logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Ko’rinish. Qirqim va kesimlar

Ko’rinish. Qirqim va kesimlar

Yuklangan vaqt:

17.08.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

393.5 KB
Ko'chirib olish
Ko’rinish. Qirqim va kesimlar Reja: 1. To’g’ri burchakli proeksiyalar. 2. Ko’rinishlar. 3. Qirqimlar. 4. Kesimlar. 5. Chizmada shartlilik va soddalashtirishlar. 1.To’g’ri burchakli proeksiyalar. Buyumning tasvirlari to’g’ri burchakli proeksiyalash usuli bo’yicha bajariladi. Buyum kuzatuvchi bilan tegishli proeksiyalar tekisligi o’rtasida bo’ladi. Chizmani tuzish uchun o’zaro perpendikulyar bo’lgan ikki tekisliok tanlab olinadi. Bulardan birini gorizontal tekislik ikkinchisini frontal tekislik deb, H va V xarfi bilan belgilanadi. 3,1-shaklda parallelopeped shakldagi tasviri tuzish ko’rsatilgan. Bunday ikki tekislikdagi detal tasvirini bir vaqtda ko’rib uning tuzilishini ko’ oldiga keltira olish va o’lchamlarini qo’yish noqulay. Bunday noqulaylikdan qutilish uchun H tekislikni V dagi proeksiyalarga mos ravishda OX o’qiga perpendikulyar bo’lgan bitta to’g’ri chiziqda joylashadi natijada detalning kompleks chizmasi xosil bo’ladi (3,2- shakl). Mashinasozlik chizmachiligida proeksiyalar tekisligini chegaralovhci chiziqlar detal nuqtalarini ifodalovchi belgilar bog’lovchi chiziqlar OX o’qi va boshqa yordamchi chiziqlar qo’yilmaydi ularni o’shirib detalning zarur o’lchamlari qo’yiladi. 3.1-Shakl 3.2-Shakl 3.3-Shakl 3.4-Shakl Amalda shunday murakkab mashina detallari borki ikki proeksiyalari uning konustruksiyasini o’rganuvchi va uni yasash ba’zan etarli bo’lmaydi. Shuning uchun uning uchinchi va hakazo qo’shimcha proeksiyalar olinadi. 3,3 va 3,4-shaklda H, V, W tekislikda proeksiyasi tekislik jipslashgan va chizmasi ko’rsatilgan. Chizmada tasvirlar o’zining mazmuniga qarab ko’rinishlar qirqimlar va kesimlarga bo’linadi. 2.Ko’rinishlar.Chizmachilikda proeksilar ko’rinishlar deyiladi. Ma’lumki buyum sirtining kuzatuvchiga qaratilgan ko’rinar qismining tasviri ko’rinish deyiladi. Ko’rinishlar soni buyumning oddiy yoki murakkabligiga bog’liqdir. Xar qanday buyum olti ko’rinish ga ega. Bu ko’rinishlar quyidagi nomlar bilan ataladi. 1-oldindan ko’rinish (bosh ko’rinish); 2-ustidan ko’rinish 3- chapdan ko’rinish; 4-o’ngdan ko’rinish; 5-ostidan ko’rinish; 6-orqadan ko’rinish. Ko’rinishlar chizmada GOST 2.305-68 ga muvofiq joylashtiriladi. Asosiy proyeksiyalar tekisligi qilib kubning olti oyog’I olnadi (3.5- shakl) So’ngra ularni yoyib bitta tekislik xosil qiladi. Buning uchun fractal proyeksiyalar tekisligini o’z o’rnida qoldirib, qolgan proyeksiyalar tekisligi 3,5-shakldagidek strelka bilan ko’rsatilgan yo’nalishda aylantirib, frantal tekislik bilan bitta tekislik yuza xosil qilinadi. (3.3-shakl) Oldindan ko’rinish-bosh ko’rinish deyiladi. Bosh ko’rinish detalning shakli, ko’rinar va ko’rinmas chiziqlari xaqida boshqa ko’rinishlarga qaraganda ko’proq ma’lumot beriladiganboshqa ko’rinishlarga kamroq extiyoj qoldiradigan qilib tanlanadi. Chizma chizishda k’rinishlarning mumkin qadar kamroq bo’lishiga erishish uchun xarakat qilish kerak. 3.5-Shakl Standartlarda ko’rsatilgan ba’zi bir shartliyliklardan foydalanish chizmada proyeksiyalar sonini kamaytirishga yordam beradi, m: D (diometr) va (kvadrat) belgilardan foydalanish zarur (3.7-shakl). Bu shakllarda ko’rsatilgan detallargabitta ko’rinish berish etarli. Agar bu detallar sirtida yoki ichida biror o’yiq yoki yo’nilgan qismi bo’lsa, u vaqtda bu qismning shaklini aniqlovchi biror tasvir qo’shib ko’rsatiladi (3.8-shakl). Agar buyum sirtidagi biror qismning shakli va o’lchamlar ko’rinishlarining birortasida ham aniq ko’rsatish mumkin bo’lmasa, u vaqtda bu qismi yangidan tanlab olingan qo’shimcha tekislikda bajariladi va uni qo’shimcha ko’rinish deb yuritiladi (3.9, 3.10, 3.11- shakllar). Detal sirtidagi qismi tor uchaskada chegaralanib olinsa mahalliy ko’rinish deyiladi (3.12-shakl). 3.7-Shakl 3.8-Shakl 3.9-Shakl 3.10-Shakl 3.11-Shakl 3.12-Shakl .Qirqimlar . Detalni tekislik bilan fikran qirqibtekislikda hosil bo’lgan yuzani namda tekislik orqasida ko’rinib qolgan teshik chiziqlari, qirra, qovurg’a, vahokazolarni qo’shib ko’rsatish qirqim deyiladi. Kesuvchi tekisliklar soniga qarab qirqim oddiy va murakkab qirqimlarga bo’linadi. Oddiy qirqim . Chizmada bitta kesuvchi tekislik bilan hosil qilingan qirqim oddiy qirqim deyiladi. Kesuvchi tekislikning proyeksiyalar tekisligiga nisbatdan joylashuviga qarab oddiy qirqimlar quyidagicha bo’ladi. Gorizontal qirqim - Qirquvchi tekislik gorizontal proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’ladi. (3.13 shakl) Frontal qirqim – Qrquvchi tekislikni frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel qilib olinadi (3.14-shakl) Profil qirqim -qirquvchi tekislikni profil proyeksiyalar tekisligiga parallel qilib olinadi (3.15-shakl). Qiya qirqim – qirquvchi tekislik proyeksiyalar tekisligining biriga nisbatdan biror burchak ostida bo’ladi (3.16 shakl). Simmetrik shakllarda iborat bo’lgan ko’rinishlarda qirqimni to’liq ko’rsatish shart emas. Bunda bitta proyeksiyada ko’rinishning yarim qirqimning yarmi bilan qo’shib tasvirlanadi, ularni bir birida simmetrik o’q ajratib turadi. (3.17 shakl) Maxalliy qirqim -buyumning biror kichik qismini aniqlash maqsadida berilgan qirqim maxalliy qirqim deyiladi (3.18-shakl) qirra simmetrik buyumlarga qirqim berishda agar qirra simmetrik o’qi bilan qo’shilib qoladigan bo’lsa ko’rinish qismi qirqim qismidan to’liqsimon chiziq bilan ajratiladi (3.19-shakl) Murakkab qirqim – Ikki va undan ortiq kesuvchi tekislik bilan xosil qilingan qirqim murakkab qirqim deyiladi. Murakkab qirqimlar pog’onali va siniq qirqimlarga bo’linadi. Kesuvchi tekislik o’zaro parallel joylashgan bo’lsa, pog’onali qirqim (3.20-shakl), kesuvchi tekisliklar o’zaro kesishib burchak xosil qilsa siniq qirqim (3.21-shakl) xosil bo’ladi. 4.Kesimlar. Detalning tekislik bilan kesilgan yuzasigagina ko’rsatilgan tasvir kesim deyiladi. Kesimlar chizishda joylashtirishiga qarab chetga chiqarilgan va ustiga qo’yilgan kesmalarga bo’linadi. Chetga chiqarilgan kesmalar buyum ko’rinishlaridan tashqarida joylashadi va asosiy tutash chizig’I bilan ajratiladi (3.24-shakl), (3.23- shakl) Ustiga qo’yilgan kesmalar bevosita ko’rinishning o’zida tasvirlanadi (3.24-shakl) 5.Chizmada shartliylik va sodalashtirishlar.Chizmalarni soddaroq va tushinarli qilish, chizmani chizishga ketgan vaqtni tejash maqsadida ko’rinish qirqim yoki kesim simmetrik shaklda bo’lsa, tasvirning yarmini chizish yoki yarmida ko’prog’ini ko’rsatib, uni to’lqinsimon chiziq bilan chegaralanib qo’yish mumkun. Yaxlit datallarni kesuvchi tekislik ularning asosiy o’qlari orqali o’tgan bo’lsa, qirqilmay tasvirlanadi. Bunday detallar bolt, vint parchin mixlar, yaxlit shpinderlar , vallar, ponalar, mariklar, shponkalar va boshqalar kiradi (3.25-shakl) Proyeksiyalar tekisligiga qiya joylashgan chambarak va shunga o’xshash elementlar qirqimlarda proeksiyalar tekisligiga qiya joylashgan chambarak keygay va shunga o’xshash elementlar qirqimlarda proeksilar tekesligiga parallel vaziyatlarda burab tasvirlanadi lekin shtrizlanmaydi aks xolda kegay xaqida to’g’ri tasavvur bermagan bo’lar edi (3.26- shakl). Tishli g’ildiraklar va shunga o’xshash detallarda ikki tishli to’la ko’rsatilib qolganlari shartli yoki shartli soddalashtirilib ko’rsatiladi (3.27-shakl). Paza yoki teshigi bo’lgan detallarning to’la tasavvurini ko’rsatilmasdan shu elementlarning konturini ko’rsatishi mumkin (3.28- shakl). Ma’lumki aylanish sirtli ya’ni slindrik yoki konus simon detallarning o’lchami oldiga ni qulash ularni bir ko’rinishda tasvirlashga imkon beradi. Chizmalarda slindrik detalning bir uchi kvadrat kesimli shaklga ega bo’lsa, yassi sirtni belgilash uchun ingichka tutash chiziqlar vositasida dioganallar o’tkazish qabul qilingan, uningo’lchami oldiga belgisi qo’yiladi (3.29-shakl a) To’r shakilda yoki nakatka qilib ishlangan qisimlari bo’lgan detallar chizmasida bu esa elementlarni soddalashtirib tasvirlanadi (3.29- shakl, b). ADABIYOTLAR 1. Yu. Qirqizboyev, Z. Inog’omov, T. Rixsiboyev “Texnik chizmachilik kursi” Toshkent “O’qituvchi” 1987 yil. 2 .S.K. Bogolyubov, V.A. Voinov “Texnikaviy chizmachilik kursi” Toshkent “O’qituvchi” 1977 yil. 3. G.P. Vyatkin, A.N. Andreva, A.K. Boltukin i dr. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Geometrik figuralarning tekislikda tasvirlanishiga oid teorema va aksiomalar hamda ularning tadbiqlari
Egri chiziq yoyining uzunligi. Hajmlarni hisoblash
Ikkinchi tartibli egri chiziqlarning umumiy xossalari va fan –texnikada qo’llanishi
Standartlar va shriftlar
O’rniga qo’yishlar (Algebra)