ва φ( ) векторлар устун координаталари орасидаги боғланиш. чизиқли алгебралар - Algebra - Referatlar

ва φ( ) векторлар устун координаталари орасидаги боғланиш. чизиқли алгебралар

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

519 KB

Ko'chirib olish

х ва φ( х ) векторлар устун координаталари орасидаги боғланиш. чизиқли алгебралар Режа: 1. х ва φ( х ) векторлар устун координаталари орасидаги боғланиш. 2. Чизиқли алгебра ҳақида тушунчалар. 3. Чизиқли операторлар алгебраси ва матрицалар алгебраси орасидаги изоморфизм. 4. Характеристик кўпҳад. 5. Чизиқли тенгсизликлар системаси ҳақида тушунча. 6. комбинацияси. 7. Қавариқ конус. 8. Симплекс метод ҳақида тушунча. 9. Симплекс жадваллар. 10. Минковский теоремаси. 11. Чизиқли тенгсизликлар системанинг ҳамжойсизлиги ҳақидаги теорема. 26

ℱ майдон устида V n вектор фазо берилган бўлиб,n 2 1 е ,.., е, е  (1) унинг бирор базиси ва φ оператор берилган V n фазонинг чизиқли оператори бўлсин. х ва φ( х ) векторларнинг (1) базис орқали n ne е х      ... 11 , n ne е х       ... ) ( 11 кўринишда ифодалансин. х ва φ( х ) векторларнинг (1) базисга нисбатан устун координаталарини мос равишда ушбу , ... ) ( 21        n х М          n x M    ... )) ( ( 21 кўринишларда белгилаб, улар орасидаги боғланиш формуласини келтириб чиқарайлик. Теорема. Агар φ оператор V n фазода аниқланган чизиқли оператор бўлиб, М(φ) шу φ чизиқли операторнинг (1) базисдаги матрицаси бўлса, у ҳолда  х ∈ V n учун М(φ( х ))=М(φ)М( х ) тенглик бажарилади. Исботи. Бизга маълумки, φ чизиқли операторнинг матрицаси                nn n n nnn М           ... ...... ) ( 2 1 22 21 1 12 11 бўлса, у ҳолда                                           , e ... e e ) e ( , e ... e e ) e ( , e ... e e ) e ( n nn 2 n 2 1 n1 n n 2 n 2 22 1 12 2 n 1 n 2 21 1 11 1 (2) тенгликлар ўринли бўлади. Агар х = n ne e   ... 1 1  бўлса, у ҳолда ) ( ... ) ( ) ( 1 1 n n e e x         бўлади. Бу тенгликда ) ( ...), ( 1 nе е   ларни (2) даги қийматлари билан алмаштириб,         ) e ... e e ( )x( n 1n 2 21 1 11 1 ) e ... e e ( ... n nn 2 2n 11n n       тенгликни ҳосил қиламиз. Бундан n n nn n n n e e х ) ... ( ... ) ... ( ) ( 1 1 1 1 1 11                келиб чиқади. φ(х) векторнинг устун координаталарига кўра )( )( ... ... ... ... ... ... ))(( 21 1 1 11 11 1 111 21 xM M х М n nn n n nnn n nn n                                           ҳосил бўлади, яъни М(φ( х ))=М(φ)М( х ) тенглик келиб чиқади. Мисол. V 3 фазода )1,1,1( ),1,1,0( ),1,0,0( 3 2 1    а а а векторларни 3 2 1 , , е е е базисга нисбатан мос равишда ),5,3,2( ) ( 1 1  в а  ),0,0,1( ) ( 2 2  в а  )1 ,1,0( ) ( 3 3    в а  векторга ўтказувчи φ чизиқли операторнинг матрицасини топинг. 3 2 1 а , а , а векторларни базис векторга ўтказувчи матрица        1 1 1 1 1 0 1 0 0 А , 3 2 1 в , в , в векторларни базис векторга ўтказувчи матрица         1 0 5 1 0 3 0 1 2 В бўлади. Энди шундай М(φ) матрица топиш керакки, у А матрицани В матрицага ўтказсин, яъни қуйидаги тенглик бажарилсин: А ) Ì( Â    Бундан М(φ)=ВА -1 тенгликни ёза оламиз. Агар А га тескари           0 0 1 0 1 1 1 1 0 1 А матрицани топсак, у ҳолда ,55 1 33 1 21 1 001 011 11 0 1 05 103 012 )(М                         яъни              5 5 1 3 3 1 2 1 1 ) ( М ҳосил бўлади. 27

ℱ сонлар майдони устидаги V чизиқли фазонинг исталган у х, векторлари учун кўпайтириш қоидаси аниқланган деб фараз қилиб, у вах лар кўпайтмасини у х шаклда белгилайлик. Таъриф. ℱ майдон устидаги V чизиқли фазо элементлари учун қуйидаги аксиомалар бажарилса: )V y,x ,F ()y (x y)x ( )yx( .4 )V z,y,x (xz xy x)z y( ва zx yx )z y(x.3 );V z,y,x (z)yx( )zy(x.2 );V y,x ( V yх.1                       у ҳолда V фазони ℱ майдон устидаги чизиқли алгебра дейилади (Бу ерда F тўплам ℱ майдоннинг асосий тўплами). Таъриф. Агар V чизиқли алгебрада ) у х, ( V х у у х      аксиома бажарилса, V коммутатив чизиқли алгебра дейилади. Таъриф. V чизиқли алгебранинг ранги деб V фазонинг ўлчовига айтилади. 1-мисол. C ={ a + bi |  a , b ∈ R , i 2 =-1} тўплам R майдон устида ранги иккига тенг бўлган чизиқли алгебра ташкил этади. 2-мисол. барча n -тартибли квадрат матрицалар тўплами F nxn , ℱ майдон устида рангли n 2 бўлган чизиқли алгебра ташкил этади. Бундай чизиқли алгебрани ℱ майдон устидаги тўлиқ матрицалар алгебраси дейилади. 3-мисол. R майдон устидаги кватернионлар алгебраси R майдон устидаги тўрт ўлчовли V 4 вектор фазо бўлиб, k ,j ,i , e векторлар V 4 фазонинг базиси бўлсин. V 4 фазода кўпайтириш амали қуйидаги қоида асосида киритилади: ,j k i i k ,i j k k j ,k i j j i ,e k j i 2 2 2                    }k ,j ,i ,e{ a ,a e e a     . У ҳолда V 4 фазо ранги 4 га тенг бўлган кватернионлар алгебраси бўлади. V фазо ℱ майдон устидаги вектор фазо бўлиб,  , лар шу вектор фазонинг чизиқли операторлари бўлсин.  ва  чизиқли операторлар кўпайтмаси қуйидагича аниқланган бўлсин, яъни . )), ( ( ) )( ( V х х х       Лемма. V вектор фазонинг ихтиёрий иккита чизиқли операторлари кўпайтмаси яна шу вектор фазонинг чизиқли оператори бўлади. Исботи.  , чизиқли операторлар V вектор фазонинг чизиқли операторлари бўлсин. У ҳолда   кўпайтма V вектор фазонинг чизиқли оператори эканлигини кўрамиз. Ҳақиқатан, V у х   , ва   ℱ учун қуйидаги шартлар бажарилади: 1. ) )( ( ) )( ( )) ( ( )) ( ( )) ( ) ( ( )) ( ( ) )( ( y x y x y x y x y x                      , яъни ) )( ( ) )( ( ) )( ( y x y x       бўлади. 28

2. )) )( (( )) ( ( ( )) ( ( )) ( ( ) )( ( x x x x x                 , яъни )) )( (( ) )( ( x x      бўлади. Демак,   кўпайтма V вектор фазонинг чизиқли оператори бўлади. Бизга маълумки Hom ( V , V ) тўплам ℱ майдон устида вектор фазо ташкил этади. Ушбу алгебрани < Hom ( V , V ), +,    , F    > алгебра V вектор фазонинг чизиқли операторлар алгебраси дейилади ва қуйидагича белгиланади: End V= <Hom (V,V), +,    , F    > Теорема . Агар V фазо ℱ майдон устидаги вектор фазо бўлса, у ҳолда End V алгебра ℱ майдон устида чизи қ ли алгебра ташкил қ илади . Исботи . EndV алгебра чизи қ ли алгебра шартларини т ў ли қ бажаради . Ҳа қ и қ атан , 1. < Hom ( V , V ), +,    , F    > алгебра ℱ майдон устида вектор фазо ташкил қилади; Бу тасдиқ олдинги маърузаларда исботланган. 2. ; ) (    Исботи.               )х)( ( )х( ( ))х( ( ))х( ( ))х( )( ( )х() (( V х );х)( ( )х)( ) )((х )( (           3. ; ) (         Исботи.         ) )( ( ) )( ( )) ( ( )) ( ( )) ( ) ( ( ) ))( ( ( х х x x x x x              ; V х )х)( ( )х ))( ( ( )х)( (            4.             , , ), ( ) ( ) ( Hom ( V , V ), ва F  . Исботи.                 )x)( ) (( ))x( ( ( )))x( ( ( ))x)( (( )x ))( ( ( ).x)( ) (( )x ))( ( (       Таъриф. U ва ' U алгебралар ℱ майдон устидаги чизиқли алгебралар ва φ: U  ' U акслантириш биектив акслантириш бўлиб, қуйидаги шартлар бажарилса: 1. ); ( ) ( ) ( b a b a       2. ); ( ) ( a a     3.  , F V b,a )b( )a( )b a(        у ҳолда φ акслантиришга изоморфизм U ва ' U чизиқли алгебраларга эса изоморф чизиқли алгебралар дейилади ва у U  ' U кўринишда белгиланади. Мисол. С 1 = < C , +,   }, { R    > - чизиқли алгебра,    Rbaabba G , ;       },R {, ,G G1 - чизиқли алгебра билан изоморф, яъни С 1  G 1 бўлади (бунда        a b b a bi a:  ). Агар ℱ майдон устидаги матрицалар алгебрасини     }, {, , ) , ( F F F n М nxn   кўринишда белгиласак, у ҳолда қуйидаги теорема ўринли бўлади: 29

Теорема. V фазо ℱ майдон устидаги вектор фазо бўлиб, n 2 1 е ,..., е, е унинг базиси, М(φ) матрица V вектор фазода аниқланган φ чизиқли операторнинг n 2 1 е ,..., е, е базисга нисбатан матрицаси ва ) (  М  акслантириш мавжуд бўлса, у ҳолда End V  M ( n , ℱ ) муносабат ўринли бўлади. Исботи. Бизга маълумки, End V  M ( n , F ) акслантириш биектив акслантириш бўлади. 1. ). ( ) ( ) (     M M M    Исботи. V x  n ne e x       ... ) ( 11 , n ne e x       ... ) ( 11 n n n e e x x x ) ( ... ) ( ) ( ) ( ) )( ( 1 1 1                 ))(( ))(( )))( (( ))(( ))(( ))( (( 1 1 11 x M x M x M x M x M x M n n n n                                       ). ( )] ( ) ( [ ) ( ) ( x M M M x M M        ). ( ) ( ) (     M M M    2. ). ( ) (    M M  Исботи. ( n ne e x       ... ) )( ( 11 , ))(( )) )( (( 1 1 x M x M n n                       , ) ( ) ( ). ( )) ( ( ) ( ) (       M M x M M x M M   . 3. F ), V,V( Hom , ( ) ( M) ( M ) ( M          Исботи. ).` ( ) ( ) ( )) ( ( ) ( ))) ( ( ( )) )( (( x M M M x M M x M x M           ) ( ) ( ) ( ) ( )] ( ) ( [ ) ( ) (       M M M x M M M x M M    Демак, таърифга асосан End V  M(n, F ) бўлади. Комплекс сонлар майдони устида қурилган V n вектор фазо ва φ :V n  V n чизиқли оператор берилган бўлсин . Таъриф . Ушбу ) ,0 , ( ) ( F x V x х х n         (1) тенгликни қаноатлантирувчи  сонга φ чизиқли операторнинг хос қиймати , х вектор эса  хос қийматга мос келувчи хос вектори дейилади . Теорема . Комплекс сонлар майдони устида қурилган V n вектор фазонинг ҳар бир φ чизиқли оператори камида битта хос векторга эга . Исботи . V n вектор фазонинг n 2 1 е ..., , е , е (2) базиси берилган бўлиб , nV х  векторнинг бу базисдаги координатаси n    ..., , 2 1 бўлсин , яъни n ne e x      ... ,11 тенглик ўринли бўлсин . ) ( , ...), ( ), ( 2 1 ne e e    векторлар (2) базис орқали чизиқли ифодаланади , яъни                                n nn n n n n n n n e a e a e a e e a e a e a e e a e a e a e ... ) ( , ... ) ( , ... ) ( 2 2 1 1 2 2 22 1 12 2 1 2 21 1 11 1  (3) бўлади . 30

              nn n n nn a a a a a a a a a A ... ...... 2 1 2 22 21 1 12 11 , матрица φ чизиқли операторнинг (2) базисдаги матрицаси . Энди φ( х ) векторнинг (2) базисдаги координаталарини аниқлаймиз.             ) ... ( ... ) ... ( ) ( ... ) ( ) ( ) ( 1 1 1 1 11 1 2 2 1 1 n nn n n n n n n e a e a e a e a е е е х          . e) a ... a ( ... e) a ... a ( n nn n 1n 1 1 n1 n 11 1          (4) (1) ва (4) га асосан n nn n n n n n n e a a e a a e е х ) ... ( ... ) ... ( ) ( ... ) ( 1 1 1 1 111 1 1                  ,                                  , a ... a , a ... a , a ... a n n nn 1 1 n 2 n n 2 1 21 1 n n1 1 11                                    0 ) ( ... , 0 ... ) ( , 0 ... ) ( 2 2 1 1 2 2 22 1 21 1 1 11 n nn n n n n n n a a a a a a a a            (5) келиб чиқади. (5) система n    ..., , 2 1 номаълумли бир жинсли чизиқли тенгламалар системаси. Бу система нолмас ечимга эга бўлиши учун система детерминанти нолга тенг бўлиши зарур ва етарли. Шунга кўра 0 1 ... 0 0 0 ... 1 0 0 ... 0 1 ... ...... ,0 ) ( ... ... ) ( ... ) ( 2 1 2 22 21 1 12 11 2 1 2 22 21 1 12 11                                 nn n n nn nn n n nn a a a a a a a a a a a a a a a a a a 0   E A  (6) ҳосил бўлади. (6) га φ чизиқли операторнинг характеристик тенгламаси деб юритилади. (6) нинг чап қисмидаги детерминант  га нисбатан n - даражали кўпҳадни билдиради. Бу кўпҳадга φ чизиқли операторнинг характеристик кўпҳади деб юритилади. Бизга маълумки, n -даражали кўпҳад комплекс сонлар майдони устида n та илдизга эга бўлади. Бу илдизлар n   ..., , 2 1 бўлиб, улар φ чизиқли операторнинг хос қийматлари бўлади. Ҳар бир хос сонларни (5) системага қўйиб, унинг нолмас ечимлари топилади. Бу ечимлардан тузилган векторлар n 2 1 , , ,     хос сонларга мос хос векторлар бўлади. Агар ) ( E А i матрицанинг ранги ir бўлса, φ чизиқли операторнинг ҳар бири i хос сонга мос келувчи хос векторлар сони ( n - ir ) га тенг бўлади. Теорема. φ чизиқли операторнинг турли базисларидаги характеристик кўпҳадлари тенг. Исботи. φ чизиқли операторнинг n 2 1 е ..., е, е , (7) n 2 1 g ..., g, g (8) базислардаги матрицалари мос равишда А ва В бўлсин. У ҳолда Е В Е А      эканлигини кўрсатамиз. Бизга маълумки, В=Т -1 АТ бўлиб, Т матрица (7) базисдан (8) базисга ўтиш матрицаси. У ҳолда | B - λE |=| T -1 AT - λE |=| T -1 AT - λT -1 T |=| T -1 AT - T -1 λT |=| T -1 || AT - λT |= =| T -1 || A - λE || T |=| A - λE || T -1 || T |=| A - λE || T -1 T |=| A - λE | . 1=| A - λE |, яъни | B - λE |=| A - λE | бўлади. 31

Ҳозирги кунда иқтисодиёт масалаларини ҳал этиш учун тенгсизликлар системасидан кенг фойдаланилмоқда. Таъриф. Ушбу  n,1 i,R b, a0 b x a ... x a x a i n n 2 2 1 1        (1) тенгсизлик R ҳақиқий сонлар майдони устидаги n та n 2 1 x, , x, x  номаълумли тенгсизлик дейилади. (1) да х 1 ,х 2 ,...,х n – номаълумлар, а i , b ∈ R ( n 1, i ) эса коэффици-ентлар дейилади. Таъриф. Агар (1) да b =о бўлса, у ҳолда (1) га бир жинсли, b ≠о бўлса, у ҳолда (1) га бир жинсли бўлмаган тенгсизлик дейилади. Таъриф. Ушбу а 11 х 1 + а 12 х 2 + ... +а 1 n х n + в 1 ≥о, а 21 х 1 + а 22 х 2 + ... +а 2 n х n + в 2 ≥ о, (2) - - - - - - - - а m 1 х 1 + а m 2 х 2 + ... +а mn х n + в m ≥ о c истемага n та номаълумли m та чизиқли тенгсизликлар системаси дейилади. (2) да х 1 , х 2 ,..., х n номаълумлар, а ij , b ∈ R ( n 1, j ,m 1, i   ) сонлар (2) системанинг коэффициентлари дейилади. в i ∈ R (2) системанинг озод ҳадлари дейилади. n номаълумлар сонини, m тенгламалар сонини билдириб, улар орасида m = n , m < n , m > n муносабатларнинг бири ўринли бўлади. Таъриф. (2) системанинг ҳамма тенгсизликларини қаноатлантирувчи x 1 = α 1 , x 2 = α 2 ,..., x n = α n сонлар (2) системанинг ечими дейилади. Таъриф. (2) системадаги ҳамма тенгсизликлар бир жинсли бўлса, система ҳам бир жинсли система дейилади. (2) системанинг камида битта тенгсизлиги бир жинсли бўлмаса, система бир жинсли бўлмаган система дейилади. Таъриф. Камида битта ечимга эга бўлган (2) система ҳамжойли система, битта ҳам ечимга эга бўлмаган (2) система ҳамжойсиз система дейилади. Таъриф. Агар (2) нинг ихтиёрий ечими (1) тенгсизликнинг ҳам ечими бўлса, (1) га (2) нинг натижаси дейилади. Таъриф. Агар (1) тенгсизлик битта ҳам ечимга эга бўлмаса, у зиддиятли тенгсизлик дейилади. зиддиятли тенгсизлик қуйидаги кўринишда бўлади: 0 . х 1 +0.х 2 + ... +0.х n + b ≥0 ( b <0) (3). Таъриф. (2) системанинг биринчи тенгсизлигини k 1 ≥0 сонга, иккинчисини k 2 ≥0 сонга, ... , m -сини k m ≥0 сонга кўпайтириб, уларни ҳадлаб қўшсак ҳосил бўлган ушбу тенгсизлик 0 ... 1 1 2 2 1 11 1              j m j j m jm m j j j m j j j m j j b k x a k x a k x a k (4) 32

га (2) системанинг манфиймас чизиқли комбинацияси дейилади. Теорема. (2) системанинг ҳар бир манфиймас чизиқли комбинацияси шу системанинг натижаси бўлади. Исботи. (4) тенгсизлик (2) системанинг натижаси бўлади, чунки (2) нинг ихтиёрий (α 1 , ... α n ) ечими (4) ни қаноатлантиради.... ) ( ) ( ... 2 1 2 2 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 1                      b a k b a k b k a k a k a k i n i i i n i i j m j j m jm m j j j m j j j m j j      0 0 ... 0 0 ) ( ... 2 1 1            m m i n i mi m k k k b a k  . Таъриф. Бир хил х 1 , х 2 , ... ,х n номаълумли иккита ҳамжойли тенгсизликлар системасидан бирининг исталган ечими иккинчиси учун ҳам ечим бўлса ёки иккала система ҳам ҳамжойсиз система бўлса, улар тенг кучли системалар дейилади. Бизга қуйидаги n та номаълумли m та бир жинсли чизиқли тенгсизликлар системаси берилган бўлсин. а 11 х 1 + а 12 х 2 + ... +а 1 n х n ≥о, а 21 х 1 + а 22 х 2 + ... +а 2 n х n ≥ о, - - - - - - (5) а m 1 х 1 + а m 2 х 2 + ... +а mn х n ≥ о. ) ..., , ( ...,), ..., , ( ), ..., , ( 2 1 2 22 21 2 1 12 11 1 mn m m m n n a a a a a a a a a a a a    V= R n эса R майдон устидаги арифметик фазо бўлиб V a a a m , ..., , 2 1 бўлсин. Таъриф. Векторларни қўйиш ва манфиймас ҳақиқий сонга кўпайтириш амалларига нисбатан ёпиқ бўлган V вектор фазонинг векторларидан тузилган бўш бўлмаган тўпламга V вектор фазонинг қавариқ конуси дейилади. Мисол. 1. nR a ва 0a . Ушбу } ,0 { R a      тўплам R n фазонинг қавариқ конуси бўлади. Бу қавариқ конус a вектор яратган тўғри чизиқ дейилади. 2. n m R a a  , ...,1 векторлар системасининг барча манфиймас чизиқли комбинациясининг тўплами R n фазонинг қавариқ конуси бўлади ва қуйидагича белгиланади ). , ..., ( 1 ma a L Теорема. (5) бир жинсли чизиқли тенгсизликлар системасининг барча ечимлар тўплами V= R n фазонинг қавариқ конуси бўлади. Исботи. (5) нинг барча ечимлар тўплами ...}), 0, ..., 0( 0), c, ..., c( c ), b, ..., b( b ), a, ..., a( a{ n 1 n 1 n 1 n 1     бўлсин. Бунда ..., c, b, a i i i ) ,1 ( n i ҳақиқий сонлар. Бу тўплам векторларни қўшиш ва манфиймас ҳақиқий сонга кўпайтириш амалига нисбатан ёпиқдир. Шунинг учун бу тўплам V фазонинг қавариқ конуси бўлади. Р 1 = а 11 х 1 + а 12 х 2 + ... +а 1 n х n ≥о, 33

Р 2 = а 21 х 1 + а 22 х 2 + ... +а 2 n х n ≥ о, ( S ) . . . . . . . Р m = а m 1 х 1 + а m 2 х 2 + ... +а mn х n ≥ о, тенгсизликлар системаси Р m = а m 1 х 1 + а m 2 х 2 + ... +а mn х n ≥ о. (1) тенгсизлик берилган бўлиб, у ( S ) системанинг натижаси бўлсин. Теорема(Минковский теоремаси). ( S ) бир жинсли чизиқли тенгсизликлар системасининг ҳар бир натижаси бу системанинг манфиймас коэффициентли чизиқли комбинациясидан ибоарат бўлади. Бу теоремани исботлаш учун қуйидаги теоремани исботсиз келтирамиз: Теорема. Чизиқли тенгсизликлар системаси ҳамжойсиз бўлиши учун бу тенгсизликлар системасининг бирор чизиқли комбинацияси зиддиятли тенгсизлик бўлиши зарур ва етарли. Мисол. Ушбу системанинг ҳамжойсиз эканлигини кўрсатинг. ( S )              ,0 6 x x 9 ,0 1 x x x 2 ,0 1 x x 3 x 3 3 2 3 2 1 3 2 1             . 6 x 9 x , x 1 x x 2 ,1 x 3 x 3 x 2 3 3 2 1 2 1 3 (Т) )'S(                        0 5 x8 x2 ,0 2 x4 x 6 x9 1 x x2 ,1 x3 x3 x3 1 x x2 2 12 1 2 2 1 2 1 1 2 1 21858521854x214x854xx ,x214x5x2x8 x42x 1 1 12 2 1 12 2 1      зиддиятли тенгсизлик. У ҳолда юқоридаги теоремага асосан берилган система ҳамжойсиз ситема бўлади. Таъриф. Чизиқли тенгсизликлар системасидан номаълумлар сонини биттага камайтириб тузилган янги системани берилган системага йўлдош система дейилади. ( S ) системадан   ; x P . . . . , x P , x P n p n 2 n 1   ; Q x . . . . , Q x , Q x q n 2 n 1 n   0 R . . . . , 0 R , 0 R r21 (Т) системани ҳосил қиламиз. Бундан             )r ,1 ( 0 R ), q 1, ; p 1, ( Q P )'S( системани ҳосил қиламиз. Лемма.Йўлдош системанинг ҳар бир тенгсизлиги берилган тенгсизликлар системасининг чизиқли комбинацияси бўлади. Исботи. ( S )  ( T ); ( S I ) йўлдош системанинг тенгсизликлари ) ,1 ; ,1 ( q p Q P        ва ) ,1 (0 r R     тенгсизликлардан тузилган. Бу тенгсизликлар ( S ) система тенгсизликларини мусбат сонга кўпайтиришдан ҳосил бўлади. R S ≥0 эса ( S ) система тенгсизликларидан иборат бўлади. Демак, ( S I ) система тенгсизликлари ( S ) система тенгсизликларининг чизиқли комбинациясидан иборат бўлади. Минковский теоремасининг исботи. с>0 бўлганда Р+с<0 ҳам ( S ) нинг натижаси бўлади, чунки (1) ни қаноатлантирувчи ҳар бир ечим Р+с>0 ни ҳам қаноатлантиради, у ҳолда      00 c P с Р система ҳамжойсиз бўлади. ( S ) нинг исталган ечими Р+с>0 учун ҳам ечим бўлгани учун Р 1 ≥0, Р 2 ≥0 , ... ,Р m ≥0, -Р-с≥0 (2) 34

система ҳамжойсиз бўлади. Иккинчи теоремага асосан k 1 ≥0, k 2 ≥0, ... , k m ≥0, k ≥0 сонлар учун (2) нинг чизиқли комбинацияси k 1 P 1 +k 2 P 2 + ... +k m P m +(-P-c)k≥0, 0 . x 1 +0 . x 2 + ... +0 . x m +b=0+b=b≥0 (b<0) зиддиятли тенгсизликни ифодалайди . Шундай қ илиб ушбу k 1 P 1 +k 2 P 2 + ... +k m P m -kP-kc=0+b тенглик бажарилади . Р 1 , Р 2 , ... , Р m , P – бир жинсли ифода б ў лгани учун –kc- b=0 тенглик ҳосил б ў лади . b <0 ва c >0 дан k >0 ҳосил бўлади. Демак, k 1 P 1 + k 2 P 2 + ... + k m P m - kP =0 бўлиб, бунданm mP k k P k k P k k P     ... 2 2 1 1 (3) тенглик келиб чиқади. (3) да 0 k ki , чунки k >0 ва k i ≥0. (3) га асосан (1) тенгсизлик ( S ) системанинг манфиймас чизиқли комбинациясидан иборат бўлади. Чизиқли программалаш масаласини ечишнинг муҳим усули симплекс усулидир. Симплекс усул қуйидаги жараённи ифодалайди: Чекланиш тенгламалар системасини x 1 = b 1 -( a 1 r +1 x r +1 + ... +a 1n x n ), x 2 =b 2 -(a 2r+1 x r+1 + ... +a 2n x n ), ------------------------------- (1) x r =b r -(a rr+1 x r+1 + ... +a rn x n ) к ў ринишга ( бунда b 1 ≥0, ... ,b r ≥0) ва берилган чизи қ ли формадаги x 1 ,...,x r ларни (1) ор қ али ифодалаб , уни n n r r x x f          ... 1 1 0 (2) кўринишга келтирамиз ва бу форманинг минимумини топиш масаласини қўямиз. (2) даги x 1 , ... , x r номаълумлар тўплами чизиқли программалаш масаласининг базиси дейилади ва у М={ x 1 , ... , x r } кўринишда белгиланади. x 1 , ... , x r ларни базис номаълумлар, x r +1 , ... , x r ларни озод номаълумлар деб атаймиз. Агар x r +1 = ... = x n =0 бўлса, (1) дан x 1 = b 1 ≥0, ... , x r = b r ≥0 ларни ҳосил қиламиз. Шундай қилиб, ( b 1 , b 2 , ... , b r , 0, 0, ... 0) (3) ечим ҳосил бўлади. f нинг бу ечимдаги қиймати 0f га тенг бўлади. Қуйидаги икки ҳол рўй бериши мумкин: I. (2) да ҳамма )n,1 r i( 0 i     бўлсин. У вақтда f форма x r +1 = ... = x n =0 шартда минимум 0f қийматга эришади. II. (2) да n r      , ...,1 сонлар орасида манфийлари бор бўлсин. 35

Масалан, 0  i дейлик. У вақта x r +1 = ... = x j = ... = x n =0 ва x j >0 деб олиб, x j нинг қийматини орттира бориши ҳисобига j jx f     0 нинг қийматини камайтириш мумкин, лекин бу ишда эҳтиёткорлик керак, чунки бу ҳолда (1) лардан келиб чиқадиган j rj r r j j j j x a b x x a b x x a b x        , , 2 2 2 1 1 1 (4) тенгламалардаги x 1 , ... , x r ларнинг ҳеч қайсиси манфий бўлиб қолмасин. Бу ерда ҳам қуйидаги иккита ҳол рўй беради: А. (4) да ҳамма a 1 j , ... , a rj сонлар мусбатмас. У вақтда х j >0 учун ) ,1 (0 r k x a j kj    бўлганидан ),1 (0 r k b x a b x k j kj k k      га асосан х 1 ≥ b 1 ≥0,..., x r ≥ b r ≥0 бўлади. Демак, j jx f     0 да 0j ва 0jx бўлгани сабабли x j ни чексиз орттирма бериш билан min f =-∞ га келамиз. Бундан эса f форманинг минимумга эришмаслиги кўринади. Б. (4) да a 1 j , a ij , ... , a rj сонлар орасида мусбатлари бор. Масалан, a kj >0 бўлсин. У ҳолда x k = b k - a kj x j да х j га kj k a b дан ортиқ қиймат бериш мумкин эмас, чунки акс ҳолда x k <0 бўлиб қолади. Бунда kj k a b ≥0 эканлиги равшан. Бундай касрлар орасида энг кичиги ij i a b бўлсин. Бунда a ij >0 сон ҳал қилувчи элемент дейилади. Қисқалик учун ij i a b =  белгилаш киритайлик. (4) да х j ни  гачагина орттира оламиз, чунки акс ҳолда х j <0 бўлишини кўрдик. Озод номаълумларга x r +1 =...= x j -1 =0, x j =  , x j +1 =...= x n =0 (5) қийматларни бериб, базис номаълумларни аниқлаймиз:                           . a b x , a b x , a b x rj r r ij i i ij 1 1 (6) Энди қуйидаги янги ' M базисга ўтамиз: x 1 , .. , x i -1 , x j , x i +1 , ... , x r . Бунга мос базис ечим (6) ва (5) лардан тузилади, (1) система ва (2) формани янги базисга мослаб ёзамиз. Бунинг учун (1) даги x i = b i -( a ir +1 x r +1 +...+ a ij x j +...+ a in x n ) тенгламани х j га нисбатан ечамиз, яъни               n ij in i ij r ij ir ij j j x a a x a x a a a b x ... 1 ... 1 1 ва бу ифодани (1) га қўйиб, ҳосил бўлган янги системани 36

                                                                         ) x a ... x a ... x a ( b x ), x a ... x a ... x a ( b x ), x a ... x a ... x a ( b x n Irn i Iri 1 r I 1 rr Ir r n Ijn i Iji 1 r I 1 jr Ij j n I n 1 i Ii 1 1 r I 1 r 1 I1 1(7) кўринишда ёза оламиз. Бу базиснинг ифодаларини f га қўйиб, уни n In i Ii r Ir I x x x f             ... ... 1 1 0 (8) кўринишга келтирамиз. Бу билан жараённинг биринчи қадами тугайди. Кейинги қадам яна шу биринчи қадамни, яъни (8) ва (7) ларга нисбатан I ёки II ҳолни, ундан кейин IIА ёки IIБ ни такрорлашдан иборат бўлади ва ҳ.қ. Мисол.        ) 2 ( 1 ), 3 2( 2 4 3 2 4 3 1 x x x x x x система учун f =1+4 x 3 +2 x 4 форманинг минимуми топилсин. Ечиш. х 1 , х 2 - базис номаълумлар, х 3 , х 4 эса озод номаълумлар. х 3 =х 4 =0 да х 1 =2, х 2 =1 бўлади. Шундай қилиб, М базиснинг ўринли (2,1,0,0) ечимига эга бўламиз. f форманинг бу ечимга мос қиймати f =1 бўлди. Энди, f да 0 2 ,0 4 4 3       бўлгани учун I ҳолга эга бўламиз. Шу сабабли, f нинг минимуми f =1 бўлиб, унга мос (2,1,0,0) ечим оптималдир. Бирор масаланинг ечимини симплекс усул ёрдамида топиш бир қанча босқичлардан иборат эканлиги бизга маълум. Шу босқичларнинг ҳаммасини симплекс жадваллар ёрдамида бажариш мумкин. Буни қуйидаги мисолда кўриш мумкин:           . 3 3 , 2 2 , 1 2 5 4 3 5 4 2 5 4 1 x x x x x x x x x системанинг манфиймас ечимлари орасида f = x 4 - x 5 формага минимум қиймат берувчи ечим топилсин. Ечиш. х 1 +х 4 -2х 5 =1, х 2 -2х 4 +х 5 =2, х 3 +3х 4 +х 5 =3, f - x 4 +х 5 =0 система тузамиз. Базис номаълумлар Озод ҳадлар х 1 х 2 х 3 х 4 х 5 х 1 1 1 0 0 1 -2 х 2 2 0 1 0 -2 (1) х 3 3 0 0 1 3 1 f форма 0 0 0 0 -1 1 1-жадвал f формага минимум қиймат берувчи оптимал ечимни топиш учун { x 1 , x 2 , x 3 } базисдан бошқа базисга ўтамиз. 37

а) 1-жадвалда f га мос келувчи охирги сатрда 1>0 элемент бор. Бу устунда 1>0, 1>0 элементлар мавжуд. Бу элементлар мос равишда 2,3 сатрларда жойлашган; б) ажратилган 1>0, 1>0 элементлар билан битта сатрда жойлашган озод ҳадларнинг шу 1, 1 ларга нисбатларини оламиз, яъни 3 1 3 2 1 2   ва бўлади; в) бу нисбатлар энг кичигининг махражи 1 ҳал қилувчи элемент бўлади. У 1-жадвалда белгиланган. г) ҳал қилувчи элемент турган устун элементларини (ўзидан бошқалари) нолга айлантирамиз. Бунинг учун ҳал қилувчи элементни 2, -1, -1 ларга кўпайтириб, мос равишда 1,3,4 сатрларга қўшамиз. Бунинг натижасида х 2 жойлашган устуннинг тўртинчи сатрда –1 ҳосил бўлгани учун х 2 ни базисдан чиқариб, ўрнига х 5 киритиб қуйидаги 2-жадвални тузамиз: Базис номаълумлар Озод ҳадлар х 1 х 2 х 3 х 4 х 5 х 1 5 1 2 0 -3 0 х 5 2 0 1 0 -2 1 х 3 1 0 -1 1 (5) 0 f форма -2 0 -1 0 1 0 2-жадвал 2-жадвалда кўрсатилгандек { x 1 , x 5 , x 3 } янги базис ҳосил бўлади. 2- жадвалнинг охирги сатрида 1>0 элемент мавжуд бўлиб, у х 4 жойлашган устундадир. Бу устунда 5>0 элемент бўлиб, у ҳал қилувчи элемент бўлади. Учинчи сатрни 5 га бўлиб, ҳосил бўлган 1>0 элементдан фойдаланиб, шу элемент турган устун элементларини нолларга айлантирамиз (ўзидан бошқа). Натижада қуйидаги 3-жадвални ҳосил қиламиз: Базис номаълумлар Озод ҳадлар х 1 х 2 х 3 х 4 х 5 х 1 5 28 1 5 7 5 3 0 0 х 5 5 12 0 5 3 5 2 0 1 х 4 5 1 0 5 1  5 1 1 0 f форма 5 11  0 5 4  5 1  0 0 38

3-жадвалда янги базис { x 1 , x 5 , x 4 } бўлади. 3-жадвалнинг охирги сатрида бирорта ҳам мусбат элемент қолмади. Демак, топилган (5 28 , 0,0, 5 1 , 5 12 ) ечим оптимал ечим бўлиб, унга мос келувчи f форманинг минимуми 5 11  га, яъни min f = 5 11  бўлади. 39

O'xshashlar

Алгебра. Алгебралар гомоморфизми

N ўлчамли чизиқли фазо

Алгебраик амал аникланган тупламлар ва алгебралар

Векторлар алгебраси

Матрицанинг устун ва сатр рангларининг тенглиги