logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Adabiyot
  4. Mirtemir

Mirtemir

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB
Ko'chirib olish
MIRTEMIR Reja: 1. Shoirning hayot va ijod yo`li. 2. Mirtemirning she`riy asarlarida xalqona ohanglar jozibasi. 3. “Qoraqalpoq daftari” o`zbek she`riyatining yangilanish darakchisi. 4. “Surat” lirik qissasi XX asr o`zbek dostonchiligining noyob namunasi sifatida. Mirtemir o`z ijodi bilan o`zbek she`riyatidagi realistik yo`nalishni yangi taraqqiyot bosqichiga olib chiqqan, hozirgi zamon o`zbek adabiyoti tarixidan milliy shoir sifatida mustahkam o`rin egallagan ijodkor. U 1910-yili, bug`doy o`rog`ida, Turkiston shahriga qarashli Iqon qishlog`ida dunyoga keldi. O`z qishlog`ida xat-savodini chiqargach, o`n bir yoshida Toshkentga keladi. Almoiy nomidagi ish maktabiga joylashadi. Oradan ikki yil o`tgach, yangi shahardagi O`lka o`zbek bilim yurtiga o`qishga kirdi. Mirtemir bilim yurtida o`qib yurgan kezlarida she`riyatga qiziqib, 1926-yilda yoshlar gazetasida “Tanburim tovushi” degan dastlabki she`rini e`lon qildi. 1928-yili esa uning nomini yoshlar orasida mashhur qilgan. “Shu`lalar qo`ynida” degan ilk she`rlar to`plami nashr etildi. 1929-yili Samarqanddagi Pedagogika akademiyasiga o`qishga kiradi. Bu yillarda uning “Zafar” (1929), “Qaynashlar”, “Kammuna”, “Bong” (1932) singari to`plamlari ketma- ket nashr etilgan, she`riyat muxlislari o`rtasidagi shuhrati tobora ortib borayotgan Mirtemirni ko`ra olmagan ayrim shoir va tanqidchilar uning “feodal oila”da tug`ilgani, ocherklarida Cho`lpondan ko`chirmalar keltirgani va boshqalar haqida matbuotda “childirma chaladilar”. Xasadchilarning yosh shoirga qarshi boshlagan xurujlari natijasiz qolmaydi. NKVD xodimlari 1932-yil 7-avgust kuni 22 yashar Mirtemirni Samarqandda qamoqqa oladilar. U Quyliqdagi mehnat- tuzatish lagerida ekanligida jajji qizi ham onasi ham vafot etadi. 1934- yilning o`rtalarida Moskvadagi Dmitrov lageriga etap bilan yuboriladi va Moskva-Volga kanali qurilishida ishlaydi. (Uning qurilish hayotidan olingan “Nomus” dostoni shu yerda yozilgan). Yosh shoir 1935-yilning boshlarida afv etilib, ona yurtiga qaytadi. Ikkinchi jahon urushi yillarida Mirtemir O`zbekiston radio qo`mitasi (1941) va O`zbekiston Davlat nashriyotida (1942) Muharrir, Opera va balet teatrida adabiy emakdosh (1943-44), uyushmasida adabiy maslahatchi, Badiiy adabiyot nashriyotida muharrir vazifalarida xizmat qiladi. Mirtemirning adabiy merosi she`riyat, dramaturgiya (“Birinchi prezident” pyesasi), publisistik va adabiy-tanqidiy maqolalar hamda tarjima asarlarini o`z ichiga oladi. Lirik she`riyat shoir qalbining kundaligidir. 30-yillarning ikkinchi yarmida shoir qalami she`rdan she`rga charxlanib boradi. Mirtemir shu yillari she`riyatni oziqlantiradigan qudratli manbalardan biri xalq ijodiyoti ekanini o`qib oladi va xalq poeziyasini chuqur o`rganishga kirishadi. Bu esa, uning she`rlariga yangicha ruh, yangicha rang bag`ishlaydi. U ko`pgina she`rlarida xalq qo`shiqlarining shaklini, qofiyalar va radiflar tartibini, ichki kompozitsion qurilishini, ritmikasini o`zlashtirib, ularni deyarli o`zgartirmagan holda yangicha mazmunni ifodalaydi. “Qo`shiqlar”, “Ko`zlarim yo`lingda”, “Bo`sasi qand” kabi she`rlar shular jumlasidandir. Shoirning harbiy lirikasida dastavval ko`zga tashlanadigan xususiyat yovuz dushmanga nafrat va muqaddas vatanga muhabbat tuyg`ularini bor ovoz bilan hayqirib aytishdir. Urushning ilk kunlaridanoq foshizmning mohiyatini fosh qiluvchi “Vabo” she`rini yozadi. Shoir tinch hayot sukunatini buzgan yovni “vabo” deb aytadi, uning vahshiy qiyofasini ochadi. Mirtemirning urush davri ijodida Vatan obrazi alohida o`rin tutadi. “Sevgi”, “Bu mening Vatanim”, “Soy”, “Ona shahar”, “Qirg`oq”, “Yodgor”, “Dengiz bo`yida” she`rlari harbiy libos yopingan, qahri qattiq, irodasi zo`r, mehri oftob Vatan haqidagi eng yaxshi she`rlardandir. Urushdan keyingi yillarda qardosh xalqlar hayotidan asarlar yozish poeziyaning eng yaxshi an`analaridan edi. Bu mavzu Mirtemirni ham anchadan buyon qiziqtirib kelar edi. U 30-yillardayoq Qoraqalpoq hayotini aks ettiruvchi “Amuqirg`oqlari”, “Oysanamning to`yida”. Shundan keyin shoir ko`p yillar mobaynida bo`lajak turkum uchun materiallar yig`adi, bir necha marta Qoraqalpog`istonga boradi, qardosh xalqning hayotini, madaniyatini, adabiyotini o`rganadi. Shu maqsadda 1957-yili “Qoraqalpoq daftari” maydonga keladi. 20 she`rdan iborat bo`lgan bu turkum qardosh xalqning bugungi hayoti va odamlari haqidagi yaxlit poetik qissadir. “Qoraqalpoq daftari” haqiqiy poeziyaning ashaddiy dushmani bo`lgan ritorikadan, quruq suxandonlikdan sun`iy yaltiroqlikdan, bachkana balandparvozlikdan xoli. Shoir har bir she`rida shunday poetik obrazlar, shunday detallar ishlatadiki, ular tufayli biz hayotning ulug` haqiqatlarini chuqurroq bilib olamiz, hayotning shu pay tgacha bizga ko`rinmagan tomonlarini ko`rib, uning go`zalligini, nafosatini his etamiz. Shu ma`noda “Qoraqalpoq daftari” ga kirgan qariyb har bir she`rni poetik kashfiyot deb atash mumkin. “Qoraqalpoq daftari” turkumiga Mirtemirning “Surat” degan ixcham lirik qissasi ham kiradi. Shoir poemalari ichida ana shu asar alohida ajralib turadi. Bu lirik qissa Mirtemirning inson ruhini butun murakkabligi bilan tasvirlay olishidan, “qalb dialektikasi” ga chuqur kira olganidan dalolat beradi. Poema yaxlit syujet chizig`iga ega emas, balki qahramon kechinmalarini ifodalaydigan ayrim-ayrim lirik lavhalardan tashkil topgan. Ammo bu lavhalardagi hislar, tuyg`ular shu qadar tiniq, shu qadar aniq va tabiiyki, ular birgalikda qahramonning hayot yo`lini ham, boshiga tushgan og`ir sinovlarni ham, uning ma`naviy go`zalligini ham yoritib beradi. Mirtemir o`zbek tarjima maktabiga ham o`zining beqiyos hissasini qo`shgan. A.S.Pushkinning she`rlari va “Ruslan va Lyudmila” ertagini, M.V.Lermontovning “Ismoilbek”, “Savdogar Kalashnikov haqida qissa”, N.A.Nekrasovning “Rusiyada kim yaxshi yashaydi?” dostonlari Sh.Rustavilining “Yo`lbars terisini yopingan pahlavon” dostonini, (A.Umariy bilan hamkorlikda) Genrix Geyne, M.Gorkiy, Pablo Neruda, Nozim Hikmat, Abay Mahtumquli, Berdaq, Samad Vurg`un asarlari va “Manas” qirg`iz eposining 1-kitobini o`zbek tiliga mahorat bilan o`girib, adabiyotimiz xazinasini tarjima asarlari bilan boyitgan. Mirtemir 2002- yilda “Buyuk xizmatlari uchun” orden i bilan taqdirlangan. Matn adabiyotlar: 1. Mirtemir. Asarlar (4 tomlik).-T.: “Adabiyot va san`at”, 1980- 83. 2. Mirtemir. “Qoraqalpoq daftari”, “Surat”. // Mirtemir. She`rlari.- T.: O`zadabiynashr, 1961. 3. Azizov Q. Mirtemir. Adabiy portret.-T.: 1969. 4. Jalilov T. Mirtemir mahorati.-T.: 1980. 5. Xalilov T. Mirtemir mahorati.-T.: “Adabiyot va san`at”, 1980. 6. Xudoyberganov N. Mirtemir ijodiga oid qaydlar. // Adabiyotimizning yarim asri.-T.: “Adabiyot va san`at”, 1975. 7. Qurbonov V. Mirtemir-do`stlik va qardoshlik kuychisi.-T.: “Fan”, 1981.

O'xshashlar

Mirtemir ijodi
Fashizmga qarshi urush va urushdan so`nggi davr o`zbek adabiyoti
Gruzin adabiyoti
Manas- qirg`iz xalqining qahramonlik eposi
Qudrat Hikmatning badiiy mahorati