Фоиз ставкасини итерацион усул билан аниклаш - Algebra - Referatlar

Фоиз ставкасини итерацион усул билан аниклаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

246.5 KB

Ko'chirib olish

Фоиз ставкасини итерацион усул билан аниқлаш Режа: 1. Фоиз ставкасини итерацион усул билан аниқлаш 2. Арифметик прогрессия бўйича ўзгарувчи қўйилмаларнинг йиғма миқдорини аниқлаш 3. Геометрик прогрессия бўйича ўзгарувчи қўйилмаларнинг йиғма миқдорини аниқлаш 4. Қўйилмаларнинг жорий қийматини аниқлаш

Жамғарманинг йиғма коэффициентиS a R n n  нинг қийматини n >50 ва P .12 % бўлган ҳолларда жадвалдан аниқлаш мумкин эмас. Бундай ҳолларда фоиз ставкасини аниқлаш учун қуйидаги тенгламага мурожаат қиламиз: rr r R n n   1 1 (2.37) бу ерда, r P  1 100 . Энди (2.36) тенгликдан ҳосил қиламиз: r n+1 -r = R n (r-1) ёки, r n+1 =(R n +1) r- Rn (2.38) Ушбу тенгликнинг чап томонини U билан, ўнг томонини эса V билан белгилаймиз, яъни U=r n+1 ва V=(R n +1)r - R n демак бу ҳолда U=V тенгликни таъминловчи P фоиз ставкасини аниқлаш керак. Энг аввал U=V тенгликдан P фоиз ставкаси қандай интервалга тегишли эканини аниқлаймиз. Бунинг учун (2.37) тенгликни қуйидаги кўринишда ёзамиз: -r n+1 +R(R n +1)= R n Бундан, r R R r n n n   1 Бу ифодада r>0 ва R n >0 бўлганлиги учун R n +1-r n >0

бўлади. Демак R n +1 >r n ёки,r Rn n 1 ва 1 100 1    P Rn n демак, P Rn n    100 1 1 ( ) Бундан кўринадики U = V тенгликни таъминловчи фоиз ставкаси 0 10 1 1     P Rn n( ) (2.39) оралиқда ётиши керак экан. Бу ерда қуйидаги 2 ҳолдан бири рўй бериши мумкин, 1) Агар U > V тенгсизлик ўринли бўлса, P фоиз ставкасини камайтириш керак; 2) Агар U < V тенгсизлик ўринли бўлса, P фоиз ставкасини ошириш керак. Фоиз ставкасини ошириш ва камайтириш жараёни итератив равишда амалга оширилиб то U = V тенгликни таъминловчи P фоиз ставкаси аниқлангунча такрорланади. Мисол. Жамғарма банкка А шахс томонидан 60 йил давомида ҳар йили 2000 сўм пул қўйиб борилган. Агар банкда йиғилган жамғарма миқдори 2000000 сўм бўлган бўлса, P фоиз ставкаси қандай бўлган? Ечилиши. Масаланинг шартига кўра n =60 , S n =2000000, a =2000. Энди (27) формулага мурожаат қиламиз: S n = aR n ёки R S a n n  Демак, R S 60 60 2000 2000000 2000 1000    Энди (2.38) формуладан фойдаланиб U = V тенгликни ёзамиз, r 61 = (1000 +1) r - R 60 U = r 61 ; V =1001 r - R 60 = 1001 r -100 (2.39) формуладан P фоиз ставкасининг юқори чегарасини топамиз, P   10 1001 1 60( ) = 12,2 Демак P фоиз ставкаси 12,2 % дан кам бўлиши керак, яъни, 0< P <12,2 %

Интерацион жараённинг биринчи босқичида P =10 % деб қабул қиламиз. У ҳолда, U = (1,1) 61 = 334,92 V = 1001*1,1-100 = 101,1 Бу ерда U > V бўлганлиги сабабли P фоиз ставкасини камайтириш керак. 2- босқичда P =7% деб қабул қиламиз. У ҳолда, U=(1,07) 61 =62 V=1001*1,07-1000=71,07 Бу ҳолда U < V . Демак P фоиз ставкасини ошириш керак. 3-босқичда P =7,5 % деб қабул қиламиз. Уҳолда, U =(1,075) 61 = 82,397 V =1001*1,075-1000 =71,07 Бу ҳолда U > V . Демак P фоиз ставкаси камайтирилиши керак. Лекин фоиз ставкасини 7< P <7,5 оралиқда бўлишини аниқладик. 4-босқичда P =7,35 %. Бу ҳолда U =75,67, V =74,5735. Демак U > V , демак бу ҳолда ҳам фоиз ставкаси камайтирилиши керак. 5-босқичда P =7,3 %. Бу ҳолда U =73,55 , V =74,0735. Демак U < V . Бу ҳолда фоиз ставкаси оширилиши керак. 6-босқичда P =7,34 % . Бу ҳолда U =75,04 , V =74,47. Демак U > V , яъни фоиз ставкаси камайтирилиши керак. 7-босқичда P =7,32 % . U =74,39 , V =74,27. Демак U > V . Фоиз ставкасини янада камайтириш керак. 8-босқичда P =7,318 % . U =74,3 , V =74,256. Демак U > V . Фоиз ставкаси камайтирилади. 9-босқичда P =7,3175 % . U =74,28 , V =74,24. Бу ҳолда U ва V ларни тақрибан тенг деб қабул қиламиз ва сўнги натижавий фоиз ставкаси P =7,3275 деб қабул қиламиз. Топилган P фоиз ставкасининг қийматини S n йиғма жағарма қийматини топиш формуласи (2.29) қўйиб, текшириш ўтказамиз:Sn   2000 1073175 1073175 1 0073175 2000000 60 60 * . * . . ва ҳисобот тўғри эканлигига ишонч ҳосил қиламиз. Арифметик прогрессия бўйича ўзгарувчи қўйилмаларнинг йиғма миқдорини аниқлаш Юқорида биз танишган масалаларда турли шароитларда қўйилган тенг миқдордаги қўйилмалар кўрилган эди. Лекин кўйилмалар ҳар доим ҳам бир хил миқдорда бўлавермайди. Улар турлича ва ҳеч қандай қонуниятга бўйсинмайдиган бўлиши ёки арифметик (геометрик) прогрессия бўйича

ўсувчан ёки камаювчан бўлиши мумкин. Қуйида биз ана шундай ҳолларда жамғарманинг йиғма миқдорини аниқлаш масаласини кўрамиз. Фараз қилайлик қўйилмалар арифметик прогрессия бўйича ўсувчан бўлсин. Демак n йил давомида ҳар йилнинг бошида жамғарма банкка қуйидаги йўл билан пул ўтказилади: 1- йилнинг бошида а бирлик, 2- йилдан бошлаб ҳар йилнинг бошида олдинги йилдагига нисбатан d бирликка кўп бўлган пул ўтказилади. Йиллик фоиз ставкаси P %( d ) ни ташкил қилса ва у ҳар йилнинг охирида ҳисобланса, n - йилнинг охиридаги жамғарманинг йиғма миқдорини аниқлаш талаб қилинади. Ушбу масалани график усулда қуйидаги кўринишда тасвирлаш мумкин: а)жамғарма арифметик прогрессия бўйича ўсувчан бўлган ҳолда, а а+ d а+2 d a +( n -1) d 0 1 2 n -1 n б) жамғарма арифметик прогрессия бўйича камаювчан бўлган ҳолда: а а- d а-2 d a -( n -1) d 0 1 2 n -1 n Биринчи а) ҳолда жамғарманинг йиғма миқдори қуйидагича топилади: 1-нчи йилнинг бошида банкка қўйилган а сўм пул n йилнинг охирида устама фоизлар ҳисобига,S a r a P n n () ( ) 1 1 100     сўм бўлади. 2-нчи йилнинг бошида қуйилган а+ d сўм пул n -нчи йилнинг охирида, 1 2 )2( ) 100 1)( ( ) (         n n P d a r d a S cўм бўлади. 3-нчи йилнинг бошида қўйилган a+2d сўм пул n -нчи йилнинг охирида: S a d r a d P n n () ( ) ( )( ) 3 2 2 2 2 1 100         сўм бўлади ва ҳоказо. Сўнги қўйилманинг n-нчи йилнинг охиридаги қиймати S (n) = [a+(n-1)d]r =[a+(n-1)d](1+ P 100 )

бўлади. Шундай қилиб, n йил ичидаги барча қўйилмаларнинг йиғма миқдори, S (n) = S (1) +S (2) +...+ S (n) =ar n +(a+d)r n-1 +(a+2d)r n-2 +...+ + [a+(n-1)d] r Бундан, S (n) = a(r n +r n-1 +r n-2 +..+r) + d(r n-1 + 2r n-2 +...+(n-1)r) (2.40) ёки, S (n) = aR n +dQ (2.41) бу ерда,np n n IV r rr R % 1 1    (2.42) ва Q= r n-1 + 2r n-2 +...+(n-1)r (2.43) (43) тенгликнинг икки томонини r га кўпайтириб топамиз, Qr = r + 2 r n -1 +...+( n -2) r 3 +( n -1) r 2 (2.44) Энди (2.44) ва(2.43) тенгликлардан Qr - Q айирмани топамиз Qr - Q = r n + r n -1 +...+ r 2 + r - nr ёки, Qr - Q = ( r n + r n -1 +...+ r 2 + r )- nr Бундан, n n Q ( r -1)= IV P % - nI P % Бу ерда, n nI P % - r ўсиш коэффициентининг 1-нчи молиявий жадвалдаги қиймати. Қуйидаги тенгликни назарга олиб, r P P      1 1 100 1 100 ( ) (2.45) топамиз. P nI IV Q np np % % ( 100   ( 2. 46) (42) ва (46) ни (41) га қўйиб топамиз: ) ( 100 % % % )( np np np n nI IV P d IV a S     (2.47)

Шундай қилиб, айтиш мумкинки, агар қўйилмалар йилнинг бошида амалга оширилиб арифметик прогрессия бўйича ошиб борса ҳамда устама фоизлар ҳар йилнинг охирида ҳисобланиб, у ҳолда n йил давомида йиғилган жамғарма миқдори (2.44) формула орқали топилади. Агар қўйилмалар йилнинг охирида амалга оширилса, у ҳолда n йил ичидаги жамғарманинг йиғма миқдорини топиш учун қуйидаги формуладан фойдаланамиз S1 % Б *        r s V s n nP n n Бу ифодани (2.47) га қўйиб топамиз: ) ( 100 % % 1 1 % )( np np np n nI IV r P d r IV a S       (2.48) ёки, ) 1( 100 )1 ( % 1% )( n IV P d IV a S np np n       (2.49) 1-мисол. А шахс жамғарма банкка дастлаб 10000 сўм қўйган. Кейинги йилларнинг ҳар биридаги қўйилма олдинги йилдагига нисбатан, а) 500 сўмга ошиб борган; б) 500 сўмга камайиб борган. Агар йиллик фоиз ставкаси 5% ( d ) бўлса, 5 йилдаги йиғма жамғарма миқдори қанча бўлади? Ечилиши. Масаланинг шартига кўра n =5, P =5%, a =10000, d =500 ( (а) ҳолда), d = -500 ((б) ҳолда). (2.44) формулага асосан, a) ) 5 ( 5 500 100 10000 5%5 5%5 5%5 )5( I IV IV S       63500 ) 276,1 5 8,5( 5 500 100 8,5 10000 )5(        S b) ) 5 ( 5 500 100 10000 5%5 5%5 5%5 )5( I IV IV S       S 5 = 58000-5800=52500 Жавоб: а) 63500 сўм ва б) 52500 сўм. 2-мисол. Агар 1- қўйилма 50000 сўм бўлиб, кейинги ҳар йилнинг охирида амалга ошириладиган қўйилмалар олдингига нисбатан : а) 1000 сўмга кўп бўлса; б) 1000 сўмга кам бўлса ва йиллик фоиз ставкаси 5%( d ) бўлса, 15 йилнинг охиридаги йиғма жамғарманинг қийматини топинг. Ечилиши. Масаланинг шартига кўра : n =15, a =50000, d =1000, p =5%. а) ( 2. 46) формуладан фойдаланамиз, ) 1( 100 )1 ( 1% 1% )( n IV P d IV a S np np n        ) 15 1( 1000 100 )1 ( 50000 14% 14% )(       p p n IV P IV S S n =50000(20,5786+1)+20000 (1+20,5786 -15) = 1210502

б) S n =50000(20,5786+1)-20000 (1+20,5786 -15) = 947368 Жавоб: 1210502 сўм ва 947368 сўм. Геометрик прогрессия бўйича ўзгарувчан қўйилмаларнинг йиғма миқдорини топиш . Фараз қилайлик қўйилмалар ҳар йилнинг бошида P% фоиз ставкаси билан n йил давомида амалга оширилсин , ҳамда капиталлаштириш ҳар йили бир марта бажарилсин . 1- қўйилма b бирлик бўлиб , 2- қўйилмадан бошлаб ҳар бир кейинги қўйилма олдингидан q марта кўп ( кам ) бўлсин . n- йил c ўнгида барча қўйилмаларнинг йиғма миқдорини топиш талаб қилинсин . Бу жараённи чизма равишда ҳам тасвирлаш мумкин. b bq bq 2 bq n -2 bq n -1 0 1 2 n -1 n 1 – йилдаги қўйилма устама фоиз ҳисобига ошиб бориб, n йилда br n миқдорда бўлади. Иккинчи йилдаги қўйилма n -1 йилда bqr n -1 миқдорда, ва ҳоказо n - йилдаги қўйилма устама фоиз ҳисобига bq n -1 r миқдорга тенг бўлади. Геометрик прогрессия асосида ўсувчан қўйилмаларнинг йиғма миқдори S br bqr bq r bq r nq n n n n         1 2 2 1 ... ёки S br qr q r q r nq n n n n         ( ... 1 2 2 1 ) (2.50) Бу тенгликнинг икки томонини r q га кўпайтириб қуйидагини ҳосил қиламиз: r qS bq r q r qr r r q nq n n n n n           ( ... 22 33 1 1 ) (2.51) Агар (2.51) тенгламадан (2.50)ни айирсак қуйидагига эга бўламиз. S r q b r q q r nq n n ( ) (      1 1 1 ) ёки S r q q br r q q nq n n   

Бундан S br r q r q nq n n    (2.52) 1 - молия жадвалидан фойдаланиб, бу тенгликни қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин. S bI I q I q nq P pn n p    % % % 1 1 Бу ерда I p pn%  - мураккаб фоиз ставкаси ва n учун r n нинг жадвал қиймати. 1-мисол. Корхонадан банкка 10 йил ичидаги тўловлар оқимининг 1- элементи 15000 сўм, 2- элементдан бошлаб барча қолган элементлар олдингига нисбатан 0,5 марта кўп. Агар йиллик фоиз ставкаси 12% бўлса, 10 йилликнинг охиридаги жамғарманинг йиғма миқдорини аниқланг. Ечиш. Масаланинг шартига кўра b =15000; q =0.5; P =12%; n =10. (50) формулага асосан йиғма жамғарма миқдори қуйидагига тенг бўлади, S I I n 1005 12%10 12%1 15000 112 05 05 . . , ,      S1005 15000 112 3106 1 1024 1012 05 840000 . . , ,       Жавоб: 840000 сўм. Қўйилмаларнинг жорий қийматини аниқлаш . Қўйилмаларнинг жорий қийматини аниқлаш деганда n йил давомида Р % фоиз ставкаси билан амалга оширилган қўйилмаларнинг йиғма миқдорининг бошланғич (t=0) босқичидаги ёки ихтиёрий t<tn босқичидаги қийматини тушуниш керак . Қўйилмалар ҳар йилнинг бошида ёки охирида амалга оширилишига қараб уларнинг жорий қиймати турли формулалар ёрдамида топилади . Фараз қилайлик , қўйилмалар ҳар йилнинг охирида амалга оширилсин ва уларнинг миқдори мос равишда a 1 ,a 2 ,...,a n бўлсин . Йиллик фоиз ставка P % бўлиб, капиталлаштириш ҳар йили 1 марта ҳисоблансин. Бу ҳолни қуйидаги график кўринишда тасвирлаш мумкин: С 0 а 1 a 2 a n

0 1 2 n Шаклдан кўринадики, юқоридаги шартлар бажарилганда қўйилмаларнинг жорий қиймати башланғич ( t =0) босқич учун топилади. Қўйилмаларнинг жорий баҳоси уларнинг келтирилган баҳоси деб ҳам аталади. Бундай келтирилган баҳони топиш дисконтлаш деб аталади. a 1 , a 2 ,..., a n қўйилмаларнинг t =0 босқичдаги жорий қиймати қуйидагига тенгC a r a r a r nn 0 1 22    ... (2.51) бу ерда, r P  1 100 ўсиш коэффициенти. Агар барча босқичлардаги қўйилмалар ўзаро тенг бўлса, C a r r r n0 2 1 1 1     ( ... ) (2.52) бўлади. Бундан, агар қавс ичидаги ифодани геометрик прогрессиянинг n та ҳади йиғиндиси деб қарасак, қуйидагига эга бўламиз, C a r r r n n 0 1 1    ( ) (2.53) бу формуладаги r r r n n   1 1 ( ) м иқдор келтириш ёки дисконтлаш коэффициенти деб аталади. Агар қўйилмалар миқдори бир хил бўлса ва йиллик фоиз ставкаси P % ни ташкил қилса, қўйилмаларнинг жорий қийматни молия жадвалларидан фойдаланиб қуйидагича ёзиш мумкин, 1 2 n С 0 = a(II P +II P +...+II P ) (2.54) Лекин, 1 1 II P =V P тенглик ўринли эканлигини исботлаш мумкин, Худди шунингдек, 1 1 2 II P + II P =V P ҳамда, 1 1 3 3 II P + II P +II P =V P тенгликлар ўринли эканлигини кўрсатиш мумкин. Демак математик индукция аксиомасига асосланиб,

1 1 n n II P + II P +...+II P =V P экалигини кўрсатиш мумкин. Бу ҳолда (2.54) ифодани n С 0 =a*V P (2.55) кўринишда ёзиш мумкин. Баъзи ҳолларда қўйилмаларнинг жорий қийматини ихтиёрий t=k<n давр учун ҳисоблаш талаб қилинади. Бунда k<0 ёки k>0 бўлиши мумкин. Агар k>0 бўлса, у ҳолда C ar r r r ar r r k n n k n kn        1 1 1 1 бўлади. Бундан , C ar r r k k n    1 1 (2.56) Мисол. 15 йил давомида ҳар йили А шахс банкка 10000 сўмдан пул ўтказиб келган. Агар йиллик фоиз ставкаси 5% бўлиб, капиталлаштириш ҳар йили амалга оширилса, қўйилмаларнинг жорий қийматини t=0 (бошланғич) давр учун ҳисобланг. Ечиш. (55) формуладан фойдаланамиз, n С 0 = a * V P 15 a =10000, P =5% , n =15, V 5 =10,38. С 0 =10000*10.38 = 103800 Демак қўйилманинг келтирилган жорий қиймати 103800 сўм бўлади. Энди фараз қилайлик 1 хил миқдордаги қўйилмалар n йил давомида ҳар йилнинг бошида амалга оширилсин ҳамда йиллик фоиз ставкаси Р% бўлиб, капиталлаштириш ҳар йили 1 марта ҳисоблансин. Бу ҳолни график тасвири қуйидагича бўлади, С 0 а a а a 0 1 2 n -1 n Қўйилган шартларда қўйилмаларнинг жорий қиймати 1-нчи қўйилма амалга оширилган t =0 босқичга нисбатан ҳисобланади ва у қуйидагига тенг бўлади:

C a a r a r ar rn 0 2 1       ... (2.57) ёки, C a r r rn 0 2 1 1 1 1 1       ( ... ) Бу тенгликни 3- молия жадвалидан фойдаланиб қуйидагича ёзиш мумкин : 1 2 n-1 С 0 = a(1+III P +III P +...+III P ) ёки, n -1 С 0 = a *(1+ V P ) (2.58) Мисол. Юқоридаги 1 - мисолдаги қўйилмалар ҳар йилнинг бошида амалга оширилган бўлса, уларнинг жорий қийматини топинг. Ечиш. Масаланинг шартига кўра a =10000, n =15, P = 5%. Демак (2.58) формулага асосан 14 С 0 =10000*(1+ V 5 ) = 10000*(1+9.9) = 109000 бу ерда 14 V 5 = 9.8986 ~ 9.9 Жавоб: 109000 сўм.

O'xshashlar

Танланма усул

Мураккаб фоизлар

Аксиоматик усул. Мулоҳазалар ҳисоби Келтириб чиқариш қоидалари

Оддий фоизлар

Молия операцияларида инфляцияни хисоблаш