Egri chiziq yoyining uzunligi. Hajmlarni hisoblash - Algebra - Referatlar

Egri chiziq yoyining uzunligi. Hajmlarni hisoblash

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

210 KB

Ko'chirib olish

Egri chiziq yoyining uzunligi. Hajmlarni hisoblash Reja: 1. To`g`ri burchakli koordinatalar sistemasida egri chiziq yoyining uzunligi 2. Tinglamasi parametrik ko`rinishda berilgan yoy uzunligi hisoblansin 3. Qutb koordinatalar sistemasida egri chiziq yoyining uzunligi 4. Jismning hajmini parallel kesimlar yuzalari bo`yicha hisoblash 5. Aylanma jism sirtining yuzi

Tayanch ibora va tushunchalar Yoy uzunligi, sanoq chiziq, tenglamasi parametrik ko`rinishida berilgan yoy uzunligi, qutub kordenatasi. 1. To`g`ri burchakli koordinatalar sistemasida egri chiziq yoyining uzunligi Tekislikda egri chiziqning AB yoyi (a,b) intervalda aniqlangan y=f(x) funksiyaning grafigi bo`lsin. Bu egri chiziqning x=a va x=b vertikal to`g`ri chiziqlar orasidagi AB yoyning uzunligini topamiz (29-chizma). Buning uchun uni M1, M2,…,Mn-1 nuqtalar yordamida n bo`lakka bo`lamiz. Qo`shni bo`lgan nuqtalarini kesma bilan tutashtirib AM1,M1.M2,…Mi- 1.Mi,…,Mn-1B bug`unlardan tashkil topgan siniq chiziqlarni hosil qilamiz. Ularning uzunliklarini mos tartibda n i         ,..., ,..., , 2 1 bilan belgilab ) 10( 1   n i i n   ni hosil qilamiz. 29-chizma Ta`rif .  yoyning uzunligi deb, ichki chizilgan siniq chiziqning eng katta bo`g`ini uzunligi nolga intilgandagi limitiga aytiladi: ) 11( 1 0 maxlim      n i i i   

Bunda (2) limit mavjud va ichki chizilgan siniq chiziqlarning tanlanishiga bog`liq bo`lmaydi, deb faraz qilamiz. Teorema. Agar AB yoy y=f(x) tenglama bilan berilgan bo`lsin, bu yerda f(x)-[a,b] da uzluksiz birinchi tartibli hosilaga egabo`lgan funksiya. U holda uning uzunl   b a dx y ) 12( 1 21  formulasi yordamida hisoblanadi. (isboti [4], 373 betda). 25-misol. y2=x2 parabolaning O(0:0) dan A(1:1) nuqtagacha bo`lgan yoy uzunligini toping. Yechish. (12) formulaga ko`ra, quyidagiga ega bo`lamiz: 44.11 8 1313 27 8 49 1 27 8 49 1 49 1 9 4 23 11 0 1 0 1 023 21 2                             xx dx dxx 2 Tenglamasi parametrik ko`rinishda berilgan yoy uzunligini hisoblash. Egri chiziq tenglamasi ) ( ), ( ), (         t t y t x (13) parametrik ko`rinishda berilgan bo`lsa, bunda )( )( t vat   uzluksiz, differensiallanuvchi funksiyalar. Bu holda (13) tenglama biror y=f(x) uzluksiz funksiyani aniqlab, )( )( 1 1 t t dx dy   uzluksiz hosilaga ega. )(),(      ba bo`lsin. Bu holda (12) integralda dtt dx t x )( ),( 1    (14) almashtirishni bajarib,   dt t t dtt t t v 2 1 2 1 1 2 1 1 )]( [ )]( [ )( ] [ 1            (15) yoy uzunligini hisoblovchi formulani hosil qilamiz.

Izoh . Agar egri chiziq fazoda parametrik tenglamalar)( ),( ),( t z t y t x       (16) bilan berilgan bo`lsa    t ) ( , u holda yoyning uzunligi  dt t t t l l 2 1 2 2 2 1 )]( [ )]( [ ] [        (16) formula bilan aniqlanadi. 26-misol. )cos(),sin( ttayttax  siklorida bitta arki (27-chizma) uzunligini hisoblang. Yechish. Sikloida arklari bir xil bo`lgani uchun (15)uning bitta arkini olamiz. Bunda t parametr 0 dan 2 gacha o`zgaradi, ), cos 1( 1 t a xt   t a yt sin 1 bo`lgani uchun fo`rmulaga ko`ra egri chiziqning uzunligi quyidagicha aniqlanadi : a t a dtt Sin a al dtt al tdt Sin a t a l 8 2 cos 4 2 2 ) cos 1(2 ) cos 1( 2 02 02 022222 0                  3. Qutb koordinatalar sistemasida egri chiziq yoyining uzunligi Qutb koordinatalar sistemasida egri chiziq tenglamasi ) (f p bo`lsin, bunda qutb radiusi,  qutb burchagi. Qutb koordinatalaridan Dekart koordinatalariga o`tish formulasini yozamiz:   pSin y p x   , cos . Agar bunda p o`rniga uning  orqali ifodasini qo`ysak, u holda     Sinfyfx )(,cos)(  tenglamalari hosil bo`ladi. Bu tenglamalarga egri chiziqning parametrik tenglamalari deb harash va yoy uzunligini hisoblash uchun formulani tatbiq etish mumkin. Buning uchun x va y dan  parametr bo`yicha hosila olamiz:           cos) ( ) ( , ) ( cos) ( 1 1 1 1 f Sin f y Sin f f x     . Bu holda               d d f f f l 2 12 2 2 2 )] ( ( [ )] ( [ (18) orqali egri chiziq yoyi uzunligi hisoblanadi. Bunda  va  qutb burchagi  ning yoy uchlaridagi qiymatlari (   ). 27-misol. Arximed spirali ) ( o a a p    ning bir o`rami uzunligini toping. (30. chizma).

Yechish . Ma`lumki Arximed spiralining bir o`rami  ning 0 dan 2 gacha o`zgarishida hosil bo`ladi. 2 2 2 2 12 1 , ,   a p a p a p    ekanligini va (1) formulaga ko`ra: ))1 4 2 ln(2 1 1 4 ( 1 2 2 2 0 2 2 0 2 2 2                      a d a d a a l Bunda C u a u a u a u du u a         ) | ln 2 2 22222 22 formuladan foydalandik. 4. Hajmlarni hisoblash 1. Jismning hajmini parallel kesimlar yuzalari bo`yicha hisoblash Fazoda x=a, x=b tekisliklar orasida joylashgan biror jism berilgan bo`lsin. Ox o`qiga perpendikulyar va ], [ ba x nuqtalardan o`tuvchi har qanday tekisliklar bu jismni kesganda hosil bo`lgan kesimning yuzi S(x) ga t eng bo`lsin (31-chizma). U holda x=a, x=b tekisliklar orasidagi jismning hajmi )2( ) ( dxx S V ba formula bilan hisoblanadi.

28-misol. 1 2 2 2 2 2 2    c z b y a x ellipsoid bilan chegaralangan jism hajmini hisoblang. Yechish. Ellipsoidni Oy o`qiga perpendikulyar ];[ bby   nuqtalardan o`tuvchi ixtiyoriy tekislik bilan kesilganda hosil bo`lgan kesimni qaraymiz (32- chizma). Kesim tenglamasi. ) (, 1 2 2 2 2 2 2 const y b y c z a x     yoki o b y   2 2 1 bo`lsa, u holda 1 ) 1 ( ) 1 ( 2 2 2 2 2 2     b y c y b y a x , ya`ni yarim o`qlari 2 2 1 2 2 1 1,1 b y cc b y aa  bo`lgan ellipsga egabo`lamiz. Bu kesimni yuzi esa ) 1( ) ( 2 2 11 b y ac ca y S      ga t eng. U holda (2) formulaga ko`ra:    abc b y y ac dy b y ac V b ob b 3 4 |) 3 ( 2 ) 1( 23 2 2       3.2. Aylanish jismining hajmi Asosi [a,b] bo`lgan, y=f(x) egri chiziq bilan chegaralangan egri chiziqli tarpetsiyani qaraymiz.Trapetsiyani Ox o`qi atrofida aylantirish natijasida hosil qilingan aylanish jismining hajmini aniqlaymiz (33-chizma). Parallel kesmalar bu

yerda radiusi aylanayotgan egri chiziq Y ordinatasining moduliga teng bo`lgan doyiralardir. Demak, kesim: yuzi ) 20( )] ( [ ) ( 2 2 x f y x S     (2) formulaga ko`ra aylanish jismning hajmini topamiz: ) 21( )] ( [ 2 2 dx y dx x f V ba ba       Xuddi shuningdek, ) (y x  egri chiziq, Oy o`q va y=c, y=d to`g`ri chiziqlar bilan chegaralangan egri chiziqli trapetsiyaning Oy o`qi atrofida aylanishidan hosil bo`lgan jisim hajmi: dy x dy y V dc dc 2 2)] ( [        (5) formula bilan hisoblanadi. Agar egri chiziqli trapeisiya y=f(x) egri chiziq Ox o`q va x=a, x=b to`g`ri chiziqlar bilan chegaralangan bo`lsa, Oy o`q atrofida aylanishdan hosil bo`lgan jism hajmi. xydx V ba  2 (6) formula bilan hisoblanadi. Agar shakl )) ( ) ( )( ( ), ( 2 1 2 1 x f x f o x f y x f y     egri chiziqlar va x=a, x=b to`g`ri chiziqlar bilan chegaralangan bo`lsa, Ox va Oy o`q atrofida aylanishdan hosil bo`lgan jisim hajimlari mos ravishda quyidagi dx x f x f V ba )] ( ) ( [ 21 22    (7) va )8( )] ( ) ( [ 1 2 dx x f x f x V ba    formulalar bilan hisoblanadi. 29-misol. y2=x parabolani Ox o`q atrofida aylantirishdan hosil bo`lgan sirt va x=h tekislik bilan chegaralangan jismning hajmini aniqlang. (34-chizma).

Yechish. (21) formulani qo`llanib, quyidagini topamiz.. 2 | 2. 2 2 2 h x dx y V ho ho        Agar egri chiziq x=x(t), y=y(t) )(    t parametrik ko`rinishda berilgan bo`lsa, egri chiziqli trapetsyaning Ox o`q atrofida aylanishdan hosil bo`lgan jismning hajmi: )8( )( )]( [ 1 2 dtt x t y V     formula bilan hisoblanadi. 30-misol. ) sin ( t t a x   sikloidatay )cos1(  (27-chizma) ning bir arkasining Ox o`qi atrofida aylantirishdan hosil bo`ladigan jismning hajmini toping. Yechish (8) formuladan foydalansak, x`(t)=a(1-cost) bo`lib,   2 , 2     f o a x o ekanligini e`tiborga olib quyidagini topamiz: ; 32 )2( 2 8 ) cos 1( 6 2 3 6 2 3 3 2 3 2 2 zdz Sin a t dt Sin a dt t a dx y V o o o ao                  Ma`lumki, . 6 1 24 5 cos 16 5 16 5 ) cos ) cos 2 3(4 1 5(6 1 ) cos 4 5(6 1 5 3 5 3 5 6 C z CoszSin z CoszSin z Sinz z z Sin z z zSin dz Sin z zSin zdz Sin zdz Sin                  Demak, .5 216 5 32 323 aaV     Qutb koordinatalar sistemasida berilgan ) (f p egri chiziq va       , radius vektorlar bilan chegaralangan yassi shaklning qutb o`qi atrofida aylanishdan hosil bo`lgan jism hajmi     d Sin p V l 3 3   (9) formula bilan hisoblanadi. Agar        o bo`lsa     d Sin p V 3 3 2   (10) 31-misol a p Arximed spirali (30-chizma) ning yarim aylanasini (      0,o a ) qutb o`qi aylantirishdan hosil bo`ladigan jismning hajmini toping.

Yechish. (10) formuladan foydalaning.     )cos3|cos( 32 332 32 233 2 3 33 3                        da Cosddu dSindu dSina dSinpV oooo    d du u 2 2            sin cos d d                           cos sin )) 2| (3 (3 2 cos 2 3 3 d du d d u d Sin Sin a Sin d d o o                   cos sin )) 2| (3(3 2 cos 233 ddu d du dSin Sin a Sin d d oo ).2 ( 3 2 ) 2 ( 3 2 ))| (2 ( 3 2 )) cos | cos (2 ( 3 2 2 32 3 3 3 3 3 3                              a a Sin a d a o o o 5. Aylanma jism sirtining yuzi 1. To`g`ri burchakli koordinatalar sistemasida y=f(x) ( b x a   ) silliq egri chiziq yoyini Ox o`qi atrofida aylantirish natijasida hosil bo`ladigan jism sirtining yuzi dx y y S ba 12 1 2     (11) formula bilan hisoblanadi. 2. Agar silliq egri chiziq ) ( )( ),(     t ty y tx x parametrik ko`rinishda berilgan bo`lsa, sirt yuzi dt y x ty a S l 12 12 )( 2     (12) formula bilan hisoblanadi. 3. Agar silliq egri chiziq qutb koordinatalar sistemasida ) (), (       l f p ko`rinishda berilgan bo`lsa, uning qutb o`qi atrofida hosil bo`lgan jism sirtining yuzi     d p p pSin S l 12 2 2    (13) formula bilan hisoblanadi. 32-misol. y=sinx sinus ifodaning x=0 dan 2 x gacha bo`lgan yoyini Ox oqi atrofida aylantirishdan hosil bo`lgan sirt yuzini toping (35-chizma)

Yechish. (11) formuladan foydalansak:; , sin 1cjsxy x y 2    x o              dt t dt t t x Sinxdx dt x t dxx Sinx S o 2 10 2 01 2 2| 1 2 1 2 0 1 2 0 cos | cos 1 2      )).2 1 ln( 2 (    Bunda c x x x x dx x         ) 1 ln(2 1 2 1 1 22 2 formuladan foydalandik. 33-misol. ) 2 0(), cos 1( ), sin (        t t a y t t a x sikloida (27-chizma) ning bir arkasini Ox o`qi atrofida aylantirishdan hosil bo`lgan sirt yuzini hisoblang. Yechish (12) formuladan foydalanamiz:  dtt SinatdtttadttytxtyS 28sin)cos1()cos1(2)()()(2 32 02222 0212122 0       16 . 3 64 |) 3 cos (cos 16 ) (cos ) cos 1( 16 )2( )2( 2 0 3 2 2 0 2 3 20 2 a z a z dz a t d t Sin a                34-misol.   Sin 10 aylananing O  qutb o`q atrofida aylanishidan hosil bo`lgan sirtning yuzini hisoblang (36-chizma). Yechish. (13) formuladan foydalanamiz: 96, 985 100 ) 2 sin2 1 ( 100 2 2 cos 1 200 200 2 cos 100 ) 100( sin 10 2 , ,0 , cos 10 2 00 2 022 01                                        d d Sin d Sin S

Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar 1. x y 4 2 parabolaning x=o dan x= 1gacha bo`lgan yoyi uzunligini toping. J: ))2 1 ln( 2(2 v v   2. 2 2 2 R y x   aylana uzunligini toping J: R2 3. 1 2 2   x y parabolaning Ox o`qi bilan kesilgan yoyning uzunligini toping J: )3 2 ln( 6 v v v   4. 3 2 3 2 3 2 a y x   astroidaning uzunligini hisoblang J: 6a. 5. 3 2 4 9 x y  egri chiziqning O(0:0)dan B( 3 2;3 ) gacha bo`lgan yoy uzunligini toping. J ;3 14 6. x y ln egri chiziqning )3 ln;3 ( nuqtadan )8 ln,8 ( nuqtagacha bo`lgan yoy uzunligini toping. J: 5,1ln2 1 1 . 7. Sinx y ln egri chiziqning 3 x dan 2 x gacha bo`lgan yoy uzunligini toping. J: 3 ln2 1 8. xe y egri chiziqning x=0 dan x=1 gacha bo`lgan yoy uzunligini toping.

J: )2 1( 1 1 ln 2 1 2 2       e e e . 9. 2 x y  chiziqning Ox o`qi atrofida aylanishidan hosil bo`lgan aylanish jismining a) x=2, x=6 to`g`ri chiziqlar orasidagi qismining; b) x=0, x=6 to`g`ri chiziqlar orasidagi qismining hajmini toping. J: a) 3 1 17 (kub birlik); b) 18  (kub birlik). 10. 2 2 x r y   yarim aylananing Ox o`q atrofida aylanishdan hosil bo`lgan aylanish jismi – sharning hajmini toping J: 3 3 4 r 11. 6 , 6 2     x y x x y chiziqlar orasidagi shakilning Ox o`q atrofida aylanishidan hosil bo`lgan aylanish jismning hajmini toping J: 214 . 3 1 12. x y 4 2 parabolaning O(0:0) va A(4:4) nuqtalari orasidagi yoyini Ox o`qi atrofida aylanish natijasida hosil bo`ladigan aylanma paroboloidning hajmini hisoblang. J: 8 13. 4 2 x y parabolaning Ox o`qi bilan kesishganda hosil bo`lgan yoyini Ox o`qi atrofida aylantirishdan hosil bo`ladigan jismning hajmini toping. J: 34 . 15 2 14. 2 ,0 ,3    x y x y chiziqlar bilan chegaralangan shaklni Ox o`qi atrofida aylantirishdan hosil bo`lgan jismning hajmini toping. J: . 5 64 

15. y=x3 parabolaning x=0 dan x=1 gacha bo`lgan yoyini Ox o`qi atrofida aylantirishdan hosil bo`lgan sirt yuzini hisoblang. J: )11010( 27 

O'xshashlar

Egri chiziq yoyining uzunligi. Egri chiziqni tabiiy parametrlash

Aniq integralning tadbiqlari

Ikkinchi tur egri chiziqli integrallar, ularning xossalari va hisoblash usullari

Aniq integralning geometriyaga tatbiqlari

Tekislikdagi to’g’ri chiziq