Limitlar nazariyasi - Algebra - Referatlar

Limitlar nazariyasi

Yuklangan vaqt:

12.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

846 KB

Ko'chirib olish

Limitlar nazariyasi Reja: 1. Sonli ketma-ketliklar 2. Sonli ketma-ketlikning limiti 3. Cheksiz kichik va cheksiz katta miqdorlar 4. Monoton chegaralangan ketma-ketlikning limiti 5. Funktsiyaning limiti 6. Limitlar haqidagi asosiy teoremalar 7. Aniqmas ifodalar va ularni elementar usullarda ochish 8. Birinchi ajoyib limit 9. Ikkinchi ajoyib limit 10. Natural va o`nli logarifmlar 11. Argument va funktsiya orttirmasi

1. Sonli ketma-ketliklar Natural sonlar ketma- ketligi berilgan bo`lsin:   , , , , ,4,3,2,1 n k (1) Bu sonlar o`sib borish tartibida joylashgan, ya`ni n soni k sonidan keyin, o`ngda joylashgan. Agar natural sonlar qatoridagi har bir n natural sonni biror nx haqiqiy sonlar bilan almashtirilsa, u holda, sonlar ketma- ketligi hosil bo`ladi:    , , , , , , , , 1 4 3 2 1 n k k x x x x x x x  (2) Ketma- ketlikning har bir elementi (yoki hadi) natural sonlar bilan nomerlangan va bu nomerlar o`sib borish tartibida joylashgan. (2) dagi 1x - ketma- ketlikning birinchi hadi, 2x - ketma- ketlikning ikkinchi hadi, 3x - ketma- ketlikning uchinchi hadi, kx - ketma – ketlikning k - hadi, nx esa n - hadi deyiladi. Berilgan ketma – ketlikni umumiy holda  nx ko`rinishda belgilash qabul qilingan. Ketma- ketliklar qator shaklida hamda formula ko`rinishida ham beriladi. Masalan, (1) va (2) ketma – ketliklar qator shaklida berilgan. n xn 2 , 1  n n xn , n n xn   2 , 1 2  k k xk kabilar formula shaklida berilgan ketma – ketliklardir. Bunday ketma – ketliklarni qator shakliga keltirish mumkin. Masalan, n xn 2 - juft sonlar ketma –ketligidir, ya`ni: 1x bo`lsa, 2 1 2   nx , 2x bo`lsa, 4 2 2   nx , 3x bo`lsa, 6 3 2   nx va hokazo. Bu sonlardan quyidagi ketma – ketlik hosil bo`ladi:   , ,6,4,2 nx Xulosa qilib, sonlar ketma – ketligiga quyidagicha ta`rif berish mumkin:

Ta`rif . Barcha natural sonlar to`plamida aniqlangan  x f sonli funktsiyaga cheksiz sonli ketma - ketlik deyiladi. 2. Sonli ketma-ketlikning limiti Faraz qilaylik, ketma – ketlikning umumiy hadi n n xn 1 3   (1) ko`rinishda berilgan bo`lsin. n ga ,3,2,1 qiymatlar berib, (1) ning bir necha hadini topaylik. Bu hadlar 2 1 x ; 5,2 2 x ; 3 8 3 x ; ; 4 11 4 x lardan iborat bo`ladi. Hosil bo`lgan 2; 2,5; 3 8 ; ; 4 11 (2) ketma- ketlikni son o`qida nuqtalar bilan quyidagicha belgilash mumkin: Hosil bo`lgan ketma –ketlikdan va chizmadan shu narsa ma`lum bo`ladiki, berilgan sonli ketma –ketlikning umumiy hadi nx n ning ortishi bilan 3 soniga yaqinlashadi va nx 3 ayirma o`zining absolyut qiymati bo`yicha nolga yaqinlashib qoladi. Masalan, 1 2 3 3 1    x , 2 1 5,2 3 3 2    x ,        3 1 3 8 3 3 3    x , (3) n n n xn 1 1 3 3 3      . Bunda 100n bo`lsa, ayirma 0,01 ga; 1000n bo`lsa 0,001ga; 10000n bo`lsa, 0,0001 ga teng bo`ladi hamda n ortgan sari nx 3 ayirma nolga intila boradi. Ayirma istalgancha kichik musbat sondan kichik bo`lib qolsa, u

holda, 3 soni berilgan ketma –ketlikning limiti deyiladi. Buni quyidagicha ta`riflash mumkin. Ta`rif . Har qanday kichik 0 son uchun shunday N son topilsaki, Nn  bo`lganda  a xn tengsizlik bajarilsa, a son  nx ketma – ketlikning limiti deyiladi yoki  nx ketma –ketlik a ga yaqinlashadi deyiladi hamda quyidagicha yoziladi: a xn n  lim . (4) Limitga ega bo`lgan sonli ketma –ketlik yaqinlashuvchi, limitga ega bo`lmagan ketma –ketlik esa uzoqlashuvchi ketma - ketlik deyiladi. 3. Cheksiz kichik va cheksiz katta miqdorlar Ta`rif . Limiti nolga teng bo`lgan nx o`zgaruvchiga cheksiz kichik miqdor deyiladi. Agarda , o`zgaruvchining limiti ta`rifdan 0a deb faraz qilinsa, u holda,  a xn tengsizlik quyidagi ko`rinishga keladi:    n n x x 0 . U holda cheksiz kichik miqdorning yuqoridagi ta`rifini limit ishlatmasdan quyidagicha keltirish mumkin: Ta`rif : Agar nx o`zgaruvchi yetarlicha katta biror nomerdan boshlab, absolyut qiymati bo`yicha oldindan berilgan har qancha kichik 0 sondan ham kichik bo`lsa va shundayligicha qolsa, nx o`zgaruvchiga cheksiz kichik miqdor deyiladi. Cheksiz kichik miqdor o`zgaruvchi miqdor bo`lib, o`zining o`zgarishi jarayonidagina ixtiyoriy olingan  sondan kichik bo`lish qobiliyatiga ega bo`ladi. Agar limiti a ga teng bo`lgan nx o`zgaruvchining umumiy holiga qaytsak, o`zgaruvchi bilan uning limiti orasidagi ayirma a xn n    cheksiz kichik miqdor bo`ladi, chunki  a xn ga asosan      a xn n  N n va aksincha, agar n  cheksiz kichik bo`lsa, u holda a xn bo`ladi. 4. Monoton chegaralangan ketma-ketlikning limiti

1-ta`rif: Agar ikkita a va b sonlar mavjud bo`lib, barcha n lar uchun b a a n  (1) tengsizlik bajarilsa,  na ga chegaralangan ketma –ketlik deyiladi. 2-ta`rif. Agar 0 M son mavjud bo`lib, istalgan N n lar uchun M an tengsizlik bajarilsa,  na ketma –ketlik quyidan chegaralangan ketma –ketlik deyiladi. 3-ta`rif. Agar M son mavjud bo`lib, barcha N n lar uchun M an tengsizlik bajarilsa,  na ketma –ketlik yuqoridan chegaralangan ketma –ketlik deyiladi. 4-ta`rif. Agar ixtiyoriy N n uchun 1  n n a a tengsizlik bajarilsa,  na ga monoton o`suvchi ketma –ketlik deyiladi. 5-ta`rif. Agar ixtiyoriy N n uchun 1  n n a a tengsizlik bajarilsa,  na ga monoton kamayuvchi ketma –ketlik deyiladi. Har qanday N n uchun 1  n n a a tengsizlik bajarilsa,  na ga o`smaydigan ketma –ketlik ; 1  n n a a bajarilsa,  na ga kamaymaydigan ketma –ketlik deb ataladi. Monoton chegaralangan ketma –ketlik limitining mavjudligi haqida quyidagi teoremalarni isbotsiz keltiramiz. 1-teorema . Agar ketma –ketlik monoton o`suvchi va yuqoridan chegaralangan bo`lsa, u ketma –ketlik limitga ega bo`ladi. 2-teorema . Agar ketma –ketlik monoton kamayuvchi va quyidan chegaralangan bo`lsa, u ketma –ketlik limitga ega bo`ladi. Veyershtras teoremasi. Agar ketma –ketlik monoton va chegaralangan bo`lsa, u limitga ega bo`ladi. 1-misol. Umumiy hadi  1 2 n dan iborat bo`lgan ketma –ketlik berilgan bo`lsin. U holda, uni quyidagicha yozish mumkin:   ,1 2, ,5,3,1 n .

Bundan ko`rinib turibdiki, ketma –ketlik chapdan 1 raqami bilan chegaralangan. O`ng tomondan esa chegaralanmagandir. Demak, berilgan ketma –ketlik o`suvchi bo`lib, quyidan chegaralangan. 2-misol.    ; 2 1; ;5 ;3 ;1 n     ketma – ketlik kamayuvchi bo`lib, yuqoridan chegaralangan. 5. Funktsiyaning limiti Ta`rif. Agar istalgan 0 son uchun shunday 0  son topilsaki,    a x 0 tengsizlikni qanoatlantiradigan istalgan x uchun    A x f tengsizlik bajarilsa, A soni a x da  x f funktsiyaning limiti deyiladi va bunday belgilanadi:   A x fa x  lim . Agar har bir 0 son uchun shunday 0  son topilsaki,    a x 0 bajarilganda    A x f ham bajarilsa, x argument a ga intilganda funktsiya A songa teng limitga ega deyiladi va quyidagicha ifodalanadi:   A x fa x  lim . Berilgan  x f funktsiyaning limiti qaralayotgan а nuqta funktsiyaning aniqlanish sohasiga kirishi yoki kirmasligi ham mumkin. Funktsiyaning а nuqtadagi limiti topilganda а x deb qaraladi. Funktsiyaning limiti  , va а larga bog`liq bo`ladi. Bunda quyidagi uch holni qarab o`tamiz: 1. а va A - chekli. 2. а - chekli va  A . 3. а va   A . Endi bu hollar uchun funktsiya limitiga ta`riflar beramiz. 1.Oldindan berilgan har qanday cheksiz kichik 0 son uchun shunday  son topilsaki,   x bo`lganda    A x f bo`lsin:   A x f x  lim . 2.Oldindan berilgan har qanday istalgancha katta 0 E son uchun shunday 0  son topilsaki,  a x bo`lganda   E x f  bo`lsin:     x fa xlim .

3.Oldindan berilgan har qanday istalgancha katta 0 E son uchun shunday 0  son topilsaki,   x bo`lganda   E x f  kelib chiqsin:     x f xlim . Funktsiya limiti ta`rifidan foydalanib, quyida funktsiyalar limitlarini topamiz. 1-misol . O`zgarmas sonning limiti shu sonning o`ziga tengligini isbotlang. Isboti: Faraz qilaylik,   с x f  berilgan bo`lsin. U holda, har qanday 0 son uchun       0 с с с x f tengsizlik hosil bo`ladi. Xulosa qilib aytish mumkinki, ixtiyoriy а uchun   c c x f a x a x     lim lim . 2-misol .   x x f  berilgan bo`lsa,   a x fa x  lim ekanligini isbotlang. Isboti: Faraz qilaylik, 0 ixtiyoriy haqiqiy son bo`lsin. Quyidagi modulni yozamiz:   a x a x f    . Agar    deb olsak,  a x tengsizlikni qanoatlantiruvchi har qanday x uchun    a x f tengsizlik bajariladi, ya`ni  a x va funktsiyaning nuqtadagi limitining ta`rifiga asosan quyidagi natijaga kelamiz: a xa x  lim . 3-misol . Funktsiya limitining ta`rifidan foydalanib,   2 4 2 lim 1     x x ni isbot qiling. Isboti: Funktsiya limitining ta`rifiga asosan, ixtiyoriy 0 son uchun biror 0  son topilib,  1 x bo`lganda       2 x f tengsizlik bajarilishi kerak, ya`ni:           1 2 2 2 2 4 2 x x x . Ushbu tengsizlik  ni qanday tanlaganda bajarilishini topamiz. Oxirgi tengsizlikdan ko`rinadiki,      2 1 x bajarilsa,   2 xf tengsizlik ham bajariladi. Demak,   2 4 2 lim 1    x x .

6. Limitlar haqidagi asosiy teoremalar 1-teorema . O`zgarmas miqdorning limiti shu o`zgarmasning o`ziga teng, ya`ni: a a lim . Isboti: a a a a a x     ; ; ; ; . 0 ;0 ;0;0      a x . bo`lganligi uchun a x lim yoki a a lim bo`ladi. 2-teorema. Limitga ega bo`lgan funktsiyalar yig`indisi (ayirmasi) shu funktsiyalar limitlarining yig`indisi (ayirmasi)ga teng, ya`ni:          . lim lim lim x g x f x g x f    Isboti :   A x f  lim va   B x g  lim bo`lsin. Limitning ta`rifiga asosan   A x f va    B x g lar cheksiz kichik miqdorlardir. Bulardan   A xf va   B x g . Demak,          B A x g xf ,           B A x g xf . Ma`lumki,     - cheksiz kichik miqdordir. Bundan esa  x g x f  va B A orasidagi ayirma cheksiz kichik miqdor bo`lganligi uchun     b a x g xf    lim bo`ladi. U holda,   A x f  lim va   B x g  lim larni hisobga olsak,      x g xf x g x f lim lim lim    ekanligi kelib chiqadi. 3-teorema . Limitga ega bo`lgan funktsiyalar ko`paytmasining limiti shu funktsiyalar limitlarining ko`paytmasiga teng:      x g x f x g x f lim lim lim    . Isbot: Teorema shartida asosan  x f va  x g funktsiyalar limitga ega, ya`ni   A x f  lim va   B x g  lim . Shuning uchun ham   A xf va   B x g deb yoza olamiz. Bu tengliklarni ko`paytiramiz:                    B A AB B A xg xf . Bundan           A B AB x g xf . Tenglikning o`ng tomoni cheksiz kichik bo`lganligi uchun ularning limiti 0 ga tengligi shubhasizdir. U holda,

    AB x g x f   ayirma cheksiz kichik miqdor bo`lib, limiti nolga teng bo`ladi. Limitning ta`rifiga asosan esa       AB x g x f   lim yoki      x g x f x g x f lim lim lim    . Demak, teorema isbot bo`ldi. 3-teoremadan quyidagi natijalar kelib chiqadi: 1- natija. O`zgarmas ko`paytuvchini limit belgisi oldiga chiqarish mumkin:    xf k xf k ax ax      lim lim . 2- natija . Agar n natural son bo`lsa, u holda n n a x a x  lim . n n ax a x lim . 3- natija .   n n n n n a x a x a xa x a x p          1 2 2 1 1 0  ko`phad ( butun rasional funktsiya) ning a x dagi limiti bu ko`phadning a x dagi qiymatiga teng, ya`ni:    a p x pa x  lim . 4- natija.       n n m m n n n n b x b xb x b a x a xa x a x Q x P x R               1 1 1 0 1 1 1 0   kasr- rasional funktsiyaning a x dagi a limiti bu funktsiyaning aniqlanish sohasiga teng bo`lsa, shu funktsiyaning a x dagi qiymati    a R x R ax   lim ga teng bo`ladi. 4-teorema. Limitga ega bo`lgan (ya`ni   A x f  lim va   B x g  lim ) ikki funktsiya nisbatining limiti bo`linuvchi va bo`luvchi funktsiyalar limitlarining nisbatiga teng (bunda bo`luvchi funktsiya limiti nolga teng emas):        x g x f x g x f lim lim lim     ,    0 x g . Isboti: Teorema shartiga ko`ra   A xf va   B x g bo`lganligi uchun quyidagilar o`rinli bo`ladi:

                      B B A B B B A AB B AB B A B A. Hosil bo`lgan kasrning surati cheksiz kichik miqdordir. Maxraji esa cheksiz kichik miqdor emas. Bundan esa cheksiz kichik miqdorning cheksiz kichik bo`lmagan miqdorga nisbati cheksiz kichik bo`ladi. Shuning uchun ham uning limiti nolga teng. Demak,        B A ayirmaning limiti nolga teng bo`ladi. Bundan        x g x f B A x g x f lim lim lim   . Teorema isbotlandi. 7. Aniqmas ifodalar va ularni elementar usullarda ochish Oldingi paragrafdagi    x g x f  ,   x g x f  va    x g x f ifodalarda ishtirok etgan  x f va  x g funktsiyalarni chekli limitlarga ega deb, limitlarini ko`rib o`tdik. Ikki o`zgaruvchining xususiy o`zgarish qonuniga qarab, limit turli qiymatlarga ega bo`lishi yoki mutlaqo mavjud bo`lmasligi mumkin. Faraz qilaylik, 0 x da    x g x f dagi  x f va  x g larning ikkalasi ham bir vaqtning o`zida nolga intilsin. U holda,     0 0 lim 0   x g x f x (1) hosil bo`ladi, ammo 0 0 shakldagi natijani javob sifatida qabul qilib bo`lmaydi.  x da ham  nisbat haqida shunday fikrni aytish mumkin:         x g x f xlim (2) (1) va (2) hollarda    x g x f nisbatga 0 0 yoki  ko`rinishlardagi aniqmasliklar deyiladi. Bulardan tashqari 0 ,   , 1 kabi aniqmasliklar ham uchraydi. Bunday aniqmasliklarni ochish yo`llarini keyinchalik ko`rib o`tamiz.

0 0 - shaklidagi aniqmasliklarni ochish uchun berilgan kasrning surat va maxrajini ko`paytuvchilarga ajratish va o`xshash hadlarini qisqartirish lozim. Hosil bo`lgan kasrning limiti aniq ifodaga aylanadi. 8. Birinchi ajoyib limit Birinchi ajoyib limit tushunchasini kiritishdan oldin quyidagi ma`lumotlarni eslash o`rinlidir. 1)Berilgan butun songa teskari son birning shu songa nisbatiga teng. Masalan, a ga teskari son a 1 dir. b a kasrga teskari son a b ga teng. 2) Agar a va b sonlar b a 0 tengsizlikni qanoatlantirsa, bu sonlarning teskarisi quyidagi tengsizlikni qanoatlantiradi: b a 1 1  . 3) Kamayuvchi o`zgarmasdan, ayiruvchi kamaya borsa, ayirma orta boradi. Endi x x sin funktsiyani tekshiramiz. Radiusi birga teng bo`lgan birlik aylana olamiz va unda AB yoy ajratamiz. AB yoy tortib turuvchi x burchakni belgilaymiz. B uchidan radiusga perpendikulyar tushirib, kesishish nuqtasini С deb olamiz hamda uni davom ettirib, yoy bilan kesishtiramiz. Kesishish nuqtasini 1B bilan belgilaymiz. Ma`lumki, BС - sinus chizig`idir. Shuningdek, AK - tangens chiziqni va BD urinmani ham o`tkazamiz. U holda, 0 90   OBD OAK , AOB  - umumiy va 1 OB OA bo`lganligi uchun OBD OAK    . Uchburchaklar tengligidan AK BD  , ya`ni BD ning tangens chizig`iga tengligi kelib chiqadi. Chizmada , 2 1 1 CB CB CB B B    AK BD В B 2 1   hamda , sin2 1 x B B  tgx BD D B 2 1   (1) Har qanday vatar o`zini tortib turuvchi yoydan kichik bo`lganligi uchun

x BA B x 2 sin2 1    (2) ekanligi kelib chiqadi. Aylana tashqarisiga chizilgan siniq chiziq uzunligi unga tegishli bo`lgan yoy uzunligidan kattaligi hisobga olinsa, quyidagi o`rinli bo`ladi: BA B BD D B  1 1   yoki x tgx 2 2  . (3) (2) tengsizlikdan x x sin 0 , (4) (3) tengsizlikdan esa x tgx  . (5) (4) va (5) ni birlashtirib, quyidagini hosil qilamiz: tgx x x   sin 0 . Bu tengsizlikni x sin ga bo`lsak, quyidagi hosil bo`ladi: . cos 1 sin 1 x x x   (6) Agar 3) ma`lumotdan foydalansak: . cos sin 1 x x x  (7) Tengsizlikning har bir hadidan 1ni ayramiz. U holda, .2 sin 2 sin 1 0 2x x x     (8) (4)dan foydalanib, quyidagini hosil qilamiz: 2 2 sin x x yoki . 2 2 sin 2 2     x x (9) Shuning uchun ham (8)dan: . 2 sin 1 0 2x x x   (10) x cheksiz kichik son bo`lganligi uchun 2 2x ham cheksiz kichikdir. Bundan x x sin 1 ning ham cheksiz kichikligi kelib chiqadi. Demak, x ning

nolga yaqinlashishidan x x sin 1 ham nolga yaqinlashadi. Buni quyidagicha yozish mumkin: 0 sin 1   x x yoki 1 sin  x x . Bundan esa .1 sin lim 0   x x x (11) (11)ni quyidagi ko`rinishda ham yozish mumkin: .1 sin lim 0   x x x (12) (11) va (12) tengliklarga birinchi ajoyib limit deyiladi. 9. Ikkinchi ajoyib limit va « e » soni Quyidagi  nx ketma –ketlikni qaraylik, ya`ni: , 1 1 n n n x        n n ,1 (1) Agar ,1 n ,2 n ,3n bo`lsa,     , 1 1, , 3 1 1 , 2 1 1 , 1 1 3 2 1 n n                . (2) (2) ketma –ketlikning yaqinlashishini ko`rsatamiz. Buning uchun  nx ketma –ketlikning o`suvchi va yuqoridan chegaralanganligini ko`rsatish yetarlidir. (1) ketma –ketlik uchun Nyuton binomi formulasini qo`llaymiz. U holda:        . 1 ! ]1 [ 2 1 1 !2 1 1 1 2 n n n n n n n nn n nn n n x                Bundan . 1 1 2 1 1 1! 1 1!2 1 2                         n n n n n n xn   (3) n ni 1n bilan almashtirsak (4) hosil bo`ladi:   . 1 1 1 2 1 1 1 1!1 1 1 1!2 1 2 1                               n n n n n n xn   (4) (4)dan ko`rinib turibdiki, n k 0 da            1 1 1 n k n k dir. Shuning uchun 1  n n x x , ya`ni  nx ketma –ketlik o`suvchi va quyidan chegaralangan. Yuqoridan chegaralanganligini ko`rsatishda (3) ketma –ketlikka murojaat qilamiz. (3)dan

ko`rinadiki, har bir qavsning ichi 1 dan kichik. Bundan tashqari, 2n bo`lganda 1 2 1 ! 1   n n ni hisobga olsak, quyidagini hosil qilamiz: . 2 1 2 1 2 1 1 1 ! 1 !3 1 !2 1 2 1 2             n n n x   (5) Oxirgi ifoda uchun geometrik progressiya hadlarining yig`indisi formulasini qo`llasak: 3 2 1 3 2 1 1 2 1 1 1 1       n n nx (6) hosil bo`ladi. Bu esa yuqoridan chegaralanganligidan dalolat beradi. Demak,  nx ketma –ketlik o`suvchi va yuqoridan chegaralanganligi uchun u chekli limitga ega bo`ladi. Bunday limitni « e » soni deb qabul qilingan. Uning algebraik ifodasi quyidagicha: n n n e        1 1 lim (7) yoki   e n n n    1 01 lim . (7 1 ) (7) va (7 1 ) tengliklarga « e » soni yoki ikkinchi ajoyib limit deyiladi. Shuni hisobga olish lozimki, (3) va (6) lardan 3 2  e (8) ekanligi kelib chiqadi. « e » soni  71828,2 ga teng bo`lib, u irrasional sondir. (7) ni quyidagi ko`rinishda ham yozish mumkin:  71828,2 1 1 lim         e n n n . (9) 10. Natural va o`nli logarifmlar « e » soni asos qilib olingan logarifmlarga «natural logarifm» yoki «Neper logarifm» lari deyiladi va N ln kabi belgilanadi.

Natural logarifmlarga «giperbolik logarifm» lar deb ham aytiladi, chunki ular teng tomonli x y 1  giperbola yoyi, absissa o`qi va 1 hamda x absissalarga mos ordinatalar bilan chegaralangan figuraning yuzi bilan bog`langan. Kompleks o`zgaruvchili funktsiyalar nazariyasida kompleks sonlarning natural logarifmlari qaraladi: . ln iArgz z Lnz   (1) 10 soni asos qilib olingan logarifmlarga o`nli logarifmlar deyiladi. O`nli va natural logarifmlar quyidagi munosabatlar bilan bog`langandir: , ln 43429,0 ln lg x x M x    (2) . ln 303,2 lg 1 ln x x M x    (3) Tengliklardagi M -natural logarifmlardan o`nli logarifmlarga o`tish modulidir. Bu modul quyidagiga teng:  434294,0 10ln 1 lg    e M . (4) 0a asosli ixtiyoriy logarifm ta`rifidan kelib chiqadigan ayniyatni e asosiga nisbatan logarifmlash kifoyadir: a x a x a xa ln log ln ln log    . (5) Bundan x a xa ln ln 1 log   yoki x M xa ln log  . (6) 11. Argument va funktsiya ortirmasi ) (x f y funktsiya biror  b a, oraliqda aniqlangan bo`lsin. Shu oraliqda ixtiyoriy 0x nuqtani olamiz. 0x nuqtaga funktsiyaning  0x f qiymati mos keladi.  b a, oraliqda boshqa, ya`ni 1x nuqta olamiz. Bu nuqtaga funktsiyaning  1x f qiymati mos keladi. U holda, 0 1 x x  ayirmaga x argumentning orttirmasi deyiladi va u quyidagicha belgilanadi: 0 1 x x x    . (1)

Har qanday o`zgarmas C sonning ortirmasi nolga teng. Argumentning x ortirmasiga funktsiyaning y orttirmasi mos keladi. Uni quyidagi ko`rinishda ifodalash mumkin:     01 xfxfy  . (2) Agar (1) dan x x x   0 1 (3) ekanligini e`tiborga olsak, (2) quyidagi ko`rinishni oladi:        0 0 0 1 xf x xf xf xf y       . (4) Agar   1 0 y x x f   va   0 0 y x f  deb belgilasak, (4) ni quyidagicha ifodalash mumkin bo`ladi: 0 1 y y y    . (5) (4) va (5) tengliklarga funktsiya orttirmasi deyiladi.

Adabiyotlar : 1. Abdalimov V., Solixov Sh. Oliy matematika qisqa kursi. – Toshkent: O`qituvchi, 1981. 2. Abdalimov V. va boshqalar. Oliy matematikadan masalalar yechish bo`yicha qo`llanma. -Toshkent: O`qituvchi, 1985. 3. Valutse I.I., Diligul G.D. Matematika dlya texnikumov. – Moskva: Nauka,1990. 4. Sultonov J.S. Funktsiya va limitlar nazariyasi.-Samarqand, 2004. 5. Fixtengols G.M. Matematik analiz asoslari. I tom.- – Toshkent: O`qituvchi, 1970. 6. Cherkasov A.N. Vvedeniye v v ы sshuyu matematiku. - Moskva: Nauka, 1964. 7. Shipachev V.S. Osnov ы v ы sshey matematiki. –Moskva: V ы sshaya shkola, 1989. 8. www.eduportal.uz 9. www.pedagog.uz

O'xshashlar

Ajoyib limitlar

Funksiyaning nuqtadagi limiti. Bir tomonlama limitlar

Qoldiqlar nazariyasi

Graflar nazariyasi

O‘yinlar nazariyasi