Юнон адабиёти - Adabiyot - Referatlar

Юнон адабиёти

Yuklangan vaqt:

10.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63.5 KB

Ko'chirib olish

Юнон адабиёти Режа: 1. Антик маданият ва адабиётнинг тарихий ахамияти 2. Миф ва афсоналарнинг пайдо булиши 3. Кадимги юнонларнинг диний тасаввурлари

I. Антик жамият - инсоният ривожланишининг алохида бос к ичи сифатида. Антик жамиятнинг ривожланиш бос к ичлари. Антик адабиёт ва маданиятнинг истиклол даври учун тарихий ахамияти. Антик дунё билан, хусусан Миср, Бобил, Юнонистон каби минтакалар билан Марказий Осиёнинг маданий ало к алари. Ипак й у лининг к у п к исми мамлакатимиздан ў тиши ҳ унармандчилик, савдо-сотиқнинг эрта ва кенг ривожланишига олиб келди. Антик дунёнинг жа ҳ он маданиятига таъсири, уни ў рганиш манбалари. Адабиёт ва ёдгорликларнинг са қ ланиши, таржима ва қў лланмалар. Қадимда юнон қ абилаларининг вужудга келиши. Юнон фольклори: меҳнат ва маросим қў ши қ лари, де ҳқ ончилик қў ши қ лари, т ў й ва зиёфатларда айтиладиган қў ши қ лар, эртаклар, мақол ва маталлар, топишмоқлардан иборатлиги юнон халқининг анчагина бой ва ранг-баранг о ғ заки адабиёти б ў лганидан далолатдир. Юнон мифологияси минг йиллик тарихга эга. Халқ о ғ заки ижодининг ма ҳ сули б ў лмиш миф ва афсоналар кишиларнинг заиф томонларинигина эмас, балки уларнинг куч-қудрати ва орзу-армонларини ҳам фантазия асосида тасвирлайди, мужассамлаштиради, у адабиёт ва санъатнинг равна қ топишига замин тайёрлайди. Миф ва афсоналар учун яхшилик билан ёмонлик, нур билан зулмат ўртасидаги кураш характерлидир. Кишилар яхшилик, бахт-саодат, қуёш нури ва исси қ ликни ёмонлик, бахтсизлик, зулмат ва да ҳ шатли сову ққ а қ арама- қ арши қў йиб, бахт ў лкаси, бахтсизлик ўлкаси деган мифларни яратганлар. Табиатда улу ғ ва фойдали кучлар - қ уёш ва сув абадий б ў лган ў лка ҳ амда офат келтирувчи кучлар - зулмат ва кулфат абадий бўлган ў лка бор деб ҳ исоблаганлар. К ў пчилик мифологик образлар мана шу икки ў лка ва улар ўртасидаги кураш фонида гавдаланади. Барча халқларнинг тарихида бўлгани каби юнон адабиёти ҳ ам, муқ а ррар, мифлар заминида юзага келган. Коллектив ижод натижасида май д онга келган мифлар ва афсоналар кишиларнинг табиат ҳ а қ идаги

тушунчаларини ифода этган. «Коинотнинг ча қ мо қ , мома қ алдиро қ , зилзала, бўрон, т ў фон, ён ғ ин, ой ва қ уёш тутилиши каби ҳ одисалари қ уршовида яшаган ибтидоий одам, бу ҳодисалар сабабини англамасдан, табиатдаги бу ўзгаришларга ило ҳ ий маъно берган. Бугун борли қ ни инс-жинслар, дев- парилар ва бош қ а турли-туман ма ҳ лу қ лар макони тарзида тасаввур этган, улар ҳ а қ ида диний афсоналар яратган. « Ўзбек тилининг изо ҳ ли луғати»да бу сў з лар қ уйидагича изо ҳ ланган: МИФ - Худолар, афсонавий қа ҳ рамонлар, дунёнинг яратилиши ва ер юзида ҳ аётнинг пайдо бўлиши ҳа қ идаги қ адимий хал қ ривоятлари, афсона. МИФОЛОГИЯ - 1. Мифлар ҳ а қ идаги фан. 2. Бирор хал қ нинг мифлари, афсоналари мажмуи (« Ўзбек тилининг изоҳли лу ғ ати», I том, Москва, 1981, 468-бет). Биз бу таърифни бутунлай рад этмаган ҳолда, унга бир оз ўзгартириш киритиш тарафдоримиз. Аждодларимизнинг дунё тузилиши т ўғ рисидаги тушунчалари, табиат ва кишилик жамиятида содир бўлаётган барча ҳодисаларни тушунтиришга интилишлари мифларда ў з аксини топган. Шу боис ҳ ам, мифлардаги худолар, маъбуд ва маъбудалар образларига аждодларимиз томонидан яратилган илк бадиий образлар сифатида қарашимиз керак деб ҳисоблаймиз. Улар бу образлар ор қ али адолат, ҳ а қ и қ ат ва эзгулик каби фазилатларни улу ғ лаганлар. Кейинчалик худолар образи жамиятдаги во қ елик билан уйғунлаштирилган, унга я қ инлаштирилган. Бу эса худолар, маъбуд ва маъбудалар образларининг х аёлий эмаслигини маълум даражада тасди қ лайди. Яъни мифлар шунчаки хаёл ма ҳ сули, кишиларнинг табиат ҳодисалари олдидаги ўз ожизлигини тан олиш эмас, балки инсоний фазилатлар улу ғ ланган, кишиларнинг орзулари ифодаланган, кишиларни ҳ аётни севишга, ҳар қандай ишда ғ олиб чи қ ишга йўлловчи ва инсоннинг куч- қудратини улу ғ ловчи илк асарлардир. Юнон мифлари ҳ али юнонлар хат-саводни билмаган ва қ тларидаё қ яратила бошланган, асрлар давомида секин-аста тартибга келган, о ғ издан-

оғизга, наслдан-наслга ў тган ва ҳ еч қ ачон ало ҳ ида бир китоб шаклида ёзилмаган. Мифларни биз қ адимги юнон адибларидан Гесиод ва Хомерларнинг, юнон драматурглари Эсхил, Софокл, Эврипид ҳамда анча кейинроқ яшаган ёзувчиларнинг асарларида к ў рамиз. Шунинг учун ҳ ам юнон мифларини ҳа р хил манбалардан тўплаб, бир тизимга йи ғ ишга т ўғ ри келган. Мифларда ҳикоя қ илинишича, ерда даставвал даҳшатли ма ҳ луқлар: ДЕВлар, оёқлари ў рнида ба ҳ айбат илонлар биланглаб турган ГИГАНТлар, катталиги тоғдай ЮЗ -Қ ЎЛЛИКлар, пешонаси ўртасида биттагина чақчайган кў з и бор ва ҳ ший КИКЛОП (ЦИКЛОП)лар, Ер ва осмоннинг даҳшатли болалари - қ удратли ТИТАНлар яшаган. Юнонлар ГИГАНТлар ва ТИТАНлар образида табиатнинг ёвуз кучларини гавдалантирганлар. Мифларнинг ҳикоя қ илишича, о қ ибат натижада табиатнинг бу ёвуз кучлари дунёда тартиб ў рнатган ва унга ҳ укмронлик қилган Ча қ мо қ , Ча қ ар ва Булут қ увлар осмон ио ҳ и ЗЕВС томонидан жиловланган ва бўйсундирилган. ТИТАНлар ў рнига ЗЕВС салтанати бунёдга келган. Юнонлар худоларни одам шаклида тасаввур қ илганлар, уларнинг бир- бирлари билан муносабати ҳ ам кишилар ўртасидаги муносабатга ў хшаган. Юнон худолари ў з аро жанжаллашган, ярашган, одамлар ҳ аётига доимо аралашиб турган, урушларда иштирок этган. Ҳар бир худонинг ўзига яраша иши бўлган, оламда маълум «х ў жалик»ни «бош қ арган». Юнонлар ў з худоларига одамлар сингари табиат (характер) ва хул қ -атвор берганлар, худолар оддий одамлардан фа қ ат ў лмаслиги билангина фарқ қ илган. Ҳар бир юнон қ абиласининг ўз й ў лбошчиси, ҳарбий бошли ғ и, судьяси ва х ў жайини б ў лгани каби, юнонлар ЗЕВСни худоларнинг бошли ғ и деб ҳисоблаганлар. Юнонларнинг эъти қ одича, ЗЕВСнинг оиласи -ака-укалари, хотини ва болалари у билан биргаликда дунёга ҳукмронлик қ илган. ЗЕВСнинг хотини ГЕРА оила, нико ҳ , уй-рўз ғ ор ҳ имоячиси ҳисобланган. ЗЕВСнинг акаси ПОСЕЙДОН денгизлар устидан ҳ укмронлик қилган, укаси АИД (ГАДЕС) эса ер ости ўликлар дунёсини бош қ арган. ЗЕВСнинг синглиси ДЕМЕТРА де ҳқ ончилик маъбудаси бўлиб, ҳосилни бош қ ариб турган.

ЗЕВСнинг бош хотини ГЕРАдан ва бош қ а маъбудалардан кўрган бир қ анча фарзандлари иккинчи даражали маъбудалар қ аторига кирган. ГЕРАдан ту ғ илган биринчи ўғ ли ГЕФЕСТ - оташ маъбуди, темирчилик ҳ омийси; иккинчи ўғ ли АРЕС - қонли урушлар маъбуди; зулмат маъбудаси ЛАТОНдан туғилган ўғ ли АПОЛЛОН - ёру ғ лик, санъат, шеърият ва мусиқа маъбуди, улу ғ қ о ҳ ин ҳ амда буюк чав андоз; унинг синглиси АРТЕМИДА - қамар маъбудаси, ў рмонлар ва уларда яшовчи жониворлар маликаси, чарчашни билмайдиган ЗЕВСнинг миясидан бунёдга келган АФИНА ПАЛЛАДА - донолик маъбудаси, ҳунар ва билим, ша ҳ арлар ҳ омийси; Олимп султонининг зебо қизи АФРОДИТА ва унинг ўғ ли ЭРОТ - севги ва гўзаллик маъбудалари; паризод МАЙЯдан ту ғ илган ўғ ли ГЕРМЕС - маъбудалар жарчиси, мурдалар ру ҳ ини охиратга кузатиб борувчи, сайё ҳ ва савдогарлар ҳомийси, бадантарбия ишларининг ра ҳ намоси. Мифларнинг ҳикоя қилишича, бу худолар одамлар к Ўз идан доимий булутлар билан тўсилган ОЛИМП то ғ ида исти қ омат қилганлар, «худолар ов қ ати» - оби- ҳ аёт ва амброзия еб кун кечирганлар. Барча ишлар ЗЕВС ҳузуридаги базмларда ҳал қ илинган. Ердаги одамлар ў з касбларига к ў ра, худолардан бирига сажда қилганлар, уларга атаб эҳромлар қ урганлар, хайр- э ҳ сон келтириб, қурбонлик қ илганлар. Мифларда кўрсатилишича, бу асосий худолардан таш қ ари бутун ер юзи табиат кучларини гавдалантирган маъбуд ва маъбудалар билан тўла б ў лган. Дарё ва сойларда нимфа НАЯДлар, денгизда НЕРЕИДлар, ў рмонда эчки оё қ ли, бошида шохи бор - ДРИАДлар ва САТИРАлар яшаганлар; то ғ ларда нимфа ЭХО яшаган. Осмонда ГЕЛИОС - қ уёш ҳ укмронлик қилган, у нафасидан ў т ча қ новчи отлар қў шилган олтин аравасида ҳар куни дунёни айланиб чи ққ ан; қ ип-қизил ЭОС - шафа қ дунёга унинг чи қ ишидан дарак берган; тунлари осмонда СЕЛЕНА - ой ҳ асрат чеккан. Шамоллар ҳам ҳар хил маъбудалар билан ифодаланган: да ҳ шатли шимолий шамол БОРЕЙ б ў лса, или қ ва майин шамол ЗЕФИР б ў лган. Кишилар ҳ аётини учта та қ дир маъбудаси - МОЙРАлар идора этган, улар киши ҳ аётининг ипини

туғилганидан то ўлгунча йигириб турганлар ва истаган пайтларида узиб юборишга қ одир б ў лганлар. ЗЕВС - худолар худоси, Олимп тоғида жойлашган сарой тахтида ў тириб, ў з қў ли остидаги салтанат - коинотни бошқаради. Шу жиҳатдан уни ў збек мифологиясидаги эзгулик худоси АХУРА МАЗДА (ХУРМУЗ)га ўхшатиш мумкин. Лекин унинг АХУРА МАЗДАдан фар қ ли томони шундаки, ЗЕВСнинг табиатида кескинлик ва қ атти ққў ллик ҳам учрайди. Буни қ уйидаги мисолларда ани қ к ў риш мумкин: 1. Эсхилнинг «Занжирбанд Прометей» трагедиясига асос б ў либ хизмат қилган, Юнонистонда кенг тар қ алган ПРОМЕТЕЙ ҳа қ идаги афсонада айтилишича, ПРОМЕТЕЙ қадимги маъбудалар наслига мансуб ТИТАНлардан б ў лган; ЗЕВС ў з отаси КРОНОСни ОЛИМП тахтидан а ғ дариб, унинг ўрнига ў з и мавжудод ҳукмрони - бош маъбуд б ў либ олганида, ТИТАНлар унга қ арши бош кўтаришади, ОЛИМП то ғ ида к ў тарилган да ҳ шатли жангда ТИТАНлардан ёлғиз ПРОМЕТЕЙгина ЗЕВС томонида туриб, шерикларига қарши курашади. ЗЕВС ўз душманларини тор-мор этиб к ў нгли тинчигач, одамзодни ма ҳ в этиб, янги бир насл яратмоқчи б ў лади. ҳ укмроннинг ноҳа қ ниятларидан қ атти қ нафратланган ПРОМЕТЕЙ ОЛИМП меҳробидаги му қ аддас ў тдан уч қ ун ўғ ирлаб, одамзотга келтириб беради ва шу жасорати билан уларни ҳалокатдан са қ лаб қолади. Биро қ ПРОМЕТЕЙнинг одам болаларига қ илган бу яхшилиги бош худони ғ азаблантириб, улу ғ ТИТАН бошига к ў п кулфатлар солади. ЗЕВС уни қояга занжирбанд этиб, парчинлаб қў йишга ҳукм чи қ аради. 2. Кекчи рафи қ аси ГЕРАнинг баъзи қ или қ ларидан безор б ў лган ЗЕВС уни ер билан осмон ўртасига осиб қў йиб, ча қ мо қ лари билан уч кеча-ю, уч кундуз савалайди. Онасининг ёнига тушган ГЕФЕСТни ОЛИМП то ғ идан шундай итариб юборадики, бечора оташ маъбуди бир умрга о қ со қ б ў либ қ олади. Маъбудаларни одам қ иёфасида тасаввур этиш, ўз навбатида мифологияни ҳ а қ и қ ий ҳ аётга яқинлаштирди ва унинг образларига чинакам

ҳ аётийлик ба ғ ишлади. Юнон мифологиясининг бемисл бойлиги, образларининг нафислиги бутун инсоният тарихи давомида китобхоннинг ди ққ атини ўзига жалб этиб келди, юнон адабиёти ва санъатига эса бе ҳ ад- беҳисоб порло қ мавзулар ҳадя қ илди. Юнонлар худолар т ўғ рисидаги мифлардан ташқари қ а ҳ рамонлар т ўғ рисида ҳ ам мифлар яратганлар. қ адимги Юнонистон бир бутун давлат бўлган эмас, улар бир-бири билан тез-тез урушиб турадиган, баъзи-баъзида бирлашиб, умумий душманга қ арши курашган майда шаҳар-давлатлардан ташкил топган. ҳар бир ша ҳ арнинг, ҳ ар бир вилоятнинг ў з қ а ҳ рамони б ў лган. Масалан Афина қа ҳ рамони она-ватанини истилочилардан ҳ имоя қ илган ва ба ҳ айбат МИНОТАВР буқасини яккама-якка олишиб енгган ТЕЗЕЙ исмли йигит бўлган. МИНОТАВР бу қ аси емиш учун Афина ўғ ил- қ изларидан олиб турар экан. Фракия қ а ҳ рамони машҳур қў ши қ чи ОРФЕЙ бўлган. Агривянларнинг қ а ҳ рамони бир қ арашда одамни тошга айлантириб қў ювчи МЕДУЗАни ў лдирган ПЕРСЕЙ б ў лган. Кейинчалик Юнон қабилалари секин-аста бирлашиб, юнонлар ў з ларини ягона хал қ эллинлар деб билганидан с ў нг ГЕРАКЛни бутун Юнонистоннинг қ а ҳ рамони деб эътироф этишган. Турли Юнон шаҳарлари ва Мифлар яратилган. Геракл - халқ қ арамони. Геракл қа ҳ рамонликлари туркий хал қ лар яратган «Гершасп», «Эликбек» каби мифлардан к ў ра кўпро қ қ а ҳ рамонлик эпослари ҳисобланган «Т ў марис» ва «Широқ» афсоналарига ў хшаб кетади. Бизга маълумки, Т ў марис ҳам, Широ қ ҳ ам хал қ қ а ҳ рамони образлари б ў либ, улар тахминан эрамиздан аввалги VI-V асрларда яшаб ў тган тарихий шахслардир. Гера к лни эса биздан бир неча ўн асрлик олис масофа ажратиб туради. Халқимизда: « ҳ ар қандай афсона ва ривоят замирида оз бўлсада, ҳ а қ и қ ат мавжуддир», - деган ибора бор. Эҳтимол, юнон хал қ и яратган «Геракл» афсонаси замиридаги ҳ а қ и қ ат тарихда юнон мамлакатида Геракл исмли хал қ қ а ҳ рамони яшаб ў тганлигидир...

АДАБИЁТЛАР: 1. H аюмов О. «Чет эл адабиёти». (Илк ў рта асрлар, Уйғониш даври ва XVII аср Fарбий Оврўпо адабиёти) Иккинчи нашри. «Ўқитувчи» нашриёти, Тошкент, 1979 йил. 2. Сулаймонова Ф. «Шар қ ва Fарб», Т., « Ўзбек истон», 1997 йил. 3. Сулаймонова Ф. «Шекспир Ўзбек истонда», «Фан», Т., 1978 йил. 4. Алигьери Данте Илоҳий комедия», Т., Адабиёт ва санъат нашриёти, 1975 йил. 5. Боккаччо Жованни «Декамерон», Т., Адабиёт ва санъат нашриёти, 1978 й. 6. Гольдони Карло «Меҳмонхона бекаси», Т., Ўздавнашр, 1935 й. (лотин графикаси). 7. Песнь о Роланде. Перевод де ла Барта. М., 1958 г. 8. Рабле Франусуа «Гаргантюа ва Пантагрюэль», Т., «Ёш гвардия», 1970 й. 9. Сервантес Сааведра де Мигель «Ламанчлик Идальго уддабуро дон Кихот саргузаштлари»., Т., «Ёш гвардия», 1969 й. 10. Шекспир Вильям «Пьесалар», Гамлет, Отелло, қ ирол Лир, Юлий Цезарь, Ромео ва Жульетта. Т., Ўзадабийнашр. 1960 йил. 11. Шекспир Вильям «Сонетлар», Т., Адабиёт ва санъат нашриёти, 1978 йил. 12. Шекспир Вильям « қ ийи қ қизнинг қ уюлиши», Т., Тошкент, 1965 йил. 13.www.Ziyonet.uz

O'xshashlar

Қадимги юнон ва Рим адабиёти

Волгабуйи халклари адабиёти. Татар адабиёти

Классицизм адабиёти

Озарбайжон адабиёти

Қозоқ адабиёти