Aniq integralni taqribiy hisoblash - Algebra - Referatlar

Aniq integralni taqribiy hisoblash

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

116.5 KB

Ko'chirib olish

Aniq integralni taqribiy hisoblash Reja: 1. To`g`ri to`rtburchaklar usuli 2.Trapetsiyalar formulasi 3. Parabolalar (Simpson) formulasi

Tayanch ibora va tushunchalar: Egri chiziqli trapetsiya, parabolik trapetsiya, trapetsiyalar formulasi, Simpson formulasi Berilgan [a,b] kesmada uzluksiz bo`lgan f(x) funksiya uchun F(x) boshlang`ich funksiyani topish mumkin bo`lsa, N`yuton Leybnits formulasi bo`yicha  b a dx x f ) ( aniq integralni hisoblagan edik. Lekin har qanday uzluksiz funksiya uchun uning boshlang`ich funksiyasini hamma vaqt topish qiyin, bazi hollarda esa boshlang`ich funksiyani elementar funksiyalar orqali ifodalab bo`lmaydi. Masalan.  , sin dx x x  , cos dx x x   ,2 dxx  , sin 2dx x  , cos 2dx x   , sin 1 22 dxx k  , ln x dx . Bunday hollarda N`yuton Leybnits formulasidan foydalana olmaymiz. Shuning uchun ularni taqriban bo`lsa ham hisoblashga to`g`ri keladi. Aniq integrallarni taqribiy hisoblaydigan bir qancha usullar mavjud. Ushbu paragrifda ulardan uchtasini: to`g`ri to`rtburchaklar, trapetsiyalar hamda parabola (Sinpson) usullarini keltiramiz. 1. To`g`ri to`rtburchaklar usuli f(x) funksiya [a,b] segmentda berilgan va uzluksiz bo`lsin. Bu funksiyaning aniq integral  b a dx x f ) ( ni taqribiy ifodalovchi formulani keltiramiz.

Hisoblashlarda aniq integralni yuzini ifodalovchi yig`indi limiti deb, ya`ni         n i i i b a n x x f dx x f 1 1) ( lim ) (  (1) ko`rinishda mulohaza yuritiladi. [a,b] kesmani bxxxxa n  ,....,,, 2 1 0 nuqtalar bilan teng n ta bo`lakka bo`lamiz . Har birining uzunligini ) ,0 ( , n i ib a x n a b h i      deb olamiz. ix x  bo`lganda f(x) funksiya qiymatlarini ) ( ) ( ih a f x f y i i    (2) deb belgilaymiz. (1) fomulaning o`ng tomonidagi yig`indini , 1 deb yokix x i i i    quyidagi ikkita formulani hosil qilamiz: ,] .... [ ) ( 1 1 0        b a ny y y n a b dx x f (3) ,] .... [ ) ( 2 1       b a ny y y n a b dx x f (4) (3) va (4) formulallarga aniq integralni taqribiy hisoblashning to`g`ri to`rtburchaklar formulasi deyiladi. 11-chizmada quyidagilar tasvirlangan: agar f(x) musbat va o`suvchi funksiya bo`lsa, u holda (3) formula “ichki” to`g`ri to`rtburchaklardan tuzilgan

zinapoyasimon shaklning yuzini tasvirlaydi. (4) formula esa “tashqi” to`rtburchaklardan tuzilgan zinapoyasimon shaklining yuzini tasvirlaydi. Integrlni to`g`ri to`rtburchaklar formulasi bilan hisoblashda qilingan xato n son qancha katta (ya`ni bo`linish qadami h qancha kichik) bo`la borishi bilan (3) va (4) formulalar aniqroq bo`la boradi, ya`ni   n da va   h da ular aniq integralning haqiqiy qiymatini beradi. 2. Trapetsiyalar formulasi Agar ordinatalar chizig`ining egri chiziq bilan kesishgan nuqtalarini zinapoyali siniq chiziqlar bian emas , balki ichki chizilgan siniq chiziqlar bilan tutashtirsak (3) va (4) formulalarga nisbatan xatosi kamroq bo`lgan taqribiy formulani keltirib chiqaramiz: (12-chizma). Bu holda egrai chiziqli aABb trapetsiyaning yuzi yuqoridan B A A A AA n 1 2 1 1 ,...., ,  vatarlar bilan chegaralangan to`g`ri chiziqli trapetsiyalar yuzlarining yig`indisiga teng bo`ladi. Natijada trapetsiyalar formulasini hosil qilamiz.                         b a n n n n y y y y y h y y y y y y h dx x f ),5( .... 2 2 .... 2 2 ) ( 1 2 1 0 1 2 1 1 0 bunda . , ), ,1 (, , 0 1 b x a x n i h x x n a b h n i i         (5) ga trapetsiyalar formulasi deyiladi. 3. Parabolalar (Simpson) formulas [a.b] kesmani juft sonda n=2m bo`laklarga ajratamiz.    2 1 1 0 , , x x va x x kesmalarga mos va berilgan y=f(x) egri chiziq bilan chegaralangan egri chiziqli

trapetsiyaning yuzini ), , ( ), , ( ), , ( 2 2 2 1 1 1 0 0 y x M y x M y x M uchta nuqtadan o`tuvchi va o`qi oy o`qi parallel bo`lgan ikkinchi darajali parabola bilan chegaralangan egri chiziqli trapedsiyaning yuzi bilan almashtiramiz. (13-chizma). 13-chizma 14-chizma Bunday egri chiziqli trapetsiyani parabolik trtapetsiya deb ataymiz. O`qi Oy o`qqa parallel bo`lgan parabolaning tenglamasi )6( 2 C Bx Ax y    ko`rinishda bo`ladi. A,B va C koeffitsentlar parabolaning berilgan uch nuqta orqali o`tish shartidan bir qiymatli ravishda aniqlanadi. Shunga o`xshagan parabolalarni kesmalarning boshqa juftlari uchun ham yasaymiz. Shunday yasalgan parabolik trapetsiyalar yuzlarining yig`indisi integralning taqribiy qiymatini beradi (14-chizma ). Lemma . Agar egri chiziqli trapersiya (6)parabola , Ox o`q va oralig`i 2h ga teng bo`lgan ikkita ordinata bilan chegaralangan bo`lsa, u holda uning yuzi )7)( ( 3 2 1 0 y y y h S   ga teng, bunday 0y va 2y chetdagi ordinatalar 1y esa egri chiziqning kesma o`rtasidagi ordinatasi. Isboti [1], 455 betda. (7) formuladan foydalanib, quyidagi taqribiy qiymatlarni yozamiz.

     2 0 ) 4 ( 3 ) ( 2 1 0 x x a y y y h dx x f ) 4 ( 3 ) ( 4 2 4 3 2     x x y y y h dx x f         b m m x x m m m y y y h dx x f 2 )1 (2 2 )1 (2 )1 (2 4 ( 3 ) ( Yuqoridagi taqribiy qiymatlarning chap va o`ng tomonlarini qo`shib, chapda izlanayotgan integralni, o`ngda esa uning taqribiy qiymatini xosil qilamiz: )8() 4 2 .... 4 2 4 ( 3 ) ( 2 1 2 )1 (2 3 2 1 0            b a m m m y y y y y y h dx x f yoki )9 )]( .... (4 ) .... (2 [ 6 ) ( 1 2 3 1 2 2 4 2 2 0                m b a m m y y y y y y y y m a b dx x f (9) formulaga Simpson formulasi deyiladi. Bu yerda bo`linish nuqtalarining soni 2m ixtiyoriy, lekin bu son qancha katta bo`lsa, (9) tenglikning o`ng tomonidagi yig`indi integral qiymatini shuncha aniq ifodalaydi. 18-misol.  10 2lg x dx integralni to`g`ri ro`rtburchaklar trapetsiya va Simpson taqribiy formulalardan foydalanib 0.0001aniqlikda hisoblang. Yechish. [2;10] kesmani teng n=8 ta bo`lakka bo`lamiz. U holda bo`ladi. Integral ostidagi funksiya qiymatlari jadvalini tuzamiz: 2-jadval X x y lg 1  X x y lg 1 

2 0 x 3211.3 3010.0 1 0   y 7 5 x 1833.1 8451.0 1 5   y 3 1 x 0960.2 4771.0 1 1   y 8 6 x 1073.1 9031.0 1 6   y 4 2 x 6608.1 6021.0 1 2   y 9 7 x 0591.1 9442.0 1 7   y 5 3 x 4304.1 6990.0 1 3   y 10 8 x 1 8 y 6 4  x 2852.1 7781.0 1 4   y 1432. 13 ... 7 1 0     y y y 8221. 10 ... 8 2 1     y y y 1-usul. To`g`ri to`rtburchaklar usuli. (3) formulaga asosan:   1432, 13 1432, 13 1 .... 1 lg 7 1 0 10 2          y y y x dx (3) formulaga asosan:   8221. 10 .... 1 lg 8 1 0 10 2       y y y x dx 2-usul. Trapetsiyalar usuli, (3) formulaga asosan: 9826. 11 8221.9 1605.2 8221.9 2 1 3211,3 .... 2 lg 7 2 1 8 0 10 2                  y y y y y h x dx 3-misol. Parabolalar (Simpson) usuli. 2m=8 deb olib, 3 1 8 3 2 10 6 3       m a b h ekanligini etiborga olsak, (9) formulaga asosan:

      8343. 11 1066.8 0752. 23 3211.4 3 1 ) 1073.1 2852.1 6608.1(2 ) 0591.1 1833.1 4304.1 0960.2(4 1 3211.3 3 1 ) (2 ) (4 3 lg 6 4 2 7 5 3 1 8 0 10 2                          y y y y y y y y y h x dxShunday qilib, berilgan integralni to`g`ri to`rtburchaklar formulasi yordamida hisoblab 13.1432 va 10.8221, trapetsiyalar formulasi yordamida hisoblab 11.9826, parabolalar formulasi yordamida hisoblab 11.8343 bo`lishini topdik.

O'xshashlar

Aniq integrallarni taqribiy hisoblash

Aniq integrallarni taqribiy hisoblash Xosmas integrallar

Aniq integrallarni taqribiy hisoblash. To`g’ri to`rtburchak va trapetsiya usullari

Nyuton - leybnits formulasi. O’zgaruvchini almashtirish va bo’laklab integrallash yordamida aniq integralni hisoblash

Aniq integrallarni taqribiy hisoblashda simpson (parabola)