Ходисалар устида амаллар. Шартли эхтимоллик

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

Ҳодисалар устида амаллар. Шартли эҳтимоллик Режа: 1. Ҳодисалар устида амаллар. 2. Шартли эҳтимоллик .

Иккита А и В тасодифий ҳодисалар бир-бири билан қанча-лик боғланган, бу ҳодисалардан биттасининг содир бўлиши ик-кинчисининг содир бўлиш имкониятига қай даражада таъсир қи-лади деган савол тез-тез пайдо бўлади. Иккита ҳодиса ўртасидаги боғланишнинг энг содда мисоли сифатида ҳодисалардан бирининг содир бўлиши иккинчисининг албатта содир бўлишига олиб келадиган ёки, аксинча, ҳодисалар-дан бирининг содир бўлиши иккинчисининг содир бўлиш имко-ниятини йўққа чиқарадиган ҳолатларни келтириш мумкин. Агар эксперимент натижасида А ва В ҳодисалар бир вақт-нинг ўзида рўй бериши мумкин бўлмаса, улар биргаликда бўлма-ган ҳодисалар деб аталади, акс ҳолда эса биргаликда бўлган ҳоди-салар деб аталади. 1-мисол. Яшикдан таваккалига битта деталь олинди. Унинг стандарт бўлиши ностандарт эканлигини истисно қилади. «Тавак-калига олинган деталнинг стандарт бўлиши» ва «Таваккалига олинган деталнинг ностандарт бўлиши» ҳодисалари биргаликда бўлмаган ҳодисалардир. Агар ҳодисалар элементар ҳодисалар фазосининг қисм тўп-ламлари сифатида қаралса, у ҳолда ҳодисалар ўртасидаги муноса-батларни тўпламлар ўртасидаги муносабатлар сифатида талқин қилиш мумкин. Биргаликда бўлмаган ҳодисалар — бу умумий элементар ҳодисаларга эга бўлмаган ҳодисалардир. Агар эксперимент натижасида А ҳодисанинг рўй беришидан В ҳодисанинг рўй бериши албатта келиб чиқса, А ҳодиса В ҳоди-сани эргаштиради дейилади ва бу B A  орқали белгиланади. Агар B A  ва A B  бўлса, у ҳолда B A  бўлади. 2-мисол. Шашқолтош ташланмоқда. «4 рақамли томон чиқ-ди» ҳодисаси «жуфт очко чиқди» ҳодисасини эргаштиради. Иккита А ва В ҳодисаларнинг йиғиндиси деб ё А ҳодисанинг, ё В ҳодисанинг, ё шу иккала ҳодисанинг рўй беришидан иборат бўлган ҳодисага айтилади. У А+В ёки B A орқали белгиланади. Бир нечта ҳодисаларнинг

$йиғиндиси деб шу ҳодисалардан ҳеч бўлмаганда биттасининг рўй беришидан иборат бўлган ҳодисага айтилади. 3-мисол. Замбаракдан икки марта ўқ узилмоқда. Агар А ҳо-диса биринчи ўқ узишда нишонга тегиш, В эса иккинчи ўқ узиш-да нишонга тегиш ҳодисаси бўлса, у ҳолда А+В ҳодисаси ё би-ринчи ўқ узишда, ё иккинчи ўқ узишда, ё иккала ўқ узишда ни-шонга тегиш ҳодисаси бўлади. Иккита А ва В ҳодисаларнинг кўпайтмаси деб А ва В ҳоди-саларнинг биргаликда рўй беришидан иборат бўлган ҳодисага ай-тилади. У АВ ёкиB A орқали белгиланади. Бир нечта ҳодиса-ларнинг кўпайтмаси деб шу ҳодисалардан ҳаммасининг бирга-ликда рўй беришидан иборат бўлган ҳодисага айтилади. 4-мисол. Яшикда биринчи ва иккинчи сонли заводларда иш-лаб чиқарилган деталлар бор. Агар А ҳодиса стандарт деталнинг чиқиши, В эса деталь биринчи сонли заводда тайёрланган ҳодиса-си бўлса, у ҳолда АВ ҳодисаси биринчи сонли заводнинг стандарт детали чиқиши ҳодисаси бўлади. А ҳодисага қарама-қарши ҳодиса A орқали белгиланади. У А ҳодиса рўй бермаганда ва фақат шу ҳолдагина рўй берган ҳи-собланади. Бошқача қилиб айтганда, А ва A ҳодисалар иккаласи жамланиб муқаррар ҳодисани ташкил этадиган биргаликда бўл-маган ҳодисалардир, яъни   A A . 5-мисол. Ўқ узишда нишонга тегиш ва хато кетиш — қара-ма-қарши ҳодисалар. Агар А нишонга тегиш бўлса, у ҳолда A ха-то кетишдир. А ҳодисанинг рўй бериши ва В ҳодисанинг рўй бермасли-гидан иборат бўлган ҳодиса А ва В ҳодисаларнинг айирмаси деб аталади ва  \ В орқали белгиланади. Агар иккита ҳодисадан бирининг эҳтимоллиги иккинчиси-нинг рўй бериши ёки рўй бермаслигига боғлиқ бўлмаса, у ҳолда бундай ҳодисалар боғлиқмас деб аталади. Акс ҳолда бу ҳодисалар боғлиқ деб аталади. 6-мисол. Танга 2 марта ташланмоқда. Биринчи ташлашда гербнинг чиқиши ( А ҳодиса)нинг эҳтимоллиги иккинчи ташлаш-да гербнинг чиқиши$

( В ҳодиса)га боғлиқ эмас. Ўз навбатида, ик-кинчи ташлашда гербнинг чиқиши биринчи ташлашнинг натижа-сига боғлиқ эмас. Шундай қилиб, А ва В ҳодисалар боғлиқ эмас. Агар бир нечта ҳодисанинг ихтиёрий иккитаси ўзаро боғлиқ бўлмаса, у ҳолда бундай ҳодисалар жуфт-жуфти билан боғлиқ эмас деб аталади. А ва В иккита тасодифий ҳодиса бўлиб, бунда 0 ) (  B P бўл-син. Боғлиқ ҳодисаларнинг таърифидан иккита ҳодисадан бири-нинг эҳтимоллиги иккинчисининг рўй бериши ёки рўй бермасли-гига боғлиқ эканлиги келиб чиқади. Шунинг учун, агар бизни А ҳодисанинг эҳтимоллиги қизиқтирса, у ҳолда В ҳодисанинг рўй берганлигини билиш муҳимдир. А ҳодисанинг В ҳодиса рўй берганлиги шартидаги эҳтимол-лиги шартли эҳтимоллик деб аталади ва ) / ( B A P орқали белги-ланади. 7-мисол. Қутида 3 та оқ ва 3 та қора шар бор. Қутидан та-ваккалига орқага қайтармасдан икки марта биттадан шар олина-ди. Агар биринчи синовда қора шар чиққан бўлса ( В ҳодиса), ик-кинчи синовда оқ шарнинг чиқиши ( А ҳодиса)нинг эҳтимоллиги топилсин. Ечиш . Биринчи синовдан кейин қутида ҳаммаси бўлиб 5 та шар, улардан 3 таси оқ шар қолди. Қидирилаётган шартли эҳти-моллик 5 3 ) / (  B A P га тенг. Энди шартли эҳтимоллик формуласини чиқарамиз. А ва В ҳодисаларнинг рўй беришига n та элементар ҳодисадан мос ра-вишда m ва k таси қулайлик туғдирсин; у ҳолда, (1.1) га асосан, уларнинг шартсиз эҳтимолликлари мос равишда n m ва n k га тенг. А ҳодисанинг рўй беришига В ҳодиса рўй берганлиги шартида r та элементар ҳодиса қулайлик туғдирсин, у ҳолда, (1.1) га асосан, А ҳодисанинг шартли эҳтимоллиги k r B A P ) / ( га тенг. Сурат ва махражни n га бўлиб, шартли эҳтимолликнинг

) ( ) ( ) / ( B P AB P n k n r B A P  ёки ) ( ) ( ) / ( B P AB P B A P  (2.1) формуласини оламиз, чунки АВ ҳодисага r та элементар ҳодиса мос келади, бинобарин, n r — унинг шартсиз эҳтимоллиги.

Адабиётлар рўйхати1. Адиров Т.Ҳ, Мамуров Э.Н. Эҳтимоллар назарияси ва матема-тик статистикадан маърузалар матни. Т.: ТМИ, 2001 й. 2. Г.М.Булдык. Теория вероятностей и математическая статисти-ка. М.: Наука, 1989 г. 3. Венецкий И.Г., Венецкая В.И. Основные математико-статис-тические понятия и формулы в экономическом анализе. М.: «Высшая школа», 1987 г. 4. Гмурман В.Е. Теория вероятностей и математическая статис-тика. Издание шестое. М.: «Высшая школа», 1998 г. 5. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Русча тўлдирилган 4-нашридан тарж. Инж.-экон. институтла-ри студентлари учун ўқув қўлланма. Т.: Ўқитувчи, 1977 й. 6. В.Е.Гмурман. Руководство к решению задач по теории вероят-ностей и математической статистике: учеб. пособие для вту-зов. 3-е изд., перераб. и доп. М.: «Высшая школа», 1979 г. 7. Гмурман В.Е. Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика-дан масалалар ечишга доир қўлланма. Русча тўлдирилган 2-нашридан таржима. Т.: Ўқитувчи, 1980 й. 8. Замков О.О., Толстопятенко А.В., Черемных Ю.Н. Математи-ческие методы в экономике. М.: Изд. ДИС, 1998 г. 9. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Эхтимоллликнинг статистик ва геометрик таърифлари. Шартли эхтимоллик. Ходисалар богликсизлиги

Графлар устида амаллар

Мулоҳазалар устида амаллар. Формулалар

Матрицалар ва улар устида амаллар

Тупламлар ва улар устида амаллар