logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Interpolyatsion kubatur formulalar

Interpolyatsion kubatur formulalar

Yuklangan vaqt:

13.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

174.5 KB
Ko'chirib olish
KUBATUR FORMULALAR REJA: I.KIRISH 1. Kvadratur formulalarni ketma-ket qo’llash . 2. Interpolyatsion kubatur formulalar. II.XULOSA III.ADABIYOT Matematikaning o’zida uning tatbiqlarida ko’pincha karrali integrallarni taqribiy hisoblashga ehtiyoj tuqiladi. Kvadratur formulalar kabi bu yerda ham karrali integralning qiymatini integral ostidagi funksiyaning chekli miqdordagi Р 1 , Р 2 , ..., P N nuqtalardagi qiymatlarining chiziqli kombinatsiyasi yordamida aniqlaydigan       N k k k n n f R P f A dx dx x x f 1 1 1 ) ( ) ( ... ) ,..., ( ... formula kubatur formula deyiladi. Bundagi Р 1, Р 2 , ..., P N ) ) ,..., , ( ( )( )(2 )(1    kn k k k x x x P nuqtalarning to’plami integrallash turi , А k ( N k ,1 ) kubatur formulaning koeffisiyentlari va R( f ) qoldiq had deyiladi. Bu paragrafda kubatur formulalarni tuzishning ayrim usullarini qisqacha ko’rib chiqamiz. Biz asosan ikki karrali integrallarni qaraymiz. 1. Kvadratur formulalarni ketma-ket qo’llash . Kubatur formula tuzishning eng sodda usuli, bu karrali integralni takroriy integral shaklida tasvirlab, bir karrali integrallar uchun qurilgan kvadratur formulalarni qo’llashdan iboratdir. Faraz qilaylik, integrallash sohasi to’g’ri burchakli to’rtburchak { а  х  b; с  у  d} bo’lsin. Ushbu   dxdy y x f I ) , ( (13.1) integralni hisoblash uchun Simpson formulasini ikki marta qo’llaylik. Buning uchun [ а , b ] va [ с , d ] oraliqlarning har birini quyidagi nuqtalar bilan ikkiga bo’lamiz: , 2 , , , 2 , , 2 1 0 2 1 0 d k c y k c y c y b h a x h a x a x             bu yerda 2 , 2 c d k a b h     Shunday qilib, hammasi bo’lib to’qqizta ( х i , у j ) ( i, j = 0, 1,2) nuqtaga ega bo’lamiz (6-chizma). 6-chizma Endi (13.1) integralda ichki integralni hisoblash uchun Simpson formulasini qo’llaymiz:                 b a b a b a b a dx y x f dx y x f dx y x f k dx y x f y x f y x f k I ) , ( ) , ( 4 ) , ( 3 )] , ( ) , ( 4 ) , ( [3 2 1 0 2 1 0 Har bir integralga yana Simpson formulasini qo’llasak, u holda       ) , ( ) , ( 4 ) , ( ) , ( ) , ( 4 ) , ( 4 ) , ( ) , ( 4 ) , ( 9 2 2 2 1 2 0 1 2 1 1 1 0 0 2 0 1 0 0 y x f y x f y x f y x f y x f y x f y x f y x f y x f hk I           yoki      ) , ( 16 ) , ( ) , ( ) , ( ) , ( 4 ) , ( ) , ( ) , ( ) , ( 9 1 1 2 1 1 2 1 0 0 1 2 2 2 0 0 2 0 0 y x f y x f y x f y x f y x f y x f y x f y x f y x f hk I           (13.2) hosil bo’ladi.Bu formulani qisqacha ko’rinishda yozish mumkin:   2 0 , ) , ( 9 ji j i ij y x f hk I  Bu yerda  ij quyidagi uchinchi tartibli         1 4 1 4 16 4 1 4 1 matrits а ning elementidir (6-chizma). Ko’rsatish mumkin, (13.2) formulaning qoldiq hadi ) ; ( ) , ( 90 ) , ( 45 ) , ( 45 ) ( 4 4 2 2 8 2 5 5 4 1 1 4 5 4 4 5 d c b a y x f k h y f hk x f k h f R i i                       (13.3) ko’rinishga ega bo’ladi. Q oldiq hadning bu ko’rinishidan ma’lum bo’ladiki, 9 nuqtali (13.2) formula darajasi uchdan ortmagan ko’phadlarni aniq integrallaydi. Misol. Simpson formulasi yordamida   5 4 1 0 2) ( y x dxdy hisoblansin. Bu yerda 5,0 2 0 1 ;5,0 2 4 5       k h deb olamiz. Integral ostidagi funksiya f(x, у )=( х + у ) -2 qiymatlari quyidagi jadvalda keltirilgan (13.2) kubatur formulani qo’llaymiz: I= 9 5,0 5,0  [(0,0625000+0,0400000+0,400000+0,1666667)+ + 4(0,0493827 + 0,0493827 + 0,03300688 + 0,03300688) + + 160,0400000] = 0,044688 . Bir o’lchovli holdagidek bu yerda ham aniqlikni orttirish maqsadida  d y c b x a       ; to’g’ri to’rtburchakning tomonlarini mos ravishda m va n bo’lakchalarga bo’lib, hosil bo’lgan t n ta kichik to’g’ri to’rtburchaklarning har birida Simpton formulasini hosil qilish mumkin. Faraz qilaylik, m a b h 2   va n c d k 2   bo’lsin, u holda tugunlarning to’ri quyidagi koordinatalarga ega bo’ladi: n j c y jk y y m i a x ih x x j i 2,0 , , ; 2,0 , , 0 0 0 0         Qulaylik uchun f( х i , у j ) =f ij deb olib, har bir kichik to’g’ri to’rt burchakka (13.2) formulani qo’llasak, u holda  1 2,1 2 1 2,2 2 2,1 2 1 2,2 2 2,1 2 0 0 2 2,2 2 2,2 2 2,2 2 2,2 16 ) (4 9 ) , (                             j i j i j i j i j i b a m i n j j i j i j i j i d c f f f f f f f f f hk dxdy y x f ga ega bo’lamiz yoki o’xshash hadlarni ixchamlasak y i x i 4 4,5 5 0 0,5 1 0,0625000 0,0493827 0,0400000 0,0493827 0,400000 0,0330688 0,0400000 0,0330688 0,1666667        b a m i n j d c hk dxdy y x f 2 0 2 0 9 ) , ( bu yerda ij quyidagi matritsaning elementidir:       1 4 2 4 ... 2 4 2 4 1 4 16 8 16 ... 8 16 8 16 4 2 8 4 8 ... 4 8 4 8 2 . .......... .......... .......... .......... .......... 2 8 4 8 ... 4 8 4 8 2 4 16 8 16 ... 8 16 8 16 4 1 4 2 4 ... 2 4 2 4 1 Biz ichki va tashqi integrallarning har ikkalasi uchun ham Simpson formulasini qo’lladik. Ichki integralni bir kvadratur formula bilan hisoblab, tashqi integralni esa boshqa formula bilan ham hisoblash mumkin edi. Agar  soha ) ( ) ( , x y x b x a       tengsizliklar bilan aniqlangan bo’lsa (7-chizma), bu holda ham (13.1) integralni yuqoridagi usul bilan hisoblash mumkin:        b a x x b a dx x F dy y x f dx dxdy y x f , ) ( ) , ( ) , ( )( )(   bu yerda   )( )( ) , ( ) ( x x dy y x f x F   Biror kvadratur formulani qo’llab  b a dx x F ) ( ni hisoblaymiz:      n i i i x F A dxdy y x f 1 ) ( ) , ( (13.4) O’z navbatida   ) ( ) ( ) , ( ) ( i i x x i dy y x f x F   integralni boshqa biror kvadratur formula bilan hisoblash mumkin:   im j j i ij i y x f B x F 1 ) , ( ) ( 7-rasm. Buni (13.4) ga qo’yib quyidagi       n i m j j i ij i i y x f B A dxdy y x f 1 1 ) , ( ) , ( (13.5) kubatur formulani hosil qilamiz. Biz qaragan (13.4) va (13.5) formulalarda ko’p tugunlar qatnashadi. Bu yo’l bilan borsak, integral karrasi ortgan sari tugunlar soni ham tez ortib boradi. Agar integrallash sohasi п o’lchovli kub bo’lib, qar bir o’zgaruvchi bo’yicha integrallash uchun m tadan nuqta olinsa, u holda tuzilgan kubatur formulaning tugunlari soni N = т m ta bo’ladi. Shuning uchun ham kubatur formulalar nazariyasida eng yuqori aniqlikka ega bo’lgan formulalar tuzishga harakat qilinadi. 2. Interpolyatsion kubatur formulalar. Integral ostidagi funksiyani 2 o’lchovli interpolyatsion ko’pq ад bilan almashtiramiz. Agar L i (x, у ) ko’phadlarni quyidagicha N ji j i agar j i agar y x L j j i ,1 , , ,0 , ,1 ) , (     aniqlab olsak, u holda   N i i i i y x L y x f y x L 1 ) , ( ) , ( ) , ( (13.6) ko’phad ( x i , u j ) nuqtada f( x i , u j ) qiymatni qabul qiladi. Integral ostidagi funksiyani (13.6) bilan almashtiramiz:         ,) , ( ) , ( ) , ( 1 N i i i i y x f A dxdy y x L dxdy y x f bu yerda   dxdy y x L A i i ) , ( bo’lib, uni murakkab bo’lmagan sohalar uchun hisoblash qiyin emas. Faraz qilaylik,  soha to’g’ri to’rtburchak bo’lsin: ( а  х  b; с  у  d) . Integrallash to’ri sifatida х i = а +ih, у j = с + jk n c d k m a b h n j m i       , ), ,0 ; ,0 ( to’g’ri chiziqlarning kesishishlaridan hosil bo’lgan nuqtalar to’plamini olamiz, u holda quyidagi interpolyatsion formulaga ega bo’lamiz:            m i n j n jNs s j s m itt ti t ii y y yy xx xx yxf yxf 00 0 0 ),( ),( Buni to’g’ri turtburchak bo’ylab integrallasak        b a m i n j j i ij d c y x f A dxdy y x f 0 0 ) , ( ) , ( hosil bo’ladi, bu yerda dyy y y y dxx x x x A b a d c n jNs s j s m itt t i t ij           0 0 yoki 1 , 1 , ) )( (       nj mi ij I I c d a b A ko’rinishda yozish mumkin, I i,m+1 va I j,n+1 lar esa Nyuton-Kotes formulasining koeffisiyentlaridir. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Соболев С.Л. В в е д ение в теорию кубатурных формул. –М.: «Наука». -1974г. 2. Никольский С.М. Квадратурные формулы. 2-е изд. –М.: «Наука». -1972г. 3. Крылов В.Н. Приближённые вычисления интегралов. –М.: «Наука». -1967г. 4. Коробов Н.М. Теоретика – числовые методы в приближённом анализе. –М.: Физматгиз. -1963г. 5. Лануош К. Практические методы прикладного анализа. –М.: Физматгиз. -1961г. 6. Ермаков С.М. Методы Монте-Карло и сменные вопросы. 2-е доп. изд. –М.: «Наука». -1973г. 7. Қобулов В.К. Функционал анализ ва ҳисоблаш математикаси. –Т.: “Ўқитувчи”. -1976й. 8. Исроилов М.И. Ҳисоблаш методлари. –Т.: “Ўзбекистон”. -2203й. 9. Шодиметов Х.М. Введение в теорию квадратурных формул. –Т.: Фан. -2005й. 10. Шарипов Т.Х. Теоремы вложения в классах периодических обобшеных функций. Известия АН УзССР , серия физ . мат . наук , 1971 г . №1. 32-35- стрю 11. Расулов И.Г., Хасанов Б., Самадова М. Составная кубатурная формула. Бухоро давлат университетининг илмий ахборотномаси . 2009 й ., №1. 96-101 бетлар.

O'xshashlar

Vazn funksiyali kubatur formulalar
Interpolyatsion kvadratur formulalаr
Muloxazalar. Formulalar
Optimal kvadratur formulalar
Funktsiyalarni interpolyatsiyalash. Lagranjning interpolyatsion formulasi. Ekstrapolyatsiya