logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Planimetriya

Planimetriya

Yuklangan vaqt:

12.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

263.5 KB
Ko'chirib olish
Planimetriya Ushbu mavzuga doir misol va masalalarni yechishda quyidagilarni yodda tutish zarur. 1.Uchburchaklarning tenglik alomatlari: Ikki uchburchak teng bo‘lishi uchun quyidagi shartlardan biri bajarilishi kerak: a) birinchi uchburchakning ikki tomoni va ular orasidagi burchagi ikkinchi uchburchakning ikki tomoni va ular orasidagi burchagiga mos ravishda teng bo‘lsa; b) birinchi uchburchakning bir tomoni va unga yopishgan burchaklari boshqa uchburchakning mos tomoni va unga yopishgan burchaklariga teng bo‘lsa; s) birinchi uchburchakning uchta tomoni ikkinchi uchburchakning uchta tomoniga mos ravishda teng bo‘lsa. To‘g‘ri burchakli uchburchaklarning tenglik alomatlari: ikki to‘g‘ri burchakli uchburchak bir-biriga teng bo‘lishi uchun quyidagi shartlardan biri bajarilishi kerak: a) gipotenuzasi va bir o‘tkir burchagi ikkinchisining gipotenuzasi va bir o‘tkir burchagiga teng bo‘lsa; b) kateti va qarshisidagi burchagi ikkinchisining mos kateti va qarshisidagi burchagiga teng bo‘lsa; s) gipotenuzasi va bir kateti mos ravishda ikkinchisining gipotenuzasi va bir katetiga teng bo‘lsa. 2.Uchburchak yuzasini hisoblash formulalari:c b a ch bh ah S 2 1 2 1 2 1    ;    sin 2 1 sin 2 1 sin 2 1 ac bc ab S    ) )( )( ( с р в p a p p S     (Geron formulasi); R abc S 4  , pr S . Bu yerda va bundan keyin c b a , , – uchburchakning tomonlari c b a h h h , , uchburchakni mos tomoni balandliklari;    , , - uchburchakni mos ravishda a, в , c tomonlari qarshisidagi ichki burchaklari; ) (2 1 c b a r    - yarim perimetr; R – uchburchakka tashqi chizilgan aylana radiusi; r -uchburchakka ichki chizilgan aylana radiusi, S Δ – uchburchak yuzi. 3.Uchburchaklarni o‘xshashlik alomatlari: Ikki uchburchak uchun quyidagi shartlardan biri o‘rinli bo‘lsa, ular o‘zaro o‘xshash deyiladi: a) bir uchburchaknihg ikki burchagi mos ravishda ikkinchi uchburchakning ikki burchagiga teng bo‘lsa; b) bir uchburchakning ikki tomoni ikkinchi uchburchakning ikki tomoniga proporsional bo‘lib, ular orasidagi burchaklari teng bo‘lsa; s) bir uchburchakning uch tomoni ikkinchi uchburchakning uch tomoniga proporsional bo‘lsa. To‘g‘ri burchakli uchburchaklarning o‘xshashlik alomatlari: Ikki to‘g‘ri burchakli uchburchak uchun quyidagi shartlardan biri o‘rinli bo‘lsa, ular o‘zaro o‘xshash deyiladi: a) uchburchaklar teng o‘tkir burchaklarga ega bo‘lsa; b) birinchisining katetlari ikkinchisining katetlariga proporsional bo‘lsa; s) birinchisining kateti va gipotenuzasi ikkinchisining kateti va gipotenuzasiga proporsional bo‘lsa. Uchburchaklarni o‘xshashlik ( 1 1 1 C B A ABC   ) koeffitsiyenti k ularni mos tomonlari nisbatiga teng: k c c b b a a    1 1 1 O‘xshash uchburchaklar uchun quyidagi tengliklar o‘rinli: a) mos balandliklar nisbati o‘xshashlik koeffitsiyentiga teng: k h h h h h h c c b b а а    1 1 1 ; b) perimetrlar nisbati o‘xshashlik koeffitsiyentiga teng:k P P  1 ; s) tashqi chizilgan (ichki chizilgan) aylana radiuslari nisbati o‘xshashlik koeffitsiyentiga teng: k R R r r   1 1 ; d) yuzlari nisbati o‘xshashlik koeffitsiyenti kvadratiga teng: 2 1 k S S  ; 4. Sinuslar teoremasi: R c b a 2 sin sin sin       . 5. Kosinuslar teoremasi:  cos 2 2 2 2 bc c b a     cos 2 2 2 2 ac c a b     cos 2 2 2 2 ab b a c    6. Uchburchak medianasi ta’rifi va xossalari: Uchburchakni medianasi deb, uchburchakni uchi bilan q arshisidagi tomon o‘rtasini tutashtiruvchi kesmaga aytiladi. Mediananing asosiy xossalari: a) uchburchakni o‘rta chizig‘i deb ataluvchi tomonlari o‘rtasini tutashtiruvchi kesmalar, tomonlarga parallel va mos tomon yarmiga teng; b) uchburchakning medianalari bir nu qta da kesishadi va uchidan boshlab hisoblaganda 2:1 nisbatda bo‘linadi; s) mediana uchburchakni ikkita tengdosh uchburchakka ajratadi; d) O nuqta ABC ni medianalari kesishgan nuqtasi bo‘lsin, ABO , BCO , ACO uchburchaklarni yuzlari teng va ularning yig‘indisi ABC yuzasiga teng bo‘ladi. Mediana va tomon uzunliklarini bog‘lovchi formulalarni esda tutish lozim: 2 2 2 ) (2 2 1 a c b ma    ;  cos 4 2 2 ac c a ma   ; 2 2 2 ) (2 3 2 a c b m m m a    . Bu yerda c b a m m m , , - ABC uchburchakning mos ravishda c b a , , tomonlariga o‘tkazilgan medianalar uzunliklari (xuddi shu kabi formulalarni qolgan tomon va medianalar uchun ham hosil qilish mumkin). 7. Uchburchak balandligi ta’rifi va hisoblash formulalari: Uchburchakning berilgan uchidan tushirilgan balandligi deb, shu uchidan uning qarshisidagi tomoni yotgan to‘g‘ri chiziqqa tushirilgan perpendi ku lyarga aytiladi. Ixtiyoriy uchburchak balandliklari, tomonlari, burchaklari va ichki chizilgan aylana radiusini bog‘lovchi formulalar:   sin sin c b ha   ,   sin sin a c hb   ,   sin sin b a hc   , ) )( )( ( 2 2 с р в p a p p a a S ha       , ah 1 + bh 1 + ch 1 = r 1 ; 8. Uchburchak bissektrisasi ta’rifi va xossalari: Uchburchakni berilgan uchidan o‘tkazilgan bissektirsasi deb, uchburchak burchagi bissektirsasining shu uchni uning qarshi tomondagi nuqta bilan tutashtiruvchi kesmasiga aytiladi. Uchburchak bissektrisasi asosiy xossalari: a) uchburchak uchta bissektrisasi bir nuqtada kesishadi, bu nuqta uchburchakni ichki nuqtasi bo‘lish bilan birga ichki chizilgan aylana markazi bo‘ladi; b) uchburchak bissektrisasi tomonlaridan teng uzoqlikdagi nuqtalarning geometrik o‘rnidir; s) uchburchak bissektrisasi qarshisidagi tomonni shu burchakka yopishgan tomonlariga proporsional qismlarga ajratadi. Uchburchakning tomonlari va bissektrisalarini bog‘lovchi formulalarni esda tutish foydali: 11ba ab lc  ; b a c b a c b a ab lc       ) )( ( ; c a ab a b ac lc      2 cos 2 2 sin sin    cl - ABC uchburchakni C uchidan chiqqan bissektrisasi uzunligi; 9. Uchburchakning maxsus hollardagi medianasi, bissektrisasi, balandligi va tomonining ba’zi bir xossalari: a) teng yonli uchburchakning balandligi, bissektrisasi medianasi ustma-ust tushadi; b) teng tomonli uchburchakning har bir uchidan tushirilgan medianasi, bissektrisasi, balandligi ustma-ust tushadi; s) to‘g‘ri tomonli uchburchakda a, в - katetlari va c - gipotenuzasi quyidagi tenglik bilan bog‘langan (Pifagor teoremasi) 2 2 2 c b a   ; d) to‘g‘ri burchakli uchburchakning kateti gipotenuzasi va shu katetining gipotenuzadagi proyeksiyasig a o‘rta proporsional; c b b bc ; c a a ac ; d) to‘g‘ri burchakli uchburchakning to‘g‘ri burchagidan tushirilgan balandligi, katetlarning gipotenuzadagi proyeksiyalariga o‘rta proporsional: c c c c a h h b  ; e) to‘g‘ri burchakli uchburchakda tomonlar va burchaklarni bog‘lovchi tengliklar:   cos , sin c b c a   . 1-masala. To‘g‘ri burchakli uchburchakning perimetrlari 132 ga teng, tomonlari kvadratlari yig‘indisi 6050. Katta va kichik katetlari orasidagi farqini toping. Yechish: b a, - katetlar; c - gipotenuza va b a bo‘lsin. Masala shartidan quyidagi tengliklar sistemasiga ega bo‘lamiz:            222 222 6050 132 c b a c b a c b a Ikkinchi tenglamaga uchinchi tenglamani qo‘ysak, c 2 =3025 yoki c=55 . U holda a va b larni quyidagi sistemadan topamiz:                    0 1452 77 77 3025 ) 77( 77 3025 77 2 2 2 2 2 a a a b a a a b b a b a bu yerdan a ni ikkita qiymatini hosil qilamiz: 33 , 44 2 1   a a , xuddi shuningdek b ni ham mos ikkita qiymatini hosil qilamiz: 44 , 33 2 1   b b в 1 =33, в 2 =44. b a shartga ko‘ra 33 , 44   b a . Bundan 11 b a . Javob: 11. 2-masala . Agar teng yonli uchburchakning asosiga va yon tomoniga o‘tkazilgan balandliklari mos ravishda 5 va 6 sm bo‘lsa, uchburchakning tomonlarini toping. Yechish: Shartga ko‘ra BC AB  , .6,5 smAKsmBM  Bizga ma’lumki, AK BC BM AC S ABC      2 1 2 1 , bu yerdan BC AC 5 6  BCM to‘g‘ri burchakli uchburchakda Pifagor teoremasiga ko‘ra 2 2 2 4 1AC BM BC   tenglikni hosil qilamiz. Bu tenglikka AC va BC larni topilgan ifodasini keltirib qo‘ysak, AB=BC=6,25sm, AC=7,5sm ni hosil qilamiz. Javob: 7,5; 6,25 3-masala. To‘g‘ri burchakli uchburchakni gipotenuzaga tushirilgan balandligi 10sm va u gipotenuzani 2 qismga ajratadi. Qismlardan biri ikkinchisini 30% ni tashkil qiladi. Uchburchakni yuzini toping. Yechish: Ma’lumki, DC AD AC AC BC AC S      , 5 2 1 . To‘ g‘ ri burchakli uchburchakni to‘g‘ri burchagidan o‘tkazilgan balandligi haqidagi teoremaga ko‘ra CD AD BD  2 ga ega bo‘lamiz. Masala shartiga ko‘ra СD АD = 10 3 . Oxirgi ikki tenglama noma ’ lum AD va CD larni topishga imkon beradi: AD = 3 10 3 , CD = 3 10 10 bundan AC = 13 3 10 . Izlanayotgan yuza S ∆ = 65 3 10 sm 2 . Javob: 65 3 10 sm 2 . 4-masala. Uchburchakni as o si 60. Asosga o‘tgakizgan balandligi va medianasi mos ravishda 12 va 13. Asosi va katta yon tomoni orasidagi farqni toping. Yechish: BDE uchburchakda BD =12 , BE =13, 5 2 2    ВD ВE DE , xuddi shuningdek, AD= 2 1 AC – DE =25, DC=EC+DE =35. Uchburchakni yon tomonlarini ADB va DCB to‘g‘ri burchakli uchburchaklardan foydalanib topamiz: AB = 769 , BC =37. U holda izlanayotgan farq: AC – BC =23. Javob: 23. 5-masala. To‘g‘ri burchakli uchburchakni to‘g‘ri burchagidan o‘tkazilgan bissektrisasi gipotenuzani m : n nisbatda bo‘ladi. Bu uchburchakni burchaklarini aniqlang. Yechish: Shartga ko‘ra n m DВ АD  . Ichki burchakni bissektrisasi xossasiga ko‘ra AD:AC=BD:BC = m : n . ABC uchburchak to‘g‘ri burchakli ekanligidan: AC:BC= tg  . U holda  =a rcctg n m ,  = 2  – arctg n m . Javob : arctg ; 2, n m arctg n m   6- masala. Uchburchakni balandligi asosini 36 sm va 14 sm bo‘lgan qismlarga bo‘ladi. Uchburchak yuzasini teng ikkiga bo‘luvchi, asosiga perpendikulyar to‘g‘ri chiziq asosni qanday qismlarga ajratadi? Yechish: Shartga ko‘ra AD =36 sm, DC = 14 sm. ADB va CBD uchburchaklarni yuzalarini S 1 va S 2 desak, ular umumiy balandlikka ega. U holda S 1 + S 2 ABC uchburchakni yuzi shartga ko‘ra EKC yuzani teng ikkiga bo‘ladi. Demak, bu to‘g‘ri chiziq AC asosni A va D nuqtalari orasidan o‘tadi. Bundan AKE uchburchakni S 3 yuzasi 2 1 S ga teng ekanligini aniqlaymiz. AKE va ADB uchburchaklarni o‘xshashligidan ularni yuzalari nisbati AK va AD tomonlari kvadratlari nisbatiga teng. U holda, 2 2 3 1 : 36 2 1: 25 18 : AK S S S S   , bu yerdan AK =30 sm ekanligi kelib chiqadi, demak, KC=AC – AK =36+14 – 30 = 20. Javob: 30 sm; 20 sm; 7-masala. Teng tomonli uchburchakning ixtiyoriy ichki nuqtasidan tomonlarigacha bo‘lgan masofalar yig‘indisi balandlikka tengligini isbotlang. Yechish. O nuqta uchburchakni ixtiyoriy ichki nuqtasi bo‘lsin. O nuqtani uchburchak uchlari bilan tutashtiramiz. AOB , BOC va COA uchburchak yuzalari yig‘indisi ABC uchburchak yuzasini beradi. Uchburchak tomonini a , balandligini h bilan belgilasak. 2 2) ( ah a OM OL OK    ni hosil qilamiz. Bu yerdan h=OK+OL+OM kelib chiqadi.

O'xshashlar

Maple tizimining asosiy ob`ektlari. ifodalarni qayta ishlash komandalari
Matematikaning rivojlanish davrlari
Евклид фазоси
Хос вектор ва хос қийматлар
N ўлчамли чизиқли фазо