Axborotnomalarda berilgan test masalalaridan namunalar

Axborotnomalarda berilgan test masalalaridan namunalar

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

693 KB

Ko'chirib olish

«Axborotnoma» larda berilgan test masalalaridan namunalar 1 – masala. (1-son. 34-masala, 1997 yil). Teng yonli uchburchakning uchidagi burchagi β ga, yon tomoniga tushirilgan balandligi h ga teng. Uchburchakning asosini toping. A)2 cos  h B)  sin2 h S) 2 cos 2  h D)  tg h E) 2 cos  h Yechilishi: Masala shartiga ko‘ra < ACB = β , AD = h uchburchak ichki burchaklari yig‘indisi 180 0 ekan- ligidan ABC uchburchakdan, <ABC = 90 0 – 2  . To‘g‘ri burchakli ABC uchburchakda < ABD o‘tkir burchak sinusi ta’rifidan, AB = )2 90 sin( 0   h = 2 cos  h . Javob: (E) 2 – masala. (3-son. 46-misol, 1997 yil). Perimetrlari 24 va 36 bo‘lgan ikki o‘xshash uchburchaklardan birining yuzi ikkinchisidan 10 ga ortiq. Kichik uchburchakning yuzini toping. A) 20 B) 16 S) 8 D) 12 E) 18. Yechilishi: Uchburchaklarda o‘xshashlik koeffitsentini k desak, u holda ularni yuzalari ma’lumki k 2 marta farq qiladi. Uchburchaklar perimetrlari mos ravishda a + в +c = 24, k ( a + в +c) = 36

bo‘ladi. Bu yerdan k =2 3 ekanligini topish mumkin. Ularni yuzalarini S 1 , S 2 desak, u holda S 1 = S 2 – 10. Yuqoridagi fikrdan S 1 = S 2 / k 2 ekanligini e’tiborga olsak, S 1 = k 2 S 1 – 10, S 1 = 4 9 S 1 – 10  S 1 = 8 Javob: (C) 3 – masala. (1-son. 45-masala, 1998 yil). To‘g‘ri burchakli uchburchakning burchaklaridan biri 60 0 ga teng. Bu uchburchakka romb shunday ichki chizilganki, 60 0 li burchak umumiy, rombning qolgan uchlari uchburchakning tomonlarida yotadi. Agar rombning tomoni 12 /5 ga teng bo‘lsa, berilgan uchburchakning katta katetini toping. A) 1,8 B) 2,4 S) 5 3 3 D) 5 3 6 E) 2,2 Yechilishi: Shartga ko‘ra romb tomoni CN = 12 /5, < B EN = 30 0 ekanligidan o‘tkir burchak sinusi ta’rifiga ko‘ra, B N E uchburchakda NB = NE /2. Bundan BC =C N + N B = 10 12 3 . ABC – to‘g‘ri burchakli uchburchakda < BCA=60 0 , burchak qarshisidagi katet BA =BC tg <BCA = 10 12 3 · 3 = 1,8. Javob: (A) 4 – masala. (3-son.40-masala.1998 yil). Aylanaga tashqi chizilgan teng yonli trapetsiyaning asoslari 54 va 24 sm. Trapetsiyaning balandligi necha sm? A) 42 B) 40 S) 32 D) 36 E) 38 Yechilishi: Masala shartiga ko‘ra DC =24, AB =54. Bizga ma’lumki, to‘rtburchakka ichki aylana chizish mumkin bo‘ladi, qachonki

qarama-qarshi tomonlari yig‘indisi teng bo‘lsa. Demak, DC+AB= AD+CB yoki 2 АВ DС  = AD = BC. Bundan BC = 39. Shuningdek, MB = 2 DС АВ  = 15. To‘g‘ri burchakli BMC uchburchakdan MC ni topamiz: MC = 15 39 2 2 = 36 Javob: (D) 5 – masala. (5-son. 40-masala, 1998 yil). Perimetri 2 r ga, diagonallarining yig‘indisi m ga teng bo‘lgan rombning yuzini toping. A) 2 22 pm  B) 2 2 2 p m  S) 4 22 pm  D) 4 2 2 p m  E) 4 2 2 p m  Yechilishi: Rombni tomonini a, diagonallarini mos ravishda d 1 2 + d 2 2 deb belgilaylik. Shartga ko‘ra d 1 + d 2 = m (1) a =r/2. Bizga ma’lumki rombning diagonallari kvadratlari yig‘indisi, tomonlar kvadratlari yig‘indisiga teng bo‘ladi. Ya’ni, 4( 2 p ) 2 = d 1 2 + d 2 2 (2) (1) tenglikni ikkila tomonini kvadratga oshiramiz: m 2 = d 1 2 + 2d 1 d 2 + d 2 2 (2) ni e’tiborga olsak, m 2 = 4 · 4 2p + 2 d 1 · d 2 (3)

Rombni yuzi S = 2 2 1d d formuladan topilar edi. (3) tenglikdan S = 4 2 2 p m  ekanligi kelib chiqadi. Javob: (D) 6 – masala. (12-son. 10-masala, 1998 yil). Uchburchakning asosiga parallel to‘g‘ri chiziq uning yuzini teng ikkiga bo‘lsa, asosidan boshlab hisoblaganda uning yon tomonlarini qanday nisbatda bo‘ladi. A) ( 1 2 ) :1 B) 1:1 S) 2 1 :1 D) ( 1 3 ):1 E) (2 1 2 ): 1 Yechilishi: ABC, MNC uchburchaklarni Yuzalarini mos ravishda S 1 va S 2 deb belgilaylik. U holda , S 1 = 2 1 AC · AB · sin α, S 2 = 2 1 MC · M Nsin α. Bo‘ladi. AM : MC nisbatni topish talab qilingan. ABC va MNC uchburchaklar o‘xshash bo‘lib, o‘xshashlik koeffitsiyentini k desak, k 2 = S S = 2  k = МС AC = 2 , AC – MC = AM ekanligidan 1 1 2    МС МС АС МС АМ . Javob: (A). 7 – masala. (12-son. 87-masala, 1998 yil). O‘tkir burchakli uchburchak tomonlarining uzunliklari natural sonlardan iborat va ular ayirmasi 4 ga teng bo‘lgan ariffmetik progressiyani tashkil qiladi. Shu uchburchak kichik tomonining eng kichik qiymati nechaga teng bo‘lishi mumkin. A) 8 B) 15 S) 14 D) 12 E) 13. Yechilishi:

Aniqlik uchun kichik tomoni AC =x desak, u holda BC =x+4, AB =x+8 bo‘ladi. Uchburchak tengsizligidan x ni qiymatini 4 dan katta bo‘lishini ko‘rish mumkin. Bu ma’lumot yetarli emas, chunki shartga ko‘ra uchburchak o‘tkir burchakli. Quyida Al-Xorazmiy teoremasi ni keltiramiz: Teorema: O‘tkir burchakli uchburchakda ikki kichik tomon kvadratlari yig‘indisi uchinchi tomoni kvadratidan katta; To‘g‘ri burchakli uchburchakda ikki kichik tomon kvadratlari yig‘indisi uchinchi tomoni kvadratiga teng; O‘tmas burchakli uchburchakda ikki kichik tomon kvadratlari yig‘indisi uchinchi tomonidan kichik; Demak, AC 2 + BC 2 >AB 2 shart urinli. U holda, x 2 + (x+4) 2 > (x+8) 2  x 2 – 8x – 48 >0. x  (–  ; – 4)  (12; +  ). Yuqori dagi natijaga ko‘ra ABC uchburchakning kichik tomonining eng kichik qiymati 13 bo‘lar ekan. Javob: (E) 8 – masala. (1-son. 49-masala, 1999 yil). Shaklda berilganlarga ko‘ra ADEC to‘rtburchakning yuzini toping. A) 10 B) 6 S) 12 D) 8 E) 7 Yechilishi:

Talab qilingan to‘rtburchakning yuzi ABC uchburchak yuzidan BDE uchburchak yuzini ayirishdan topiladi. BDE uchbur- chak misr uchburchagi bo‘lib, uning yuzi S BDE = 2 ВЕ DЕ = 6 . ABC – uchburchak yuzini S ABC = 2 1 AB · BS · sin < β formulalardan foydalanib topamiz. B  burchakning sinusi BDE uchburchakdan topiladi. sin < B = 4/5, S ABC = 2 1 · 9 · 5 · 5 4 = 18 Izlangan yuza S ADEC = S AVC – S BDE = 18 – 6 = 12. Javob: (S) 9 – masala. (2-son. 45- masala, 1999 yil). Parallelogramning o‘tkir burchagi uchidan uning shu uchidan o‘tmaydigan yon tomonlariga tushirilgan perpendikulyar orasidagi burchak 130 0 ga teng. Parallelogramning burchagini toping. A) 40 0 B) 45 0 S) 50 0 D) 55 0 E) 35 0 Yechilishi: Masala shartiga ko‘ra < MAN =130 0 ABN va A D M to‘g‘ri burchakli uchburchaklar o‘xshash, chunki< ABN =< A D M ekanligi kelib chiqadi. Shu burchakni kattaligini α desak va <BAD = β deb olsak, α + β = 90 0 , 2 α + β = 130 0 . Bu tenglamalardan tuzilgan tenglamalar sistemasidan izlangan burchakni topish mumkin: β =50 0 . Javob: (C)

10–masala. (2-son. 50-masala, 1999 yil). Teng yonli uchburchakning uchidagi burchagi 2 α ga, unga tashqi chizilgan aylananing raadiusi R ga teng. Uchburchakning yuzi nimaga teng? A) R 2 sin 2 α cos α B) R 2 cos α sin 2 2 α C) R 2 sin 2 2 α D) 4R 2 cos 3 α sin α E) 2 R 2 cos 2 α Yechilishi: Masala shartiga ko‘ra ACB = 2 α , OA =OB = OC = R . BDC to‘g‘ri burchakli uchburchakdan <DBC = 90 0 – α ekanligi- dan mos AOC markaziy burchak 180 0 – 2 α ga teng. AOC uchburchakdan, AC tomonni kosinuslar teoremasi bo‘yicha topamiz: AC = ) 2 180 cos( 2 0 2 2 2     R R R = = R ) 2 cos 1(2   = R 2 2 cos 1 4    =2R cosα ABC uchburchakning yuzini S ABC = 2 1 AC 2 sin <ACB formula bo‘yicha hisoblaymiz : S ABC = 2 1 (2R cos α) 2 sin 2α = 4 R 2 cos 3 α sinα. Javob: (D) 11 – masala. (3-son. 46-masala, 1999 yil). ABC uchburchakning AB va AC tomonlarida shunday K va M nuqtalar olindiki, AK = 3 1 AB ga va AN = 3 2 AC ga teng bo‘ladi. ABC uchburchakning yuzi 18ga teng. AK N uchburchakning yuzini toping.

A) 4 B) 6 S) 9 D) 2 E) 3. Yechilishi: Masala shartiga ko‘ra S ABC =2 1 · AB · AC · sin < A = 18. ANK uchburchakning yuzi S ANK = 2 1 · 3 2 AC · 3 1 AB · sin < A yoki S ANK = 9 2 · 2 1 AB · AC · sin < A = = 9 2 S ABC = 9 2 · 18 = 4 Javob: (A) 12 – masala. (4-son. 43-masala, 1999 yil). Uchburchak burchaklari 45 0 va 60 0 ga, unga tashqi chizilgan aylananing radiusi R ga teng. Uchburchakning yuzini toping. A) 4 3 3 2 R B) )1 3 ( 2 3 2  R S) )3 2 ( 2 2  R D) 4 6 2 R E) ).3 3( 2 2  R Yechilishi: Masala shartiga ko‘ra ABC uchburchakda <A = 60 0 , <C = 45 0 , < B =75 0 , OA =OB=OC= R . Aniqlik uchun AC = a , BC = в , AB =c deb belgilab olaylik. Izlanayotgan uchburchak yuzini ikkita qulay usulda topish mumkin: S ∆ABC = R с в a 4   yoki S ∆ABC = 2 1 ar sin <A. Ma’lumki, aylanada markaziy burchakka mos ichki burchak uning yarmiga teng edi. Shunga ko‘ra quyidagilarga egamiz: <AOC = 90 0 , < BOC =120 0 , <AOC = 150 0 ∆AOC, ∆BOC, ∆AOB uchburchaklarda kosinuslar teoremasini qo‘llab a, в , c larni topish mumkin.

a =0 2 2 2 150 cos 2R R R   = R 3 2 ; v= 120 cos 2 2 2 2 R R R   = R 3 ; s= 0 2 2 2 90 cos 2R R R   = R 2 ; 1-usul bo‘yicha hisoblaylik S ABC = R R R R 4 2 3 3 2    = )3 3( 4 2  R , 2-usul bo‘yicha hisoblaylik S ABC = 2 1 R 3 2 · R 3 ; sin60 0 = )3 3( 4 2  R ; Javob: (E) 13 – masala. (5-son. 43 –masala, 1999 yil). To‘rtta nuqta aylanani yoylarga ajratadi. Yoylar uzunliklari maxraji 2 ga teng geometrik progressiyani tashkil etadi. Shu to‘rtta nuqtani ketma-ket tutashtirish natijasida hosil bo‘lgan to‘rtburchakning diagonallari orasidagi eng katta burchakni toping. A) 100 0 B) 120 0 S) 150 0 D)130 0 E) 140 0 Yechilishi: <AOB, <BOC, < COD, <DOA burchaklarni mos ravishda x, 2x, 4x, 8x deb olsak, u hol- da <AOB =24 0 ,<BOC = 48 0 , <COD =96 0 , <DOA=192 0 . Markaziy burchak va unga mos ichki burchak- lar xossasiga ko‘ra <DCA =96 0 chunki <DOA=192 0 .<CDB =24 0 chunki <COB = 48 0 , demak, <DMC =60 0 bo‘lib, izlangan <SMB = <DMA =120 0 ekanligini ko‘rish mumkin. Javob: (B). 14 – masala. (5-son. 44 – masala, 1999 yil). BC va AD – trapetsiyaning asoslari, O – AC va BD diagonallarining kesishish nuqtasi BOC va AOD

uchburchaklarning yuzlari mos ravishda 4 va 9 ga teng. Trapetsiyaning yuzini toping. A) 16 B)25 S) 26 D) 30 E) 36. Yechilishi: Shartga ko‘ra ∆ BOC va ∆AOD uchburchaklar o‘xshash bo‘lib, o‘xshashlik koeffitsenti k =2 3 ekanligini aytish mumkin. Bu yerda MO = h 1 desak, NO = 2 3 h 1 bo‘ladi. MN = MO + NO  MN = 2 5 h 1 . BC = a 1 desak, AD = 2 3 a 1 bo‘ladi. Trapetsiyani yuzi S= 2 АD ВС  . MN = 2 2 3а а . 2 5 h 1 = 25. Javob: (B) 15 – masala. (5-son.45-masala,1999 yil). Burchagi 60 0 ga, katta asosi 10 ga teng bo‘lgan teng yonli trapetsiyaga aylana ichki chizilgan. Trapetsiyaning kichik asosi uchi va aylana markazi orasidagi masofani toping. A) 2 2 4 B) 2 3 3 S) 3 5 2 D) 3 3 1 E) 4 5 1 Yechilishi:

Aniqlik uchun AD =BC =a deb belgilaylik. To‘g‘ri burchakli ∆ AN D uchburchakdan AN =2 a ekanligi kelib chikadi. To‘rtburchakka ichki aylana chizilganligi uchun 2 АВ DС  =a deyish mumkin. Bundan 2 10 10  a = a  a = 3 20 . Bu yerda  = 2 a va 0 60   DLO ekanligidan ∆ L OD teng tomonli bo‘lib, izlangan masofa OD = 2 a yoki 3 3 1 ekanligini aytish mumkin. Javob: (D) 16 – masala. (5-son. 45-masala, 1999 yil). Tomoni 1 ga teng bo‘lgan kvadrat ustma-ust quyiladi. Shundan so‘ng kvadratlardan biri ularning umumiy simmetriya markaziga nisbati 45 0 ga burildi. Hosil bo‘lgan figuraning yuzini hisoblang. A) 4 – 2 2 B) 1,2 S) 1,25 D) 3 – 2 E) 2 1 2 2  . Yechilishi: Chizmadan ko‘rish mumkinki hosil qilingan figurani yuzii S = S k v + 4 S ABC tenglikdan topiladi. < BAC =45 0 ekanligidan AN = NC = BN = 2 2 – 0,5 = 2 1 2 . Bu ma’lumotlarga ko‘ra, S ∆ABC = 4 ) 1 2 ( 2  bo‘lib, S = 1+4 4 ) 1 2 ( 2  = 4 – 2 2 ekanligini topamiz.

Javob: (A). 17 – masala. (8-son. 43-masala, 1999 yil). Uchburchakning tomonlari 6; 9 va 12 ga teng. Eng katta burchak bissektrisasi uchburchakning tomonidan ajratgan kesmalarning kattasini toping. A) 7,2 V) 4,8 S) 6,8 D) 8,4 E) 5,6 Yechilishi: Bizga ma’lumki uchburchakning uchidan chiqqan bissektrisasi qarshisidagi tomonni yon tomonlari nisbati kabi nisbatda bo‘ladi. Ya’niDС ВD АС АВ  . Bunga ko‘ra, ВD ВD  12 6 9  B D = 7,2 Javob: (A) 18 – masala. Uchburakning ikki tomoni uzunliklari 6 va 3 ga teng. Agar bu tomonlarga o‘tkazilgan balandliklar uzunliklari yig‘indisining yarmi uchinchi tomonga o‘tkazilgan balandlikka teng bo‘lsa, uchinchi tomon uzunligini toping. A) 6 B) 5 S) 3 D) 4 E) 7 Yechilishi: Aniqlik uchun BD=x, CF =u, BC = a deb belgilaylik. Shartga ko‘ra AC =6, AB=3 2 CF ВD  =AE. ABC uchburchakning yuzini 3 tomoni va mos balandliklaar bo‘yicha ifodalarini tenglashtiraylik:

2 3 2 6 2 ) 2 ( y x y x a    , bu yerdan y=2x  x y =2 ekanligini aytish mumkin. a x y x 6 2    tenglikni ikkala tarafini x ga bo‘lamiz:    12 x ya a 3 a = 12  a = 4 Javob: (D) 19 – masala. (8-son. 47-masala, 1999 yil). Teng yonli tarpetsiyaning yon tomoni 7 ga diagonali 8 ga, o‘rta chizig‘i 4 ga teng. Trapetsiyaning kichik asosini toping. A) 3 B) 4 S) 5 D) 2 E) 4,2 Yechilishi: Shartga ko‘ra AC= 8, AD =BC =7, 4 2  АВ DС A niqlik uchun DC = a , AB= в deb olaylik. AB ni davomida a ga teng kesma qo‘yamiz. Bu yerda ADC va BCE uchbur- chaklar o‘xshash. Demak AC=CE=8 bo‘lib, ACE teng tomonli uchburchak.  AEC =60 0 , BC =7, CE=8 ma’lumotlardan BCE uchburchakda BC 2 = CE 2 +BE 2 – 2 CE · BE cos 60 0 , ya’ni 7 2 = a 2 +8 2 – 2 a · 8 · 2 1  a 1 =5 a 2 =3 Masala shartini a =3 qanoatlantiradi. Javob: (A) 20 – masala . (10-son.47-masala, 1999 yil). ABC uchburchakning AD medianasi 6 ga AC tomoni 8 ga va ular orasidagi burchak 30 0 ga teng ABC uchburchakning yuzini toping. A) 28 B) 26 S) 22 D) 30 E) 24 Yechilishi:

Bizga ma’lumki mediana uchburchak Yuzini teng ikkiga bo‘ladi. Demak, S ∆ ABC = 2 · S ∆ AC D = 2 ·2 1 · 6 · 8 · sin 30 0 =24. Javob: (E) 21 – masala. (10-son. 48-masala,1999 yil). Radiusi 4 ga teng bo‘lgan doiraga tashqi chizilgan teng yonli trapetsiyaning perimetri 40 ga teng. Trapetsiyaning kichik asosini toping. A) 3 B) 4 S) 5 D) 2 E) 6 Yechilishi: Masala shartidan ko‘rinadiki, R =4 ekanligidan DE=8 bo‘ladi. Aylana trape siyaga ichki chizilganligidan AD+BC= DC+AB tenglik o‘rinli. Trapetsiyaning perimetri 40 ekanligini e’tiborga olsak, u holda AD= BC =10 kelib chiqadi. ADE to‘g‘ri burchakli uchburchak topilgan ma’lumotlarga ko‘ra misr uchburchagi. Bundan AE=6 hamda DC+AB=20, (AB=DC+2AE) ekanligidan, izlangan kichik asos topiladi: DC=20 – AB =20 – DC – 12  DC = 4 Javob: (B)

O'xshashlar

Bolalar bog‘chasida va boshlang‘ich sinflarda matematika fani o‘rgatilishi orasidagi uzviylik

Chiziqli algebra usullarining ba`zi chiziqli iqtisodiy modellarning tahlilida qo`llanilishi

O‘yinlar nazariyasi

Vazn funksiyali kubatur formulalar

Nazariy materiallar yuzasidan ba`zi tushunchalar (algebra)