Аксиоматик усул. Мулоҳазалар ҳисоби Келтириб чиқариш қоидалари

Yuklangan vaqt:

12.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51 KB

Ko'chirib olish

Аксиоматик усул.Мулоҳазалар ҳисоби Келтириб чиқариш қоидалари Режа: 1. Аксиоматик усул. 2. Мулоҳазалар ҳисоби аксиомалари. 3. Келтириб чиқарилувчи формулалар.

$Муло ҳ азалар ҳ исоби ( М Ҳ ) аксиоматик назария б û либ , муло ҳ аза тушунчасига ҳ еч қ андай мазмун берилмайди . Муло ҳ азаларни одатдагидек лотин алифбосининг бош ҳ арфлари билан белгилаймиз . Муло ҳ азаларга қû йиладиган талаб битта , у ҳ ам б û лса , М Ҳ нинг аксиомаларни қ аноатлантириши керак . МА сини М Ҳ нинг интерпретацияларидан бири сифатида қ араш мумкин . Муло ҳ азалар ҳ исобини қ уриш учун аввал унинг алфавити , яъни М Ҳ да ишлатиладиган белгилар санаб чи қ илади , с û нгра шу белгиларнинг кетма - кетлигидан тузилган с û з – формула тушунчаси ва ни ҳ оят , келтириб чи қ арилувчи формулалар таърифланади . МҲ нинг алфавити учта тур белгилардан иборат : 1. А , В , С , . . . , Ҳ , У, Z , . . . – ûзгарувчи мулоҳазалар. 2.  ,  ,  ,  - мантиқий бо\ловчилар. 3. ( , ) - чап ва ûнг қавслар. МҲ да бошқа белгилар йûқ. Таъриф . 1. Ҳар бир ûзгарувчи мулоҳаза формуладир. 2. Агар ℑ ва ℬ лар формула лар бûлса, у ҳолда (  ℑ ), ( ℑ  ℬ ) , ( ℑ  ℬ ) , ( ℑ  ℬ ) – лар ҳам формуладир. 3.Бошқа усулда формула ҳосил қилиб бûлмайди. Ûзгарувчи мулоҳазаларни элементар формулалар деб атаймиз. МҲ да формула ости тушунчаси МА дагидек киритилади. +авсларни ташлаб юбориш тартиби ҳам МА дагидек. Шу сабабли, булар устида тûҳталиб ûтмаймиз. МҲ ни қуришнинг кейинги босқичи исботланувчи формулаларни ажратиб олишдан иборат. Аввал аксиомаларни баён қиламиз, кейин аксиомалардан келтириб чиқарилувчи, яъни исботланувчи формулаларни келтириб чиқариш қоидаларини берамиз. МҲ нинг аксиомалари . МҲ нинг аксиомалари 4 та гуруҳга бûлинган рûйҳатдаги 11 аксиомадан иборат. I гуруҳ аксиомалари :$

I 1 . А  ( В  А ) . I 2 . ( A  ( B  C ))  (( A  B )  ( A  C )). II гуру ҳ аксиомалари . II 1 . A  B  A . II 2 . A  B  B . II 3 . ( A  B )  (( A  C )  ( A  B  C )). III гуруҳ аксиомалари . III 1 . A  A  B . III 2 . B  A  B . III 3 . ( A  C )  (( B  C )  ( A  B  C )) . IY гуруҳ аксиомалари . IY 1 . ( A  B )  (  B   A ) . IY 2 . A    A . IY 3.   A  A . Келтириб чиқариш қоидалари . 1. Ûрнига қûйиш қоидаси. М Ҳ нинг т аркибида А ûзгарувчи мулоҳаза қатнашган ℑ ( А ) , ҳ амда и ҳ тиёрий ℬ формулалари берилган б û лсин . Агар ℑ ( А ) МҲ нинг келтириб чиқарилувчи (к.ч.) формуласи бûлса, у ҳолда ℑ ( ℬ ) формула ҳам МҲ нинг к.ч. формуласи бûлади. Бу қоида қисқача сҳематик равишда ℑ ( А ) к û ринишда ℑ ( ℬ ) белгиланади. 2. Ҳулоса чиқариш ( Modus ponens –МР ) қоидаси. Агар ℑ  ℬ ва ℑ формулалар МҲ нинг к.ч. формулалари бûлса, у ҳолда ℬ формула ҳам МҲ нинг к.ч. формуласидир. Бу қоида қисқача қуйидаги кûринишда белгиланади : ℑ , ℑ  ℬ ℬ

Таъриф. 1º. Ҳар бир аксиома МҲ нинг к.ч. формуласидир. 2º. МҲ нинг к.ч. формуласига ûрнига қûйиш қоидасини қûллаш натижасида ҳосил қилинган формула МҲ нинг к.ч. формуласидир. 3º. МҲ нинг к.ч. формулаларига ҳулоса чиқариш қосдасини қûллаш натижасида ҳосил қилинган формула МҲ нинг к.ч. формуласидир. 4º. МҲ нинг бошқа к.ч. формулалари йûқ. Таъриф . Агар формулаларнинг чекли кетма-кетлиги ℑ 1 , ℑ 2 , . . . , ℑ n да ҳар бир ℑ i ( i қ1, n ) формула ё МҲ нинг к.ч. формуласи, ё ûзидан олдинги формулалардан ûрнига қûйиш ёки ҳулоса чиқариш қоидалари ёрдамида ҳосил қилинган формулалар бûлса, у ҳолда бу кетма-кетлик оҳирги ℑ n формуланинг формал исботи , n эса исботнинг узунлиги дейилади. МҲ нинг аксиомалари исботининг узунлиги 1 га тенг исботланувчи формулалар сифатида қаралиши мумкин. МҲ нинг исбот узунлиги бирдан катта бûлган исботланувчи формулаларини теоремалар деб атаймиз. « ℑ формула МҲ нинг к.ч. формуласи » деган жумлани қисқача ⊢ ℑ орқали ифодалаймиз. Теорема . ⊢ А  А . Исбот . +уйидаги кетма-кетликни қарайлик : 1. А  ( В  А ) . 2. ( А  ( В  А ))  (( А  В )  ( А  А )) . 3. ( А  В )  ( А  А ) . 4. ( А  ( В  А ))  ( А  А ) . 5. А  А . 6. А  А . Бу кетма-кетлик А  А формуланинг формал исботи эканлигини кûриш қийин эмас. Ҳақиқатдан ҳам, А  (В  А )- формула I 1 аксиома; ( А  (В  А ))  (( А  В )  (А  А ))- формула I 2 аксиомадаги С ни А билан алмаштириш натижасида ҳосил қилинган; ( А  В )  ( А  А ) формула 2-формулага МР қоидасини қûллаш натижасида ҳосил қилинган; ( А  ( В  А ))  ( А  А ) формула ûзидан олдинги формулада В ни В  А формула билан алмаштириш

натижасида ҳосил қилинган; А  А формула 4 – формулага МР қоидасини қûллаш натижасида ҳосил қилинган; А  А формула А ни А билан алмаштириш натижасида ҳосил қилинган. Бундан кейин МҲ нинг к.ч. формуласини ҳарфи,ℛ  ни ҳарфи билан ℛ ℱ белгилаб оламиз. Теорема. МҲ нинг иҳтиёрий формуласи бûлсин. У ҳолда ℑ ℑ  МҲ ℛ нинг к.ч. формуласи бûлади, яъни ⊢ ℑ  . ℛ Теорема . ⊢ ℱ    А . Исбот . 1. ( А  В )  (  В   А ). 2. (  А  В )  (  В    А ). 3. (  А  ) ℛ  (  ℛ    А ). 4. ℛ    А. 5. ℱ    А . 7. ℱ    . ℑ

Адабиётлар : 1. Ёқубов Т.,Каллибеков С. Математик мантиқ элементлари.Т.,1996. 2. Новиков П.С. Элементы математической логики.М.1973. 3. Чёрч А. Введение в математическую логику.М.,1960. 4. Мальцев А.И. Алгоритмы и рекурсивные функции.М.,1965. 5. ЛавровИ.А., Максимова Л.Л. Задачи по теории множеств,математической логике и теории алгоритмов.М.,1975.

O'xshashlar

Предикатлар хисоби. Хосилавий келтириб чиқариш қоидалари

Танланма усул

Мулоҳазалар устида амаллар. Формулалар

Иссиклик таркалиш тенгламасини келтириб чикариш

Мулохазалар хисоби