Optimal kvadratur formulalar - Algebra - Referatlar

Optimal kvadratur formulalar

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

213 KB

Ko'chirib olish

Optimal kvadratur formulalar Berilgan  b a dx x f ) ( integralni u yoki bu kvadratur formula yordamida hisoblash paytida asosiy mehnat funksiyaning kvadratur formula tugunlaridagi qiymatlarini hisoblashga sarflanadi. Shunday ekan, integralni hisoblashda kerakli aniqlikka, imkon boricha kam mehnat sarflab erishishga intilish tabiiydir, boshqacha aytganda berilgan integralni tugunlari soni mumkin qadar kam bo’lgan formula bo’yicha hisoblash maqsadga muvofiqdir. Agar integrallanuvchi f(x) ni darajasi yuqori bo’lgan ko’phadlar bilan ham yaqinlashtirish mumkin bo’lsa, u holda olingan paragraflarda ko’rilgan algebraik darajasi eng yukori kvadratur formulalar yaxshi natija beradi. Lekin uncha silliq bo’lmagan funksiyalar uchun bu formulalar yaxshi natija bermaydi. Odatda bunday funksiyalar uchun aniqligi uncha katta bo’lmagan to’g’ri to’rtburchaklar, trapetsiyalar formulalari yaxshi natija beradi. Shuning uchun ham funksiyalarning muhim sinflari uchun shunday formulani topish kerakki, bu formula berilgan sinfning barcha funksiyalari uchun boshqa formulalarga nisbatan eng kichik qoldiqqa ega bo’lsin. Aniqroq aytganda, masala quyidagicha qo’yiladi. Biror [a, b] oraliqda aniqlangan funksiyalar sinfi Н berilgan bo’lsin. Butun Н sinfda     n k k k b a x f A dx x f 1 ) ( ) ( kvadratur formulaning qoldiq hadi deb      b a n k k k Hf n x f A dx x f H R 1 ) ( ) ( sup ) ( ifodaga aytiladi. Uning quyi chegarasi )(inf)( , HRHW n xAn kk qaralayotgan sinfda kvadratur formula xatosining optimal bahosi deyiladi. Agar shunday kvadratur formula mavjud bo’lsaki, uning uchun

R n (H) = W n (H) tenglik bajarilsa, bunday formula qaralayotgan sinfda optimal yoki eng yaxshi formula deyiladi. Ikkita sinf misolida optimal formula tuzishni ko’rib chiqamiz. Avval [0,1] oraliqda uzluksiz va birinchi hosilasi bo’lakli uzluksiz hamda | f '( x )|  L tengsizlikni qanoatlantiruvchi С 1 (L) funksiyalar sinfini qaraymiz. Qaralayotgan         n k n k k x x x f A dxx f 1 1 1 0 )1 ... 0( ) ( ) ( kvadratur formula f(x) = const uchun aniq bo’lishini, ya’ni   n k kA 1 1 (7.2) tenglik bajarilishini talab qilamiz. Aks holda f(x) = C uchun 0 1 ) ( 1           C A f R n k k n bo’lib, barcha f(x) = const funksiyalar qaralayotgan sinfda yotadi va demak          C A H R n k k c n 1 1 sup ) ( Ko’rinib turibdiki, bunday kvadratur formulaning optimalligi haqida gap bo’lishi mumkin emas. Ravshanki, ) ( ) ( 1L C x f  ni     x dtt f f x f 0 )( )0( ) ( (7.3) ko’rinishda yozish mumkin va aksincha, f(x) ixtiyoriy son bo’lib, ) (x f bo’lakli- uzluksiz va L x f   ) ( bo’lsa, u holda (7.3) tenglik ) ( ) ( 1L C x f  funksiyani aniqlaydi. (7.1) - (7.2) kvadratur formulaning f(x)= const uchun aniqligini hisobga olib, quyidagiga ega bo’lamiz:

dt t x t f A dxt f dt dtt f A dtdxt f dtt f f A dx dtt f f x f A dx x f f R k n k k t x n k k x x n k k n k x k k n k k                                                  1 0 1 1 1 0 1 0 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 ) ()( )( )( )( )( )0( )( )0( ) ( ) ( ) (bu yerda      lsa bo t x agar lsa bo x t agar t x k k k ' ,0 , ' 0 ,1 ) (  Shunday qilib,                1 0 1 0 1 )( )( ) ( 1)( ) ( dtt Kt f dt t x A t t f f R n n k k k n  bu yerda K n (t) funksiya R n (t) qoldiqning yadrosi deyiladi va u quyidagiga teng: )4.7( ' 1 , 1 , ' )1 ,1 ( , , ' 0 , )1 ( 1 )( 1 1 1 1                            lsa bo t x agar t lsa bo n k x t x agar A t lsa bo x t agar t x A r t K n k k n i i n k k k n  Shuningdek                   n k n n k i k k i k k k lsa bo t x agar lsa bo n k x t x agar A a lsa bo x t agar t x A 1 1 1 ' 1 ,0 , ' ) ,2 ( , , ' 0 ,1 ) (  (7.4) dan ko’rinadiki K n (t) yadro f(x) funksiyaga bog’liq bo’lmay, balki faqat kvadratur formulaning tugunlari х к va koeffitsientlari А к largagina bog’liqdir. K n (t) ning grafigi bo’lakli-chiziqli bo’lib, х к tugunlarda sakrashi А к ga teng bo’lgan birinchi jins uzilishga ega. C 1 (L) funksiyalar sinfida R n (f qoldiq had uchun   1 0 )( ) ( dt t K L f R n n bahoga ega bo’lamiz. Endi   1 0 1 )( )) ( ( dt t K L L C R n n ekanligini ko’rsataylik. Quyidagi

  x n dtt LsignK x 0 )( ) (funksiya bo’lakli-uzluksiz hosila  '( х ) = L sign K n (t) ga ega,  '( х ) = L(x  x k ) , ya’ni u qaralayotgan sinfda yotadi va      1 0 1 0 2)( )( )( ) ( dt t K L dtt K t LsignK R n n n n Bundan ma’lum bo’ladiki, qaralayotgan sinfda kvadratur formula xatosini minimallashtirish quyidagi   1 0 ) ( 1 x f f L metrikada 1-t funksiyani (7.5) kurinishdagi funksiya bilan eng yaxshi yaqinlashtirish masalasig а keltiriladi. Endi  1 0 1 2 ), ,..., ; ,..., ( )( n n n x x q q V ni dt t K orqali belgilab olib,      1 1 0 2 1 1 2 )6.7(11),,...,;,...,( x n k x x x k n n nk k dttdtqtdttxxqqV tenglikka ega bo’lamiz. Agar q k larni belgilangan deb olsak u holda yig’indining k -hadi      k k x x k k dt q t q V 1 1 ) ( faqatgina q k ga bog’liq va bu integralni hisoblasak quyidagiga ega bo’lamiz:                                  k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k x q agar x x x q x x x q x agar x q x q q x agar x q x x q V 1 ), )( 1 ( ) ( 21 1 1 , ) 1( ) 1( 21 , 1 ), 1 ( ) ( 21 ) ( 1 2 1 1 2 1 2 1 1 2 1 Bundan esa, , 1 1 ), ( 1 , ) 1(2 1 , ) ( 1 1 1 1 1                        k k k k k k k k k k k k k k k x x q agar x x q x agar x x q q x agar x x q V 21) (4 1 ) ( min    k k k q x x q V k Oxirgi ifodadan foydalanib, V(q k ) ni minimallashtirishni hisobga olsak oldingi ifodadan

21) (4 1 ) ( min    k k k q x x q Vk (7.7) kelib chiqadi. (7.6) ning o’ng tomonida V(q k ) miqdorlardan tashqari yana ushbu ifoda ham bor:        1 0 1 2 21 2 ) 1( 1 x x n nx x dtt dtt Bundan va (7.6) - (7.7) dan         n k k k n n n n q q x x x x x x U x x q q Vn 2 21 2 21 1 1 2 ,..., ) ( 4 1 2 ) 1( ) ,..., ( ) ,..., ; ,..., ( inf2 Shunday qilib, ) ,..., ( inf ) ,..., ; ,..., ( inf 1 ,...,; ,..., 1 2 ,...,; ,..., 1 2 1 2 n x x q q n n x x q q x x U x x q q V n n n n  Endi hosilalarni nolga tenglashtirib, quyidagi chiziqli algebraik tenglamalar sistemasiga ega bo’lamiz: )1 ,2 ( 0 2 2 ,0 2 2 3 ,0 2 3 1 1 1 2 1              n k x x x x x x x k k k n n Bu sistemaning yechimi esa ) ,1 ( 2 1 2 n k n k xk    bo’lib, n x x U n x x n 4 1 ) ,..., ( inf 1 ,...,1  Shunday qilib, qaralayotgan 0< х 1 < х 2 <...< х n <1 soha ichida U(x v ..., х п ) ning ekstremal qiymatini topdik, lekin U(x 1, ..., x n ) o’zining eng kichik qiymatiga bu sohaning chegarasida ham erishishi mumkin. Bevosita tekshirib ko’rib mumkinki, U(x 1, ..., x n ) ning topilgan qiymati uning minimal qiymatidir. Buning uchun      n k k n k k b n b 2 1 2 2 2 1 2 Koshi-Bunyakovskiy tengsizligida n n n n n n x b x x b b x x b b x x b b x b                1 , 2 ,..., 2 , 2 , 2 1 1 2 2 2 2 3 5 4 1 2 3 2 1 1 kx U  

deb olsak, u holda   n k kb 2 1 1 bo’lib,   n k kb n 2 1 2 2 1 yoki    n k n k x x U b n 2 1 1 2 ) ,..., ( 2 1 4 1 tengsizlikni hosil qilamiz. Shunday qilib,  1 0 )( dt t K n ning minimal qiymati bo’lib, bu qiymatg а n k x x q n k x k k k k 1 1 2 1 , 2 1 2 1          bo’lganda erishiladi. Bu va (7.2) dan kvadratur formulaning koeffitsientlari uchun mos ravishdagi quyidagi qiymatlarga ega bo’lamiz:                n k k j j j n n n n n A A n j n q q A n q A 2 1 1 1 1 1 1 ),1 ,2 ( 1 ,1 Shunday qilib, qaralayotgan sinfda optimal kvadratur formula umumlashgan o’rta to’g’ri to’rtburchak formulasi      n k n k f n dx x f 1 1 0 )1 2( 1 ) ( bo’lib, uning xatoligi n L 4 dan iboratdir. Ayrim hollarda optimal kvadratur formula qurish paytida bu formula koeffisiyentlari yoki tugunlarining ma’lum shartlarni qanoatlantirishi, masalan tugunlarining muntazam taqsimlanishi talab qilinadi. Endi [0,1] oraliqda uzluksiz, birinchi hosilasi kvadrati bilan jamlanuvchi, hamda    1 0 2 2)( L dt t f shartni qanoatlantiruvchi funksiyalar sinfi L C 12 ni qaraymiz. Bu sinfning har bir funksiyasini n4 1

    x dtt f f x f 0 )( )0( ) ( (7.8) ko’rinishda yozish mumkin va aksincha, agar f(0) ixtiyoriy son bo’lib, f'(x) o’lchanadigan [0,1] da kvadrati bilan jamlanuvchi bo’lsa va    1 0 2 2)( L dt t f shart bajarilsa, u holda (7.8) bilan aniqlangan funksiya 12 С (L) sinfga qarashli bo’ladi. Endi 12 С (L) funksiyalar sinfida 1 ) (  x  quyidagi ko’rinishdagi            n k k n k k A n k f A dxxf 0 1 0 0 )9.7( 1 , )( optimal kvadratur formulani tuzish masalasini ko’rib chiqamiz. Bu yerda qoldiq hadi uchun )11.7( ),1 ( 1 , 1 1 ) 10.7( )( )( ) ( 0 )1( 1 0 )1(                            n i n i t n i A t t n k A t K dtt Kt f f R n k n ij j n n n n  formulalarga ega bo’lamiz. Koshi-Bunyakovskiy tengsizligini qo’llab topamiz: Quyidagi funksiya    1 0 2 )1( )1( )1( )( ( )( )( )( dt t K t signK t KL t n n n  [0,1] da o’lchanadigan, kvadrati bilan jamlanuvchi va    1 0 2 2)( L dt t  . Demak,      1 0 12 ) ( )( )0( ) ( L C dtt x    va uning uchun:   1 0 2 )1( ))( ( ) ( dt t K L R n n Shuning uchun ham   1 0 2 )1( 12 ))( ( )) ( ( dt t K L L C R n n           1 0 2 )1( 1 0 )1( 1 0 1 0 )1( ))( ( ))( ( )( )( )( ) ( dt t K L dt t K dtt f dtt Kt f f R n n n n

Shunday qilib, L C 12 da optimal kvadratur formula tuzish uchun         n k k k A A 1 1 koeffisiyentlarni shunday tanlashimiz kerakki, ushbu  1 0 2 )1( ))( ( dt t K n ifoda minimal kiymatga ega bo’lsin. Ravshanki,                         n i i n n q n i qt n t dt t K q q V 1 3 3 1 0 2 )1( 1 , 1 3 1 )( ) ,..., ( bunda      1 0 ) ,1 ( i j j i n i A q o’zining minimal qiimati 2 12 1 n ga n i qi 2 1 2   larda erishishini payqash qiyin emas. Koeffisiyentlar uchun n A A n q A n i n q q A n i i n i i i 2 1 1 , 2 1 ),1 ,1 ( 1 1 0 1 0 1               qiymatlarga ega bo’lamiz. Shunday qilib , sinfida (7.9) ko’rinishdagi kvadratur formulalar orasida umumlashgan trapetsiya formulasi                1 1 1 0 2 )1( )0( 1 ) ( n k n k f f f n dxx f optimal formula bo’lib, uning xatosi 3 2n L ga teng ekan. L C 12

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Соболев С.Л. В в е д ение в теорию кубатурных формул. –М.: «Наука». - 2004 г. 2. Никольский С.М. Квадратурные формулы. 2-е изд. –М.: «Наука». 2002г. 3. Крылов В.Н. Приближённые вычисления интегралов. –М.: «Наука». -1967г. 4. Коробов Н.М. Теоретика – числовые методы в приближённом анализе. –М.: Физматгиз. -1963г. 5. Лануош К. Практические методы прикладного анализа. –М.: Физматгиз. -1961г. 6. Ермаков С.М. Методы Монте-Карло и сменные вопросы. 2-е доп. изд. –М.: «Наука». -1973г. 7. Қобулов В.К. Функционал анализ ва ҳисоблаш математикаси. –Т.: “Ўқитувчи”. -1976й. 8. Исроилов М.И. Ҳисоблаш методлари. –Т.: “Ўзбекистон”. 2 0 03й. 9. Шодиметов Х.М. Введение в теорию квадратурных формул. –Т.: Фан. -2005й.

10. Расулов И.Г., Хасанов Б., Самадова М. Составная кубатурная формула. Бухоро давлат университетининг илмий ахборотномаси. 2009 й., №1. 96-101 бетлар.

O'xshashlar

Muloxazalar. Formulalar

Chebishev kvadratur formulasi

Interpolyatsion kvadratur formulalаr

Interpolyatsion kubatur formulalar

Kvadratur formulalarning aniqligini orttirish