Tо‘plam tushunchasi.Tо‘plam ustida bajariladigan amallar va ularning hossalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

T о ‘plam tushunchasi.T о ‘plam ustida bajariladigan amallar va ularning hossalari. T о ‘plamlar buleani. Universal t о ‘plam tushunchasi. T о ‘ldiruvchi t о ‘plam. De Morgan qonunlari Reja: 1. To’plam tusunchasi va uning berilish usullari . 2. Bo’sh to’plam,to’plamlarning tengligi.Qism to’plamlar.O’zaro bir qiymatli moslik . Uneversal to’plam. 3. To’plamlar ustida amallar. 4. T о ‘ldiruvchi t о ‘plam. De Morgan qonunlari

Tayanch iboralar: To’plam, bo’sh to’plam, to’plamlarning tengligi, qism to’plam,uneversal to’plam, t о `ldiruvchi t о ‘plam. 1 0 . Asosiy ta’riflar. To‘plam tushunchasi matematikaning ta`riflanmaydigan boshlang‘ich tushunchalaridan biridir. Odatda bu tushuncha ta’rifsiz qabul qilinadi. To‘plamlarni , , ,...A B C singari bosh harflar bilan to‘plamlarning elementlarini esa , , ,..., , ,a b c x y z kabi kichik harflar bilan belgilaymiz. Element a A to‘plamga tegishli a A yoki A a  simvolnik ko‘rinishida yozilavdi, va a element A to‘plamga tegishli emasligi esa a A yoki A a  ko‘rinishida yoziladi. Agar A to‘plamning har bir elementi B to‘plamning ham elementi bo‘lsa, A to‘plam B to‘plamning qismi, ba’zan qism to‘plami deyiladi. va bu munosabat A B  shaklida yoziladi. Birorta elementga ega bo‘lmagan to‘plamni bo‘sh to‘plam deymiz va uni  simvoli bilan belgilaymiz. Bush to‘plam ixtiyoriy to‘plam M uchun qism to‘plam bo‘ladi, M   2. Bo’sh to’plam . Bo’sh to’plam hech qanday elimentga ega bo’lmaydi va  ko’rinishda belgilanadi . 1- Ta’rif. Agar A to’plam hech qanday elimetfa ega bo’lmagan u bo’sh to’plam deyiladi va A=  ko’rinishda yoziladi. 2- Ta’rif. Agar A to’plamning har bir elementi B to’plamning ham elementi bo’lsa u holda A to’plam B to’plamning qism to’plami deyiladi. va. A  B (B  A) ko’rinishda (  -tegishlilik belgisi) yozilib B to’plam A to’plamni o’z ichiga oladi deb o’qiladi. Masalan A ={2;4;6;…..2n} juft butun musbat butun sonlar. B=N={1;2;3;…….;2n-1} A  B bo’ladi. 3-ta’rif. A va B to’plamlar bir xil elementlarda iborat bo’lsa ular teng deyiladi va

A=B ko’rinishda yoziladi . Yoki A  B A  B A=B Masalan A={3; 4; 5;9} B={ 9; 3; 5;4;} A=B 4-ta’rif Agar A to’plamning har bir elimentiga B to’plamning bitta va faqat bitta elimenti va, aksincha , B to’plamning har bir elimentiga Ato’plamning bitta va faqat elementi mos qo’yilga bo’lsa, u holda A va B to’plamlar orasida o’zaro bir qiymatli moslik o’rnatilgan deyiladi . Bu tarifdan foydalanib , haqiqiy sonlar to’g’ri chiziqdagi nuqtalar to’plami va cheksiz kasirlar to’plami orasida o’zaro bir qiymatli mosliklarni o’rnatamiz. 5-ta’rif. A,B va S to’plamlarning har biri bitta J to’plamning qism to’plamlardan iborat u holda J to’plam unversal to’plam deyiladi. Agar J to’plam maktabning barcha o’quvchilari iborat bo’lsa, u holda A  .J, B  j, C  J, bo’ladi . Unversal va uning qism to’plamlarini chizmada tasvirlash mumkin. Buning uchun Eyler –Venn diagramasidan foydalanamiz. To’plam ustida amallar. To’plamlarning birlashmasi. Berilgan to’plamlardan yangi to’plamlar tuzish usularini qarayniz. 1- Ta’rif . A va B ikkita ixtiyoriy to’plamlar bo’lsin. Agar C to’plam faqatgina AvaB to’plamlarning elementlaridan tashkil topgan bo’lsa ,bunday to’plam A va B to’plamlarning birlashmisi deyiladi . Aa BC B A J

2-rasm. To’plamlar birlashmasi U belgi orqali belgilanadi . Shuni ham qayt qilib o’tish kerakki agar biror eliment A to’plamga ham , B to’plamga ham tegishli bo’lsa , bu element C to’plamda bir marta ishtirok etadi. Masalan A={2 ,4, 6, 7,8} va B= {1,3,5,6,7,9,} to’plamlarning birlashmasi C=AUB={ 1,2,3,4,5,6,7,8,9,} to’plamdan iborat bo’ladi. Ikkala to’plam uchun umumiy hisoblangan 6va7 elementlar C yig’indi to’plamda bir marta ishtirok etadi. Ava B to’plamning birlashmasini Eyler- Venn diagirammasi yordamida tasvirlash mumkin .2-rasimda shitirixlangan soha A UB to’plamini ifodalaydi . To’plamlarning birlashmasini topish qator xossalarga ega. 1. Istalgan Ava B to’plam uchun o’rin almashtirish qonuni o’rinli : AU B=AUB (A+B=B+A). Bu xossa yordamida 3 va undan ortiq to’plamlarning birlashmasini topish mumkin . 2.Istalgan A,B VA C to’plamlar Masalan A={2, 3, 4, 5, } B={4,5,6,} va C={5,6,7,8,} bo’lsa A U (B U C)={2,3,4,5,6,7,8,} bo’ladi. 3. Agar A  B bo’lsa, u holda AUB=B; xususiy holda AUA=A bo’ladi. 4. Istalgan A to’plam uchun AU  =A tenglik o’rinli. To’plamlar birlashmasining bu qonunlari Eyler-Venn diogrammasi yordamida ko’rsatish mumkin, buni mustaqil bajaring. 2. To’plamlarining kesishmasi. 2-ta’rif. Ikkita A va B to’plamlarning umumiy elementlardan tuzilgan C to’plam A va B to’plamlarning kesishmasi (umumiy qismi) deyiladi va C=A  B ko’rinishda yoziladi. Bu yerda  to’plamlar kesishmasining belgisi.

$Umumiy elementlarga ega bo’lgan A va B to’plamlarning kesishmasi shaklda shitrixlab ko’rsatilgan. Misollar: 1. A={3,5,7,9} va B={1,3,8,9,10} bo’lsa, C=A  B={3;9} bo'ladi. 2. Agar A={3,6,9,12…}, B={9,18,27,36,…} bo’lsa, u holda A  B={9,18,…} 3. Agar A={2,3,5,6,} va B={1,4,7,8} bo’lsa, u holda A  B=  bo’ladi. To’plamlarningkesishmasi quyidagi xossalarga ega : 1.Istalgan 2 ta A va B to’plam uchun o’rin almashtirish qonuni o’rinli: A.  B =B  A. 2.Istalgan A,B va C to’plamlar uchun guruhlash qonuni o’rinli A ∩ (B∩C) =(A∩B) ∩C 3. Agar B  A bo’lsa, u holda A ∩B=B bo’ladi. Haqiqatan , Agar B to’plam A to’plamning qismi bo’lsa , u holda bu to’plamlar quyidagi rasmda ko’rsatilganidek tasvirlanadi. 4. Istalgan A to’plam uchun A∩  =  va A ∩ A =A 5. Istalgan A,B va C to’plamlar uchun birlashmaga nisbatan to’plamlarning kesishmasi tarqatish qonuniga bo’ysunadi : (AUB) ∩C = (A∩C) U (B∩C). 3. TO’PLAMLARNING AYIRMASI 3-ta’rif . A t’oplamning B to’plamga kirmagan barcha elementlaridan tuzilgan C to’plam A va B to’plamlarning ayirmasi deyiladi va u C=A\B ko’rinishida yoziladi. BA$ $A B Misol: 1. Agar A={2,4,5,6,7}, B={3,5,6,7,8,9}, bo’lsa , C=A\B={2,4} bo’ladi. 2. Agar A={1,2}, B={1,2,3}bo’lsa u holda A\B=  bo’ladi. 4-ta’rif. Agar A  B bo’lsa , A\B ayirma B to’plamning A to’plamgacha to’ldirmasi deyilasdi va CaB ko’rinishida yoziladi. C A B B A Misol:Agar A={1,2,3,…, n,…}, B={2,4,6, …, 2n, …} bo’lsa , u holda C aB = A\ B={1,3,5, …, 2n-1, …} bo’ladi.$ Qo’shimcha adabiyotlar 6. Fadeev. D. K, Sominskiy.I.S . “Sbornik zadach po algebra”. М. Наука, 1977г. 7. Proskuryakov I. B. “Sbornik zadach po lineynoy algebre” . «Наука», 1978г. 8.Abdullaev N. va boshqalar, Algebradan laboratoriya to pshiriqlari, T., Univ., 2007. 9. Iskandarov R, Nazarov R “Algebra sonlar nazariyasi” I,II-qism 10. Novosyolov S.I. “ Sonlar nazariyasi asoslari”

Qo’shimcha adabiyotlar 6. Fadeev. D. K, Sominskiy.I.S . “Sbornik zadach po algebra”. М. Наука, 1977г. 7. Proskuryakov I. B. “Sbornik zadach po lineynoy algebre” . «Наука», 1978г. 8.Abdullaev N. va boshqalar, Algebradan laboratoriya to pshiriqlari, T., Univ., 2007. 9. Iskandarov R, Nazarov R “Algebra sonlar nazariyasi” I,II-qism 10. Novosyolov S.I. “ Sonlar nazariyasi asoslari”

O'xshashlar

Vektоrlar va ular ustida amallar

Matritsalar va ular ustida amallar

To’plamlar va ular ustida amallar

Vеktorlar va ular ustida amallar

Graflar ustida sodda amallar