2008 g. – 153 s. 6. Belyayev V. S., Xoxlova L. P. Proyektirovaniye energoekonomichnix i energoaktivnix grajdanskix zdaniy: Ucheb. posobiye dlya stud. vuzov po spets. «Promishlennoye i grajdanskoye stroitelstvo». – M.: Vissh. shk., 1991. – 255 s.: il. 7. Maxmudov S.M. Binolarning energiya samaradorligini oshirish.O‘quv qo‘llanma.Toshkent,2018 y.-188b. 8. Marakayev R.Y., Norov N.N. O‘zbekiston sharoitida energiya samarali binolarni loyihalash / O‘quv qo‘llanma. Toshkent, 2009 y. – 109 b.

O'xshashlar

Energiya audit

Yangilanadigan energiya manbalari

Binolarning energiya samaradorligini oshirish

Energiya tejamkor texnologiyalarni tadbiq etish

Energiya samaradorlikka erishish yechimlari bo`yicha xorijda to`plangan tajriba