Logarifmik funksiyalar, tenglamalar va tengsizliklar - Algebra - Referatlar

Logarifmik funksiyalar, tenglamalar va tengsizliklar

Yuklangan vaqt:

12.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

520.5 KB

Ko'chirib olish

Logarifmik funksiyalar, tenglamalar va tengsizliklar Reja: 1. Logarifmlar va ularning asosiy xossalari 2. O`nli va natural logarifmlar 3. Logarifmik funksiya va uning grafigi 4. Logarifmik tenglamalar va tengsizliklarni yechish usullari 5. Logarifmik tenglamalar 6. Logarifmik tengsizlik 7. Ko`rsatkichli va darajali tenglamalar va tengsizliklar sistemasini yechish 8. Logarifmik tenglamalar va tengsizliklar sistemasini yechish

Logarifmlar va ularning asosiy xossalari Quyidagi misollarni ko`ramiz: 1. 2 x =4 ni yechish uchun 2 x =2 2 deb yozamiz va x=2 yechimni topamiz. 2. 2 x =5 bo`lsin. o`ng tomondagi 5 ni asosi 2 bo`lgan daraja ko`rini- shida tasvirlash mushkul. Lekin bu tenglamaning haqiqiy ildizi mavjud- ligi bizga ma`lum. Bunday tenglamalarni yechish uchun logarifm tu- shunchasi kiritiladi. Umuman olganda, a x =b (a>0, a≠1, b>0) tenglamaning ildizi a asosga ko`ra b sonning logarifmi deyiladi. Ta`rif: b sonning a asosga ko`ra logarifmi deb b sonni hosil qilish uchun a sonni ko`tarish kerak bo`ladigan daraja ko`rsatkichiga aytiladi va log a b kabi belgilanadi. a x =b tenglamani ( x=log a b bo`lgani uchun) b a ba  log (1) ko`rinishida yozish mumkin. (1) formula asosiy logarifmik ayniyat deyi- ladi, bu yerda a>0 a≠1 va b>0 Misollar: 1) log 2 16 2) log 5 0,04 ning qiymatini toping. Yechish: 1) 16=2 4 bo`lgani uchun, 16 ni hosil qilish uchun ikkini to`rtinchi darajaga ko`tarish kerak, demak log 2 16=4. 2) 2 5 25 1 100 4 04,0     ekanligi ma`lum. Shuning uchun log 5 0, 04=-2 Misollar: 3. 4 3 4 log)4 ,2 1 log 4   x x tenglamalarni qanoatlantiruv- chi x larni topamiz. Yechish: Asosiy logarifmik ayniyatdan foydalanib: 3) 2 42 1  x 4) 4 4 log  x x , ya`ni 3 3 4 4 3 256 1 4 ,4      x x larni topamiz. Har qanday a>0, b>0, a≠1, b≠1, x>0, y>0 va haqiqiy istalgan n va m sonlar uchun quyidagi tengliklar bajariladi: 2

, log1 log)6 , log log)5 , log log log)4 , log log ) ( log)3 ,1 log)2 ,0 1 log )1 x m x x n x y x y x y x xy a a a a n a a a a a a a a a m         , log 1 log)9 , log log log)8 , log log)7 a b a x x x m n x b a b b a a n am   Bu tengliklar ko`rsatkichli funksiya xossalaridan kelib chiqadi. Bulardan ba`zilarini isbot qilamiz. Logarifmik ayniyatdan foydalanib: y x a a a y a x log log ,   ni topamiz. Bu tengliklarni hadlab ko`paytirsak yoki bo`lsak , * log log log log y x y x a a a a a a a xy    , : log log log log y x y x a a a a a a a y x    hosil bo`ladi. Bu tengliklardan logarifm ta`rifiga ko`ra 3) va 4) tengliklar kelib chiqadi. xa a x log  ayniyatning ikkala tomonini n – darajaga oshirsak, x n n a a x log  hosil bo`lib, bundan x n x a n a log log  ni topamiz. Bir asosli logarifmdan boshqa asosli logarifmga o`tish formulasi 8) ni xususiy holda 9) ni isbotlash uchun quyidagicha amal qilamiz: b a a x b x    log Hosil bo`lgan x=a b ifodaning ikkala tomonidan b asosga ko`ra logarifm topamiz: a x b a b a x b b b b b b log log log log log     Chap tomonga b ning qiymatini qo`yib, 8) formulani hosil qilamiz. Agar bu formuladan x=b desak, 9) formula hosil bo`ladi. 3

5-misol. Agar a5 log 2 va b3 log 2 bo`lsa, 3000 log 2 ni a va b orqali ifodalang? Yechish: 3 3 2 log3 5 log3 3 log ) 2 5 3( log 3000 log 2 2 2 3 3 2 2          a b 6-misol. Agar 2 log3 5 log2 7 log log 3 3 3 3   x bo`lsa, x ni toping. Yechish: , 8 175 log 2 5 7 log 2 log 5 log 7 log log 3 3 2 3 3 3 2 3 3 3      x Bundan 875, 21 8 175  x 12.2. O`nli va natural logarifmlar 1-ta`rif. Asosi a=10 bo`lgan logarifmlar o`nli logarifmlar deyiladi va lgx orqali ifodalanadi, ya`ni log 10 x=lgx 7-misol. lg100=lg10 2 =2 8: lg0,01=lg10 -2 =-2 2-ta`rif. Natural logarifm deb asosi e son bo`lgan logarifmga aytiladi va lnx bilan belgilanadi, ya`ni log e x=lnx , e soni irratsional son bo`lib, e=2,7182818284… amalda e≈2,7 deb qabul qilish mumkin. O`nli va natural logarifmlar orasida x x x ln 434294,0 ln 10 ln 1 lg    va x x e x lg 302551,2 lg lg 1 ln    bog`lanish mavjud. Amalda x x ln4,0 lg  va x x lg3,2 ln  tengliklardan foydalanish mumkin. 9-misol. ln100 , lge 2 ni hisoblang. Yechish: .8,0 ln4,0 2 lg2 lg .6,4 2 3,2 100lg 3,2 100ln 2          e e e Mashqlar Quyidagi logarifmlarni toping: . 125 log)4 ;8 log)3 ; 32 log)2 ; 81 1 log)1 ) 300 . 27 log)4 ; 7 log)3 ; 32 log)2 ;3 3 log)1 ) 299 . 25 1 log)4 ; 16 log)3 ; 16 1 log )2 ;9 log)1 ) 298 2,0 2 4 9 3 0 7 5 2 3 5 4 2 3  l Hisoblang: . ) 04,0()4 , ) 25,0()3 , 9)2 , 8)1 ) 302 . 4 1 )4 , 3 1 )3 , 3)2 , 2)1 ) 301 4 log 3 log 4 log 3 log 3 log 3 log 9 log 13 log 5 23 2 2 5,05,0 32         4

. 12 log)4 ;9 log)3 ;15 log)2 ;4 log)1 ) 304 .2 log 8 log) 10 ; 27 log 3 log2)9 ; 27 log3 2 2 log8 64 log 2 log6 )8 ; 9 log3 1 9 log 36 log2 1 12 log )7 ;15 log 40 log 5 log)6 ;4 log 1024 log log )5 ; 1000lg log)4 ;2 log log)3 ;9 log)2 ;2 log)1 ) 303 3,1 8,0 7 3 9 27 25 5 5 5 7 7 3 3 2 2 8 8 8 21 32 4 9 9 2 3 3 21 32       Berilgan logarifmlarni natural logarifmlar bilan almashtirib, mikro- kalkulatorda 0,01 aniqlik bilan hisoblang: .9 log)4 ; 25 log)3 ;4 log)2 ;5 log)1 ) 305 45 7 5 2 . 12 log)4 ;9 log)3 ; 15 log)2 ;4 log)1 ) 306 3,18,073 Javoblar: 298. 2) -4; 4) -2. 299. 2) -25; 4) 3. 300. 2) 3,5; 4) -3. 301. 2) 9; 4) 3. 302. 2) 16. .2 1)4 ;3 2 )2. 303 ; 16 1 )4  .2) 10;0)8 ; 3 40 log)6 8 12.3. Logarifmik funksiya va uning grafigi Logarifmik funksiya deb,2 y=log a x funksiyaga aytiladi. bu yerda a>0, a≠1 . Funksiyaning ba`zi xossalarini ko`rib chiqamiz: 1) Funksiyaning aniqlanish sohasi x>0 . Bu logarifmning ta`rifidan kelib chiqadi. 2) Logarifmik funksiyaning qiymatlar sohasi barcha haqiqiy sonlar- dan iborat. Haqiqatda, har qanday haqiqiy son b uchun shunday musbat x mavjudki, log a x=b bo`ladi, ya`ni log a x=b tenglama ildizga ega bo`ladi. 3) Barcha x>0 uchun agar a>1 bo`lsa logarifmik funksiya o`suvchi bo`ladi. Agar 0<a<1 bo`lsa, kamayuvchi bo`ladi. Haqiqatda a>1 bo`lganda x 2 >x 1 uchun x log x log 1 a 2 a  bo`ladi va funksiya o`sadi. Agar 0<a<1 bo`lsa, 1 2 log log x x a a a a  dan x log x log 1 a 2 a  kelib chiqadi. Bu funksiya kamayuvchiligini bildiradi. 5

4) a>1 bo`lganda, y=log a x funksiya 0<x<1 uchun manfiy va x>1 uchun musbat qiymatlar qabul qiladi: 0<a<1 bo`lganda, 0<x<1 uchun funksiya musbat va x>1 uchun manfiy qiymatlar qabul qiladi. Bu xossa y=log a x funksiyaning o`suvchi ( a>1 ) va kamayuvchi ( 0<a<1 ) ekanligi- dan kelib chiqadi. x=1 bo`lsa, y=0 grafik (1, 0) nuqtadan o`tadi. 5) Keltirilgan xossalardan foydalanib, funksiya grafigini yasaymiz. Ko`rinadiki grafik Oy o`qdan o`ngda joylashgan (47, 48 rasmlar). 0< a <1 a 1 x 0 - 1 47-rasm. 48-rasm. Misollar. 1) y=log 3 (x-2), 2) )2 ( log 31   x y funksiyaning grafik-l arini yasang. Yechish: Bu funksiyalarning grafiklari x y 3 log va x y 31 log funksiyalarning grafiklarini Ox o`q bo`yicha o`ng tomonga ikki birlikka surishdan hosil bo`ladi (49 va 50- rasmlar). 49-rasm. 50-rasm. 3-misol. x y   3 log 3 funksiyaning grafigini yasang. Yechish: 3 ) ,3( )3, (      x x to`g`ri chiziqqa nisbatan grafik simmetrik joylashgan. Shuning uchun grafikni x>3 holat uchun yasab, 60 y 1 -1 a > 1 a y=log a x у 2 3 х )2 ( log 3 1   x yу 2 3 х )2 (3 log   x y у х1 a y=log a x

uni x=3 to`g`ri chiziqqa nisbatan akslantirsak, x y   3 log 3 funksiyaning grafigi hosil bo`ladi (51-rasm). 51-rasm. 4-misol. 1 log 2   x x tenglamani grafik usulda yeching. Yechish: bitta chizmada x y 2 log va 1   x y funksiyalarning grafiklarini yasaymiz. Grafiklarning kesishish nuqtasi- ning abssissasi berilgan tenglamaning yechimi bo`ladi (52-rasm). Rasmda (1, 0) nuqtada grafiklar kesishadi. Demak x=1 berilgan tenglama 1 log 2   x x ning yechimi bo`ladi. 52-rasm. Mashqlar 306. Funksiyalarning aniqlanish sohalarini toping: 7y 1 0 2 3 4 xx=3 Y y=-x+1 1 0 1 X y=log3x

).6 7 ( log )6 ;)4 5 lg( )5 ); 4 ln( )4 ;)9 ( log )3 ); 3 5 lg( )2 );3 2( log )1 2 3 2 2 2 21 3               x x y x x y x y x y x y x y307. Sonlarning ishorasini toping. .2,3ln)6 ; 96,0lg)5 ;7,2 log)4 ;7,0 log)3 ;3 2 log)2 ;5,4 log)1 5 3,033 308. Funksiyaning o`suvchi yoki kamayuvchi ekanligini aniqlang. . lg )4 ; ln )3 ; log )2 ; log )1 25 75,0 x y x y x y x y     . log )2 ; log )1 21 2 x y x y   309. Funksiyalarning grafiklarini yasang va bu grafiklardan foyda- lanib, 5 log;5,0 log;3 log 2 2 2 ni taqribiy hisoblang. 310. Funksiyalarning grafigini yasang. ;2 log )6 );1 ( log 1 )5 ;2 log )4 ; log 2 )3 );3 ( log )2 );1 ( log )1 21 2 3 3 2 2              x y x y x y x y x y x y .1 log )8 ; log )7 2 2    x y x y 311. Tenglamani grafik usulda yeching. . 1 log)4 2 log)3 3 2 log)2 ,1 log)1 2 2 2 2 2 2 1 x x x x x x x x        Javoblar: 306. ). ,6( )1, ()6 );2,2 ()4 ; 3 5, )2          307. 2) manfiy; 4) musbat; 6) musbat. 308. 2) o`suvchi; 6) o`suvchi. 309. 2) kamayuvchi. 12.4. Logarifmik tenglamalar va tengsizliklarni 8

yechish usullari 12.4.1. Logarifmik tenglamalar Logarifmik tenglama ma`lum almashtirishlardan keyinb x a a log log  (1) yoki b xa  log (2) ko`rinishga keltiriladi. (1) dan x=b va (2) dan x=a b yechimni topamiz. 1-misol. 3 )2 5 ( log 2 2    x x tenglamani yeching. Yechish: Berilgan tenglama x ning x 2 +5x+2=2 3 tenglik bajarila- digan qiymatlardagina qanoatlantiradi. Bundan x 2 +5x-6=0 kvadrat teng- lamaga ega bo`lib, x 1 =1, x 2 =-6 yechimni topamiz. 2-misol. )1 ( log )3 2( log 3 3    x x tenglamani yeching. Yechish: Bu tenglama x ning 2x+3>0 va x+1>0 shartlarni qanoat- lantiruvchi qiymatlari uchun aniqlangan. Bu tengsizliklarni yechib teng- lamaning mavjudlik sohasi ) ,1 (   x ni aniqlaymiz. Berilgan tenglama 2x+3=x+1 tenglamaga teng kuchlidir. Bundan x=-2 ni topamiz. Ammo bu ildiz tenglamaning mavjudlik sohasiga kirmaydi. Binobarin, berilgan tenglamaning ildizlari mavjud emas. 3-misol. 1 )3 3 ( log 2    x x x tenglamani yeching. Yechish: bu tenglama x ning x>0, x≠1( x- logarifmning asosi bo`l- gani uchun) shartlar va x 2 -3x+3=x yoki x 2 -4x+3=0 tenglik bajariladigan qiymatlardagina qanoatlantiriladi. Hosil bo`lgan kvadrat tenglamaning ildizlari 1 va 3 bo`lib, x=1 berilgan tenglamaning yechimi bo`la olmaydi. Demak, berilgan tenglamaning ildizi faqat x=3 . 4-misol. 1 5 log6 log 5   x x tenglamani yeching. Yechish: Bu tenglamaning mavjudlik sohasi ) ,1( )1,0(   x bo`ladi. x asosli logarifmdan 5 asosli logarifmga o`tib, 0 1 log 6 log 5 5    x x ni, bun-dan 0 6 log log 5 25    x x ni hosil qilamiz. Bu kvadrat tenglamani noma`lum x5 log ga nisbatan yechib, 3 log 1 5  x va 2 log 2 5  x ni topamiz. Bu tengla-malardan x 1 =5 3 =125 va 2x =5 -2 = 25 1 larni topamiz. Bu ildizlarning ikka-lasi ham tenglamani qanoatlantiradi. 5-misol. 5 lg )3 2 lg( x x x x     tenglamani yeching. 9

Yechish: Ketma-ket teng kuchli tenglamalar bilan almashtirib, topamiz:3 0 3 ;2 3 2 2lg 5 10lg )3 2 lg( 5lg 10lg )3 2 lg(               x x x x x x x x x x x x x x Javob : x=-3 12.4.2. Logarifmik tengsizlik Logarifmik tengsizlik lozim bo`lgan almashtirishlar bajarilgandan keyin ) (log log b x b x a a   yoki (3) ) log (log log log b x b x a a a a   (4) ko`rinishiga keladi. Yechim:     ,, log bb a a x a x b x agar agar 1 0 1    a a lsa. bo' lsa, bo'         , ' 1 0 , , ' 1 , log log lsa bo a agar b x lsa bo a agar b x b x a a bo`ladi. 6-misol. lg(x+2)<1 tengsizlikni yeching. Yechish: Tengsizlikning mavjudlik sohasi x+2>0 , yechimi esa x+2<10 bo`ladi. tengsizlik yechimini topish uchun      10 2 0 2 xx tengsizliklar sistemasiga ega bo`lamiz, Uni yechib     8 2 xx ni yoki )8,2 ( x ni hosil qilamiz. Yechim: )8,2 ( x . 7-misol. )1 ( log )4 2( log 31 31    x x tengsizlikni yeching. Yechish: Mavjudlik sohasi uchun 2x-4>0, x+1>0, tengsizlikning bajarilishi uchun 2x-4<x+1 (asos 1 3 1  bo`lgani uchun tengsizlik ishorasi teskarisiga o`zgaradi) tengsizliklarga, ya`ni         1 4 2 0 1 0 4 2 x x x x sistemaga ega bo`lamiz. Bundan     5 1 2 xxx ni hosil qilamiz, demak yechim )5,2( x bo`ladi. 8-misol. 2 ) 12( log )2 ( log 31 31     x x tengsizlikni yeching. 10

Yechish: Tengsizlikning mavjudlik sohasi     0 12 0 2x x yoki   122 xx dan iborat. Tengsizlikni 2 31 31 )3 1( log ) 12)(2 ( log     x x teng kuchli tengsizlik bilan almashtirib,       12 2 3 ) 12)(2 ( 2 x x x sistemaga ega bo`lamiz. Sistemani yechib,      12 2 11 ,3x x x ni topamiz. Javob: ) 12, 11[ ]3,2(  x 9-misol. 3 )6 5 ( log 2 21    x x tengsizlikni yeching. Yechish: Tengsizlikning aniqlanish sohasi x 2 -5x-6>0 yoki (x+1)(x-6)>0 yoki ) ,6( )1 , (     x bo`ladi. Tengsizlikni qanoatlantiruvchi x ni 3 2 )2 1( 6 5     x x dan yoki x 2 -5x- 6≤8 yoki (x+2)(x-7)≤0 dan topamiz: -2≤x≤7 . Tengsizlikning mavjudlik sohasi bilan birlashtirib, yechim ]7,6( )1 ,2 [    x ni topamiz. 11

Mashqlar Tenglamalarni yeching: 312.1 ) 3 5( log) 10;3 )1 3( log)9 ;2 ln)8 ;2 1 log)7 ;2 log)6 ;2 log)5 ;0 10)4 ; 10 3)3 ;3 )2,0()2 ;3,0 5)1 5,0 21 4 7,0 3             x x x x x x x x x x 313. ;1 )2 ( log )3 ( log )1 6 6     x x .0 )6 ln( )8 ln()4 ;0 )6 log( )6 lg()3 ;0 )2 2 ( log )2 2 ( log)2 3 3             x x x x x x 314. );3 5( log )5 7( log )1 5 5    x x ).2 ( log2 log)2 ( log)4 );3 ( log )3 ( log log)3 );1 3( log )2 5( log)2 2 5 2 5 5 5 31 31           x x x x x x x x 315. ;3 log2 )1 2( log )4 ( log )1 2 2 2     x x . ln )2 ln( )6 7 2 ln( )4 ;0 )2 lg( )8 2 lg( )3 ;1 )4 3 lg( ) 19 12 3 lg( )2 2 2 2 x x x x x x x x x x                316. ;2 ))4 )(3 (( log 4 3 log )1 2 2       x x x x .1 lg 1 2 lg 5 1 )4 ;1 2 lg 5 6 lg 1 )3 ;3 log 2 2 log)2 2 2 2            x x x x x x Tengsizliklarni yeching 317. ;1 log)3 ;2 log)2 ;3 log)1 5,2 3 2    x x x 4) .2 )6 5( log)6 ;1 )3,0 2( log)5 ;2 )5 ( log 71 7,0 3       x x x 318. 1) )2 ( log )3 2( log )2 );1 lg( )5 4 lg( 3,0 3,0       x x x x 3) .2 log2 log )3 ( log)4 ); 2 3( log log 2 5,0         x x x x 319. 1) ;0 )3 3 ( log)2 ;0 ) 10 10 ( log 2 54 2 2,1       x x x x 3) .3 )6 5 ( log)4 ;0 ) 21 12 ( log 2 5,0 2 6,0       x x x x 320. 1) ;0 9 log)2 ;0 4 log 21 22     x x 12

3);1 log 2 )4 ); 2 3( log log 2 2 5,0     x x x 5) .2 1 log3  x Javoblar: ).8,2()4 ). ,9( )9 1,0()2. 320 ]7,2 [)4 ].4,1[)2. 319 ).1,0()4 ).5;5,1()2. 318 ) 11, ()6 ); ,4()4 ); ,9()2. 317 . 1000, 100)4 .2 )2. 316 3;2 )4 .7,1 )2. 315 .5)4 .5,1)1. 314 2 5 1)4 .3)2. 313 .5,1 ) 10 . )8 49 2 2 )6 lg)4 3 log )2. 312 5           e e 12.5. Ko`rsatkichli va darajali tenglamalar va tengsizliklar sistemasini yechish Mavzuni misollarda tushunib boramiz: 1-misol.    8 2 5 3 2 y x x y tenglamalar sistemasini yeching. Yechish: Sistemadagi birinchi tenglama chiziqli tenglama bo`lsa, ikkinchisi ko`rsatkichli tenglamadir. O`rniga qo`yish usuli bilan yechamiz. Birinchi tenglamadan y=5- 3x ni topib, ikkinchi tenglamaga qo`yamiz: 3 5 3 2 2 2   x x hosil bo`ladi. Bundan x 2 -3x+5=3 va x 2 -3x+2=0 hosil bo`ladi. Buni yechib, x 1 =1 va x 2 =2 ni topamiz. y ning mos qiymatlarini y=5-3x dan topamiz: y 1 =2, y 2 =-1 . Javob: (1, 2), (2, -1) 2-misol.        16 4 81 2 2 y x y x tenglamalar sistemasini yeching. Yechish: Ikkala tenglama ham ko`rsatkichli tenglamadir. Ularda chap va o`ng tomonlardagi asoslarni tenglashtiramiz.      2 3 2 4 4 2 2 y x y x va daraja ko`rsatkichlarini tenglashtirib teng kuchli       2 3 2y x y x sistemani hosil qila-miz. Bu sistemani yechib 3 5 ,3 1   y x ni topamiz. Javob: . 3 21;3 1     3-misol.     216 6 12 3 3 y x y x sistemasini yeching. Yechish: Ketma-ket berilgan sistemani unga teng kuchli bo`lgan sistema bilan almashtirib borib, topamiz:               1,22,1 3 93,33 3363 3 0273123 3 0123273 31233 66 1233 2121 2 3 3 yyxx xyxy xy xy xyxx x x x xx xx yxyx 13

Javob: (1; 2); (2; 1). 4-misol.         5 3 2 7 3 2 2 y x y x sistemani yeching. Yechish: Ketma-ket amallarni bajarib topamiz:                     2 2 543 2 523 ,22,12 523 0222 523 7)52(2 2 2 2 2 y x xy xy x x xy xx xy xx Javob: (2;2) 5-misol.       1 5.3 0 16 415 2 2 2xx x x tengsizlikni yeching. Yechish: Sistemadagi har bir tengsizlikni alohida-alohida yechib, ularga umumiy bo`lgan qismi sistemaning yechimi bo`ladi.                              x x x x x x x x x x x x xx x 4,3 5 0 4 )3 )(5 ( 0 4 15 2 5,3 5.3)2 4 4 4 ][ 16 0 16 )1 0 41 5 2 2 2 2 sis tema uchun          x xx 4,3 5 4 4 yoki 3 4    x yechimni topamiz. Javob: 3 4    x . 6-misol.                 2 8 2 6427 98 32 5.3 62 x x x x sistemani yeching. Yechish: Har bir tengsizlikni alohida-alohida o`zgartirib boramiz: 317 1 3 0)7)(1( 43 43 5.35.36 43 8932 2 2 6427 9832 3 2 3 5,35.362                                  x x x xx xx x x xx x x Javob: )3,1 ( x Mashqlar 321. Tenglamalar sistemasini yeching: ;2044 4844)3 ;814 5 2)2 ;273 32)1 11       yxyx yx yx yx yx .81 5.0 128 2)8 ;5 5 9 31)7 ;1 7 2187 3)6 ;1 3 9 3)5; 318 35 233952)4 12 94 123 12                   yxyx yxyx yxyx yxyx x x x x 322. Tengsizliklar sistemasini yeching.                  09 6 )5( 5)2 0 25 64 4 1 )1 2 4 2 38 10 75.32 2 x x x x x x . 84 3 3 9 )3(3)4 1 5,0 02 1 2 1 )3 1 2 1 23 1                  x x x xx x 323. Tenglamalar sistemasini yeching. . 5112 2 3)4 12 2 3 18 3 2)3 0 6 52 2)2 25 2 3 725 2 3)1 22 2 2 6 3 2 2                      yx xy y x y x y x y x yx yx y x y x 14

Javoblar: 321. ).5, 12( )8 );4,3( )6 );1,2( )4 ; 3 8: 6 7 )2     322. ).7,2 ()4 );3,3( ),1,5( )2. 323 . 2,3 4 )4 );3;5,0 ( )2       12.6. Logarifmik tenglamalar va tengsizliklar sistemasini yechish 1. Tenglamalar sistemasi. Misollar yechish bilan tushuntiramiz. 1-misol.       0 1 2 1 log log 2 3 3 x y y x tenglamalar sistemasi yechilsin. Yechish: Tenglamalarning mavjudlik sohasini topamiz. Ikkinchi tenglama x va y ning barcha qiymatlarida aniqlangan. Birinchi tenglama- dan x>0 va y>0 ni topamiz. Birinchi tenglamadan y x y x y x 3 ,3 ,1 log 3    ni topib, ikkinchi tengla-maga qo`yamiz: 2y 2 -3y+1=0 . Bundan 1 , 2 1 2 1   y y ni topamiz. Bunga mos x ning qiymatlarini x=3y dan topamiz: 3 ,2 3 2 1   x x . Javob: )1,3(, 2 1,2 3     . 2-misol.       2 ) ( log 2 ) ( log 2 21 y x y x sistemani yeching. Yechish: Tenglamalarning mavjudlik sohasini aniqlovchi      00 y x y x sistemasini yechib      y x y x ni topamiz. Bu soha 53-rasmda shtrixlab ko`rsatilgan. Sistemani potensirlab quyidagi teng kuchli sistemaga kelamiz:        44 1 y x y x Bu tenglamalarni qo`shib 8 12 x ni, ayirib esa 8 71 y ni topamiz. Javob:      8 71 ,8 12 3-misol.     25 log log 27 y x xy x y sistemani yeching. 15 у х0 53-rasm.

Yechish: Birinchi tenglama x va y ning barcha qiymatlarida aniq- langan. Ikkinchi tenglamadan x>0, y>0, x≠1, y≠1 shartlarni aniqlaymiz. Ikkinchi tenglamani quyidagicha o`zgartirib yozamiz:0 5 log 2 log2    x x y y yoki 0 2 log5 log2 2    x x y y hosil bo`lgan kvadrat tenglamadan noma`lum xy log ni topamiz.       . ,2 log )2 ,2 1 log )1; 4 3 5 log 2 2 21 1 2,1 y x x y x x x y y y       Bularni ketma-ket birinchi tenglamaga qo`yib, topamiz: 9 3 3 27 27 27 )2 3 9 ,9 ) 27( 27 27 )1 2 2 3 2 3 2 1 32 1 23 21               x y y y y x y y y y Javob: (3; 9), (9; 3) 4-misol.         y x y x 2 2 2 2 2 log 3 log 4 log 2 lg sistemani yeching. Yechish: Birinchi tenglamadan x≠0, y≠0 ni ikkinchi tenglamadan sistemaning mavjudlik sohasi x>0 va y>0 ni topamiz. Tenglamalarni o`zgartirib, topamiz:       3 log 16 log ) ( log 2 lg 2 2 2 2 2 xyy x     48 100 2 2 xy y x Ikkinchi tenglamani 2 ga ko`paytiramiz va tenglamalarni qo`shib, x 2 +2xy+y 2 =196 yoki (x+y) 2 =196 ni hosil qilamiz. Bundan x+y=±14 ni topamiz. Ikkinchi tenglamaga y=-x-14 va y=-x+14 ni qo`yamiz. 1) x(-x-14)=48 . Bundan x 2 +14x+48=0 ni va x 1 =-6 , x 2 =-8 ni topamiz. Bu qiymatlar sistemaning mavjudlik sohasiga tegishli bo`lmagani uchun sistemaning yechimi bo`lmaydi. 2) x(-x+14)=48 . Bundan x 2 -14x+48=0 ni va x 1 =6 va x 2 =8 ni topa- miz. Bu qiymatlarni y=-x+14 ga qo`yib y 1 =8 va y 2 =6 ni topamiz. Javob: (6, 8); (8, 6). 2. Tengsizliklar sistemasi. 5-misol.       1 )1 ( log 3 )2 ( log 32 xx tengsizliklar sistemasini yeching. Yechish: Sistemadan mavjudlik shartlari      0 1 0 2 xx va tengsizliklarni bajarilishi sharti      13 3 1 2 2 xx ni hosil qilamiz. Bu tengsizliklarni birgalikda yechib:        32 6 12 xxxx ni topamiz. 16

Bu tengsizliklarga umumiy qismi 7 3 2    x sistemaning yechimi bo`ladi. Javob: ).7,3 2 ( x 6-misol.        2 )4 ( log 4 ) 3 7( log 2 21 x x sistemani yeching. Yechish. Oldingi misolga o`xshab, topamiz:                   03 4 4 16 3 7 4 4 16 3 7 0 4 0 3 7 xx x x x x x x -3 dan kichik, lekin 0 dan katta sonlar mavjud emas. Sistemaning yechimi bo`sh to`plamdan iborat. Javob: Ø Mashqlar 353. Sistemani yeching.                           2)23 ( log 2 log)6 ,3lg lg4lg lg ) (log5) (log)5 2) (log 576 2*3)4 ,3lg2 lg) lg( 81 3*3)3 34 6 log log)2 ,1 lg lg 1) (log)1 1 2 3 2 22 7 2 7 yy y x yx yx xy x yx yx y x y x yx xx yx x y 354. Tengsizliklar sistemasini yeching.          ,1)4 ( log 18lg lg)2 ,1 )2 ( log 2)24( log)1 2 314 xx x x             .3)1 ( log 2)3 ( log log)4 ),1( log)5 2( log )1( log)45( log)3 22 2 2 3,0 3,0 3 3 x x x x x x x Javoblar: 353. 2) (2; 32), (32; 2); 4) (2; 6); 6) (11; 121). 354. 2) (6; 80); 4) (-1; 3). 17

ADABIYOTLAR 1. Alimov Sh. A. va boshqalar. Algebra va analiz asoslari, o`rta maktabning 10-11 sinflari uchun darslik. Toshkent, “O`qituvchi”, 1996- yil va keyingi nashrlari. 2. Kolmogorov A. N. tahriri ostida. Algebra va analiz asoslari. 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent, “O`qituvchi”, 1992-yil. 3. Vafoyev R. H. va boshqalar. Algebra va analiz asoslari. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma. Toshkent, “O`qituvchi”, 2001- yil. 4. Abduhamidov A. U. va boshqalar. Algebra va analiz asoslari. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun sinov darsligi. Toshkent, “O`qituvchi”, 2001 yil. 5. Antonov K. P. va boshqalar. Elementar matematika masalalari to`plami. Toshkent, “O`qituvchi”, 1975-yil va keyingi nashrlari. 6. Skanavi M. N. tahriri ostida. Matematikadan masalalar to`plami. Toshkent, “O`qituvchi”, 1983-yil va keyingi nashrlari. 18

O'xshashlar

Ko‘rsatkichli va logarifmik funksiyalar. Ko‘rsatkichli funksiya

Chiziqli tenglamalar Chiziqli tenglamalar sistemasi

Uzluksiz funksiyalar va ularning хоssalari. Uzluksiz funksiyalar kеtma-kеtligi

Elementar funksiyalar

Xarakteristik funksiyalar