Aniq integrallarni taqribiy hisoblash Xosmas integrallar - Algebra - Referatlar

Aniq integrallarni taqribiy hisoblash Xosmas integrallar

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

361 KB

Ko'chirib olish

Aniq integrallarni taqribiy hisoblash. Xosmas integrallar Reja: 1. To`g`ri to`tburch а kl а r f о rmul а si. 2. Trаpе s iyalаr fоrmulаsi 3. Simpsоn (pаrаbоlаlаr) fоrmulаsi 4. C h еgаrаsi chеksiz bo`lgаn intеgrаl 5. C h еgаrаlаnmаgаn (uzlukli) funksiyadаn оlingаn хоsmаs intеgrаl.

1. To`g`ri to`tburchaklar formulasi. b а, kesmada aniqlangan va uzluksiz bo`lgan ) (x f funksiyadan olingan  b a dx x f ) ( integralni hisoblashni ko`raylik.  b а, kesmani b x x x x a n      ... 2 1 0 nuqtalar bilan uzunliklari birxil, ya`ni x bo`lgan n ta teng bo`laklarga ajrataylik. n a b x    bo`lsin. Endi ) (x f y funksiyaning nx x x x ,..., , , 2 1 0 nuqtalardagi qiymatlarini mos ravishda ) ( ),..., ( ), ( ), ( 2 2 1 1 0 0 n n x f y x f y x f y x f y     deb belgilab quyidagi yig`indilarni tuzaylik. x y x y x y x y x y x y n n              ... ... 2 1 1 1 0 va Y d ) (x f y c y 0 y 1 y 2 y 3 y n 0 a=x 0 x 1 x 2 b=x n x Bu yig`indilarning har biri ) (x f funksiya uchun  b а, kesmada tuzilgan integral yig`indi bo`ladi. Shuning uchun  b a dx x f ) ( integralning taqribiy qiymati  b a dx x f ) (   1210 ...       n y y y y n a b (1)  b a dx x f ) (  ny y y y n a b       ... 3 2 1 (2) (1) va (2) formulalar to`g`ri to`rtburchaklar formulasi deyiladi. Chizmadan ko`rinadiki agar ) (x f musbat va o`suvchi funksiya bo`lsa, u holda (1) formula ichki chizilgan to`g`ri to`rtburchaklardan tuzilgan zinapoyasimon shaklning yuzini tasvirlaydi. (2) formula esa tashqi to`rtburchaklardan tuzilgan zinapoyasimon shaklning yuzini tasvirlaydi. Bu formulalar bilan hisoblanganda

qo`yiladigan xatolik n soni qancha katta bo`lsa, ya`ni n a b x    qancha kichik bo`lsa, shuncha kam bo`ladi. Misol.  2 1 dxх integralni n=10 bo`lgan holda to`g`ri to`rtburchaklar formulasi bilan hisoblang. Yechish. 1,0 10 1 2 ; 10 ; ) (        x n x x f y 4,1 ;3,1 ;2,1 1,0 1,1 ;1,1 1,0 1 ;1 : 4 3 1 2 0 1 0              x x x x x x x x x x ; .2 ;9,1 ;8,1 ;7,1 ;6,1 ;5,1 10 9 8 7 6 5       x x x x x x 183,1 14,1 095,1 049,1 1 1 4 4 3 3 2 2 1 1 0 0            x y x y x y x y x y 378,1 9,1 342,1 8,1 304,1 7,1 1265,1 6,1 225,1 5,1 9 8 7 6 5           y y y y y Agar (1) formula bo`yicha hisoblasak   20,1 981, 11 1,0 378,1 342,1 304,1 1265,1 225,1 183,1 14,1 095,1 049,1 11,0 2 1               dxx  2 1 dxх 2,1 Endi Nyuton-Leybnis formulasi bo`yicha hisoblaylik  2 1 dxх = 219,1 )1 2 2(3 2 3 2 2 1 23 2 1 21      x dx х haqiqatan integralning qiymati  2,1 kesmada bo`lar ekan. 2. Trapesiyalar formulasi Agar ) (x f y egri chiziqni to`g`ri to`rtburchaklar formulasidagidek zinapoyasimon ko`rinishdagi to`g`ri chiziqlar bilan emas, balki ichki chizilgan siniq chiziqlar bilan almashtirsak, u holda aniq integralni hisoblashdagi xatolik ancha kam bo`lishi tabiiydir. Bu holda асdb egri chiziqli trapesiyaning yuzi

taxminan yuqoridan n n А А А А СА 1 2 1 1 ,..., ,  vatarlar bilan chegaralangan to`g`ri chiziqli trapesiyalar yuzalarining yig`indisiga teng bo` ladi. Bu to`g`ri chiziqli trapesiyalarni yuzalari mos ravishda , 2 ,..., 2 , 2 1 2 1 1 0 x y y x y y x y y n n        bo`lgani uchun   b a dx x f ) (   ... 2 2 2110 xyy xyy n a-b x ёки 2 1       x y y n n bo`lgani uchun u y=f(x) d=A n A 2 A 1 C 0 a=x 0 x 1 x 2 x n =b x   b a dx x f ) (           1 2 1 0 ... 2 n n y y y y y n a b (3) (3) ga trapesiyalar formulasi deyiladi. Misol .   6 1 3 8 x dx integralni n=5 da taqribiy hisoblang. Yechish. 1 ; 1 5 1 6 5 ;5 ; 8 1 ) ( 3              h x a b x n x x f y x x x x h 0 1 0 0 2 5 1 1 1 2 3 4 5 6             ; x ; x ; x ; x ; x 3 4  y f (x ) 1 8 1 1 3 0,333 y f (x ) 1 8 8 1 4 0,25 y f (x ) 0,16 , y 0,12, y 0,09 , y 0,0 0 0 1 1 2 2 3 4 5                7   6 1 3 8 x dx = 1 033 007 2 025 016 012 009 082           , , , , , , , Simpson (parabolalar) formulasi  b a dx x f ) ( integralni taqribiy hisoblash talab qilinsin. Buning uchun  b а, ni n=2m sondagi juft bo`lgan bxx...xxx=a 2m12m210   nuqtalar orqali [x ,x ] i1 i 

bo`lakchalarga ajratib, f(x) funksiyaning bu nuqtalardagi qiymatlariniy f x y f x y f x y f x m m m m 0 0 1 1 2 1 2 1 2 2       ( ), ( ),..., ( ), ( ) deylik. Endi har bir [x ,x ] i1 i  ( , ) k m 12 oraliqga mos kelgan y= f(x) funksiya grafigini parabola yoyi bilan almashtiraylik. U holda асdb egri chiziqli trapesiyaning yuzi taxminan yušoridan parabola yoylari bilan almashtirilgan bo`lakchalar yuzalarining yig`indisiga teng bo`ladi. Yuqoridan parabola yoylari bilan chegaralangan shakllar yuzalarini hisoblab qo`shsak quyidagi formula kelib chiqadi:  b a dx x f ) (               b a n y y y y y y y y m m m 3 2 4 0 2 2 4 2 1 3 2 1 ( ... ) ( ... ) yoki n=2m bo`lgani uchun x h b a n b a m      2  b a dx x f ) (               b a m y y y y y y y y m m m 6 2 4 0 2 2 4 2 1 3 2 1 ( ... ) ( ... ) (4) (4) ga Simpson yoki parabolalar formulasi deyiladi. Misol . dx x 1 2 0 1   integralni n=2m=8 bo`lganda hisoblang. Yechish. y fx x       () , 1 1 0125 2 ; x=h=b-a n =b-a 2m 1-0 8 1 8  x x h x x x h x h 0 1 0 0 2 1 2 5 0 0 0125 0125 0125 0125 025 025 0125 0375 0375 0125 05 05 0125 0625                         ; x ; x ; x ; x ; x 3 4  , , , , , , , , , , , , , , ; x6 0625 0125 075 075 0125 0875 0875 0125 1          , , , ; , , , ; , , x x 7 8 y y y ,941176 , y , y 0,8 , y 0,719101 0 1 2 3 4 5       1 0984625 0 876712 ; , ; y6 064 0566389 05    , , , , y , y 7 8   dx x 1 0125 3 1 05 2 0941176 08 064 05 4 0984615 0876712 0719101 0566371 2 0 1              , , ( , , , ,) ( , , , ,

dx x 1 2 0 1  = arctgx 0 1 4 07853979    , demak Simpson formulasidagi xatolik juda kam bo`lar ekan. Eslatma.  b a dx x f ) ( integralni (1) yoki (2) to`g`ri to`rtburchaklar formulasi yordamida taqribiy hisoblaganda quyidagi xatolik R M n b a 1 1 2 4   ( ) formula bilan hisoblanadi. Bu yerda M 1 f x '( ) ning  b а, kesmadagi eng katta qiymati.  b a dx x f ) ( integralni (3) trapesiyalar va (4) Simpson formulalari bilan taqribiy hisoblagandagi qo`yiladigan xatoliklar mos ravishda quyidagi formulalar bilan hisoblanadi: R M n b a M n b a 2 22 3 34 5 12 2880     ( ) ( ) ; R 3 M 2 f x ''( ) ning  b а, kesmadagi eng katta qiymati, M 3 esa f x IV ( ) ning  b а, kesmadagi eng katta qiymati. XOSMAS INTEGRALLAR 1. Chegarasi cheksiz bo`lgan integral Biz  b a dx x f ) ( aniq integralda chegaralari chekli bo`lib, integral ostidagi funksiya uzluksiz va chegaralangan bo`lsin degan edik. Endi bu shartlarning bajarilmagan hollarini ko`raylik. f(x) funksiya   ,a oraliqda    1 24 18 849548 08274025 , ,

aniqlangan, uzluksiz va uning ixtiyoriy chekli qismida integrallanuvchi bo`lsin. Ixtiyoriy B>a sonni olamiz. Shartga ko`ra f(x) funksiya   ) ( ,  B a b a da integrallanuvchi. Demak  B a dx x f ) ( integral V ning funksiyasi bo`ladi F(B)=  B a dx x f ) ( . Y 0 x=a x= B x Ta`rif. Agar  B da Blim  B a dx x f ) ( chekli limit mavjud bo`lsa, bu limitga f(x) funksiyaning   ,a oraliqdagi xosmas integrali deyiladi va   a dx x f ) ( ko`rinishda yoziladi. Demak ta`rifga ko`ra   a dx x f ) ( = Blim  B a dx x f ) ( bo`ladi. Bu holda   a dx x f ) ( xosmas integralni mavjud yoki yaqinlashuvchi deyiladi. Agar - Blim  B a dx x f ) ( chekli limit mavjud bo`lmasa, u holda   a dx x f ) ( xosmas integralni mavjud emas yoki uzoqlashuvchi deyiladi. Agar f(x)>0 desak xosmas integralning geometrik ma`nosi 0 , ), (    y a x x f y chiziqlar orasidagi cheksiz soha yuzini ifodalashi chizmadan ko`rinadi. Хuddi shuningdek  b dx x f ) ( integralni ko`rsak Y x x= a 0 x= bу= f (x)

 b dx x f ) ( = Alim  b A dx x f ) ( Agar xosmas integral    dx x f ) ( ko`rinishda bo`lsa, u holda quyidagi ikkita xosmas integrallar yig`indisi sifatida qaraladi    dx x f ) ( =  с dx x f ) ( +   с dx x f ) (       , с Agar o`ng tomondagi xosmas integrallarning har biri mavjud bo`lsa, u holda chap tomondagi integral mavjud bo`ladi. Misol.             0 2 0 2 2 1 1 1 х dx х dx х dx 2 0 2 lim 1 lim 1 2 2 0 lim 1 lim 1 0 0 2 0 2 0 0 2 0 2                                A B B B A A A A arctg х dx х dx arctg х dx х dx           2 2 1 2х dx Demak xosmas integral yaqinlashuvchi ekan. 2. Chegaralanmagan (uzlukli) funksiyadan olingan xosmas integral f(x) funksiya  b a, oraliqda aniqlangan va uzluksiz bo`lib, uning har qanday  c a, qismida integrallanuvchi bo`lsin   . , , b c a ba с    f(x) funksiya x=b nuqtada aniqlanmagan yoki uzulishga ega. Bu holda  с a dx x f ) ( =F(c) integralni ko`rish mumkin.

Ta`rif. Agar   c ab c dx x f ) ( lim chekli limit mavjud bo`lsa, bu limitga f(x) funksiyaning  b a, oraliqdagi xosmas integrali deyiladi va  b a dx x f ) ( =   c ab c dx x f ) ( lim ko`rinishda yoziladi. y 0 x= a x= c x= b x O`ng tomondagi limit mavjud bo`lsa,  b a dx x f ) ( xosmas integralga yaqinlashuvchi (yoki mavjud ) deyiladi. Agar o`ng tomondagi limit mavjud bo`lmasa yoki uzoqlashuvchi bo`lsa  b a dx x f ) ( xosmas integralga uzoqlashuvchi deyiladi. Agar f(x) funksiya  b a, oraliqda aniqlangan, uzluksiz va uning ixtiyoriy qismida integrallanuvchi bo`lsa  b a dx x f ) ( =   b ca c dx x f ) ( lim tenglik o`rinli bo`ladi. Agar x=d ( )b d a   nuqta f(x) funksiyaning uzilish nuqtasi bo`lsa  b a dx x f ) ( =  d a dx x f ) ( +  b d dx x f ) ( bo`lib, chap tomondagi xosmas integrallar mavjud bo`lsa o`ng tomondagi integral mavjud bo`ladi. 1-teorema. Agar f(x) va ) (х  funksiyalar   ,a da uzluksiz bo`lib, ) ( ) ( 0 x f х   tengsizlikni qanoatlantirsa, u holda   a dx x f ) ( xocmas integral yaqinlashuvchi bo`lsa   0 ) ( dx x  xosmas integral integral ham yaqinlashuvchi, у= f(x)

agar   0 ) ( dx x  uzoqlashuvchi bo`lsa   0 ) ( dx x f integral ham uzoqlashuvchi bo`ladi. 2-teorema. Agar ) ( ), ( x x f  funksiyalar  b a, da uzluksiz bo`lib, ) ( ) ( 0 x f х   tengsizlikni qanoatlantirib va x=b nuqtada uzlukli bo`lsalar, u holda   a dx x f ) ( integral yaqinlashuvchi bo`lsa,   0 ) ( dx x  integral ham yaqinlashuvchi bo`ladi, agar   0 ) ( dx x  uzoqlashuvchi bo`lsa,   0 ) ( dx x f integral ham uzoqlashuvchi bo`ladi. Misol.  1 0 x dx ( 0  o`zgarmas son). f(x)= x 1 funksiya x=0 nuqtada uzulishga ega  1 0 x dx =                  i uzoqlashad lsa bo' 1 agar di yaqinlasha lsa bo' 1 agar 1 1 1 1 1 lim lim 1 0 1 0       c x dx c c c

O'xshashlar

Aniq integrallarni taqribiy hisoblash

Aniq integralni taqribiy hisoblash

Aniq integrallarni taqribiy hisoblashda simpson (parabola)

Aniq integrallarni taqribiy hisoblash. To`g’ri to`rtburchak va trapetsiya usullari

Xosmas integrallar. Oddiy differensial tenglamalar