Сиддик Ражабов - Adabiyot - Referatlar

Сиддик Ражабов

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Сиддиқ Ражабовнинг ҳаёти ва фаолияти 2. С.Ражабовнинг педагогик фаолияти 3. С.Ражабов - Шарқ мутафаккирлари педагогик меросини ўрганган олим.

www.arxiv.uz Сиддиқ Ражабов Республикамизда халқ маорифининг ривожланишига педагогика илмининг тараққиётига, ихтисосли педагогик кадрлар тайёрлаш ишига катта ҳисса қўшган, дастлабки педагогика фанлари номзоди, дастлабки педагогика фанлари доктори, профессор ва дастлабки академикдир. Сиддиқ Ражабов 1910 йил 1 апрелда Қозоғистоннинг Авлиё-ота (ҳозирги Жамбул) шаҳрида камбағал-косиб оиласида туғилди. Унинг отаси Ражаб ака ямоқчилик билан кун кўрар, лекин шундай бўлса ҳам оиланинг бош фарзанди Сиддиқнинг ўқиб, илм олишини орзу қилар эди. Ражаб ака ўғлини янги мактабга ўқишга берди. Лекин кўп ўтмай ота вафот этди. Ота васияти ва илмга бўлган иштиёқ унга тўғри йўлни кўрсатиб берди. 1926 йилда ўн олти ёшли Сиддиқ Ражабов ғайрат билан ўқишга, меҳнат қилишга киришди. Шаҳар ёшларининг халқ ўртасида олиб борган маданий-оқартув ишларида фаол қатнашди. 1927 йилда Фарғона педагогика билим юртига ўқишга кирди. 1930 йилда бу билим юртини муваффақиятли тамомлади. Билим юртини тугатгандан сўнг Қашқадарё вилоятининг Ғузор туманига ишга юборилди. У шу тумандаги Авғонбоғ қишлоғида бошланғич мактаб очади, шу мактабда ҳам муаллимлик, ҳам мудирлик вазифасини бажаради. 1930 йилда Фарғона педагогика институтига кирган С.Ражабов 1933 йилда институтнинг ижтимоий-адабиёт факультетини имтиёзли тугатди. С.Ражабовни институт Илмий кенгаши педагогика кафедрасига ассистент вазифасига тавсия этди. Ана шу даврда бўлажак олим Фарғона шаҳридаги «Ўзбекистон беш йиллиги» ишчи факультетида, айни пайтда Ҳамза номидаги педагогика билим юртида директорлик вазифасини бажарди. С.Ражабов педагоглар жамоаси ва талабалар эътибори ҳамда фаолиятини билим юрти олдида турган энг муҳим масалаларга — мактабларга ҳамма фанлардан дарс бера оладиган, педагогиканинг илмий

www.arxiv.uz асосларини, таълим мазмуни, тамойиллари ва методларини пухта эгаллаб олган ёш мутахассисларни тайёрлаш ишига қарата олган эди. Ана шу даврларда Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой, Ҳ.Ҳ.Ниёзий, А.Авлоний каби атоқли педагогларнинг асарларини қунт билан ўрганди. Эгалланган билимлар ва тўпланган тажрибалар асосида маҳаллий матбуотда С.Ражабовнинг дастлабки педагогик мақолалари чиқа бошлади. Мақолаларда мактаблар истиқболи, тарбия масалалари, ёш педагог мутахассислар тайёрлаш ҳақида баҳс юритилар эди. Илмга бўлган иштиёқ С.Ражабовни Ўзбекистон педагогика фанлари илмий тадқиқот институти ҳузуридаги аспирантурага етаклади. У 1934—37 йилларда аспирантурада таҳсил кўрди ва педагогика фанининг энг муҳим муаммолари устида илмий тадқиқот ишларини олиб борди. Уни республикамиз халқ маорифининг тараққиёти ва бу тараққиётнинг объектив қонуниятлари, халқ маорифининг ривожланиш истиқболлари, ёшлар тарбияси билан боғлиқ бўлган масалалар қизиқтирар эди. У аспирантурани тамомлагач, Ўзбекистон педагогика фанлари илмий тадқиқот институтига илмий ходим ва Низомий номли Тошкент давлат педагогика институти педагогика кафедрасига ўқитувчи қилиб тайинланди. Ёш олим илмий тадқиқот ишини педагогик фаолияти билан қўшиб олиб борди. Шу йилларда С.Ражабов кечки педагогика институти директорининг ўқув ишлари бўйича ўринбосари лавозимида ҳамда ёш ўқитувчи сифатида мутахассислар тайёрлашда катта фаолият кўрсатди, ўз ишини пухта билган раҳбар, етук илмий ходим ва маҳоратли ўқитувчи сифатида элга танилди. Ёш олим матбуотда тез-тез илмий, педагогик, публицистик мақолалари билан чиқа бошлади. Шу йилларда у «Х I Х аср ва ХХ аср бошларида Бухорода мактаб ва маориф тараққиёти очерки» асарини ёзиб тамомлади. 1941 йилда ана шу мавзуда номзодлик диссертациясини республикада биринчи бўлиб муваффақиятли ҳимоя қилди. С.Ражабов 1942 йилда «Қизил Ўзбекистон» газетасига муҳаррир ўринбосари лавозимига тайинланди. Бу ишда ўзининг ижодий ва ташкилотчилик қобилиятини кўрсата олди.

www.arxiv.uz Шуниси муҳимки, С.Ражабов қаерда ишламасин халқ таълими ва педагогик масалалардан узоқлашмади, аксинча, ёш авлодни юксак ватанпарварлик ва байналмилаллик руҳида тарбиялаш масалалари билан қизиқиб, қатор илмий мақолалар нашр этди, педагогика тарихига, халқ маорифи тараққиётига, шунингдек, йирик педагогларнинг меросини ўрганишга оид рисолалар яратди. С.Ражабов 1947 йилда Низомий номли Тошкент давлат педагогика институти педагогика кафедрасига мудир қилиб тайинлангандан кейин унинг ўз илимий педагогик фаолиятини янада ривожлантиришга кенг имконият яратилди. У ўз атрофига педагогика илми мухлисларини тўплаб, йирик педагогик муаммоларни ҳал қилиш ва ўрганишга бошчилик қила бошлади, республикамизда педагогика фанини янги тараққиёт босқичига кўтаришда жонбозлик қилди. Олимнинг 1958 йилгача бўлган даврдаги ижодий фаолияти янада салмоқли бўлди. Бу йилларда унинг «Педагогикани ўқитишни ҳозирги замон фани талаби даражасига кўтарайлик», «Ўқитувчилар касби ҳақида», «Ўзбекистонда 25 йил ичида мактабларнинг тараққиётига доир», «Педагогика олий ўқув юртлари талабаларининг илмий тадқиқот ишлари ҳақида», «Ўзбекистон мактабларининг 30 йил ичидаги тарихидан», «Ўзбекистонда умумий таълим ó÷óí êóðàø âà ìàêòàáëàðäà ўқ óâ- òàðáèÿ èøëàðè», “40 éèë è÷èäà Ў çáåêèñòîíäà õàë қ ìàîðèôè” êàáè æàìè 26 òà èëìèé, èëìèé-îììàâèé èøëàðè íàøð қ èëèíäè. 1958 éèëäà Ñèääè қ Ðàæàáîâíèíã èëìèé ôàîëèÿòèäà óíóòèëìàñ âî қ åê ñîäèð á ў ëäè. Ìàêòàáëàð òàðèõèãà äîèð äîêòîðëèê äèññåðòàöèÿñèíè ìóâàôôà қ èÿòëè ҳ èìîÿ қ èëäè. Ҳ à қ è қ àòàí ҳ àì îëèìíèíã ìàçêóð èëìèé òàä қ è қ îòè ðåñïóáëèêàìèç õàë қ ìàîðèôè òàðà ққ è ё òèíè, ìàêòàáëàðèìèç òàðèõèíè ў ðãàíèø é ў ëèäàãè äàñòëàáêè ìó ҳ èì қ àäàì ýäè. 1959 éèëäà ïåäàãîãèêà ôàíè äîêòîðè Ñèääè қ Ðàæàáîâ ñîáè қ ÐÑÔÑÐ Ïåäàãîãèêà ф àíëàðè Àêàäåìèÿñèãà ìóõáèð àúçî қ èëèá

www.arxiv.uz ñàéëàíäè âà 1960 éèëäà óíãà ïðîôåññîð èëìèé óíâîíè áåðèëäè. Ñ.Ðàæàáîâãà íèñáàòàí áèëäèðèëãàí áó êàòòà èøîí÷ îëèì îëäèãà ÿíàäà ìàñúóëèÿòëè âàçèôàëàð þêëàäè. Ó ðåñïóáëèêàìèçäà ïåäàãîãèêà ôàíèíè ÿíàäà ðèâîæëàíòèðèø, þ қ îðè ìàëàêàëè èëìèé ïåäàãîã õîäèìëàð òàé ё ðëàø ìàñàëàñèãà диққат-эътиборни қаратди. Ўз атрофига қобилиятли ёшларни тўплаб улар эътиборини педагогика фанининг долзарб масалаларига қаратди, мактаб-маориф учун зарур бўлган мавзуларда илмий тадқиқотлар олиб боришга илҳомлантирди. 1961 йилда Сиддиқ Ражабов Ўзбекистон Педагогика фанлари илмий- тадқиқот институтига директор қилиб тайинланди. Олим мазкур институтга олти йил раҳбарлик қилди. Институтни юқори малакали мутахассис ходимлар билан таъминлаш, олиб борилаётган илмий тадқиқот ишларини ҳаётга—мактаб амалиётига яқинлаштиришга бошчилик қилди ҳамда тадқиқот натижаларини ўқув-тарбия жараёнига татбиқ этиш бўйича бир қатор тадбирларни амалга оширди. Таъкидлаш жоизки, С.Р.Ражабов фақат раҳбарлик фаолияти билан чекланиб қолмади, аксинча, 1958—1966 йилларда 50 дан ортиқ илмий ва ўқув-методик ишлар муаллифи бўлди. Чунончи, “Л.Н.Толстойнинг педагогик фаолияти ҳақида”, “Педагогика фанининг янги вазифалари”, “Педагогика назарияси ва тарихига оид илмий-оммабоп мақолалар тўплами”, “Дарсда ўқувчилар активлигини ошириш йўллари”, “Тадқиқотчиларнинг кучини бирлаштирайлик”, “Таълим бериб тарбиялайлик, тарбиялаб таълим берайлик”, “Энг шарафли бурчимиз”, “Мактаб ҳақида ғамхўрлик — умумхалқ иши”, “Ўзбекистонда халқ маорифи”, “Педагогика фанининг равнақи учун” каби ишлари, шунингдек, 1962, 1966 йилларда нашр қилинган “Педагогика” дарсликларига ҳаммуаллиф бўлди. Бу даврда олим педагогика фанини чин қалбдан севган мутахассисларни, кўпгина иқтидорли ёшларни ўз атрофига чорлади. Ёш олимларга ҳамиша ёрдам бериб келди. Ёшларни ҳар томонлама қўллаб- қувватлаш унинг ҳаётий эътиқоди ва турмушининг мазмунига айланиб кетди.

www.arxiv.uz Шу боис М.Очилов (1962 йил), Ф.Абдуллаев (1962 йил), К.Х.Ҳошимов (1964 йил), С.Р.Раҳимов (1964 йил), А.Аҳмедов (1965 йил), Б.Нурлибеков (1965 йил), М.Аҳмедова (1965 йил), Т.Мўминжонов (1966 йил), С.Н.Нурматов (1966 йил), А.К.Тюленов (1966 йил), Д.А.Урумбаев (1966 йил), С.Х.Файзулина (1966 йил) каби илм-фанда ўз йўлини топиб олган иқтидорли ёшлар олим раҳбарлигида номзодлик диссертацияларини муваффақиятли ҳимоя қилдилар. Шунингдек, профессор С.Ражабов илмий маслаҳатчилигида докторлик диссертациялари тайёрлана бошланди ва бу соҳадаги дастлабки иш ҳимоя қилинди. Умуман Сиддиқ Ражабовнинг Ўзбекистон педагогика фанлари илмий тадқиқот институтидаги фаолияти мазкур институт тарихида катта из қолдирган. Олим раҳбарлигида, у билан ҳамкорликда ишлаган кўплаб илмий ходимлар ўша йилларни эслар эканлар. С.Ражабов ҳақида, унинг раҳбарлик фаолиятини мамнуният билан тилга оладилар. 1964 йилда С.Ражабовнинг илмий педагогик фаолиятига юксак баҳо берилиб, унга “Республикада хизмат кўрсатган фан арбоби” унвони берилди. С.Ражабов 1966—1990 йилларда Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика институти “Умумий педагогика” кафедрасининг катта жамоасига бошчилик қилди. У кафедра аъзоларининг ҳар бирига мураббий, устоз эди. Бугина эмас, олим ўқитувчи мутахассислар тайёрлаш соҳасида фидокорона меҳнат қилаётган ҳамкасблари — институтнинг етук олимлари билан бир қаторда ўрта ва олий таълимга алоқадор жуда кўп муаммоларни ҳал қилишда фаолият кўрсатди. Профессор С.Ражабовнинг ушбу институтдаги чорак асрлик узлуксиз илмий-педагогик фаолияти алоҳида муҳим давр бўлди: Илмий-педагогик муаммоларни ҳал қилишга алоҳида биринчи навбатда кафедрани юқори малакали илмий-педагогик ходимлар билан таъминлаш, маъруза ва амалий машғулотлар сифати ва самарадорлигини ошириш, қолаверса, кафедра жамоасининг илмий ва методик савиясини юқори кўтариш каби масалалар ҳал қилина борди.

www.arxiv.uz С.Ражабов бу даврда жуда кўплаб методик муаммоларни кафедра аъзолари ва илмий жамоатчилик томонидан муваффақиятли ҳал қилинишига бошчилик қилди. Хусусан, дидактика — таълим назарияси, хусусий методика, тарбия назарияси ва методикаси, шунингдек мактабшуносликнинг долзарб муаммоларига алоқадор асарлар яратди. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, олим бу даврда ўз илмий фаолиятини бир неча йўналишларда олиб борди. Жумладан, педагогика фанининг методологик муаммолари, одоб-ахлоқ ва тарбия масалалари, олий таълим дидактикаси, педагогика тарихини ўрганиш ва унинг ривожланиш истиқболларини таҳлил этиш масалалари илмий фаолиятида марказий ўрин тутди. Амалга оширилган илмий-ижодий ишлар натижаси сифатида олимнинг 300 га яқин илмий, илмий-оммабоп мақолалари, рисолалари, қўлланмалари, дарслик ва монографиялари эълон қилинди. С.Ражабов Шарқ мутафаккирлари педагогик меросини ўрганиш масалаларига ўз фаолиятида катта ўрин берди. Унинг А.Навоий, З.М.Бобур сингари мутафаккирларнинг педагогик қарашлари ҳақидаги мақолалари муҳим аҳамиятга эга. Шунингдек, У.К.Ҳошимов билан “Ўзбекистонда педагогик фикрлар антологияси” (Москва: Педагогика нашриёти 1986 йил)нинг тузувчиларидан ҳисобланади. Бу антология Ўзбекистон ва собиқ Иттифоқдаги барча миллатларга, айниқса, русий забон миллатларга Ўрта Осиё қомусий олимларининг ҳаёти, таълим-тарбия соҳасидаги ғояларидан маълумот берувчи муҳим манба сифатида қимматлидир. С.Ражабов ўзининг асосий ишини жамоат ишлари билан мунтазам боғлаган ҳолда олиб борди. У 1961—1988 йилларда Ўзбекистон Халқ таълими вазирлигининг ҳайъат аъзоси сифатида фаолият кўрсатди. У вазирлик томонидан халқ таълими тармоғини янада кенгайтириш, мактабларда ўқув-тарбия ишларини давр талаблари даражасига кўтариш борасида амалга оширилаётган ҳамма тадбирларда бевосита қатнашиб келди.

www.arxiv.uz С.Ражабов педагогика фанлари бўйича илмий даражалар берувчи бир неча ихтисослашган Илмий кенгашларнинг раиси ҳамда Душанбе Давлат университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи кенгаш аъзоси сифатида катта фаолият кўрсатди. Сиддиқ Ражабовнинг кўп қиррали жамоатчилик фаолиятида унинг республика педагогика жамияти марказий Кенгаши Президиумига раислиги асосий ўрин эгаллайди. Сиддиқ Ражабовнинг педагогика фани ва халқ таълими равнақи йўлидаги меҳнатлари ҳукумат ва халқимиз томонидан юксак баҳоланди.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов. «Ижобий ишларимизни охирига етказайлик». Т.: Ўзб, 1994 й. 2. И.А.Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997 йил 3. Ибн Халмиқон ҳақида. Абу Наср Форобийнинг «Фозил одамлар шаҳри» китобидан олинди. Т. Абдулла Қодирий номидаги Халқ мероси нашириёти, 4. Абу Наср Форобий. Рисолалар. Масъул муҳаррир Ўзбекистон респебликаси ФА ҳақиқий аъзоси М.М.Хайруллаев. Т. «ФАН», 1975. 5. www . ziyonet . uz

O'xshashlar

Сиддик Ражабов

Олмош суз туркуми (xalq og`zaki ijodida qo'llanilishi )

Саидаҳмад Сиддиқий-Ажзий

Достонлар тилида умумий категориал маьнога эга булган сузлар ( от суз туркуми, келишик, эгалик,куплик )

Истиқлол даври болалар адабиёти