Butun nomanfiy sonlarni qo’shish

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

B utun nomanfiy sonlarni qo’shish Reja: 1. Qo’shish 2. Qo’shish qonunlari 3. Teng va kichik munosabatlari.

1. Qo’shish d c b a A , , ,  va  y x c B , ,  to’plamlar birlashmasidagi elementlar sonini topamiz. n(A)=4 n(B)=3 biroq 3 4 ) (    B A n bolishini aniqlash qiyin emas. Bu masalada A va B to’plamlar kesishadi va demak ular birlashmasidagi elementlar soni n (A)+n (B) yig’indi bilan usnma-ust tushmaydi. Shuning uchun butun nomanfiy son yig’indisi kesishmaydigan to’plamlar birlashmasi orqali aniqlanadi. Ta’rif. Butun nomanfiy a va b sonlarni yig’indisi deb, n(A)=a, n(B)=b bo’lib kesishmaydigan A va B to’plamlar birlashmasidagi elementlar soniga aytiladi. a+b=n ) ( B A , bu erda n(A)=a, n(B)=b va   B A Misol: Berilgan ta’rifdan foydalanib 5+2=7 bo’lishini tushuntiramiz. 5 biror A to’plamning elementlari soni bunda ularning kesishmasi bo’sh to’plam bo’lishi kerak. Masalan: A=(x,y,z,t,p) B=(a,b) to’plamlarni olamiz. Ularni birlashtiramiz:  b a p tz y x B A , , ,, , ,   sanash yo’li bilan 7 ) (   B A n ekanini aniqlaymiz demak 5+2=7 Butun nomanfiy sonlar yig’indisi mavjud va u yagonadir. Yig’indining mavjudligi va yagonaligi 2 to’plam birlashmasining mavjudligi va yagonaligidan kelib chiqadi. Ta’rif. Ikki qo’shiluvchining yig’indisi aniqlangan va n ta qo’shiluvchining yig’indisi ham aniqlangan bo’lsin u holda n+1 qo’shiluvchidan iborat yig’indisi a 1 +a 2 +…+a n +a n+1 =(a 1 +a 2 …+a n )+a n+1 ga teng bo’ladi. Boshlang’ich matematika kursida butun nomanfiy sonni qo’shish ikkita narsalar to’plami birlashmasi bilan bog’liq amaliy mashqlar asosida kiritiladi. 2. Qo’shish qonunlari O’rin almashtirish qonuni Ixtiyoriy butun a va b sonlar uchun a+b=b+a tenglik o’rinli. Isbot: A B B A B A n b a       ) (     ) ( B A n b a a b A B n    ) (

Yig’indining ta’rifiga ko’ra a b A B n    ) ( shuning uchun ixtiyoriy butun nomanfiy a va b sonlar uchun a+b=b+a Gruppalash qonuni . Ixtiyoriy butun nomanfiy a va b,c sonlar uchun a+(b+c)=(a+b)+c tenglik bajariladi. a=n(A), b=n(B), c=n(C) bo’lsin, bunda     C B B A ,0 u holda 2 son yig’indisiniung ta’rifiga ko’ra (a+b)+c= ) ) (( C B A n   deb yozish mumkin. To’plamlarning birlashmasi gruppalash qonuniga bo’ysingani uchun. )) ( ( ) ) (( C B A n C B A n      bo’ladi. Bundan ikki sonning yig’indisining ta’rifga ko’ra ) ( ) ( ) ( ) ( ( c b a C B n A n C B A n         ga ega bo’lamiz. Demak, ixtiyoriy butun nomanfiy a va b,c sonlar uchun (a+b)+c=a+(b+c) bo’ladi. 3. Teng va kichik munosabatlari. Agar a va b sonlar berilgan bo’lsa nazariy to’plami nuqtai nazaridan ular A va B to’plamlar elementlari soni a=n(A) b=n(B) agar bu to’plamlar teng quvvatli bo’lsa, ular o’zaro teng bo’ladi. Ta’rif. Agar a va b teng quvvatli to’plamlar bilan aniqlansa, u holda ular teng bo’ladi. a=b,  A ~B, bu yerda a=n(A), b=n(B) bo’ladi. Agar A va B to’plamlar teng quvvatli bo’lmasa u holda ular bilan aniqlanadigan sonlar turlicha bo’ladi. Agar A to’plam B to’plamning o’z qism to’plamiga teng quvvatli bo’lsa, a son b sondan kichik deyiladi va a<b ko’rinishida yoziladi. a<b, A ~ B N ,   1 1 ,B B B В B 1 Yuqoridagi ta’rif ma’nosida a<b bo’lsin, u holda

$, ) (, , \ 1 1 11 1 1 11 1 C B n B A B B B B B A B B B        u holda ) ( ) ( 1 11 B B n B n   Ta’rif. a+c=b bo’ladigan c son mavjud bo’lganda va faqat shu holda a son b sondan kichik bo’ladi. 3<7 chunki 3+4=7 Ta’rif. Natural qatorning N a kesmasi shu qatorni N b kesmasining o’z qism to’plami bo’lganda va faqat shu holda a soni b sonidan kichik bo’ladi: b a N N b a    va b a N N $

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. L.P.Stoylova, A.M.Pishkalo “Boshlang’ich matematika kursi asoslari”, Darslik, Toshkent, “O’qituvchi”-1991 yil. 2. A. Xudoyberganov “Matematika”, Darslik, Toshkent, “O’qituvchi”-1980 yil. 3. N.Ya.Vilenkin va boshqalar “Matematika”, Moskva, “Prosvesheniya”-1977 y. 4. N.Ya.Vilenkin va boshqalar “Zadachnik praktikum po matematike”, Uchebnik, Moskva, “Prosvesheniya”-1977 y. 5. P.Ibragimov “Matematikadan masalalar to’plami”, O’quv qo’llanma, Toshkent, “O’qituvchi”-1995 yil. 6. P.Azimov, H.Sherboyev, Sh.Mirhamidov, A.Karimova “Matematika”, O’quv qo’llanma, Toshkent, “O’qituvchi”-1992 yil. 7. J. Ikromov “Maktab matematika tili”, Toshkent, “O’qituvchi”-1992 yil. 8. P.P.Stoylova, N.Ya.Vilenin “Seliye neotritsatelniye chisla”, Moskva, “Prosvesheniya”-1986 y 9. A.M.Pishkalo, P.P.Stoylova “Sbornik sadach po matematike”, Moskva, “Prosvesheniya”-1979 y. 10. T.Yoqubov, S.Kallibekov “Matematik mantiq elementlari”, Toshkent, “O’qituvchi”-1996 yil.

O'xshashlar

Boshlang’ich sinflarda nomanfiy butun sonlarni nomerlashga o’rgatish metodikasi

Butun nomanfiy sonlarning bo’linuvchаnligi

Nomanfiy butun sonlar sanoq sistemalari

Nomanfiy butun sonlar to‘plamida sonlarning bo‘linishi

Manfiy bo‘lmagan butun sonlarni raqamlashga o‘rgatish metodikasi