Ko‘pburchaklar va aylana

Ko‘pburchaklar va aylana

Yuklangan vaqt:

16.08.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

212.5 KB

Ko'chirib olish

Ko‘pburchaklar va aylana Esda tutish lozim bo‘lgan asosiy ta’rif va xossalar: 1. Ichki va tashqi chizilgan ko‘pburchaklar ta’rifi: Uchlari aylanada yotuvchi ko‘pburchak aylanaga ichki chizilgan ko‘pburchak , aylana esa ko‘pburchakka tashqi chizilgan aylana deyiladi. Tomonlari aylanaga o‘rinuvchi ko‘pburchak aylanaga tashqi chizilgan ko‘pburchak , aylana esa ko‘pburchakka ichki chizilgan aylana deyiladi. 2. Muntazam ko‘pburchaklar ta’rifi va xossalari: Hamma tomonlari va hamma burchaklari teng qavariq ko‘pburchak muntazam ko‘pburchak deyiladi. Teorema. Har qanday muntazam ko‘pburchakka bitta va faqat bitta tashqi va ichki aylana chizish mumkin. Tomoni n ga teng muntazam ko‘pburchakni S n yuzi, R n perimetri, tashqi va ichki chizilgan aylanalar radiuslari R va r larni bog‘lovchi formulalar: S n =2 1 P n · r; S n =n · r 2 · tg n 0 180 ; S n = 2 1 nR 2 sin n 0 360 ; a n = 2R · sin n 0 180 ; a n = 2r · tg n 0 180 ; r = R cos n 0 180 . 3. To‘rtburchaklar va aylanalar haqida teoremalar: Teorema. Qavariq to‘rtburchakka ichki aylana chizish uchun uning q aram a - qarshi tomonlari yig‘indisi teng bo‘lishi zarur va yetarlidir. Natijalar: 1) parallelogramlar ichida faqat rombga ichki aylana chizish mumkin : uning markazi diagonallari kesishgan nuqtasi bo ‘ ladi . 2) trapetsiyaga ichki aylana chizish mumkin bo ‘ ladi , qachonki uning yon tomonlari yig ‘ indisi asoslari yig ‘ indisiga teng bo ‘ lsa . Teorema . Qavariq to ‘ rtburchakka tashqi aylana chizish uchun uning q ara ma - qarshi burchaklari yig ‘ indisi 180 0 ga teng bo ‘ lishi zarur va yetarlidir .

Natijalar: 1) barcha parallelogramlar ichida faqat to‘g‘ri to‘rtburchakka tashqi aylana chizish mumkin. 2) trapetsiyalar ichida faqat teng yonli trapetsiyaga tashqi aylana chizish mumkin. Esda tutish foydali: 1. Ptolomey teoremasi : Ichki chizilgan to ‘ rtburchakda diagonallar ko ‘ paytmasi uning qarama - qarshi tomonlari ko ‘ paytmalari yig ‘ indisiga teng . 2. Ichki aylana chizish mumkin bo ‘ lgan teng yonli trapetsiya balandligi , uning asoslarini o ‘ rta geometrigi bo ‘ ladi : h 2 = a ∙в 1- misol . Agar teng yonli trapetsiyani katta asosi a , kichik asosi bilan yon tomoni 120 0 burchak hosil qilsa , unga ichki chizilgan doira yuzini toping . Yechish : DK = h desak , h= 2 r bo ‘ ladi , bu yerda r – ichki chizilgan doira radiusi . ADK uchburchakdan AK = h ∙ tg30 0 = 3 h ni topamiz . DC = AB – 2 AK = a – 3 2h AD = BC = 0 30 cos h = 3 2h Trapetsiyaga aylana ichki chizilganligidan AB+DC = AD+BC, h ni aniqlash tenglamasini hosil qilamiz: 2 a – 3 2h = 3 4h Demak, h = 3 3a , u holda r = 3 3a . Izlanayotgan yuza 12 a  . Javob: 12 a  . 2 – misol. Asoslari 2 va 14, yon tomoni 10 bo‘lgan teng yonli trapetsiyaga tashqi chizilgan aylana radiusini toping. Yechish: Shartga ko‘ra AB = 14, DC = 2, BD = AD = 10. Ko‘rinib turibdiki, AM = NB = 2 1 (AB – DC) = 6,

A N = AB – NB = 8. u holda Pifagor teoremasiga ko‘ra CN =2 2 NВ ВС  = 8, AC = 2 2 NC АN  = 8 2 . ABCD trapetsiyaga tashqi chizilgan aylana o‘z navbatida ABC uchburchakka ham tashqi chizilganligini e’tiborga olamiz. R – aylana radiusi bo‘lsin. S ∆ABC = 2 1 AB ∙ CN = 56 ekanligidan, R ni osongina topish mumkin. R= АВС S АС ВС АВ    4 = 5 2 Javob: 5 2 3 – misol. Tomoni a ga teng kvadratga aylana tashqi chizilgan. Kvadrat tomoni va aylana hosil qilgan segment yuzini toping. Yechish: Rasmdan ko‘rinadiki, <ACD = 2  , AC = 2 R = 2 2 ВС АВ  = a 2 bundan R = 2 а U holda segment yuzi quyidagi formula bilan topiladi: S c egm = )2 sin 2( 2 2    R = 8 )2 (2   а Javob: 8 )2 (2   а 4 – misol. Rombni yuzi Q Va ichki chizilgan doira yuzi S bo‘lsa, romb burchaklarini toping. Natijani Q =8, S = π da toping. Yechish: Rasmdan quyidagiga ega bo‘lamiz Sin < BAD = a r АВ MN АВ ВЕ 2   Shartga ko‘ra M N ∙ AD = Q , bundan

2ra =Q va S= π r 2 . Bu tenglamalardan r va a ni topish mumkin. Biz a r nisbatni topishimiz kerak. Q S a r  2  dan Q S a r  2  demak,< BAD = a rcsin Q S  4 , Q = 8, S = π bo‘lganda < B AD = ar c sin 2 1 = 30 0 Javob: 30 0 5 – misol. Tomoni a ga teng muntazam oltiburchakka aylana ichki chizilgan va aylana tashqi chizilgan. Bu aylanalar hosil qilgan halqa yuzasini toping. Yechish: Tashqi chizilgan aylana radiusi R ni a n = 2Rsin n 0 180 formuladan topamiz n = 6 da R = a . U holda ichki chizilgan aylana radiusi r = Rcos n 0 180 = 2 3 a Bundan halqa yuzi π (R 2 – r 2 ) = 4 2a ekanligini ko‘rish mumkin. Javob: 4 2a 6 – misol. Teng yonli trapetsiyaning balandligi h, yon tomoni tashqi chizilgan aylana markazidan α burchak ostida ko‘rinadi. Trapetsiyani yuzini toping. Yechish: Chizmadan ko‘rinadiki, BAC  burchak ichki chizilgan burchak ekanligidan BC yoyni yarmi bilan o‘lchanadi, demak, BAC  = 2  AB = AK+KB, DC =AK – AE = AK – KB, AK = h · ctg 2  , Bularga ko‘ra izlanayotgan yuza: S = 2 1 ( AB + DC )· h = AK · h = h 2 · ctg 2  .

Javob: h 2 · ctg2  . 7 – misol. Doiraga muntazam 2 n – burchak ichki, muntazam n – burchak tashqi chizilgan. Bu ko‘pburchaklar yuzalari farqi Q ga teng. Doira radiusini toping. Yechish: Ichki chizilgan muntazam 2 n – burchakni yuzi n · R 2 sin n 180 . Tashqi chizilgan muntazam n – burchakni yuzi n · R 2 · tg n 180 ga teng. Shartga ko‘ra n · R 2 · ( tg n 0 180 – sin n 0 180 ) = Q , bu yerdan izlanayotgan R ni qiymatini topamiz. Javob: R = ) 180 sin 180 ( 0 0 n n tg n Q  . 8 – misol. Tomoni a ga teng kvadratga to‘rtta doira shunday joylashtirilganki, ularni har biri qolgan ikkitasiga va kvadrat tomonlariga o‘rinadi. Uchlari o‘rinish nuqtalaridan iborat, doiralarni yoylari tashkil qilgan egri chiziqli to‘rtburchak yuzini toping. Yechish: Izlanayotgan KLMN figura shtrixlangan figuraga tengdosh. Agar EFMK kvadrat yuzidan ikki- ta yarim doira yuzini olsak izlan- gan yuza hosil qilinadi. U holda

O'xshashlar

Aylana va doira

Aylana va uning tenglamasi

Ikkinchi tartibli chiziqlar. Aylana va ellips

Algebraik materiallarni o‘rganish metodikasi

Bolalarning predmetlar shakli va geometrik shakllarni idrok qilishning o‘ziga xos xususiyatlari