logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Noma’lum parametrlarni baholash

Noma’lum parametrlarni baholash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

559.5 KB
Ko'chirib olish
Noma’lum parametrlarni baholash Reja: 1 Statistik baholar va ularning xossalari 2 Nuqtaviy baholash usullari 3 Interval baholash Faraz qilaylik, taqsimot funksiyasi noma`lum parametr ga bog`liq bo`lgan t.m. X berilgan bo`lsin. Boshqacha qilib aytganda, kuzatilayotgan t.m. X ning taqsimot funksiyasi f( ,x ) bitta parametrli parametrik taqsimot funksiyalar oilasiga tegishli bo`lsin. Endi tajriba natijasida olingan ma`lumotlar yordamida noma`lum parametr  ni “tiklash”, ya`ni ma`lum ma`noda unga yaqin bo`lgan va tajribalar asosida to`liq tiklanadigan biron-bir miqdorni tuzish masalasini ko`raylik. Θ orqali  ning qiymatlari to‘plamini belgilaymiz. Faraz qilaylik, 1 ( , , ) n X X  X t.m.ning xajmi n ga teng bo`lgan tanlanmasi bo`lsin.  1, , n X X  kuzatilmalarning ixtiyoriy   1, , n nT T X X   funksiyasi statistika deyiladi. Ta`rifdan kelib chiqadiki, statistika faqat kuzatilmalarga bog`liq bo`lgan tasodifiy miqdor bo`lib, u tajriba natijasida to`liq aniqlanadi.  Agar nT   bo‘lsa, u holda nT statistika noma’lun parametr  uchun baho deb ataladi. Ta`rifdan kelib chiqadiki, bitta parametr uchun bir necha statistik baho taklif qilinishi mumkin. Shuning uchun, statistik baholardan ma`lum ma`noda “yaxshi” xossalarga ega bo`lishlari talab etiladi. Odatda har qanday statistik baholarning quyidagi xossalarga ega bo`lishligi maqsadga muvofiqdir. Siljimagan baho  Agarda statistik bahoning matematik kutilmasi noma`lum parametrga teng, ya`ni   1, , n n MT MT X X     (1) bo`lsa, statistik baho siljimagan baho deyiladi. Agar statistik baho   1, , n nT T X X   uchun   1, , 0 n b MT X X      bo`lsa, u siljigan baho deyiladi va b -siljish kattaligi bo`ladi. Noma`lum parametr  X t.m.ning matematik kutilmasi va 1 , , nX X  lar unga mos kuzatilmalar bo`lsin. Quyidagi statistikani kiritamiz  1 1 1 , , ... n n nT X X a X a X    . (2) Bu yerda 1, ..., n a a -lar 1 ... 1 n a a    tenglikni qanoatlantiruvchi o`zgarmas sonlar. MX  va demak, 1 ... nMX MX    matematik kutilmani hisoblash qoidasidan       1 1 1 1 1 , , ... ... ... n n n n nMT X X M a X a X a a a a               (3) ega bo`lamiz. Bu tenglikdan (2) statistikaning noma`lum  parametr uchun siljimagan baho ekanligi kelib chiqadi. Xususan, 1 2 1, ... 0 n a a a     bo`lsa (2) dan   1 1 , , nT X X X  statistikaga, agarda 1 1 ... n a a n    bo`lsa   1 , , nT X X x  statistikaga ega bo`lamiz. (3) munosabat 1 ... 1 na a    tenglik bajariladigan ixtiyoriy 1, ..., n a a lar uchun to`g`ri bo`lganligidan 1 x va x statistikalar ham noma`lum  parametr uchun siljimagan baho ekanligi kelib chiqadi. Demak, bitta parametr uchun bir nechta siljimagan baho tuzish mumkin ekan. Bu xulosadan, tabiiy, siljimagan baholarni taqqoslash zaruriyati kelib chiqadi. Optimal baho Noma`lum parametr  uchun siljimagan baholar to`plamini U bilan belgilaylik. Oldingi boblardan ma`lumki, t.m. dispersiyasi shu t.m.ning qiymatlari uning matematik kutilmasi atrofida qanchalik zich yoki tarqoq joylashganligining mezoni bo`ladi. Shuning uchun, tabiiy, siljimagan baholarni ularning dispersiyasiga ko`ra taqqoslaymiz. Faraz qilaylik, 1 T ( 1 , , nX X  ) va 2 T ( 1 , , nX X  ) lar noma`lum  parametr uchun siljimagan baholar bo`lsin, 1 T ( 1 , , nX X  ) U va 2 T ( 1 , , nX X  ) U . Agarda shu statistikalar uchun D 1 T ( 1 , , nX X  )< D 2 T ( 1 , , nX X  ) munosabat bajarilsa, 1T ( 1 , , nX X  ) baho 2 T ( 1 , , nX X  ) bahodan aniqroq baho deyiladi. Demak, bitta parametr uchun bir necha siljimagan baholar mavjud bo`lsa, uning statistik bahosi sifatida aniqroq bahoni qabul qilish maqsadga muvofiq bo`ladi. Yuqorida biz noma`lum matematik kutilma  uchun ikkita siljimagan 1X va x -lardan iborat bo`lgan baholarni ko`rdik. Endi ularni taqqoslaylik. Dispersiyani hisoblash qoidasiga asosan: 2 1 1 1 1 1 n n i i i i D x D x Dx DX n n n      (4) va 1DX DX  bo`ladi. yuqorida keltirilgan taqqoslash qoidasiga muvofiq, ko`rinib turibdiki x baho 1X bahoga nisbatan aniqroq bo`ladi.  Agar     * 1 1 inf , , , , n n DT X X DT X X   T ( 1 , , nX X  ) U bo`lsa,   * 1 , , nT X X  - statistik baho optimal baho deyiladi. Ko`rsatish mumkinki x statistika noma`lum matematik kutilma  uchun barcha siljimagan chiziqli baholar ichida eng aniq (optimal) bahodir. Asosli baho  Agarda n cheksizlikka intilganda T ( 1 , , nX X  ) statistika ehtimol bo`yicha noma`lum parametr  ga yaqinlashsa, ya`ni ixtiyoriy kichik  >0 son uchun lim n P   {   1 , , nT X X   <  }=1 munosabat o‘rinli bo`lsa, u holda T ( 1 , , nX X  ) statistik baho asosli baho deyiladi. Demak, asosli baho n T ( 1 , , nX X  ) tajribalar soni ortib borganida noma`lum  parametrga ehtimol bo`yicha yaqinlashar ekan. Odatda har qanday statistik bahodan asosli bo`lish talab etiladi. Matematik ststistikada asosli bo`lmagan baholar o`rganilmaydi. 1 – misol. Tanlanma o`rta qiymat x noma`lum matematik qurilma MX  ga asosli baho ekanligini ko`rsating. Chebishev tengsizligiga va (3) munosabatga ixtiyoriy kichik  >0 son uchun P { x    } 2 2 D x DX n     . Oxirgi tengsizlikda dispersiya chekli bo`lsa, n  da limitga o`tsak, haqiqatan ham x statistikaning asosli baholigi kelib chiqadi. Umuman, ixtiyoriy siljimagan baho T ( 1 , , nX X  ) ning noma`lum  parametrga asosli baho bo`lishlik shartini keltiramiz. Teorema. Agar nT  T ( 1 , , nX X  ) statistika  parametr uchun siljimagan baho bo`lib, n  uning dispersiyasi 0 nDT  bo`lsa, u holda u asosli baho bo`ladi. Isbot. T ( 1 , , nX X  ) statistika siljimagan baho bo`lgani uchun MT ( 1 , , nX X  )  . U holda ixtiyoriy  >0 uchun Chebishev tengsizligidan quyidagi tengsizlikni yoza olamiz: P { nT   <  } 2 1 n DT    . (5) Ammo, shartga ko`ra, ixtiyoriy tayinlangan  >0 uchun n  da 2 0.nDT   Demak, (5) tengsizlikdan T ( 1 , ..., nX X ) statistikaning asosli baho ekanligi kelib chiqadi. 2 Nuqtaviy baholash usullari Biz oldingi paragraflarda statistik baholar va ularning xossalari bilan tanishdik. Statistik baholar qanday topiladi? Mana shu savolga javob beramiz. Statistik baholar tuzishning ikki usulini ko`rib chiqamiz. I. Momentlar usuli Faraz qilaylik, X kuzatilmalari 1, ..., n X X lardan iborat va taqsimot funksiyasi   , F x  noma`lum parametr   1, ..., r     ga bog`liq bo`lgan t.m. bo`lsin. Birinchi bobda tanlanma momentlar tushunchalarini kiritdik va ularning ayrim xossalari bilan tanishdik. Xususan, KSQ ga asosan tanlanma momentlar tajribalar soni katta bo`lganida nazariy momentlarga istalgancha yaqin bo`lishligini bildik. Momentlar usuli asosida mana shu yaqinlik g`oyasi yotadi. Faraz qilaylik X tasodifiy miqdorning birinchi r ta , k k MX   1, ..., k r  momentlari mavjud bo`lsin. Tabiiyki, ular noma`lum  parametrning   k k    funksiyalari bo`ladilar. 1 , 1, ..., i n k nk i A X k r     , tanlanma momentlarini mos ravishda , 1, ..., k k r   , larda tenglashtirib r ta tenglamalar sistemasini tuzib olamiz: 1 1 2 2 ( ) , ( ) , ................. ( ) . n n r nr A A A                  (2.1) Mana shu tenglamalar sistemasini 1, ..., r   larga nisbatan yechib,   1( , , ), 1, ..., k k nX X k r     yechimlarga ega bo‘lamiz. Shunday topilgan  k , 1, ..., k r  statistikalar momentlar usuli bilan noma’lum k  , 1, ..., k r  paramertlar uchun tuzilgan statistik baholar bo‘ladi. 2 - misol. Matematik kutilmasi va dispersiyasi no‘malum bo‘lgan, zichlik funksiyasi 21 2 ( ) 2 2 1 ( , ) 2 x f x e         bo‘lgan normal qonunni qaraylik. Noma’lum 1 va 2  parametrlarni momentlar usulida baholaylik. Bu holda (2.1) tenglamalar quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi 1 1 nA   va 2 2 1 2 . nA     Natijada momentlar usuli bilan tuzilgan statistik baholar 2 2 1 2 1 1 1 1 , ( ) n n i i i i X x X x S n n              ko‘rinishda bo‘ladi. Momentlar usuli bilan topilgan statistik baholar ayrim hollarda siljimagan, asosli va eng aniq baholar bo‘ladi. II. Haqiqatga maksimal o‘xshashlik usuli Kuzatilmalari 1 , ..., nX X lardan va umumlashgan zichlik funksiyasi ( , )p x  dan iborat X t.m.ni olaylik. Agar X diskret t.m. bo‘lsa, ( , ) { ; }p x P X x     ehtimolliklardan, X uzluksiz t.m. bo‘lgan holda esa ( , ) ( ; )p x f x    zichlik funksiyadan iborat bo‘ladi. Quyidagi funksiyaga 1 1 ( , ..., , ) ( , ) ... ( , ) n n L x x p x p x       haqiqatga maksimal o‘xshashlik funksiyasi deyiladi. Faraz qilaylik, 1 ( , ..., , ) n L x x  funksiya    yopiq sohada biror *  nuqtada eng katta qiymatga erishsin: * 1 1 ( , ..., , ) max ( , ..., , ) n n L x x L x x      . Haqiqatga maksimal o‘xshashlik funksiyasi eng katta qiymatga erishadigan *  qiymat noma’lum  parametr uchun haqiqatga maksimal o‘xshashlik usuli bilan tuzilgan statistik baholar deb ataladi. Ularni quyidagi tenglamalr sistemasidan ham topish mumkin: * 1 ( , ..., , ) 0, 1, ... . n kL x x k r         (2.2) (2.2) tenglamalar sistemasi haqiqatga maksimal o‘xshashlik tenglamalri deyiladi. Ko‘p ollarda (2.2) tenglamalar sistemasi o‘rniga quyidagi tenglamar sistemasini yechish qulay bo‘ladi:* 1 ln ( , ..., , ) 0, 1, ... . n k L x x k r          (2.3) 3 -misol. Matematik kutilmasi va dispersiyasi noma’lum bo‘lgan, zichlik funksiyasi 21 2 ( ) 2 2 1 ( , ) 2 x f x e         bo‘lgan normal qonunni olaylik. Haqiqatga maksimal o‘xshashlik funksiyasini tuzamiz: 2122 ( ) 2 1 1 1 2 1 ( , ..., , ) ( , ) 2 iX n n n i i i L x x f X e                  2 1 2 1 2 2 1 1 exp ( ) . 2 2 n i n i X                Bundan 2 1 1 2 2 1 2 ( ) ln ( , ..., , ) ln 2 ln . 2 2 n i n i X n L x x n            Avval (2.3) sistemaning birinchi tenglamasini qaraylik: 1 1 1 1 2 ln ( , ..., , ) 1 2( ) 0 2 n n i i L x x X            . Soddalashtirgandan so‘ng 1 10n i i X n      tenglamaga kelamiz. Endi (2.3) sistemaning ikkinchi tenglamasini tuzamiz: 2 1 1 3 1 2 2 ln ( , ..., , ) 1 1 ( ) 0 n n i i kL x x n X              . Soddalashtirgandan so‘ng 2 2 1 2 1 ( ) 0 n i i X n        tenglamaga kelamiz. Natijada 1  va 2 2  lar uchun 2 2 2 1 2 1 11 1 , ( )n n i i i i X x X x S n n            Ko‘rinishdagi statistik baholarni topamiz. Demak, normal qonun uchun momentlar va haqiqatga maksimal o‘xshashlik usullari bilan tuzilgan statistik baholar aynan bir xil ekan. Interval baholash Ishonchlilik oralig‘i Oldingi paragraflarda biz noma’lum parametrlarning nuqtaviy statistik baholari bilan tanishdik. Tuzilgan nuqtaviy baholar tanlanmaning aniq funksiyalari bo‘lgan t.m. bo‘lib, ular noma’lum parametrlarning asl qiymatiga yaqin bo‘lgan nuqtani aniqlab beradi xolos. Ko‘p masalalarda noma’lum parametrlarni statistik baholash bilan birgalikda bu bahoning aniqligini, ishonchliligini topish talab etiladi. Matematik statistikada statistik baholarning aniqligini topish ishonchlilik oralig‘i va unga mos ishonchlilik ehtimolligi orqali hal etiladi. Faraz qilaylik, tanlanma yordamida noma’lum θ parametr uchun siljimagan T ( 1 , , nX X  ) baho tuzilgan bo‘lsin. Tabiiyki │ T ( 1 , , nX X  ) – θ │ ifoda noma’lum θ parametr bahosining aniqlik darajasini belgilaydi. T ( 1 , , nX X  ) statistik bahoning noma’lum θ parametrga qanchalik yaqinligini aniqlash masalasi qo‘yilsin. Oldindan biron-bir β (0< β <1)- sonni 1 ga yetarlicha yaqin tanlab qo‘yaylik. Endi quyidagi Ρ{│ T ( 1 , , nX X  ) – θ │< δ }= β munosabat o‘rinli bo‘ladigan δ >0 sonini topish lozim bo‘lsin. Bu munosabatni boshqa ko‘rinishda yozamiz P{ T ( 1 , , nX X  )– δ < θ < T (1 , , nX X  )+ δ }= β (3.1) (3.1) tenglik noma’lum θ parametrning qiymati β ehtimollik bilan ℮ β =( T ( 1 , , nX X  )– δ ; T ( 1 , , nX X  )+ δ ) (3.2) oraliqda ekanligini anglatadi. Shuni aytish joizki, (3.2) dagi ℮ β – oraliq tasodifiy miqdorlardan iborat chegaralarga ega. Shuning uchun, β – ehtimollikni noma’lum θ parametrning aniq qiymati ℮ β – oraliqda yotish ehtimoli deb emas, balki ℮ β – oraliq θ nuqtani o‘z ichiga olish ehtimoli deb talqin qilish to‘g‘ri bo‘ladi (37 – rasm). ℮ β • • • T ( 1 , , nX X  )– δ θ T ( 1 , , nX X  )+ δ 37 – rasm.  Demak, aniqlangan ℮ β oralig‘i ishonchlilik oralig‘i, β – ehtimol esa ishonchlilik ehtimoli deyiladi. Matematik kutilma uchun ishonchlilik oralig‘i Faraz qilaylik, X tasodifiy miqdorning matematik kutilmasi θ va dispersiyasi σ 2 bo‘lsin. Noma’lum θ – parametr uchun ishonchlilik ehtimoli β – ga teng bo‘lgan ℮ β – ishonchlilik oralig‘ini tuzish masalasini qaraylik. X 1 , …, X n – hajmi n – ga teng bo‘lgan tanlanma va unga mos tanlanma o‘rta qiymati va dispersiyasini tuzaylik: 11n i i x X n    , 2 2 1 1 ( ) n i i S X x n     . Eslatib o‘tamiz, x – bir xil taqsimlangan, bog‘liqsiz tasodifiy miqdorlar yig‘indisidantuzilgandir. Shuning uchun, markaziy limit teoremaga asosan uning taqsimot funksiyasi normal qonunga yaqindir. x ning matematik kutilmasini va dispersiyasini hisoblaymiz: M x   , 2 D x n  Endi δ β >0 sonni shunday topaylikki, u uchun quyidagi munosabat o‘rinli bo‘lsin:       a x P . (3.3) x - t.m.ning taqsimot funksiyasi normal qonunga yaqinligini hisobga olib, (3.3) – tengsizlikning o‘ng tomondagi β – sonini Laplas funksiyasi bilan bog‘laymiz:                          2 2 x x a x P         . (3.4) Bu yerda n x 2   - o‘rta kvadratik chetlanish. Laplas funksiyasining Φ ( -x ) = 1– Φ ( x ) xossasini inobatga olsak, (3.4) - tenglikni quyidagicha yozish mumkin:  2 1 2 x P x a                 (3.5) (3.3) va (3.5) tengliklardan quyidagini hosil qilamiz: 2 1 2           x . Oxirgi tenglikdan δ β ni aniqlaymiz:         2 1 2 1    x (3.6) Bu yerda Φ -1 ( x ) orqali Laplas funksiyasiga teskari funksiyani belgiladik. (3.6) – tenglik bilan aniqlangan δ β – soni noma’lum x  miqdor orqali yoziladi. Yetarli katta n lar uchun tanlanma dispersiya S 2 nazariy dispersiyaga yaqin bo‘lgani uchun x  ni taqriban n S2 ga teng deyish mumkin, ya’ni n S x 2   Shunday qilib, noma’lum o‘rta qiymat θ – uchun β – ishonchlilik ehtimoliga teng ℮ β – ishonchlilik oralig‘i ℮ β =        x x , (3.7) ga teng bo‘ladi. Bu yerda    1 2 2    n S . 4 -misol. X t.m.ning tajriba natijasida 20 ta qiymati olindi. i X i i X i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 10.9 10.7 11.0 10.5 10.6 10.4 11.3 10.8 11.2 10.9 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 10.8 10.3 10.5 10.8 10.9 10.6 11.3 10.8 10.9 10.7 X t.m.ning matematik kutilmasi θ uchun β = 0.86 ishonchlilik ehtimoliga mos keluvchi ishonchlilk oralig‘ini tuzing. Tanlanma o‘rta qiymat va dispersiyani topamiz.78. 10 20 1 20 1   i i X X ; 064.0 78. 10 20 1 19 20 2 20 1 2 2         i iX S ; 0564.0 2   n S x . (3.7) formula bo‘yicha ishonchlilik oralig‘ini tuzamiz:   083.0 86.0 2 0564.0 1      va 70. 10 083.0 78. 10      x ; 86. 10 083.0 78. 10      x , u holda ishonchlilk oralig‘i ℮ β =(10.70; 10.86) ekan. Normal taqsimot matematik kutilmasi uchun ishonchlilik oralig‘i. Styudent taqsimoti Oldingi paragraflarda biz taqsimoti funksiyasi ixtiyoriy bo‘lgan t.m. matematik kutilmasi uchun taqribiy ishonchlilik oralig‘i tuzdik. Agarda tanlanma o‘rta qiymatining taqsimoti ma’lum bo‘lsa, aniq ishonchlilik oralig‘ini tuzish mumkin. Faraz qilaylik, X 1 , …, X n lar matematik kutilmasi θ va dispersiyasi σ 2 bo‘lgan normal qonun bo‘yicha taqsimlangan X t.m.ning tajribalar natijasida olingan hajmi n – ga teng bo‘lgan tanlanmasi bo‘lsin. Quyidagi statistikani kiritamiz: 1x t n S    (3.8) Bu yerda,   n i ix n x 1 1 ,       n i i x x n S 1 2 2 1 1 . Teorema. Agarda X 1 , X 2 , …, X n – bog‘liqsiz va ( θ , σ 2 ) parametrli normal qonun bo‘yicha taqsimlan statistik tanlanma bo‘lsa, u holda t – statistika erkinlik darajasi n- 1 ga teng bo‘lgan Styudent taqsimotiga ega bo‘ladi. Styudent taqsimotining zichlik funksiyasi quydagi ko‘rinishda bo‘ladi:  2 2 1 1 1 2 1 )1 ( 2 n n n t n n n t S                              0 1 ) ( du e u x u x - gamma funksiya yuqoridagi formuladan ko‘rinib turibdiki, Styudent taqsimoti x va S statistikalarga bog‘liq bo‘lmay, faqat kuzatilmalar hajmi n ga bog‘liqdir. Endi Styudent taqsimotining ishonchlilik oralig‘i qurishga tadbiqini ko‘raylik. Normal qonun bo‘yich taqsimlangan X t.m.ning tajribalar natijasida 1 , , nX X  qiymatlari topilgan bo‘lsin. Bular asosida x va S statistikalarni hisoblaymiz. T.m. noma’lum matematik kutilmasi θ – uchun ishonchlilik ehtimoli β (0< β <1) bo‘lgan ℮ β ishonchlilik oralig‘ini qurish masalasini qaraylik. Quyidagi ehtimolni ko’raylik:  P x       . Bu tenglikning chap tomonida x t.m.dan t – statistikaga o‘tamiz. Buning uchun    x tengsizlikning ikkala tomonini n S ga ko‘paytiramiz.U holda, n x P S S n                    tenglik hosil bo‘ladi. (3.8) formuladan foydalansak, P t S n                 munosabatga kelamiz. Styudent taqsimoti zichlik funksiyasining juftligidan foydalanib quyidagini hosil qilamiz:           t n dtt S t t P 0 1 )( 2 (3.9) Endi (3.9) tenglikdan t β ni topishiniz mumkin. Styudent taqsimoti qiymatlari jadvaldan foydalanib, ishonchlilik ehtimoli β va erkinlik darajasi n- 1 ga mos t β ni aniqlaymiz: S t n    Bu esa ℮ β ishonchlilik oralig‘i uzunligining yarmiga teng Demak, ℮ β =        n S t x n S t x ~ , ~   . 5 - misol. ( θ , σ 2 ) parametrli normal qonun bo‘yicha taqsimlangan X t.m.ning 10 ta bog‘liqsiz tajribalar natijasida quyidagi qiymatlari topildi: i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 X i 2.5 2 -2.3 1.9 -2.1 2.4 2.3 -2.5 1.5 -1.7 matematik kutilma θ uchun ishonchlilik ehtimoli β = 0.95 bo‘lgan ℮ β – ishonchlilik oralig‘ini toping. Tanlanmaning o‘rta qiymati va dispersiyasini topamiz: 4.0 10 1 10 1   i ix x , 10 2 2 1 10 1 (0.4) 4.933 9 10 i i S x           . Jadvaldan erkinlik darajasi n- 1=9 va ehtimollik β = 0.95 bo‘yicha Styudent taqsimotining (1 -t β ) – kvantilini topamiz t β =2.26. Demak, 1.58 S t n     va izlanayotgan ishonchlilik oralig‘i ℮ β =        x x , = (-1.18; 1.98) ko‘rinishda bo‘lar ekan. Foydalanilgan adabiyotlar 1. А bdushukurov А . А . Xi-kvadrat kriteriysi: nazariyasi va tatbiqi, O‘zMU, 2006. 2. А bdushukurov А . А ., Azlarov T.A., Djamirzayev A.A. Ehtimollar nazariyasi va matematik statistikadan misol va masalalar to‘plami. Toshkent «Universitet», 2003. 3. Azlarov T.A., Abdushukurov A.A. Ehtimollar nazariyasi va matematik statistikadan Inglizcha-ruscha-o‘zbekcha lug‘at. Toshkent: « Universitet » , 2005. 4. Abdushukurov A.A. Ehtimollar nazariyasi. Ma’ruzalar matni. Toshkent: « Universitet » , 2000. 5. Бочаров П. П., Печинкин А. В. Теория вероятностей. Математическая статистика. - 2-е изд. - М.: ФИЗМАТЛИТ, 2005. 6. Ватутин В.А., Ивченко Г.И., Медведев Ю.И., Чистяков В.П. Теория вероятностей и математическая статистика в задачах М.: 2003. 7. Ивченко Г.И., Медведев Ю.И. Математическая статистика. М.: Высшая школа, 1984. 8. Кибзун А. И., Горяинова Е. Р., Наумов А. В., Сиротин А. Н. Теория вероятностей и математическая статистика. Базовый курс с примерами и задачами / Учебн. пособие. - М.: ФИЗМАТЛИТ, 2002. 9. Кибзун А.И., Панков А.Р., Сиротин А.Н. Учебное пособие по теории вероятностей. — М.: Изд-во МАИ, 1993. 10. Кремер Н.Ш. Теория вероятностей и математическая статистика: Учебник для вузов. 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИДАНА, 2004. 11. http://www.lib.homelinex.org/math/ ; 12. http://www.eknigu.com/lib/mathematics/ ;

O'xshashlar

Empirik ko`rsatkichlar muqarrarligini baholash
Normal taqsimot paramеtrlarini baholash. Tanlanma o’rta qiymat va dispеrsiya.
Chiziqli regressiya. Korrelyatsiya koeffitsienti. Fisher jadvali
Tanlanma va uning xarakteristikalari
Ma’lumotlarning sanab o‘tiluvchi va chegaralangan turlari. Funktsiya va protseduralarga oid dasturlar tuzish