logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Векторлар алгебраси

Векторлар алгебраси

Yuklangan vaqt:

12.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

321.5 KB
Ko'chirib olish
Векторлар алгебраси Режа: 1. Координаталар системаси 2. Векторлар (асосий тушунчалар) 3. Векторлар устида чизиқ ли амаллар 4. Векторнинг компонентаси ва проекцияси 5. Компоненталари билан берилган векторлар устида чизиқли амаллар Координаталар системаси. Координаталар-маълум тартибда олинган ва нуқтанинг чизиқдаги, текисликдаги, сиртдаги ёки фазодаги вазиятини ҳарактерлайдиган сонлардир. Нуқтанинг координаталари тушунчасидан фойдаланиб, аналитик геометрия фани геометрик шаклларни алгебраик анализ ёрдамида текширади. Аналитик геометриянинг вазифаси: биринчидан геометрик образларни нуқталарнинг геометрик ўрни деб қараб, шу образларнинг умумий хоссаларига асосан уларни тенгламаларини тузади ва иккинчидан, тенгламаларнинг геометрик маъносини аниқлаб, бу тенгламалар билан берилган геометрик образларни шаклини, хоссаларини ва текисликда ёки фазода жойлашишини ўрганади. Равшанки, чизиқлар нуқталарнинг геометрик ўрнидир, сиртларни эса чизиқлардан ва жисмларни сиртлардан ташкил тонган деб қараш мумкин. Шунинг учун геометрик шаклларни текисликда ёки фазода нуқталарнинг ўрни деб қараш мумкин. Аналитик геометрияда нуқтанинг чизиқдаги, текисликдаги ва фазодаги ўрни сонлар ёрдамида аниқланади. Нуқтанинг ўрнини аниқловчи сонлар унинг координаталари дейилади. Энди координатал системалари билан танишамиз: Тўғри чизиқдаги нуқтанинг координатаси Мусбати йўналиши танлаб олинган L тўғри чизиқ ўқ деб аталади. Ўқни йўналиши одатда стрелка билан кўрсатилади. l \Таъриф. Агар тўғри чизиқда координаталар боши деб аталувчи О нуқта, мусбат йўналиш ва масштаб бирлиги танлаб олинган бўлса. у ҳолда тўғри чизиқда Декарт *) координа- . .М l талар системаси берилган дейилади. Бу О тўғри чизиқдаги М нуқтани тўла аниқлаш учун, ундан О нуқтагача бўлган масофа ОМ кесманинг узунлиги ва йўналиши берилган бўлиши керак. Кесманинг йўналиши + ёки – ишоралар орқали, масалан О нуқтадан ўнг томонга кўйилса мусбат, чап томонга қўйилса манфий деб қабул қилинган. Шу қабул қилинган шартда, тўғри чизиқнинг ҳар бир нуқтаси ягона бир сонни ифодалайди. Бу сон қаралаётган нуқтанинг абсциссаси (координатаси) дейилади ва х ҳарфи билан белгиланади, худди шунингдек, ҳарбир ҳақиқий сонга тўғри чизиқда ягона нуқта мос келади. Яъни тўғри чизиқ устидаги нуқталар ва ҳақиқий сонлар тўплами орасида бир қийматлии мослик ўрнатилади. Абсциссаси х га тенг М нуқтани М(х) кўринишда белгиланади. (М 1 (1), М 2 (2), М 3 (-2), М 4 (-5), М 5 (0)) нуқталарни ясанг. Аналитик геометрияда нуқта берилган деганда, унинг координатаси берилгани тушунилади. Текисликдаги нуқтанинг координаталари Таъриф: Текисликда тўғри бурчакли координаталар системаси берилган дейилади, агар иккита ўзаро перпендикуляр ўқ, уларни кесишиш нуқтаси у О (сано қ боши) ва масштаб бирлиги берил- ган бўлса. Одатда бу ўқларни бири горизон- М тал, иккинчиси вертикал жойлашган бўла- ди. *) ( Р. Декарт, француз олими (1596-1650) ) II I Горизантал ўқни абсциссалар ўқи, Х (ОХ), вертикал ўқни ординаталар (ОУ) III IV l ч-1 ўқи дейилади. Бу ўқларни иккаласи координата ўқлари, уларнинг кесишган нуқтаси (саноқ боши) координата боши дейилади. Координаталар боши ОХ ўқ учун ҳам, ОУ ўқ учун ҳам саноқ бошланадиган нуқта ҳисобланади. Ўқларни ҳар бирида мусбат йўналишлар стрелкалар билан кўрсатилади. Нуқтанинг текисликдаги ўрни анна шу координаталар системасига нисбатан аниқланади. Текисликда бирор М нуқтанинг (ч-1) ўрини аниқлаш учун бу нуқтадан, ОХ ва ОУ ўқларига перпендикуляр туширамиз ва координати ўқлари билан кесишиш нуқталарини Р ва Q билан белгилаймиз. М нуқта берилган бўлса, равшанки Р ва Q нуқталар аниқланади ва Р,Q маълум бўлса, М нуқтани ўрнини аниқлаш осон. Маълумки, кесмаларнинг узунликлари бирор узунлик бирлиги билан ўлчанади. Шу туфайли координата ўқларида масштаб бирлиги танлаб олинган бўлади: х=ор, у=оQ деб белгиласак, бу сонлар ёрдамида текисликда фақат битта М нуқтани топамиз; х сони М нуқтани абсциссаси, у сони эса уни ординатаси дейилади ва М(х;у) кўринишда ёзилади. Масалан М (4;-5) бўлса х=4, у=-5 эканини билдиради. Нуқта берилган деймиз, агар унинг координаталари берилган бўлса, координата ўқлари текисликни тўрт бўлакка ажратади, бу бўлаклар чораклар дейилади (ч-1). Дафтарнинг бўлинган квадратчалар томонини масштаб бирлиги сифати . М5 6 да қабул қилсак (ч-2) да кўрсатилган 5 . М4 . М3 нуқталарнинг координаталари 4 қуйидагича бўлади: М1 (1;1), М2 (3;3), 3 . М2 М3 (7;5), М4 (4;5), М5 (-3;6), М6 (-6;2), . М 2 М7 (-2;-2), М8 (2;-3), М9 (6;-2) 1 . М1 0 1 2 3 4 5 6 7 . М7 . М9 . М8 ч-2 Фазода тўғри бурчакли координаталар системаси z Фазода нуқтанинг ўрнини аниқлаш учун III II R бир-бири билан тўғри бурчак ҳосил q IV қилиб кесишадиган учта H,Q,R текислик- I ларни қараймиз. Бу текисликларни координата Текисликлари деб аталади. Р, Q , R текисликлар ОХ,ОУ,О Z тўғри чизиқлар P бўйича кесишади, бу чизиқлар координата Y ўқлари дейилади ва ОХ абсцисса ўқи, ОУ 0 ординати ўқи ва О Z аппликаталар ўқи VI деб аталади. Бу уч ўқнинг кесишган нуқтаси О координаталар боши дейилади. x VII Координата текисликлари ўзаро кесишиб V фазони саккиз қисмга (бўлакка) ажратади. VIII Бу бўлаклар октантлар дейилади. ч -3 Бу келтирилган координата системаси фазода тўғри бурчакли Декарт координата системаси дейилади. Фазода тўғри бурчакли Декарт координата системасини қисқача қуйидагича таърифлаш мумкин: Таъриф: Фазода тўғри бурчакли Декарт координаталар системаси берилган дейилади, агар 3та ўзаро перпендикуляр уқ, уларни кесишган нуқтаси О ва масштаб бирлиги берилган бўлса. Фазода ҳар қандай нуқтанинг ўрни координата системасига нисбатан 3та сон билан аниқланади. Фазода бирор М нуқта ва маълум масштаб бирлиги берилган бўлсин (ч-4). М нуқтадан координата ўқларига перпендикулярлар туширамиз ва уларни координата ўқлари билан кесишган нуқталарини Р, Q , S билан белгилаймиз. Агар Z Р,Q,S нуқталар берилган бўлса S В М нуқтани топиш мумкин. Де- мак М нуқтани фазодаги вазия- тини Х=ОР, У=О Q ва Z =О S С М миқдорлар белгилайди ва улар У М нуқтанинг координатлари, Q аниқроғи х M нуқтанинг абсциссаси, У ординатаси ва Р А Z аплекатаси дейлади. Агар Х фазода бирор, М (х;у; z ) нуқта берилган бўлса, уни фазодаги вазиятини қуйидагича аниқлаш мумкин (ч-5) ОХ ўқидан х ни топамиз, ОУ ўқидан уни топамиз. Р нуқтадан ОУ ўқига параллел қилиб, Q нуқтадан ОХ ўқига параллел қилиб тўғри чизиқлар ўтказамиз ва уларни кесишган нуқтасини Q 1 билан белгилаймиз. О 1 нуқтадан ОZ ўқига параллел қилиб узуқ чизиқ ўтказамиз. о Шундан кейин z ни ишорасига қараб, агар z > 0, бўлса О 1 дан юқорига қараб Z узунлига z бўлган О 1 Z ва Z < 0 бўлса О 1 дан пастга қараб узунлиги О 1 Z . Z кесми ажратамиз. О 1 Z кесмани охирги Q у нуқтаси биз излаётган М нуқтадир. О М (5;6;3) нуқтани ясайлик: хқ5 ва уқ6 х х кесмаларни топиб, уларни охиридан Р О1 ОХ ва ОУ ўқига параллел қилиб узуқ х у чизиқлар ўтказамиз, сўнгри уларни r-5 кесишиш нуқтаси О 1 дан ОZ ўқига параллел қилиб узуқ чизиқлар ўтказамиз. Z=3>0, бўлганиди. О 1 нуқтадан юқориги қараб 3 бирлик ўлчаймиз, шу кесмани охири, яъни О 1 М кесма ҳосил бўлади. Ана шу топилган М нуқта биз излаётган нуқтадир z Такидлаймизки, М 1 (х;у) нуқта текисликда, М 2 (х;у; z ) нуқта фазода берилган бўлса. М 1 ни қайси чоракда, М 2 эса қайси актантда эканлигини қуйидаги ж-1 ва ж-2 жадвалдан фойдаланиб аниқлаш мумкин. уқР М Q у о х=5 х=5 х О1 у=6 ч-6 Ж-1 Ж-2 Чораклар (х;у) нукта коор иш Х у I х>0 y >0 II x <0 y >0 III x <0 y <0 IV x>0 y<0 Октантлар х;у; z ) нуқта коор иш Х У Z I х>0 y >0 z >0 II x <0 y >0 z >0 III x<0 y<0 z>0 IV x>0 y<0 z>0 V х >0 y>0 z<0 VI x<0 y>0 z<0 VII x<0 y<0 z<0 Такидлаймизки, координаталар системаси фақатгина шу кўрсатилган координаталар системаси эмас, балки чексиз кўпдир. Масалан текисликда Декарт координаталар системасида ОХ ва ОУ ўқлари перпендикуляр бўлмаса, масалан  бурчак ташкил қилса, бундай координата системасига аффин координата системаси дейилади. Амалда қутб, эгри чизиқли, сферик ва цилиндрик координата системалари кенг қўлланилади. Мисол учун қутб координаталар системаси билан танишайлик. Текисликни ихтиёрий О нуқтасидан ОХ ўқини ўтказимиз. Бу вақтда текисликдаги М нуқтанинг вазияти икки миқдор билан, О нуқтадан М Нуқтагача бўлган r  М О масофа ва М r нинг ОХ ўқи билан ташкил килган Бурчаги  орқали аниқланади. О Нуқта-қутб, ОХ ўқ қутб ўқи, r эса О \  х М нуқтанинг радиус вектори,  эса қутб бурчаги дейилади. r ва  сонлар М нуқтанинг қутб координаталари дейилади ва М(r;  ) кўринишда ёзилиб, М (х;у)-М(r;  ) у Агар тўғри бурчакли Декарт координаталар системасини координата боши қутб билан ОХ ўқи ч қутб ўқи билан устма уст тушса у нуқтанинг тўғри бурчакли  х Декарт координаталари ва о х қутб координаталар орасида ч-7 қуйидаги содда богланиш мавжуд: х = r Cos  .y = rSin  . r = 2 2 у х  .  = arc tg y / x М: М(5;5) нуқтани қутб координаталар системасидаги координаталарини тотинг, Ечиш: r = 2 2 у х  = 2 2 5 5  =5 2 ;  = ar с tg у/х= arctg 1=45 0 = 9  Демак М(5;5)= М     9;2 5  2§ Векторлар (асосий тушунчалар) Математика, физика,техника,радиотехника ва шўнга ўхшаш фанларда икки хил миқдорлар билан иш кўришга тўғри келади. Бу миқдорларнинг бир тури ўзининг сон қийматлари билан тўла аниқланади. М: юза, ҳажм, температура,зичлик каби миқдорлар. Бундай миқдорлар скаляр миқдорлар дейилади. Иккинчи бир миқдорлар ўзининг сон қийматидан ташкари тўла аниқланиши учун йўналишлари ҳам берилган бўлиши керак. М: куч, тезлик, тезланиш каби миқдорлар. Ўзининг сон қиймати ва йўналиши билан аниқланадиган миқдорлар векторлар дейилади. Бу таърифдан геометриядаги йўналган кесма ҳам вектор эканлиги келиб чиқади. Шу туфайли биз векторни йўналган кесма сифатида ўрганамиз. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, йўналган кесма учун ўринли бўлган барча хоссалар ва бажарилидиган амаллар векторлар учун ҳам ўринли экан. Шунинг учун биз векторни аниқ маъносига эътибор бермасдан йўналган кесма сифатида ўрганамиз. Бундан кейин вектор деганда йўналган кесмани тушунамиз. Энди векторларга тегишли асосий тушунчалар билан танишамиз. Векторлар с в а , , каби ҳарфларни устига чизиқ қуйиб белгиланади (босмада а куюқ рангда). Агар вектор йўналган кесма билан тасвирланган бўлиб А унинг боши, В унинг кейинги учи бўлса АВ символ билан белгиланади. Векторнинг бошидан охиригача бўлган масофа векторнинг АВ В узунлиги (ёки модули) дейилади ва а , |АВ| кўринишда белгиланади. Векторлар бир- А бирига параллел ёки бир тўғри чизиқда ётса бундай векторлар колленеар векторлар дейилади. Икки а ва в вектор тенг дейилади, агар: 1)|а|= |в |, 2) колленеар, 3) йўналишлари бир хил бўлса. В М: АВ=А 1 В 1 , чунки учала шарт бажарилади. Векторларнинг тенглиги таърифидан параллел В1 векторларнинг бошини бир нуқтадан бошка А нуқтага кўчириш мумкинлиги келиб чиқади. Бошланғич нуқтасини текисликнинг ёки фазо- А1 нинг ихтиёрий нуқтасига кўчириш мумкин бўлган векторлар озод векторлар дейилади. Уч вектор компланар дейилади, агар учали вектор бир текисликда ёки параллел текисликларда ётса. Узунлиги ,бирга тенг векторга бирлик вектор дейилади ва а0 кўринишда белгиланади, яъни |а 0 |=1 Узунлиги (модули) нолга тенг векторга ноль вектор дейилади, яъни |о|=0, нол векторни йўналиши аниқланмаган бўлади. 3§Векторлар устида чизиқли амаллар. Векторлар устида чизиқли амаллар деганда уларни қўшиш, айириш ва бирор ўзгармас  сонга кўпайтириш тушунилади. а ва в озод векторлар берилган бўлсин. В С Таъриф:Икки а,в вектор йиғиндиси в деб а ва в қўшилувчи вектор- в с в ларга ясалган параллелограм- нинг умумий учи Одан чиккан а о а А с=ОС диагоналдан иборат ч-8 с векторга айтилади ва с=а+ в кўринишда ёзилади ОВ=АС бўлганидан ОА+АС=ОС. Бу тенглик векторларни қўшишда учбурчак қоидасидан фойдаланиш мумкинлигини кўрсатади. Учбурчаклар қоидаси: икки в а, векторларни қўшиш учун a векторнинг охирига b векторни бошланғич нуқтасини қўйиб а векторни бошини b векторнинг охири билан туташтирамиз. Ҳосил бўлган c CO  вектор b a га тенг. Векторларни қўшиш ўрин алмаштириш ва группалаш қонунига бўйсинади:     c b a c b c b a ;a b b a            a Векторларни қўшишда векторлар сони иккитадан зиёд бўлса, уларни қўшишнинг қуйидаги кўпбурчаклар қоидаси мавжуд: Бир неча векторни қўшиш учун қўшилувчи биринчи векторнинг охирги учига қўшилувчи иккинчи векторнинг бошланғич учини келтирамиз, ясалган қўшилувчи иккинчи векторнинг охирги учига учинчи векторни қўямиз ва ҳ.к. Ҳосил бўлган синиқ чизиқнинг бошланғич нуқтаси билан охирги нуқтасини туташтирувчи вектор (ёпувчи вектор), берилган ҳамма векторларнинг йиғиндиси бўлади. в с d векторлар берилган d c b a    а векторни ясаймиз: d c b a    d в с о а Векторлар алгебрасида айириш амали қўшиш амалига тескари амал деб қаралади. Таъриф а вектордан в векторни айирмаси деб шундан 1c векторга айтиладики, уни в векторга қўшганда а вектор, ҳосил бўлади, в с 1 = а ёки .b-a 1 с Бундан кўринадики (ч-8) b a вектор A B вектордир. Демак a вектордан b векторни айирмаси a ва b векторлар кўрилган параллелограмнинг О учидан чиқмаган диагоналидан иборат AB вектордир. Таъриф а вектор билан  >0 ҳақиқий соннинг кўпайтмаси деб модул  |а|га тенг, йўналиши а векторнинг йўналиши билан бир хил с векторга айтилади ва а с  шаклда ёзилади. Агар  <0 бўлса с векторнинг йўналиши а векторнинг йўналишига тескари бўлади. Векторни сонга кўпайтириш ўрин алмаштириш, группалаш ва тақсимот қонунларига бўйсинади:      b a b a ;a a ; a              k k a Масала. в с а Векторлар берилган c b a d 2 3    векторни ясанг. Ечиш. Ихтиёрий О нуқта оламиз ва О нуқтага 3 a векторни бошини қўямиз, 3 a нинг охирига b векторни, ҳосил бўлган c2 b- a 3  векторни охирига c2 векторни бошини қўямиз, сўнгри О нуқтани 2с векторнинг охири билан туташтирсак c b a d 2 3    вектор ҳосил бўлади. о 3а -в d =3а-в+2с 2с 4§ Векторларнинг компоненти ва проекцияси. АВ векторнинг ОХ ўқдаги В проекцияси деб, унинг боши А, А учи бўлган В нуқталарнинг шу ўқка туширилган А 1 ,В 1 –проек- цияларни туташтирувчи А 1 В 1 О х векторнинг | A 1 B 1 | миқдорига, А1 В1 яъни йўналган A 1 B 1 кесманинг + ёки – ишора билан олинган узунлигига айтилади. Равшанки прох АВ=|АВ| Cos  ва прох (а+ в+с)= прох а+прох в+ прох с Тўғри бурчакли бирор координаталар системасининг О координата бошидан чиккан ОМ вектор берилган бўлсин (ч-9.) Бу векторни координата ўқларидаги проекцияларини топамиз. Бунинг учун ОМни М учидан ХОУ текисликка МР перпендикуляр тушурамиз ва Р нуқтадан ОУ ўқка параллел тўғри чизиқ ўтказамиз. Бу тўғри чизиқ билан ОХ z ўқнинг кесишган нуқтаси М 1 бўлсин. Натижада ОХ ўқида ОМ 1 вектор ҳосил бўлади. ОМ 1 М3 вектор ОМ векторнинг ОХ ўқдаги М компоненти дейилади. Худди у шунингдек ОМ 2 ва ОМ 3 векторлар О М2 ОМ векторнинг ОУ ва О Z ўқлардаги компонетлари дейилади. Йўналган М1 Р ОМ 1 РМ синиқ чизиқни х ч-9 ёпувчиси ОМ бўлганидан. ОМ=ОМ 1 +М 1 Р+РМ=ОМ 1 +ОМ 2 +ОМ 3 яъни фазодаги ҳар қандай вектор координата ўқларидаги ўзининг компоненталари йиғиндисига тенг, ёки а= ах+ау+аz Векторни ана шу кўринишда ифодалаш векторни компоненталарга ёки ташкил этувчиларга ажратиш дейилади. Координата ўқларининг ҳар бири z учун бирлик вектор танлаб олиш ёки бирлик вектор киритиш вектор- k лар алгебраси ва уни татбикларида катта кулайлик тугдиради. i , j , k о j y бирлик векторларни мос равишда i ох,оу,оz ўқларидан танлаб оламиз х ч-10 (ч-10), i , j , k векторлар асосий бирлик ортогонал векторлар ёки ортлар дейилади. ОМ 1 вектор ОХ ўқдаги вектор бўлиб, i ҳам ОХ ўқда бўлгани учун ОМ 1= iх деб ёзиш мумкин, бунда Х нинг абсолют қиймати ОМ 1 векторнинг модулига тенг (ОМ 1 ва i векторларни йўналиши бир хил ёки турлича бўлишига қараб Х нинг ишораси (+) ёки (-) бўлади). Худди шунингдек ОМ 2= j, У, ОМ 3= кz деб ёзиш мумкин, демак ОМ=iХ+jY+kz тенгликни ҳосил қиламиз. Х,У,Z сонлар ОМ векторнинг учи бўлган М нуқтанинг координаталари бўлиб, ОМ векторнинг координата ўқларидаги проекцияларидир, ix, jу, кz векторлар эса ОМ векторнинг компоненталари дейилади. О нуқта билан М нуқтани туташтириб ҳосил қилинган r =ОМ вектор М нуқтанинг радиус-вектори дейилади. Радиус вектор r берилган бўлса, унинг охирги учи М нуқтани координаталар Х, У, Z бўлади. Х, У, Z лар ОМ векторнинг ўқдаги проекциялари бўлганидан ОМ= а деб белгиласак, а= (Х;У; Z )= i х+ j у+ к z кўринишда ёзилади. Радиус векторнинг узунлиги (ч-9) параллелепипед диагоналининг узунлигига тенг бўлганидан: |r|= |ОМ|= 2 2 2 z у х   Бирор а{х,у,z} вектор берилган бўлсин. а билан i, j, k ортлар орасидаги бурчакларни мос равишда , ,  билан белгилайлик (ч-11) z Cos  , Cos  , Cos  лар М а векторнинг йўналтирувчи косинуслари А дейилади.  о  у | | | | | | a z Cos a y Cos a x Cos       бўлганидан    2 2 2 Cos Cos Сos   =1 х ч-11 5§ Компонентлари билан берилган векторлар устида чизиқли амаллар а ва в векторлар компоненталари билан берилган бўлсин, яъни а{х1,у1,z1}=iх1+ jу1+кz1, в {х 2 ,у 2 ,z2}=iх2+jу2+кz2 Векторларни йиғиндисининг бирор ўқка нисбатан олинган проекцияси қўшилувчи векторларнинг шу ўқдаги проекциялари йиғиндистга тенглигидан . а  в= i (х1  х2)+ j (у1  у2)+ к( z 1  z 2) Демак компоненталари билан берилган векторларни қўшиш (айириш) учун унинг бир исмли компоненталарини қўшиш (айириш) керак экан. Масала. А(х 1 ,у 1 , z 1 ) ва В (х 2 ,у 2 , z 2 ) нуқталар берилган. Бу икки нуқта орасидаги кесмани  нисбатда бўлувчи С(х,у, z ) нуқта топилсин. Z Ечиш: А,В,С нуқталарнинг А С В радиус векторлари ОА, ОВ, ОС ларни қараймиз. Масала шартига кўри о У  ВС АС ёки СВ АС  ч-12 АС=ОС-ОА ёки ОС-ОА=  (ОВ-ОС) Охирги тенгликдан СВ=ОВ-ОС      1 ОВ ОА ОС ОС изланаётган С нуқтанинг радиус векторидир. Охирги тенгликни ОС, ОА, ОВ векторларни компоненталари орқали ёзсак i х+ j у+к z = 1 1 [ i (х1+  х2)+ j (у1+  у2)+к( z 1+  z 2) Тенгликни ҳар икки томонидаги i, j, k лар олдидаги коэффициентларни тенглаштирсак     1 21 хх х     1 21 уу у      1 2 1 z z z Бу масалани ечиш жараёнидан келиб чиқадики А(х 1 ,у 1 , z 1 ), В(х 2 ,у 2 , z 2 ) нуқталардан АВ вектор тузсак АВ= i ( х 2 - х 1 )+ j ( у 2 - у 1 )+ k ( z 2 - z 1 ) ва      21 2 21 2 21 2 | | z z у у х х АВ       Векторни сонга кўпайтириш қоидасига кўра Па = i( пх 1)+ j( пу 1)+ к ( п z1) Масала а= i +3 j +2 к, в= -2 i + j -5к векторлар берилган бўлса 3а-2в векторнинг компоненталарини топинг. Ечиш: 3а ва –2в векторларни компоненталар орқали ёзиб, сўнгра қўшамиз: 3а= 3 i +9 j +6к +-2 а=4 i -2 j +10к 3а-2а=7 i +7 j +16 k ADABIYOTLAR : 1. SOATOV YO.U. «Oliy mat е matika», I jild, Toshk е nt, O¢ qituvchi, 1992 y. 2. PISKUNOV N.S. «Diff е r е ntsial va int е gral hisob», 1-tom, Toshk е nt, MADRAXIMOV X.S., GANI Е V A.G., MUMINOV N.S. «Analitik gеomеtriya va chiziqli algеbra», Toshkеnt, O ¢ qituvchi, 1988 y. 3. SARIMSOKOV T.A. «Haqiqiy o ¢ zgaruvchining funktsiyalari nazariyasi», Toshkеnt, O ¢ qituvchi, 1968 y. 4. T. YOKUBOV «Mat е matik logika el е m е ntlari», Toshk е nt, O ¢ qituvchi, 1983y. 5. RAJABOV F., NURM Е TOV А . «Analitik g е om е triya va chiziqli alg е bra», Toshk е nt, O ¢ qituvchi, 1990 y. 6. SHN Е YD Е R V. Е ., SLUTSKIY A.I., SHUMOV A.S. «Oliy matеmatika qisqa kursi», I tom, Toshkеnt, O ¢ qituvchi, 1983 y. 7. NAZAROV R.N., TOSHPO ¢ LATOV B.T., DUSUMB Е TOV A.D. «Alg е bra va sonlar nazariyasi», I qism, Toshk е nt, O ¢ qituvchi, 1993 y. 8. NAZAROV X., OSTONOV K. «Matеmatika tarixi», Toshkеnt, O ¢ qituvchi, 1996 y. 9. IBROXIMOV R. , «Mat е matikadan masalalar to ¢ plami», Toshk е nt, O ¢ qituvchi, 1990 y. 10. AZLAROV T., MANSUROV X. «Matеmatik analiz», I qism, Toshkеnt, O ¢ qituvchi, 1994 y.

O'xshashlar

Мулохазалар алгебраси
Векторлар, уларни берилиш усуллари. Векторлар устида арифметик амаллар
Векторлар алгебрасидан асосий маълумотлар
Мулохазалар алгебрасининг асосий тенг кучлиликлари. Буль алгебраси
Фазода векторлар ва улар устида амаллар