Fashizmga qarshi urush va urushdan so`nggi davr o`zbek adabiyoti - Adabiyot - Referatlar

Fashizmga qarshi urush va urushdan so`nggi davr o`zbek adabiyoti

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56 KB

Ko'chirib olish

Fashizmga qarshi urush va urushdan so`nggi davr o`zbek adabiyoti Reja: 1. Urushdan so`nggi davr o`zbek adabiyotidagi yetakchi tamoyillar. 2. Shu davr poeziyasining g`oyaviy-badiiy xususiyatlari. 3. Prozadagi ijodiy izlanishlar. 4. Dramaturgiya.

Bu davrda ijodkorlar ham samarali xizmat qildilar. Bu davrda yaratilgan asosiy mavzuini dushmanga nafrat va Vatanga muhabbat motivlari tashkil etadi. Shu jihatdan, ayniqsa, H.Olimjon, G`.G`ulom, Oybek, A.Qahhor, Uyg`un, M.Shayxzoda, Zulfiya, Mirtemir, K.Yashin kabi ijodkorlarning ijodi xarakterlidir. Ular ijodida safarbarlik motivi yuksak vatanparvarlik g`oyalari bilan birlashib ketadi. Ta`kidlash kerakki, bu davrga kelib hokim mafkuraning diqqat-e`tibori urushga qaratilganligi bois partiyaning adabiyot sohasidagi gegomenligi susayib, ijodkorlar nisbiy erkinlikka erishadilar. Natijada bu davrda yaratilgan asarlarda falsafiy teranlik badiiy mukammallik bilan uyg`unlashib ketadi. Tarixiy mavzuga, ayniqsa, xalq qahramonlari obrazini yaratishga e`tibor kuchayadi. Bu xususiyatni barcha janrlarda yaratilgan asarlarda kuzatish mumkin. G`.G`ulomning urush davrida yaratgan «Kuzatish», «Sog`inish», «Sen yetim emassan», «Vaqt» kabi she`rlarida falsafiy teranlik yaqqol ko`zga tashlanadi. Xususan, «Sog`inish» she`ridagi yetimlik tushunchasi falsafiy mazmun kasb etadi. (Haqiqiy yetimlik vatangadolikdadir, degan g`oya ilgari suriladi). H.Olimjonning «Qo`lingga qurol ol!» M.Shayxzodaning «Kurash nechun?» Uyg`unning «Vatan shaqida qo`shiq» kabi she`rlari ham falsafiy teranligi, yuksak g`oyaviyligi va badiiyligi ajralib turadi. Mirtemir yaratgan turkum qo`shiqlar o`zida xalq og`zaki ijodi ohanglarini ifodalasa, Zulfiya she`riyatida hijron motivlari tasvir etila boshlaydi. Urush davri she`riyatiga xos xususiyatlardan biri ballada yetakchi janrlardan biriga aylanishidir. H.Olimjonning «Jangchi Tursun», M.Shayxzodaning «Kapitan Gastello», G`.G`ulomning «Suv va nur» kabi balladalarida vatanparvarlik g`oyalari ustivorlik qiladi.

Bu davrda yaratilgan hikoyalarda urush mavzusi xalqimizning fidokorona mehnati bilan tasvir etilsa, qissa va romanlar bevosita harbiy mavzuni aks ettirishi bilan xarakterlidir. Shu jihatdan A.Qahhorning «Asror bobo», «Kampirlar sim qoqdi», S.Ahmadning «Mastonbibi» kabi hikoyalari, A.Qahhorning «Oltin yulduz» qissasi, Oybekning «Quyosh qoraymas» romanlari alohida ahamiyat kasb etadi. Bu asarlarning barchasida xalqimizning o`ziga xos ruhiyati, vatanparvarligi nozik detallar orqali ifodlanadi. Shu davrda urush mavzusini aks ettiruvchi «Ona» (Mirtemir va Smirnov), «O`zbekiston qilichi» (N.Pogodin, H.Olimjon, Uyg`un, S.Abdulla), «Qasos» (Tuyg`un, A.Umariy), kabi dramatik asarlar yaratilgan bo`lsa-da, bular badiiy mukammal bo`lmagani bois tez unutildi. Urush davrida tarixiy mavzularda yaratilgan dramatik dostonlar alohida ahamiyatga egadir. Bu asarlarda bosqinchilarga qarshi mardonovor kurash olib borgan xalq qahramonlarining siymolari yaratildi. Oybekning «Mahmud Tarobiy», H.Olijonning «Muqanna», M.Shayxzodaning «Jaloliddin», Uyg`un va I.Sultonning «Alisher Navoiy» kabi asarlari shular jumlasidandir. Xulosa qilib aytganda, urush davri adabiyoti XX asr o`zbek adabiyoti tarixida o`ziga xos alohida sahifani egallashi bilan xarakterlidir. Urushdan so`nggi dastlabki paytlarda xalqimiz oldida turgan asosiy vazifalrdan biri urush davri asoratlarini bartaraf etishdan iborat bo`ldi. Bu davr ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayotida urush davridagi nisbiy erkinlik barham topib, hokim mafkuraning zararli siyosati hayotimizga, jumladan, adabiyot va san`at ahli ijodiga jiddiy ta`sir ko`rsata boshladi. Yaratilayotgan ko`plab asarlarda xalqlar dohiysi

Stalinga hamdu sanolar to`lib ketdi. Haqiqatni to`liq aytishga intilgan. Hayot voqeligini, urush keltirgan jafolarni tasvirlashga harakat qilgan ayrim mualliflarning asarlari qattiq ta`qib ostiga olina boshladi. Bu davrda o`zbek adabiyoti namoyandalaridan M.Shayxzoda, M.Ismoiliy, Mirtemir, Shuhrat, S.Ahmad, Shukrullo kabi o`nlab ijodkorlar asarlari ta`qib qilindi, o`zlar esa tuhmat bilan qamaldilar. Xalq og`zaki ijodining ajoyib namunasi «Alpomish» dostoni feodalizm sarqiti, deb e`lon qilindi. Shu tariqa adabiyot va san`atda shaxsga sig`inishning zararli oqibatlariyuzaga kela boshladi. Adabiyot va san`atda inson ma`naviyati, uning o`ziga xos qarama-qarshiliklarini butun murakkabligi bilan aks ettirish voqelikka zid, deb qarala boshlandi. Oqibatda keyinchalik o`ziga xos nom olgan mash`um konfliktsizlik nazariyasi vujudga keldi. Lekin Stalin vafotidan keyin bu jarayon oz bo`lsa-da bartaraf bo`la boshladi. Urush davrida va urushdan oldingi yillarda o`z ijodiy faoliyatini boshlagan A.Muxtor, Q.Muhammadiy S.Ahmad, Mirmuhsin, H.G`ulom, Shuhrat, I.Rahim, R.Fayziy, H.Nazir, S.Zununova, O.Yoqubov. S.Azimov, H.Olimjon kabi yozuvchi va shoirlarning ijodiy faoliyati yanada kuchaya boshladi. Bu davrda A.Qahhorning «Qo`shchinor» (1946. 1952 yil qayta ishlab «Qo`shchinor chiroqlari» nomi bilan e`lon qilingan), Oybekning «Oltin vodiydan shabadalar» (1949), P.Tursunning «O`qituvchi» (1953) romanlari e`lon qilindi. Bu asarlarning har biri o`z mavzusiga va o`ziga xos tasvir obyektiga ega. «Oltin vodiydan shabadlar» romanida urushdaan so`nggi yillarda qishloq xo`jaligini rivojlantirish, paxta dalalarida jonbozlik qilayoigan xalqimiz mehnatini

tarannum etish mavzusi yetakchilik qilsa, «Qo`shchinor chiroqlari» va «O`qituvchi» romanlarida 30-yillar hayoti aks ettiriladi. Bu davr poeziyasida lirik qahramon harakterini yaratishda ikki yo`l yetakchilik qiladi. Birichisi, ularning mehnati va ijodiy faoliyatlaridagi ayrim xarakterli qirralarini tasvirlash orqali umumlashma obrazlar yaratishga intilish. Ikkinchisi, Mamlaktda olb borilayotgan katta-katta ilg`orlik ko`rsatayotgan kishilarning bunyodkorligini konkret qiyofalrda tasvir etish.

Adabiyotlar 1. XX asr o`zbek adabiyoti tarixi. T., «O`qituvchi». 1999. 2. Mamajonov S. Ulug` Vatan urushi davrida o`zbek adabiyoti. T., «Fan», 1975. 3. O`zbek jangnomasi. T, G`.G`ulom nomidagi Adabiyot va san`at nashr., 1977. 4. www.ziyonet.uz 5. www.uzpedagog.net .

O'xshashlar

So`nggi yillar tanqidchiligi

O`zbek bolalar adabiyoti

Oybek va o`zbek bolalar adabiyoti

Hamid Olimjon va o`zbek bolalar adabiyoti

60-90-yillar o`zbek adabiyoti