Surat va siyrat - Adabiyot - Referatlar

Surat va siyrat

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2046 KB

Ko'chirib olish

Surat va siyrat Ko`pincha el ichida ijodkorlar to`g`risidagi turli-tuman mish-mishlarga, uzunquloq gaplarga duch kelinadiki, goho ularning bir-biriga tamomila zidligiyu aql bovar qilmas darajada ajabtovurligidan shoshib qoladi kishi. Albatta, bu nav mish-mishlar el nazdida katta obro`-e`tibor topgan kishilar hayotiga qiziqishning zo`rligidan yuzaga keladi. Biroq, o`ylashimizcha, buni ommaviy qiziquvchanlikning o`zi bilangina izohlash kam ko`rinadi. Zero, buning asosiy sabablaridan biri sifatida adabiyotshunosligimizda ijodkor biografiyasini o`rganishga yetarli e`tibor berilmasligini ko`rsatishga moyilmiz. Hatto, sir emas, ijodkor biografiyasi bilan bog`liq ishlarga mensimasdanroq, ilmdan yiroq hodisa sifatida qarash hollari ham yo`q emas. Holbuki, adibu shoirlar hayotiga oid faktlarni to`plashu tavsiflash ilmning chinakam «qora ishi» sifatida baholanishi kerak. Sababki, bu xil ishlar konkret ijodkorning shaxs va san`atkor sifatidagi tadrijini kuzatish yoki konkret asarning ijodiy tarixini o`rganishu uni to`g`ri talqin qilish uchungina emas, ijod psixologiyasi, ijodkor va jamiyat munosabati kabi qator umumestetik muammolarni yoritishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Shu ma`noda, dadil aytish mumkinki, T.Jalolov, L.Qayumov, N.Karimov singari olimlarimizning mazkur yo`nalishdagi ishlari ertangi adabiyotshunosligimiz uchun bag`oyat qimmatli manba bo`lib qoladi... Darvoqe, masaladan biroz chetlab ketdikki, haqli e`tiroz tug`ilishi tabiiy: xo`sh, yozuvchi biografiyasining o`rganilishi bilan mish-mishlar orasida qanday aloqa bo`lishi mumkin? Mazkur savolga javob berish uchun, avvalo, bizda ijodkor biografiyasi qanday o`rganiladi? degan savolga to`xtalib o`tish joiz. Afsuslanarli tomoni shundaki, bizda yozuvchi shoirlar hayotiga oid faktlar saylab o`rganiladi, saylab ilmiy muomalaga kiritiladi. Nega shunday? Buning bir qator omillarini ko`rsatishimiz mumkin. Avvalo shuki, o`quvchi ommaning aksariyati adibu shoirlar haqida ularning asarlaridan kelib chiqib tasavvur hosil qiladi: muallif obrazi bilan adib, lirik «men» bilan shoir orasiga tenglik alomati qo`yadi. Bas, bunday o`quvchining ko`zi o`z tasavvuridagi shoiru

adib qiyofasiga o`tirishmaydigan chizgiga tushganida, ko`ngli «nahotki?» deya isyon qiladi — uni qabul qilishni istamaydi. Inson tabiati shundayki, u har vaqt o`zi uchun «kumir» yaratib olishga moyil, hartugul, «Injil»dayoq bandalarning bundan qaytarilgani ham bejiz emas. Holbuki, adibu shoirlar ham inson, baski, inson bolasiga xos jamiki fazilatu illatlar ularga-da yot emas. O`quvchi ommaning aksariyati ayni shu oddiy haqiqatni tan olishni istamaydi — shoiru adibning ilohiy ijod onlaridagi suratu siyratini muqim hodisa sifatida qabul qiladi. Afsuski, aksariyat o`quvchilar ongidagi «nahotki?» ko`pincha tadqiqotchi ongida-da aks sado berib turadi: u ham beixtiyor tasavvuridagi qiyofani yaratishga kirishadi, o`ziga ma`lum ko`p faktlarga ko`z yumadi — ularni «tasodifiy», «ahamiyatsiz» deb hisoblaydi. Biroq, shunisi borki, shoiru adiblar ham odamlar orasida yashaydi. Baski, o`zlarining qisqa va bag`oyat uzun umri davomida, o`zlari harchand istamasin, asarlarida namoyon bo`lib turgan qiyofani har vaqt ham saqlay olmaydi. Tabiiyki, adabiy davralarga, u yoki bu ijodkorga ozmi-ko`pmi yaqin bo`lgan kishilardan olingan ma`lumotlar tez yoyiladi — urchiydi, semiradi. Natijada adibu shoirlarimizning ikki xil qiyofasi paydo bo`ladi: har ikkisidagi chizgilarning aksariyati bir odamga tegishli bo`lganlari holda bir-biriga zidlikda yashay boshlaydi... Shu bois ham shoirning sevgiyu vafo haqidagi she`ri bir o`quvchining yuragiga o`t solgani holda, boshqa birovining istehzoli tabassumini qo`zg`aydi, xolos. Zero, xayol ko`kiga ko`tarib ardoqlagani «kumir»ning daf`atan yerga tushib qolishi o`quvchining so`z san`atiga munosabatini o`zgartirib yuborishi ham hech gap emas. Aytmoqchimizki, ijodkor shaxsi va u yaratgan asarga to`g`ri munosabatni shakllantirish uchun, avvalo, ijodkorlar hayoti imkon qadar obyektiv yoritilishi darkor... Shu o`rinda masaladan xabardor kishilar « buni aytishgagina oson!» deya bizga e`tiroz qilishlari mumkin, tan olish kerak, bunga haqlilar ham. Sababki, tadqiqotchi o`zi istagani holda ham ijodkor biografiyasini tom ma`noda obyektiv yoritolmaydi; bunga halaqit beruvchi qator omillar bor. Avvalo, «o`zbekchilik» andishasini olaylik. Ko`pincha ijodkorlarning yaqinlarini, ular bilan munosabatda bo`lgan kishilar obro`sini o`ylab ayrim faktlarga ko`z yumiladi — shunday qilmasa

bo`lmaydi. Uzoqqa borib o`tirmaylik, adabiyotshunos N. Karimovning U.Nosir hayotini o`rganishga qaratilgan risolayu maqolalarini eslaylik. Muallif biz hali ko`p ham ko`nikib o`rganmagan yo`ldan borgandi — shoir biografiyasiga oid ma`lumotlar vositasida uning shaxsini, ijodini anglashga intilgandi. Afsuski, shoirning yaqinlari bu tadqiqotning qator ijobiy tomonlarini emas, birinchi galda ayrim faktlarni, xususan, U.Nosirning o`gay ota bilan munosabatlariga oid ma`lumotlarni ko`rdilar. Qizig`i shundaki, «axir tadqiqotchi Nosir otani qoralashni emas, U.Nosirni anglashni niyat qilgan-ku!» degan andishaga borilmadi. Yoki boshqa bir misolni olaylik; «Adabiyot nadir» nomli to`plamda Cho`lpon haqida zamondoshlarining xotiralari e`lon qilingan edi. Xususan, Dilshod Olimxon o`g`lining xotiralarida shoirning rafiqasi Soliha bilan ajralishi sabablari ko`rsatilgan ediki, diqqat qilinsa, bu ma`lumotlar A. Xolmuhamedov, Y.Maqsudov xotiralarida ham qisman tasdig`ini topadi . Biroq bu ma`lumotlarning e`lon qilinishi shoir qarindoshlariga maqbul bo`lmaganidek, hurmatli san`atkorimiz H,Nosirovada ham e`tiroz uyg`otdi - u kishi mazkur ma`lumotlarni haqiqatga zid deb aytdilar. Axir uch kishi tasdiqlab turgan bu ma`lumot shoirning 1929-30 yillarda yozgan she`rlarini anglashda, uning o`sha paytlardagi ruhiy holatini tasavvur qilishimizda muhim-ku?! Xo`p, xotira o`zbekona udumlarga ziddir, buni tan olgan ham bo`laylik. Biroq bir savolni o`rtaga tashlamay turolmaymiz; haqiqatni bilganimiz va shu asosda shoirni teranroq anglaganimiz ma`qulmi yo ayrim yosh shoiralarimizga o`xshab «Cho`lponday shoir qalbini zabt ettgan Soliha qanday ayol bo`lsaykin?» deya hayratlanib-havaslanib yurganimizmi?! Kezi kelganda yana bir gapni aytib o`tish joiz. «Adabiyot nadir» to`plamiga Abdusattor Rahimovning qiziqarli bir xotirasi kirmay qoldi; yoshlik chog`ida adiblarimizdan birining xonadonidagi ziyofatda ishtrok qilgan bu kishi undagi suhbatlarni jonli gavdalantirgandiki, undan Cho`lponning boshqa bir katta shoirimizga munosabati oydinlashganidek, o`sha shoirimiz bizning tasavvurimizga sig`maydiganroq qiyofada namoyon bo`lardi... Mulohazalarimizdan ko`rinadiki, ijodkorning oilaviy muhiti, yaqin doirasidagi kishilar bilan munosabatiyu insoniy ojizliklari haqidagi ma`lumotlar

ko`proq elakdan o`tkaziladi — silliqqina hayot yo`li yaratiladi. Holbuki, aslida ayni shu ma`lumotlar ijodkor ruhiyatini anglash va asarlarini tushunishimiz uchun muhimroq. Endi bir o`ylab ko`raylik: ijodkor biografiyasini o`rganishdan maqsad uning asarlarini chuqurroq anglashmi yo ibratli qahramon (badiiy emas, aynan hayotiy!) yaratishmi? O`ylashimizcha, yuqorida aytganimizcha biografik ishlarga mensimasdanroq qarashlik, avvalo, ularning aksaryatida ikkinchi maqsadning ko`zlanishi bilan izohlanishi mumkindir. Tan olaylikki, hayotda hammamiz ham ozmi-ko`pmi aktyormiz. Ayni shu narsa ijodkor biografiyasini obyektiv yoritishga halal beruvchi omillardandir. Zero, ijodkor shaxs — bizlardan ko`ra talantliroq aktyor: u asarlari vositasida o`quvchi nazdida hosil qilingan qiyofaga mos «imij»ni saqlashga intiladi. SHe`riyat kechalarida sahnaga chiqayotgan ozmi-ko`pmi tanilib ulgurgan shoirlarga e`tibor berganmisiz: birisi dunyoga nafratning tirik tajassumidek — pastdagilar uning arpasini xom o`rishgan; boshqasi ajib sirli, salobatli — pastdagilar xarchand urinmasin uning dilidagi tilsimlarni yecholmaslar; boshqa birisi — bir qop yong`og`u, pastdagilarning bari uning tepishib o`sgan oshnalari va hokazo... Davralarda shu «imij»ga mos gaplar aytiladi, el ichida shunga mos latifayu hangomalar yuradi, hatto, o`zidan qolajak arxiv ham shunga muvofiqlashtiriladi. Har ne bo`lganda ham — xoh ongli va xoh anglanmagan tarzda bo`lsin — aksariyat ijodkorlar bu o`yin bilan mashg`ul bo`ladilar, faqat ayrimlarnigina, — ehtimol, chin ma`noda o`zini anglashga intilib yashayotgan insonlarnidir,— bundan istisno qilish mumkin. Aytmoqchimizki, ijodkorning o`zi haqida aytganlari har vaqt ham uning biografiyasini yoritishda «oxirgi so`z» bo`lolmaydi. Boz ustiga, ayrim hollarda ijodkor boshdan o`tkarganlarini buzib ko`rsatishga majbur bo`lishi ham mumkin. Misol uchun Cho`lponning 1933 yilda yozuvchi V.Yanga aytgan gaplarini olaylik. Shoir otasining «musulmonchilikka haddan ziyod berilgani»yu o`g`lini mudarris qilishga ahd qilganini aytarkan: «Ammo mudarrislik qilish o`rniga men milliy o`zbek yozuvchisi bo`lishga ahd qildim, otamdan ham, mullalardan ham qochib Toshkentga bordim va u yerda she`rlar, hikoyalar yozib, jurnallarga yubordim». Cho`lponning, o`zi aytmoqchi,

«Toshkentga qochib borishi» 1913-14 yillarga to`g`ri keladi, chunki uning ijodiy faoliyati ayni shu davrda boshlangan. Endi faktlarga murojaat qilaylik: «Sadoi Farg`ona» gazetasining ilk sonlaridan birida, aniqrog`i, 1914 yil 4-sonida, gazetaning Andijondagi «obuna va e`lon qabul qiladigan vakili» Sulaymonqul Yunus o`g`li ekanligi qayd qilingan. Keyinroq, 6-sonda otaning yoniga «Abdulhamid Sulaymonqul o`g`li Yunusov» qo`shiladi. Demak, 1914 yil aprelida Cho`lpon otasi bilan birga «Sadoi Farg`ona»ning Andijondagi vakili bo`lib turgan. Ayni shu aprel oyida Toshkentda chop etilgan «Sadoi Turkiston» gazetasida uning «Turkistonli qardoshlarimizga» she`ri va «Qurboni jaholat» hikoyasi e`lon qilingan. Keyin ham Cho`lpon har ikki gazetada hikoya, maqola, she`rlar e`lon qilib turgan. Bundan ko`rinadiki, Cho`lponning qarshisida yozuvchi bo`lish uchun otasidan qochib Toshkentga borish zarurati bo`lmagan. Xo`sh, unda nega Cho`lpon Yanga yuqoridagicha ma`lumot beradi? Gap shundaki, 1933 yilga kelib Cho`lpon boshida anchagina tahlikali voqealar o`tgan, nomi hamon qora ro`yxatlar boshida turgan edi. Tabiiyki, 30-yillar sharoitida shoirning ijtimoiy kelib chiqishiyoq uni «yot unsur» sanashga yetarli asos bo`lishi mumkin edi. Ayni shu xil vaziyatda Cho`lpon o`ziga zamonabop «biografiya» yaratishga intilgan bo`lsa hech ajablanarli emas, zero, hatto proletar adabiyotining asoschisi Gorkiy avtobiografiyasi ham shu taxlit zamonalashtirilgan palla edi u paytlar. Xususan, adabiyotshunos N.Karimov Cho`lpon biografiyasini yoritishda ayni shu ma`lumotdan turtki oladi. Bunga qo`shimcha o`laroq, shoirning otasi bilan munosabatlarini talqin qilarkan, N.Karimov I.G`oziyev xotiralariga ham tayanadi- da, ota bola haqida «ikki xil hayotning tajassumi bo`lgan, birining nigohi kechaga, ikkinchisining nigohi esa ertaga tikilgan» degan fikrga keladi. Holbuki, M.Muhammadjonov hamda Z.Validiylar guvohligicha, Sulaymonqul bazzozni aslo «nigohi kechaga tikilgan» odam deb bo`lmaydi, aksincha, u o`z davridagi eng ilg`or ijtiomiy harakat — jadidchilikka xayrixoh munosabatda bo`lgan. Bu gaplarni aytarkanmiz, tabiiyki, biz I.G`oziyev bergan ma`lumotlarni ham qisman shubha ostiga olayotirmiz. Xo`sh, bunga qanday asoslarimiz bor? Gap shundaki, I.G`oziyev bitta voqea haqida V.Ro`zimatovga bir xil, N.Karimovga boshqa xil

ma`lumot beradi. I.G`oziyev xotirlashicha, fevral inqilobi kunlari Andijondagi ulamolar va boylar yig`inida islomga kirgan sobiq chor amaldorini hajga jo`natish uchun iona yig`ishga da`vat qilinadi. Shunda yosh Cho`lpon ichkariga otilib kirib: «Ulamo hazratlar, boyon janoblar! Bir yangi musulmonga qanchadan-qancha mablag` sarf qilib, uni hajga yuborganlaring bilan saflaring kengaymaydi. Undan ko`ra, o`sha mablag`ni och-yupun xalqqa sarf etsalaring-chi! Ulashilayotgan atalaga birlarining og`zi tegib, birlariga u ham nasib bo`lmay, xalq qirilib ketayotibdi-ku. Xalqni o`ylanglar, axir!»- deya xitob qilgan. Cho`lponday olovqalb yigiting bu gaplarni aytgan bo`lishi mumkin, albatta. Lekin I.G`oziyev Sulaymonqul bazzozning o`g`lining bu ishiga munosabati haqida ikkala tadqiqotchiga ikki turli ma`lumot bergan. V.Ro`zimatov bilan suhbatida Sulaymonqul bazzozning so`z olib: «Muhtaram ahli majlis! O`g`lim yoshlik qildi, ahmoqlik qildi. Sizlardan uzr so`rayman. Unga beradigan jazoni menga beringlar!» deya uzrxohlik qilgani aytilsa, N.Karimovga otaning o`g`lini ko`pchilik oldida izza qilgani va, hatto, qarg`agani aytiladi. Ko`ramizki, bu ikki ma`lumot bir-biriga zid keladi. Zero, farzandining ko`pchilik nazaridan qolishi mumkinligidan qo`rqib uzrxohlik qilgan, unga beriladigan jazoni o`z zimmasiga olishga hozir ota yolg`iz o`g`lini qarg`amasa kerak — tanbeh bergan bo`lishi, koyishi tabiiyroq. Yana bir jihatiga e`tibor beraylikki, bundan o`n yillar ilgari (1987) aytilgan gaplarda Cho`lponning «ulamoyu boyonlar»ga qarshi turganiga ayricha urg`u berilayotir, zero, sho`ro tuzumi sharoitida, shoirning nomi endigina tilga olina boshlangan paytlarda bunday qilishlik zarur edi. Haqiqatda esa Cho`lpon sho`rolar tomonidan eng reaksion firqa sifatida qoralangan «SHo`roi islom» bilan-da hamkorlik qilgan: 1917 yil may oyidan Cho`lpon Andijonning Eski shahar mavsesida shu firqa tomonidan ochilgan bepul qiroatxona noziri bo`lib turgan. Yoki, M.Muhammadjonovning ma`lumot berishicha, u shoirning otasi ko`magida yangi usul maktab ochgan. Hartugul, shu ma`lumotlarning o`ziyoq yuqoridagi voqeadan so`ng ota-bolaning orasi tamom buzilgan, Cho`lpon oilasini tark etgan, degan fikrni inkor qiladigandek ko`rinadi. O`ylashimizcha, Cho`lponning oilasidan

uzoqlashishi, ya`ni, bir necha yillar boshqa shaharlarda yashashi, ko`proq uning faol ijtimoiy harakatga sho`ng`igani bilan izohlanadi... Ko`rinadiki, ijodkor haqidagi xotiralarda berilgan ma`lumotlarni ham mutlaq haqiqat sifatida qabul qilish maqbul emas — tadqiqotchining ularni quvvatlovchi qo`shimcha dalillar izlashi zarur, bunga erisha olsagina ko`ngli taskin topishi mumkin. Shuning o`ziyoq ijodkor biografiyasini o`rganishning nechog`li mashaqqatli ish ekanligidan dalolatdir. Zero, tadqiqotchidan ijodkor hayotiga oid ma`lumotlarni erinmay yig`ish, ularni xolislik bilan qiyosiy-tanqidiy o`rganish talab qilinadi. Shu ma`noda, bu yo`nalishda, ayniqsa, qatag`on qilingan ijodkorlar hayotini o`rganish bobida hali ko`p izlanishimizga to`g`ri keladi. Ish davom etayotgan ekan, tabiiyki, xali puxta dalillanmagan faktlarga xomaki material sifatida qaralgani ma`qul. Afsuski... Tushunarli bo`lishi uchun gapni ilgariroqdan boshlaganimiz ma`qul. Ustoz O.Sharafiddinov qistovi bilan 1990 yilda bir guruh yoshlar Cho`lponni bilgan odamlardan xotiralar yozib olishga kirishdik. O`shanda Cho`lponni yaqindan bilgan Dilshod Olimxon o`g`li: «Hozir u kishining keyingi oilalarini rus deyishadi, bu to`g`ri emas. Rus emas, nemis ayoli edi — Yekaterina Rixterovna»,- deb qoldilar. Albatta, biz uchun bu yangilik edi, biroq uni chinakam ilmiy muomalaga kiritish uchun dalillash zarur edi. Biroq bu boradagi izlanishlarimiz samara bermadi, shunday bo`lsa-da, D.Olimxon o`g`li xotirasi «Adabiyot nadir» to`plamiga kiritildi. To`plam 1994 yilda nashrdan chiqqach, «Oila va jamiyat» gazetasida Cho`lponga bag`ishlangan sahifa berildi. Buni qarangki, sahifada katta qora harflar bilan «Cho`lponning rafiqasi nemis ayoli edi» qabilidagi gaplar yozib qo`yilgan edi. Ehtimol, bozor sharoitida o`quvchida qiziqish uyg`otish uchun bu narsa zarurdir. Biroq tabiiy bir savol tug`iladi: xo`sh, Cho`lponning xotini o`ris bo`ldi nimayu, nemis bo`ldi nima? YO xotinning ham «importniy»si yaxshiroq bo`larmikan?.. Afsuski, gazeta sahifasida mazkur savollar ochiq qoldirilgan — sensatsiya yasashga navbatdagi urinish bo`lgan, xolos. Albatta, xuddi shu savollar o`zimizga ham berilishi mumkin. Gap shundaki, Cho`lponning nemis tilini o`rganishga astoydil bel bog`lagani haqida ma`lumotlar mavjud edi. Ehtimol,

shoirning bu bilan bog`liq ijodiy rejalari bo`lgandir, ehtimol, nemis tilidan bevosita tarjima qilishni niyat qilgandir... Xullas, bu ma`lumot shu xil savollarga javob izlashga undashi, shunga turtki berishi mumkin ediki, biz uchun shu jihati bilan ahamiyat kasb etadi. Gazeta esa, yuqorida aytilganidek, bu faktdan sensatsiya yasashga uringadek bo`lib qolgan, xolos... Darvoqe, sensatsiya haqida. Hangomatalab bir birodarimiz latifa qiladiki, chet ellarda mashhur kishilar tunda ma`shuqasining qulog`iga aytgan gaplarni tonggi gazetalardan bilib olsa bo`larmish... Buning qay darajada rostligini bilmaymiz-u, bizning matbuotimiz ham sensatsiyaga ancha o`ch bo`lib qolgan ko`rinadi. Hartugul, «Ma`rifat» gazetasida e`lon qilingan «Cho`lpon otilganda o`lganmi?»(1995 yil 22 noyabr) nomli maqolani o`qiganda shu xil andisha kelgandi. To`g`ri, hurmatli domlamiz N.Karimov o`z vaqtida maqolaga tanqidiy munosabat bildirdi(«Ma`rifat», 1995 yil 13 yanvar). Biroq, qizig`i shundaki, sensatsion xabarni quvib yurib o`qiganlar ko`p-u, N.Karimov maqolasidan xabardorlar kam. Natija shundayki, hozirda aksariyat talabalar ham, maktab o`qituvchilari ham tez-tez shu masalada savol berib turishadi. YA`ni, maqola o`z ishini qildi: aksariyat o`quvchilar ongida «Cho`lpon otilganda o`lmay qolgan ekan» degan informatsiya muqim o`rinlashdi... Maqola muallifi Sh.Bakir turbatlik «tojik domla»ni Cho`lpon deb da`vo qilmasligini aytsa-da, shunday bo`lib chiqishini juda-juda istaganidanmi, maqolaning uslubiyu ruhi buning aksiga xizmat qiladi. Muallif yozadiki: «Cho`lpon farzand ko`rishi mumkin emas, deguvchilar ham bordir. Ammo qadimgi va zamonaviy tibbiyot qattiq qo`rquv va quvonch inson tanasini o`zgartirib yuborishini isbotlagan». Ehtimol shunday hamdir, boz ustiga, xudo beraman desa — hech gap emas. Lekin maqolani o`qiganda ko`proq boshqa nav e`tirozlar tug`iladi kishida. Xo`p, qattiq qo`rquv kishi tanasini o`zgartirib yuborar ekan, nahotki u inson tabiatini-da butkul o`zgartirib yuborsa?! Axir, Cho`lpon QO`RQUVga daf`atan duch kelgani yo`q — muttasil o`n yil tahlika qo`ynida yashagan, shunday bo`lsa-da, rasmiy nuqtai nazarga ko`p jihatdan zid keluvchi «Kecha»ni yozishga o`zida jur`at, jasorat topa bilgandi. Zero, bilardiki, faqat HAQ so`zgina «xalq ko`ngliga yozilib qoladi va

muchallardan muchallarga o`tadi»(«Qiziqlar»). Millat qayg`usida yashagan shoir o`zini «xalq dushmani» deb e`lon qilganlarida qanchalar ezilganini tasavvur qilish mumkin. Nahotki, Stalin o`limidan so`ng ham — Cho`lpon «grajdan sifatida oqlangach» — «tojik domla» Cho`lpon bo`lsa-yu, xalqning ko`ziga qarab turib «men dushman emasman!» deya hayqirishga intilmasa, bunga ehtiyoj sezmasa?! Axir, Cho`lpon uchun «tiriklik ma`nosi tirikchilikmas» (U.Qo`chqor) edi-ku?!.. Sezgan bo`lsangiz, bizning e`tirozlarimiz ham Sh.Bakir maqolasidagi ma`lumotlarning tasavvurimizdagi Cho`lponga mutlaqo zidligidan kelib chiqadi. Ayni paytda, Sh.Bakirning fikrlarini butkul inkor qilishga ma`naviy huquqimiz yo`q — faqat Allohgina har neni bilgichdir. Boshqa tomoni, bu ko`hna dunyoda hayratlanarli narsaning o`zi yo`q, imtihon uchun berilgan qisqagina umrimiz davomida benihoya oz bilish va ko`rish imkoniga egaligimiz uchungina hayrat hissidan mosuvo emasmiz. Aytmoqchimizki, ko`pchilik o`quvchilar dilida hosil bo`lgan ishtiboh bizga mutlaqo yot, desak, — yolg`onlagan bo`lamiz. Demak, bu ma`lumotni tekshirib bilmaguncha ko`ngil taskin topmaydi. Faqat ko`ngilga bir andisha keladi: Sh.Bakir, o`zi aytmoqchi, tumorni atroflicha tekshirib, zarur bo`lsa mutaxassislar bilan kengashib, bir fikrga kelgachgina maqola e`lon qilganida yaxshiroq bo`larmidi... Yuqorida aytdikki, ijodkorlar hayotini o`rganish adabiyotshunosligimiz uchun benihoya muhimdir. Buning uchun esa tadqiqotchilar qo`lida turli-tuman manbalar qatori ijodkorni o`zicha ko`rgan va baholagan zamondoshlarining xotiralari muhim ahamiyat kasb etadi. Shukrki, hozirda hammaning xat-savodi bor: zamondoshlarimiz ijodkorlar haqida bilganlarini xolisona, bo`yab-bejamasdan va kerak-nokerak degan andishalarga bormasdan yozib qo`ysalar, bu ma`lumotlar kelajakda bag`oyat asqotishi mumkin bo`lur edi. Ayniqsa, hurmatli otaxonu onaxonlarimiz qatag`on qilingan ijodkorlar haqida bilganlarini yozib qoldirsalar, ishimizga juda katta yordam bergan bo`lur edilar.

O'xshashlar

Zebi, Zrbi Zebona

ZEBI, ZEBI, ZEBONA...

Kecha strukturasida epik, dramatik va lirik unsurlar munosabati

Hozirgi ijodiy jarayon

Mirtemir