«Panchatantra» masali - Adabiyot - Referatlar

«Panchatantra» masali

Yuklangan vaqt:

10.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2083.5 KB

Ko'chirib olish

«Panchatantra» masali Reja: 1. Shoh taxti haqida o‘ttiz ikki hikoya» 1.1. «Vetalaning yigirma besh hikoyasi 1.2. Uch kuyov 1.3. Shoh va qurbonlik keltiruvchi» 1.4. «Shoh taxti haqida o‘ttiz ikki hikoya» 2. “To‘tinoma” 2.1. «Shukasaptati» 2.2. «Muladevaning qarori»

«Panchatantra» ( «Besh asosiy holat» yoki «Besh kitob» deb tarjima qilinadi. «Panchatantra» masal janriga kiruvchi asardir, chunki undagi barcha obrazlar hayvonlar bo‘lib, hayvonlar obrazi orqali insonning hayotiy muammolari pand-nasihat tarzida yoritib berilgan. Taxminlarga ko‘ra «Panchatantra» melodning III-IV asrlarida bunyodga kelgan. Asarning muallifi qan daydir braxman Vishnusharman deyiladi. «Pachatantra» sanskrit tilida yaratilgan. Uning ilk nusxalari hali topilmagan. Lekin asarning keyingi davrlarda Hindi stonning turli qismlarida yaratilgan nusxalari mavjud. Janubiy Hindistonda esa jayn monaxlari yaratgan nusxalar mavjud. Bular ichida rohib Purnabxadra 1919 yilda barcha nusxalar asosida tuzgan jayn nusxasi eng mukammal hisoblanadi. Keyingi davr nusxalaridan Kashmir varianti «Tantrakxyaika» nomli varianti mavjud. Bu variantlar melodning birinchi ming yilligining ikkinchi yarmida yaratilgan deb taxmin qilinadi. «Panchatantra» VI asrda suryoniy tiliga tarjima qilingan. Shundan so‘ng arab va paxlaviy tillariga o‘girilgan. Shu tariqa masal tillardan tillarga, mamlakatlardan mamlakatlar osha, o‘zining uzoq sharafli yo‘llarini bosib o‘tgan. Vaqt o‘tgan sari, tillardan tillarga ko‘chgan sari «Panchatantra»ning shakli ham, mazmuni ham o‘zgarib, uning yangidan yangi variantlari yaratilavergan. Har bir tarjimon unga o‘zidan ko‘p narsalar qo‘shgan. Shu tariqa asl nusxalar bilan boshqa tillarga turli davrlarda qilingan tarjimalar o‘rtasida juda katta farq yuzaga kelgan. 1972 yilda rus hindshunos olimi A.Sirkin tomonidan «Panchatantra» rus tiliga o‘girilgan. O‘zbek adabiyotiga «Panchatantra» birinchi bor o‘zining arabcha varianti «Kalila va Dimna» asarining tarjimasi orqali kirib kelgan. «Panchatantra»ning o‘zi esa I. G‘ofurov tomonidan 1993 yilda birinchi bor hindi tilidan o‘zbek tiliga o‘girib chot ettirilgan. Hind adabiy an’anasi bu asarni «siyosat darsi kitobi» deb ham ataydi. Bu haqda hatto rivoyat ham mavjud. Unga ko‘ra aqlli va donishmand Vishnusharman ahmoq shahzodalarni hayot saboqlariga, siyosatga, davlatni va xalqni boshqarish siyosatiga o‘rgatish maqsadida ushbu masalni yozgan ekan. Bu asar ham an’anaviy qoliplash usulida yozilgan. Asardagi besh qimsmning, ya’ni besh kitobning nomlanishi quyidagicha:

Birinchi kitob ( «Do‘stlarning judo bo‘lishi». Bu qismda muallif asosan she’r va buqaning do‘stligi va bu do‘stlikning ayyor tulki tufayli buzilishi haqida hikoya qiladi. Ikkinchi kitob ( «Do‘stlar orttirish». Bu kitobdagi hikoya qarg‘a, sichqon, toshbaqa va kabutar kabi kuchsiz hayvonlarning ahillik, do‘stlik orqali qo‘lga kiritgan yutuqlari, dushmanni qanday qilib yengganlari hikoya qilinadi. Muallif bu orqali do‘stlik kuchda emas ahillikda ekanligini ko‘rsatishni bosh maqsad qilib qo‘ygan. Uchinchi kitob ( «Qarg‘alar va boyqushlar» deb nomlangan. Ushbu hayvonlar obrazi orqali urushni qanday olib borish va uning turli usullari haqida hikoya qilinadi. To‘rtinchi kitob ( «Erishilganni yo‘qotish». Hikoyada delfinning o‘z do‘sti maymunga qilgan sotqinligi haqida so‘z boradi. Do‘stining yomon niyatini sezib qolgan maymun jon saqlab qolish uchun delfinga turli hikoyalar so‘zlab beradi va natijada omon qoladi. Beshinchi kitob ( «Ahmoqona ishlar». Bu kitob oldingilariga qaraganda kompozitsion qurilishi jihatidan ancha farq qiladi. Bu qismda qoliplash usuli, ya’ni hikoya ichida hikoya usuli keng qo‘llanilgan. «Panchatantra» asari ta’siri ostida hind adabiyotida juda ko‘p boshqa asarlar ( hikoyalar, ertaklar, masallar va pritchalar bunyodga kelgan. Jumladan, «Hitopadesha», ya’ni «Ibratli hikoyatlar» «Panchatantra» tarkibidagi hikoyalar asosida bunyodga kelgan. Bu asar eramizning X- XIII asrlari orasida yaratilgan deb taxmin qilinadi. «Panchatantra» masalining dovrug‘i o‘z vaqtida Eron va Arab mamlakatlariga ham yoyilib ketgan. Rivoyatlarda aytilishicha, qadimgi Eron shohlaridan biri o‘zining vaziri Burzoyeni Hindistonga mana shu asarni o‘g‘irlab kelish uchun maxsus yuborgan ekan va u bu ishni uddasidan chiqib «Panchatantra»ning bir nusxasini olib kelib uni fors tiliga o‘girgan. Keyinchalik fors tilidan «Panchatantra» masali arab tiliga tarjima qilingan. Tarjimalar jarayonida «Panchatantra»ning nafaqat maz mu ni yoki tuzilishi, balki nomi ham o‘zgarib borgan. Tarjimonlar asarga erkin yondoshganlar, o‘z davriga qarab asarga qo‘shimchalar kiritganlar. Jumladan, arab adabiyotidagi mashhur masal «Kalila va Dimna» «Panchatantra»ning arabcha varianti emas, balki mustaqil bir asarga aylangan. «Kalila va Dimna»ning o‘zbek tilida bir necha xil tarjimasi mavjud. Keyingi o‘n besh yigirma yil mobaynida asar bir necha bor ko‘p nusxalarda nashr etildi. Asarning Suyuma G‘aniyeva va Ibrohim G‘ofurov tarjimalari ostidagi nashri kitobxonlar o‘rtasida keng tarqalgan.

«Panchatantra» masalining yozilish tarixiga oid quyidagi rivoyat mavjuddir: Zaminda jamiki qutlug‘ so‘zlardan Vishnusharman ajratdi asl mag‘zini Va yaratdi dillarga farog‘at bergan «Panchatantra» nomli besh kitobni. Janub o‘lkasida Mahilaropya degan shahar bor edi. U yerda dunyoning barcha bilimlaridan xabardor bo‘lgan shoh Amarashakti umr kechirar edi. Ko‘pdan ( ko‘p shohlarning tojlarini bezagan la’lu javohirlar uning poyini nuraf shon qilib turardi. Uning bilmagan hunari qolma di, hammasida mislsiz yagona bilimdon bo‘ldi. Podshoh ning haddan ziyoda tentak uch farzandi bor edi: Vasushakti, Ugrashakti, Anantashakti. Podshoh o‘z o‘g‘il larida ilmu hunarga rag‘bat yo‘qligini ko‘rib vaziru vuzarolarini chaqirib ularga aytadi: «Ma’lumingizkim, farzandlarim ilmu donishdan yuzlarini ugirdilar. Ug‘illarimga qarasam, hatto g‘animlar yo‘qligi ham meni quvontirmay qo‘yadi. Rostdan ham, to‘g‘ri aytilgan ekan: Dunyoga kelmaganu tark etgan ziyonsizdir, Onadan tug‘ma tentak barchani abgor qilur. Yana: Kimga kerak suti yo‘q sigir? Nodonu johil o‘g‘il qanday naf bersin? Ishqilib, bir yo‘lini topingkim, ularga aql kirsin! Shunda vazirlar dedilar: «Olampanoh! Odamlar ilmu holning o‘zini o‘rganishga o‘n ikki yil sarflaydilar. Uni batamom bilib olganlaridan so‘ng kishiga donolik beruv chi qutlug‘ bilimlarni o‘rganadilar. Ana shundan keyin gina ularning aqllari kiradi». Vazir Sumati dedi: «Olampanoh! Umrimiz bebaho. Nutq ilmini uzoq yillar o‘rganish kerak. Farzandlaring qanchalik tez oqil bo‘lib yetishsalar, shunchalik yaxshi. Bekorga aytmaganlar: Ilmning cheki yo‘q, umr esa qisqa, Bilsang bo‘ldi faqat mohiyatini. Suv aralashgan bo‘lsa sutga o‘rdaklar Ajratib olurlar sutni bemalol. Oramizda Vishnusharman degan braxman bor. Ko‘p ilmlarda olimu fozil. Shahzodalarni tarbiyalashni unga topshir. Hech shubha yo‘qki, ularning aqllarini kiritib qo‘yadi. Podshoh buni eshitib, Vishnusharmanni chaqirtirib keladi va unga deydi: «Ey, muhtaram zot! Sen shunday qilginki, mening farzandlarim

jamiki ilmu hikmatda boshqalardan o‘zib ketsinlar. Men senga tilaganingcha tuhfalar beraman». Vishnusharman shunda podshohga qarab debdi: «O, olampanoh! Senga gapning chinini aytay. Men o‘z bilimlarimni hech qanday tuhfalarga almashtirmayman. Lekin agar olti oydan so‘ng sening o‘g‘illaring qutlug‘ bilimlar egasi bo‘lib yetishmasalar, men shu paytgacha orttirgan o‘z shuhratimdan voz kechaman. Ko‘p so‘z kimga kerak? Mayli, mening arslon yanglig‘ o‘kirganimni jahon eshitsin. Men ta’ma qilib aytayotganim yo‘q. Men saksonga kirdim, bebaho dunyoning nafsu havosini yeb, Sarasvati hunarini ado etayin. Senga so‘zim shu, agar ushbu soatdan e’tiboran olti oy o‘tib, sening farzandlaring dono bo‘lib yetishmasalar, u chog‘da olampanoh meni xudolar izmiga topshirrib qo‘ya kolsinlar ( deb javob qaytaribdi. Podshoh braxmanning bu g‘aroyib so‘zlarini eshitib, arkonu davlati oldida o‘g‘illarini Vishnusharmanga topshiribdi va dili taskin topibdi. Braxman podshoh o‘g‘illarini o‘z uyiga olib kelibdi. Ko‘p o‘tmay u «Do‘st larning judo bo‘lishi», «Do‘stlar orttirish», «Qarg‘alar va boyqushlar haqida», «Erishganni yo‘qotish», «Ahmo qona ishlar» nomli besh kitob bitibdi. Ularni shahzoda larga o‘qitibdi. Ular bu kitoblarni o‘qib donishmand bo‘libdilar. O‘sha zamonlardan beri qutlug‘ bilimlar xazinasi bo‘lgan ushbu besh kitob «Panchatantra» deb atalib kelinadi. Yoshlar undan axloqu odobga o‘rganadilar. «Panchatantra» asari debochasida ushbu so‘zlar bitilgan: Kimki mashaqqat chekib, qutlug‘ ilmli bo‘ldi Xudolar shohi Shakra nobud qilolmas uni. Mana shu so‘zlardan keyin «Panchatantra» asarining hikoyalari boshlanadi. Quyida «Panchatantra» masalidan bir namuna beriladi. Beshinchi hikoya Bir o‘lkada juda katta banan daraxti o‘sardi. Qarg‘a unda o‘z oilasi bilan makon qurgandi. Har safar qarg‘alar bola ochganda, daraxt kavagidan qora ilon chiqib, ularni yeb qo‘yardi. Qarg‘alar bu falokatdan qanchalar bezor bo‘lmasinlar, necha zamonlardan beri yashab kelgan qadrdon uyalarini tashlab ketishni xohlamasdilar. Chunki: Qarg‘a, ohu va qo‘rqoq eski joydan ko‘chmaslar, Lekin botir er va fil kezib yurar yurtma-yurt Kunlardan bir kuni qarg‘aning xotini erining poyiga tiz cho‘kib yalindi:

( Xo‘jam, bu qonxo‘r ilon dastidan o‘lar bo‘lsak o‘lib bo‘ldik. Hamma polaponlarimni yeb ketdi. Mening boshqa tobi toqatim qolmadi. Bu yerlardan boshim oqqan tomonga uchib ketsam deyman. Boshqa daraxtga ko‘chaylik. To‘g‘ri aytganlar: Do‘st yo‘qdir sog‘liqdan ko‘ra ishonchli, Kasallikdan ortiq yovuz dushman yo‘q. hammadan qudratli bolaning mehri, Baridan yomonroq ochlik kulfati. Undan tashqari: Taskin toparmi axir dalasini suv bosgan, Uyiga ilon kirgan, xotini buzuq chiqqan? Buning ustiga o‘z hayotim ham xavf ostida qolmoqda. Qarg‘a xotinidan ham ko‘proq alam chekkan bo‘lsa-da, shunday dedi: «Jonim, o‘rgangan eski uyimizni tashlab qayerga boramiz? Menga ishon, ul ashaddiy dushmanimizni men albatta hiyla bilan yengaman. Xotini ishonqiramay dedi: «Bu ilon juda zaharli. Qanday qilib uni yengasan? Eri dedi: «Unga yolg‘iz o‘zimning kuchim yetmaydi. Lekin mening donishmand do‘stlarim bor, ulardan yaxshi maslahat so‘rayman. Ularning yordami bilan zolimdan o‘ch olaman. Qarg‘a shu so‘zlarni qahru g‘azabi toshib aytgach, tagida o‘z suyukli do‘sti shoqol yashaydigan daraxtga uchib kelib qo‘ndi. Shoqol bilan hurmatini o‘rniga qo‘yib salomlashdi, unga o‘z boshiga tushgan qayg‘u-alamlarni so‘zlab berdi va oxirida iltimos qildi: «Azizim, bizga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsat! Polaponlarimizni ilon yutayapti, bizni dardu hasrat ado qilyapti. Shoqol dedi: «Nima qilish kerakligini men bilaman. G‘am chekma, birodar. Zolim qora ilon o‘z tubanligi tufayli albatta o‘lim chohiga tushadi. Eshitmaganmisan: Laylak ochko‘zlik qilib baliqlarni xo‘p qirdi, Lekin shum qisqichbaqa uning boshiga yetdi. Qarg‘a so‘radi: «Bu kanday bo‘ldi? Shoqol hikoya qildi» (Bu hikoya oltinchi hikoya sifatida davom etadi). «Vetalaning yigirma besh hikoyasi» «Vetalopanchovinshati» «Vetalopanchovinshati» asari sanskrit tilidan «Vetalaning yigirma besh hikoyasi» deb tarjima qilinadi. Bu asar ertak janridagi asar. Asarning bosh qahramoni Vetala ismli shayton asarning nomida aks etgan. Ikkinchi bosh personaj Vikram shohidir. Afsonalarga ko‘ra, meloddan avvalgi 1-asrlarda Vikram degan donolikda tengi shoh o‘tgan. U qadimgi Hin distondagi buyuk davlatlaridan biri bo‘lgan Ujjayn

shohligida shoh bo‘lgan. U o‘z hukmronligi davrida Hindistonda yangi sanaga asos solgan. Bugungi kunda bu sana uning nomi bilan, ya’ni «Vikram samvat» nomi bilan yuritiladi. Vikram kiritgan sana eramizdan avvalgi 57-yildan boshlanadi, ya’ni melodiy yildan 57 yil oldinda yuradi. (melodiy 2000 yilda Vikram sanasida 2057-yil bo‘ladi). Vikramning donoligi haqida xalq orasida turli afsonalar yuradi. Afsonalarga ko‘ra u botir, qo‘rqmas, aqlli, bilimdon va saxiy shoh bo‘lgan. Asarga Vikramning donoligi, hozirjavobligi, botir va qo‘rqmasligini ochib beruvchi kichik-kichik hikoyachalar qoliplpsh usulida kiritilgan. Har bir hikoya mazmun jihatidan bir-biridan farq qiladi, lekin ularning barchasi yagona maqsadga xizmat qiladi va yagona g‘oya atrofida mujassamlashgan. Barcha hikoyalarning qahramo ni bitta, ya’ni Vikram shohidir. Ikkinchi asosiy qahra mon Vetala bo‘lib, u bir murdaning tanasiga joylashib olgan shaytondir. Hikoyalarning barchasidagi voqealar shayton Vetala va shoh Vikram o‘rtasida bo‘lib o‘tadi. Asarning qisqacha mazmuni quyidagicha: Vikram shohining oldiga har kuni bir kambag‘al, bechorahol monax kelib unga bittadan ichida kimmatbaho toshi bor meva tashlab ketaveradi. Undan mamnun bo‘lgan shoh uning istagan tilagini bajarishini aytadi. Monax shunda Vikramdan bir daraxtda osilib turgan, ko‘milmay qolib ketgan murdani olib uni mozorga olib borishini aytadi. Lekin yo‘lda u bir og‘iz ham so‘z aytmasligini, agar aytadigan bo‘lsa murda yana qo‘lidan chiqib daraxtga osilib qolishini aytadi. Vikram o‘likni daraxtdan oladi va yelkasiga ortib mozorga yo‘l olganida birdan murda, ya’ni Vetala tilga kiradi. Vetala shoh Vikramga bir topishmoq tarzidagi hikoyachani so‘zlay boshlaydi. Hikoya yechimsiz bo‘lib uning yechimini Vikram topishi kerak edi. Shu yo‘sinda Vetala yigirma to‘rtta hikoya aytadi, uning yechimini esa Vikram topib boradi va Vetala yigirma to‘rt marta Vikramning qo‘lidan chiqib ketib daraxtga osilib qolaveradi. Lekin yigirma beshinchisiga Vikram javob qaytarmaydi. Natijada Vetala yutqazadi va u Vikramga monaxning bu ishni qilishdan asl maqsadi sehr-jodu kuchiga o‘zi ega bo‘lib olib shohga yomonlik qilmoqchi ekanligini aytib beradi. Vikram o‘tkir zehni va zukkoligi bilan o‘lik tanaga joylashib olgan shayton Vetala ham yengadi, o‘z jonini ham xavf-xatardan saqlab qolishga muyassar bo‘ladi va sehr-jodu kuchiga o‘zi ega bo‘lib oladi. Bu asarning ham turli davrlarga tegishli juda ko‘p qayta ishlangan variantlari mavjud. Ular orasida nazm va nasr aralash holda yaratilganlari ham bor. Shivdas taqrizi ostida ishlangan varianti

taxminan XII asrlarga tegishli, undan keyingi davrda Jambhaladatta varianti she’riy kiritmalarsiz yozilgan. Aniqrog‘i nazmda yaratilgan varianti nasrga o‘girib bayon etilgan. «Vetalaning 25 hikoyasi» ertagi boshqa xalqlar adabiyotiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazgan. Jumladan, mo‘g‘ul adabiyotidagi «Sehrli murda» («Siddi-Kyur») ertagi, aniqlanishicha, «Vetalaning 25 hikoyasi» asarining mo‘g‘ul adabiyotiga ta’siri natijasida bunyodga kelgan ekan. Mo‘g‘ul xalqi ko‘chmanchi xalq bo‘lishiga qaramasdan o‘zining milliy adabiyotiga ega. Ayniqsa Mo‘g‘uliston ning g‘arbiy qismida istiqomat qiluvchi oyrat va qalmiq elatlari o‘zining boy yozma adabiy merosiga ega. Mana shu meroslar ichida xalq orasida keng tarqalgan va sevib o‘qiladigan asarlardan biri «Siddi-Kyur», ya’ni «Sehrli murda» asaridir. Asar ertaklar majmuasidan iborat bo‘lib, uning syujet va kompozitsiyasi «Vetalopanchovinshati» asari bilan deyarli bir xil. Ularning bir-biriga o‘xshashligi bilan bir qatorda farqli tomonlari ham bor. Ayniqsa mo‘g‘ulcha variantida asar g‘oyasini tashkil etuvchi kirish so‘z butunlay boshqacha qilib yaratilgan. Hind asaridagi braxman obrazi o‘rnida mo‘g‘ullarning buddist avliyosi Nagarjuna ishtirok etadi. Vikram shohi obrazi o‘rniga esa mo‘g‘ul shohi Amulung- Yedlegchi obrazi kiritilgan. «Vetalaning 25 hikoyasi»da hinduizm elementlari kuchli bo‘lsa, mo‘g‘ul asarida, albatta, buddizm g‘oyalari kuchli. Ertaklarda esa Tibet xalqi urf-odatlari, milliy an’analari katta o‘rin egallaydi. Umuman olganda, asar hind asarining mo‘g‘ulcha varianti bo‘lishiga qaramasdan ertaklarda mo‘g‘ul xalqi milliy ruhi, urf-odat va an’analari kuchli ifoda etiganligi sabab u mo‘g‘ul xalqining mustaqil bir asariga aylanib ketgan. «Vetalaning 25 hikoyasi» hind xalq ertagi sifatida ko‘pgina tillariga, shu jumladan, rus tiliga ham tarjima qilingan. Asar tarkibiga kirgan ertaklarning nomi ularning topishmoqli, pand-nasihat tarzidagi didaktik ertaklar ekanligini bildirib turadi. Ertaklarning nomlanishi esa quyidagicha: Erning bevafoligi va xotinning bevafoligi. Olijanob qaroqchi. Shoh va uning qo‘mondonining ayoli. Uch kuyov. Ayyor va getera. Uch ota o‘g‘li. Hal qilib bo‘lmas qarindoshlik. Adashtirib yuborilgan boshlar va hokazolar.

Vetalaning Vikram shohiga so‘zlab bergan hikoyalaridan birining mazmuni quyidagicha: (Shivadas variantidan olib rus tiliga tarjima qilingan). Uch kuyov (Uchinchi hikoya) Shoh Vetalani yana qayta olib ketayotganida Vetala o‘zining yana yangi hikoyasini boshladi: «Kalindi daryosi bo‘yidagi Braxmaputra shahrida Agnisvami ismli bir braxman yashar edi. Uning Mandaravati degan bir go‘zal qizi bor edi. Kunlardan bir kun uch braxman yigit bu qizni ko‘rib qoladilar uning go‘zalligiga mahliyo bo‘lib uchovlari sevgi azobida qoladilar va otasi Agnisvami yoniga kelib uni qo‘lini so‘raydilar. Otasi bir-biridan mard va sohibjamol bu yigitlarni ko‘rib qay biriga qizini berishni bilmay boshi qotib deydi: «Sizlar uchovingiz ham boy-badavlat, sohibjamol va yaxshi xonadon farzandlari ekansizlar. Mardlikda uchovingizniing ham dong‘ingiz olamga taralgan ekan. Lekin mening qizim esa bitta, uni qaysi biringizga beraman?». Shunda yigitlardan biri dedi: «Qizingizni menga bersangiz bu ikki do‘stim jonini tark etadi, men esa gunohga qolaman». Agnisvami esa birovni gunohga qoldirishdan qo‘rqib qizini ularning hech qaysisiga bermaslikka qaror qiladi. Bu orada Allohning irodasi bilan Mandaravati olamdan ko‘z yumadi. Uni yoqib yuborganlaridan keyin braxman yigitlardan biri uning qo‘lini badaniga surtib, qizning sochini o‘rib olib darveshlardek sayohatga jo‘naydi. Ikkinchi braxman yigit esa uning suyaklarini terib olib turli muqaddas joylarni ziyorat qilgani ketadi. Uchinchisi esa qiz yoqilgan joyda uycha qurib uning ruhi pokiga duolar o‘qib o‘tiradi. Kunlardan bir kun braxman darbadarlikda yurib Rudrasharman ismli bir braxmanning uyiga keladi va undan yemishlik biron narsa so‘raydi. Shunda u xotiniga qarab: «Xotin, bu olijanob braxmanga yeyish uchun biron narsa ber» ( deydi. Ovqat pishganida esa bolasi yig‘lab qoladi va Rudrasharman bolani jahl ustida olovga otib yuboradi. Sayyoh braxman o‘lik bolani ko‘rib ovqat yeyishdan bosh tortadi va ketish taraddudiga tushib qoladi. Lekin buni ko‘rgan Rudrasharman maxsus duo o‘qib bolani tiriltiradi. Shundan so‘nggina braxman qolishga rozi bo‘ladi. U yerda ovqatlanib, duo kitobini olib qizi Mandaravati yoqilgan yerga boradi. Ikkinchi braxman esa qizning suyaklarini turli ziyoratgohlarga olib borib uni muqaddas Gang suvida yuvib u ham yana shu yerga qiz yoqilgan joyga qaytib keladi. Uchinchi braxman esa haligacha shu yerda qizning ruhi pokiga duolar o‘qib o‘tirar edi. Ikkinchi va uchinchi

braxmanlar qizning suyak va qo‘llarini yig‘ib Mandaravatini tanasini yasaydilar, otasi esa o‘sha kitobidan maxsus duoni o‘qib unga jon kiritadi. Qizni tirilganini ko‘rgan uchchala braxman uni talashib yana urishib qoladilar. Aytchi shoh, ulardan qaysi biri qonunan qizning eri hisoblanadi? «Ey, Vetala, duo o‘qib jon kiritgan uning otasidir, chunki u uni dunyoga keltirdi. Suyaklarini olib muqaddas joylar ni ziyorat qilgan uning o‘g‘li, chunki u o‘g‘illik vazifasini bajardi. U yoqilgan yerda uycha qurib uning ruhi pokiga duolar o‘qib o‘tirgan braxman qonunan uning eridir. Chunki u erning vazifasini ado etgan» deb javob beradi shoh Vikram. Shoh shu gapni aytishi bilan Vetala yana uning qo‘lidan chiqib ketib daraxtga osilib qoladi. Shu yo‘sinda hikoyalar davom etaveradi. Oldingi barcha yigirma to‘rtta hikoyaga Vikram to‘g‘ri javob qaytaradi, lekin indamaslik shartini buzadi. Shu sabab har safar murda uning qo‘lidan chiqib ketaveradi. Oxirgi yigirma beshinchi hikoyaga javob qaytarmagach Vikram shartni bajargani uchun yutib chiqadi va Vetalani mozorgacha yetkazib olib boradi. «Shoh taxti haqida o‘ttiz ikki hikoya» «Sinhasanadvatrinshatika» «Sinxasanadvatrinshatika» asari sanskrit tilidan «Shoh taxti haqida o‘ttiz ikki hikoya» deb tarjima qilinadi. Qadimgi hind adabiyotida Vikram shohi nomi bilan bog‘liq ertak janridagi ko‘pgina asarlar bor. Ulardan biri «Vikramacharita», ya’ni «Vikramning hayoti» yoki «Sinxasanadvatrinshatika» («Shoh taxti haqida o‘ttiz ikki hikoya») deb nomlanadi. Bu asar ham qoliplash usulida yozilgan bo‘lib, unda Vikram hayotiga bog‘liq turli voqealar hikoya qilinadi. Unga ko‘ra Indra ma’budi shoh Vikramga antiqa o‘ttiz ikki haykalchadan iborat taxt sovg‘a qiladi. Keyinchalik esa bu taxtlar osmon ma’bud lari tomonidan sehrlab qo‘yiladi. Vikram vafotidan keyin esa taxtlarni yerga ko‘mib qo‘yiladi. Chunki taxtni egallashga loyiq hech kimsa topilmaydi. Yillar o‘tib shoh Bxoja bu taxtlarni topib oladi va ularni o‘zi egallamoqchi bo‘ladi. Shunda taxtdagi haykalchalar tilga kirib shohga: «Sen agar olijanoblikda Vikramga yeta olsang bu taxtlarga ega bo‘lishing mumkin» deb tayinlaydilar va Vikramning qilgan olijanoblik laridan birini so‘zlab beradilar va bunday hikoyalardan o‘ttiz ikkitasi so‘zlandi, hikoyalar esa har safar haykalchalarning quyidagi murojaati bilan tugaydi: «Ey, shoh Bxoja, agar senga ham shunday olijanoblik xos bo‘lsa unda bu taxtga o‘tirishing mumkin». Shoh esa hikoyani eshitganicha jim turar edi.

«Shoh taxti haqida o‘ttiz ikki hikoya» asari XI asrlarda yaratilgan deb taxmin qilinadi. Chunki shoh Bxoja Paramar avlodidan chiqqan shoh bo‘lib, u XI asrning birinchi yarmida shohlik qilgan, u ham o‘zining aq - li, adolatparvar, xalqparvarligi va jasurligi bilan dong chiqargan shohlardan bo‘lgan ekan. Asar Bxoja ning hayotligidayoq yaratilgan degan taxminlar ham mavjud. «Shoh taxti haqida o‘ttiz ikki hikoya» asarining ham bir qancha variantlari mavjud. Bizgacha yetib kelganlari «janubiy» varianti, «jayn» varianti hamda «qofiyali» variantlaridir. Ularning barchasi ham asl nusxa bo‘lmasdan qayta ishlangan variantlardir. Asarning muallifi ham ma’lum emas. Quyida asar tarkibidagi hikoyalardan namuna keltiriladi. «Shoh va qurbonlik keltiruvchi» (Ikkinchi haykalcha hikoyasi) Shoh Bxoja yana taxtga yaqin kelib unga o‘tirmoqchi bo‘lganida, undagi haykalcha tilga kirib deydi. «O shoh! Agar sen Vikramdek olijanob bo‘lsang mayli unda taxtga o‘tiraqol! Shunda shoh Bxoja so‘raydi: «Haykalcha, Vikramning olijanobligi haqida so‘zlab berchi». «Ey, shoh, tingla bo‘lmasa hikoyamni» deb haykalcha hikoyasini boshlaydi. «Bir kuni shoh Vikramaditya shohlik qilayotgan vaqtida o‘z xizmatchilarini chaqirib «Ey, xizmatchilar, borib dunyoni kezinglar, qayerda antiqa bir narsa, yoki muqaddas bir joy, yoki bo‘lmasa ajoyib bir voqeani ko‘rsanglar menga kelib xabar beringlar, men albatta uni o‘z ko‘zim bilan ko‘rgani boraman» ( deydi. Bir qancha vaqt o‘tgach, dunyo kezgan xizmatchilardan biri kelib shohga shunday xabar yetkazadi: «O shoh, Chitrakuta tog‘i yonbag‘ridagi o‘rmonda bir ajoyib ibodat xona bor ekan, u yerda gunohkorlar o‘z gunohlari uchun Yaratgandan kechirim so‘rash uchun ibodat qilar ekanlar. Tog‘ cho‘qqisidan u yerga musaffo suv oqib turar ekan. Kimda kim agar u suvda cho‘milsa barcha gunohlaridan, hatto kechib bo‘lmas gunohlaridan ham forig‘ bo‘lar ekan. Undan tashqari u suvda agar juda katta gunoh qilgan shaxs cho‘milsa suv uning tanasidan qop-qora bo‘lib oqib tushar ekan. Bu suvda cho‘milgan har bir inson poklanib chiqar ekan. Undan tashqari bir braxman ko‘p yillardan beri u yerda olov yoqib qurbonlik ham keltirayotgan ekan. Braxman bu ishni necha yillardan beri davom ettirib kelayotganini hech kim bilmas ekan. U yoqib tamom qilgan o‘tinlarning qoldig‘i tog‘ bo‘lib

ketgan. U hech kim bilan gaplashmas ham ekan. Men ko‘rgan ajoyibot shundan iborat». Bu gapni eshitgan shoh xabarchisi bilan o‘sha yerga borib bu joyning buyukligiga o‘zi ishonch hosil qilib debdi: «Darhaqiqat, bu yer juda muqaddas joy ekan. Bu yerda haqiqatan ham Jagadambika (ma’nosi «Tinchlik onasi», Shiva ma’budining ayoli Parvatining bir tajassumi yashar ekan. Bu yerga kelishim bilan o‘sha zahotiyoq ko‘nglim juda ravshan topib, o‘zimni yengil his qilayapman». Shunday deb shoh muqaddas suvda cho‘milibdi, ibodatxonani ziyorat qilibdi va braxman qurbonlik qilayotgan joyga borib undan so‘rabdi: «Ey, braxman, qurbonlik keltirishni boshlaganingga necha yil bo‘ldi?» Braxman javob beribdi: «Men qurbonlik keltirishni boshlaganimda «Yetti donishmand» (ya’ni «Katta ayiq» yulduzlar turkumi) yulduzi oyning Revati uyining birinchi bo‘lagida edi, hozir esa u oyning Ashvini uyida (hind munajjimlari oyning joylashishiga qarab osmonni «Oyning 28 uyiga ajratadilar va ularni oyning 28 ayoli sifatida ta’riflaydilar. Revati va Ashvini o‘sha ayollarning ismidir) Oradan yuz yil o‘tdi. Lekin xudo haligacha mening gunohimdan o‘tgani yo‘q». Buni eshitgan shoh xayolan xudoga murojaat etib o‘z qo‘li bilan qurbonlik uchun ajratilgan narsani olovga tashlabdi. Lekin xudo shunda ham javob bermabdi. Shunda shoh o‘ylab turib: «Endi men o‘z boshimni qurbonlikka keltira qolay» deb qilichini bo‘yniga tirabdi. Shunda xudo uning qilichini ushlab qolib: «Ey, shoh, men sendan mamnunman, tila tilagingni» ( debdi. Shunda shoh: «Mana bu braxman senga necha yillardan beri qurbonlik keltirar ekan, nima uchun uni shuncha vaqtgacha gunohidan kechmading? Menga tez e’tibor qilganingning boisi nimada?» ( deb so‘rabdi. Shunda samodan shohga quyidagi javob kelibdi: «Ey, shoh, bu braxman ibodat qiladi, kechirim so‘raydi, lekin yuragida qat’iylik yo‘q. Shu sabab u mening e’tiborimni qozona olmadi. Axir aytilganku: Kimda-kim nomiga ibodat qilsa, kimda-kim beo‘xshov ibodat qilsa, kimda-kim tarqoq fikr, xayolparastlik bilan ibodat qilsa, ( ularning ibodati kuchga ega bo‘lmay bekorga ketadi. Demak, xudo daraxtda ham emas, toshda ham emas, tuproqda ham emas. Yaratgan ( insonning yuragidadir. Shu sabab ( har bir narsaning asosi yurakdir. Yana aytilgan: Ibodatda, ziyoratda, braxman bilan, Yaratgan bilan, ustoz bilan suhbatda va dori-darmon qabul qilayotganda unga bo‘lgan ixlosga ko‘p narsa bog‘liqdir.

Shoh debdi: «Yaratgan egam, agar sen mendan rozi bo‘lsang, mana shu braxmanning ham istagini bajo ayla». Yaratgan debdi: «Ey, shoh, sen chinor daraxtidek barchaga soya berib yaxshilik qilib yurasan. Sen o‘zingga zarar keltirib bo‘lsa ham boshqalarga foyda keltirasan. Aytilganku axir: «Bahaybat daraxtlar o‘zlari oftob tig‘ida kuysalar ham yosh daraxt va novdalarni o‘z himoyasida saqlaydilar va o‘zlari uchun emas balki boshqa lar rohati uchun meva ham beradilar. Demak, boshqalar rohati uchun daryolarda suv oqadi, boshqalar hayoti uchun sigirlar sut beradi, boshqalarni ta’minlash uchun daraxtlar meva beradi, boshqalarning baxti uchun olijanob odamlargina yashaydilar». Shohni shunday maqtovlarga belab Yaratuvchi xudo o‘sha braxmanning ham tilagini bajo aylabdi. Shoh esa o‘z yurtiga qaytib ketibdi». Shu hikoyani so‘zlab, haykalcha shoh Bxojaga debdi: «Ey, shoh, agar sen ham shunday olijanob bo‘lsang, unda taxtga o‘tirishing mumkin». Shoh Bxoja esa hikoyani tinglagancha jim turar edi. «IBRATLI HIKOYATLAR» «Hitopadesha» «Hitopadesha» asari «Panchatantra»dan yoshroq. U X-XIV asrlar mobaynida Bengal viloyatida yaratilgan. Hind adabiy an’anasiga ko‘ra, Narayan Pandit mazkur asarning muallifi hisoblanadi. Asar sanskrit tilida yozilgan. «Hitopadesha» tuzilishi jihatidan «Panchatantra»ga o‘xshaydi. Bir qator mavzular «Panchatantra» va boshqa manba’lardan olingan. «Panchatantra»dan olingan syujetlar qayta ishlangan. «Hitopadesha»ning tili «Panchatantra»ga qaraganda sodda va ravon, maqol, matal va hikmatli so‘zlarga juda boyligi bilan ajralib turadi. Shu sababga ko‘ra asar nihoyatda maroq bilan o‘qiladi. Lekin uning tarkibida «Panchatantra»ga kirmaydigan butkul mustaqil masallar ham juda ko‘p. «Hitopadesha» to‘rt qismga bo‘lingan. Birinchi ikki qism «Panchatantra»ning birinchi va ikkinchi kitoblariga mos keladi, ya’ni unda avval do‘stlar orttirish haqida so‘ngra esa do‘stlarning judo bo‘lishi haqidagi masallar jamlangan. Uchinchi va to‘rtinchi qismlariga esa «Panchatantra»ning uchinchi kitobidagi masallardan tanlab kiritilgan. Bu qismlarda urushni olib borish haqidagi masal «Panchatantra»dek qarg‘a va boyqushlar o‘rtasidagi kurash tarzida emas balki o‘rdak va tovuslar o‘rtasidagi kelishmovchilik tarzida hikoya qilinadi.

«Hitopadesha»da «Panchatantra»ga nisbatan pand-nasihatga e’tibor ko‘proq qaratilgan. «Hitopadesha»ni dunyoga mashhur qilgan tomoni uning qoliplash, ya’ni syujetning hikoya ichida hikoya shaklida tuzilgani, voqealarning deyarli hammasi parranda va hayvonlar tilidan so‘zlanishi va hikmatlarning ko‘pligidir. Ushbu asar o‘z tabiatiga ko‘ra didaktik asarlar jumlasiga kiradi. Har bir hikoya ezgulik, yaxshilikka undaydi, to‘g‘ri yo‘lga boshlaydi. Tarbiyaviy ahamiyatga katta bo‘lgan mazkur asarni hindlar «ilm- hikmat xazinasi» deb bejiz aytmaydi. «Hitopadesha» ko‘plab g‘arb va sharq tillariga, jumladan, rus va o‘zbek tillariga ham tarjima qilingan. XX asrning o‘zida rus tilida uch marta uch xil tarjimada nashr etilgani bu asarga bo‘lgan qiziqish naqadar kattaligini ko‘rsatadi. «Hitopa - desha» o‘zbek tiliga ham hindi tilidan Ansoriddin Ibrohimov tomonidan ikki marotaba tarjima qilingan. Birinchi bor kirill alifbosida 2000 yil va lotin alifbosida 2008 yil nashr ettirilgan. «Hitopadesha» qariyb ming yil ilgari yaratilgan. Tabiiyki, asarda o‘sha davr va o‘sha makonning aksi bor. Lekin, shunday bo‘lsa-da undagi umuminsoniy qadriyatlar har yerda va har davr uchun o‘zgarmay dolzarbligicha qoladi. Kitobda kattaga hurmat va kichikka izzatda bo‘lish, axloq-odob qoidalariga rioya qilish, ilm-ma’rifat, rostgo‘ylik, jasurlik kabi fazilatlar olqishlanadi. Va aksincha, xiyonat, ig‘vo, zo‘rlik, razolat kabi nuqsonlar fosh etiladi. Quyida «Hitopadesha» asaridagi ayrim qisqa masallar namuna sifatida keltiriladi. «Qarg‘a, sichqon va toshbaqa» Qarg‘a bilan sichqonni ko‘rib, toshbaqaning sevinchi ichiga sig‘may ketibdi. Darrov uyiga taklif qilib, sidqidildan ularning xizmatida bo‘libdi. Axir aytadilar-ku, mehmonning katta-kichigi bo‘lmaydi deb. Xoh bola bo‘lsin, xoh keksa, bundan qat’iy nazar, mehmon xudoning bir qiyofasidir. Bordi-yu yuqori toifaga mansub kishining uyiga past toifadagi odam mehmon bo‘lib kelsa, u ham xuddi shunday izzat-ikromga loyiqdir. Mehmon har kimning ham uyiga kelavermaydi, baxtiyor kishilarnikiga keladi. Qarg‘a sichqonni toshbaqaga tanishtira turib dedi: O‘rtoqjon gapimni eshit: mana shu mening eng qadrdon do‘stimdir. Boshida mendan cho‘chib hadiksirab, do‘st tutinishga unamay turgan edi. Qancha gapirdim, so‘zladim. Oxiri to‘g‘riligimga ishondi. Shundan

keyin do‘stlashishga ko‘ndi. Bu yog‘ini so‘rasang, uchalamizning ichimizda eng aqllisi shu. Bizning do‘stligimiz bundan faqat yutadi. Ana endi uchchalamiz birga yashayveramiz. Qarg‘aning gapidan keyin toshbaqa sichqonni quchoqlab oldi. Uning yelkalarini silab turib dedi. «Biz bilan do‘st tutinib juda boplabsan. Bu do‘stligimizni ham butun olam gapiradi. «Rahmat, do‘stim, sizlarga har qancha minnatdorchilik bildirsam oz. Sizlarning o‘rtangizdagi mehr-muhabbatni ko‘rib, kechmishim esimga tushib ketdi» ( debdi sichqon. «Qanday kechmish ekan? Eshitsak bo‘ladimi?» ( ikkovi baravar so‘rabdi. «Marhamat. Mana eshitinglar. Shunday deb sichqon so‘zlashga tushibdi. «Yana bir yangi do‘st» Bir kuni sichqon, toshbaqa va qarg‘a ko‘l bo‘yida suhbat qurib o‘tirishardi. Shu payt qayoqdandir o‘qday uchib halloslab kiyik kelib qoldi. Kiyikni ko‘rib sichqon qo‘rqqanidan qochib ketdi, toshbaqa o‘zini suvga tashladi, qarg‘a esa qag‘-qag‘lab uchib daraxtga qo‘ndi. Uning qag‘-qag‘iga bir gala qarg‘a uchib keldi. «Hoy birodar!» ( deya gap boshladi toshbaqa kiyikka qarab ( ayt, nimadan bunchalik qo‘rqayapsan? Qo‘rqmay bemalol suvingni ich, keyin birpas hordiq chiqar. So‘ng ketarsan o‘rmonga. «Birodar, men bu yerga bir ovchidan qochib keldim. Bu o‘rmonda mening hech kimim yo‘q, yoru birodarim yo‘q. Shuning uchun men bilan o‘rtoq bo‘lsang. Yolg‘iz daraxt xunuk ko‘rinadi, deyishgan ulug‘lar. Sichqon kiyikka qarab dedi: «Birodar, sen bilan shundoq ham do‘st tutinib bo‘ldim. Do‘st to‘rt xil bo‘ladi: o‘z farzanding, qarindosh-urug‘ing, er tomondagi qarindoshlar va kulfat tushganda kunga yaraydigan do‘stlar. Oldimizga kelgan ekansan, endi bizga do‘st bo‘ldim, deyaver. Bu gaplar kiyikning cho‘kkan ko‘nglini ko‘tardi, ko‘ngli ancha taskin topdi. Qo‘rquvi ham biroz kamaydi-da, bir daraxtning soyasida yotib dam ola boshladi. Qarg‘a kiyikning oldiga keldi-da, so‘z qotdi: «Qani, rostini ayt-chi, o‘rtoq, nimadan qo‘rquvding? Bu o‘rmonda ham ovchilar bormi? «Ha, o‘rtoq. Bu yerlarda ham ovchilar paydo bo‘lib qoldi. Gap shundaki, shu kunlarda Magadxaning hukmroni Ganga daryosining qirg‘og‘iga kapa tikkan. Ular saharlab bu ko‘lga keladi. Shuning uchun, menimcha, bu yerda qolish xatardan holi emas. Agar

gap shundoq bo‘ladigan bo‘lsa darhol gapga qo‘shildi toshbaqa ( demak, unda bu yerdan juftakni rostlab qolish lozim. Menimcha, tirik qolishning birdan-bir chorasi shudir. «Ha-a, gaping to‘g‘ri» ( dedi sichqon toshbaqaning gapini ma’qullab. «Bo‘lmasa ovchilar bizni sog‘ qo‘ymaydi. Lekin bir narsaga hech aqlim yetmayapti». «Nima ekan u?» ( so‘radi toshbaqa hayron bo‘lib turgan sichqonga tikilib. Birodar, mana sen-ku biron-bir ko‘lga borib o‘sha yerda yashayverasan. Qarg‘a ham biron daraxtga oshyon qurib oladi. Lekin qiyin bo‘lganda menga qiyin. Men in yasamasam iloji yo‘q, bunga esa vaqt ketadi, chunki suv jonivorining uyi suvdir, lashkarning ishongani qal’a, podshoning ishongani esa lashkar ( degan gap bor. Endi bir yo‘lini qilmasak bo‘lmaydi. Ulug‘lar aytganki, har narsani chuqur o‘ylash darkor, har ofatning chorasi va har g‘amning nihoyasi bordir. Lekin buning uchun biroz aqlni ishlatish kerak. Aqli borning hamma narsasi bor deyaver. Xuddi shu aql kuchi bilan ayyor shoqol bahaybat filni botqoqqa botirib, o‘ldirgan ekan. «Nima deding? Shoqol filni o‘ldiribdi deysanmi? ( hammalari anqaygancha sichqonga qarab qolishdi. «Ha, mana eshitinglar. Men sizlarga o‘sha shoqol haqidagi hikoyani aytib beraman. “To‘tinoma” («To‘tining yetmish hikoyasi») «Shukasaptati» Hind ertaklari orasida xalq etiborini qozongan ertaklardan yana biri bu «Shukasaptati», ya’ni «To‘tining yetmish hikoyasi» asaridir. Sanskrit tilida yaratilgan ushbu asarning asl nusxasi bizgacha yetib kelmagan. Lekin barcha hind ertaklari singari «Shukasaptati» ertagi ham ko‘p marta qayta ishlangan. Ulardan ayrimlari yetib kelgan. Jumladan, birinchisi, sanskrit tilida Chintamani Bxatta tomonidan qayta ishlangan to‘liqroq varianti, va ikkinchisi esa, ko‘p vaqtlar o‘tganidan keyin nazmda yaratilgan variantini soddaroq tilda nasrda qayta ishlangan variantidir. Asarning prakrit tilida nazmda yozilgan variantlari ham mavjud. Hind mutaxassis larining taxminiga ko‘ra o‘sha prakritdagi nazmda yaratilgan variantidan keyinchalik nasriy varianti ishlab chiqilgan. «Shukasaptati» asarining bu qayta ishlan gan variantlari XII-XIV asrlar o‘rtasida amalga oshirilgan deb taxmin qilinadi. Asarning qisqacha mazmuni quyidagicha: Savdogar Madanavinoda safarga yo‘lga chiqadi va yosh ayoli Prabxavatini uyda yolg‘iz qoldiradi. Bir necha kundan keyin erisiz

zerikkkan ayol begona erkak bilan do‘stlashishga qaror qiladi. Ularning uyida bir to‘tiqush bor edi. Mana shu to‘tiqush ayolni gunoh yo‘ldan to‘xtatish maqsadida uni chalg‘itib turli hikoyalar so‘zlab beradi. To‘ti qiyin ahvolga tushganda nima qilish lozim, bu holdan qanday qilib chiqish mumkin, axloq-odob yo‘lida qanchalik katta foyda borligi va shu kabi turli tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan hikoyalarni so‘zlab beradi. Lekin hikoyalar orasida axloqiy normalardan chetga chiquvchi hikoyalar ham yo‘q emas, masalan erni qanday qilib aldash, uni o‘z izmiga tushirib olish va shunga o‘xshash ayolarga xos nayranglar haqida ham hikoyalar mavjud. Quyida to‘tiqush hikoyalaridan ayrimlari namuna sifatida keltiriladi: «Muladevaning qarori» Keyingi kun Prabxavati uchrashuvga borish uchun yana javob so‘raydi, shunda to‘ti debdi: «Mayli bora qol, men sening yo‘lingni to‘smayman, lekin qiyin ahvolga tushib qolganingda sen ham Muladevadek javob bera olsang bas». «Dunyoda murdalarni yoqadagan Bxutavasa (Shiva ma’budiga xizmat qiluvchi yovuz devlar makoni) degan bir joy bor. U yerda Karala va Uttala ismli ikki dev yashar ekan. Ularning birining ayolining ismi Dxumaprabxa ekan, ikkinchisining ismi esa Megxaprabxa ekan. Ikkala dev ham kimning ayoli go‘zalroq deb doim bahslashar ekanlar. Kunlardan bir kun ikkala dev ham o‘z ayollri bilan sayr qilib yurib Muladeva ismli bir shaxsni ko‘rib qolib uni qo‘lidan ushlab olib unga: «Bu ikki ayoldan qay biri go‘zalroq? deb savol beribdilar, agar to‘g‘risini aytmasang o‘ldiramiz deb qo‘rqitib ham qo‘yibdilar». Aksiga olib ikkala ayol ham bad-bashara, qo‘rqinchli va qari ekan. Nima deb javob berish mumkin! Muladeva debdi: «Dunyoda insonga o‘z sevgilisidan go‘zalroq hech kim bo‘lmaydi». Ayyorlar xudosi Muladeva shunday deb javob berganidan keyin ular uni qo‘yib yuboribdilar. Bu hikoyani eshitib Prabxavati uxlab qolibdi. «Shukasaptati»dagi o‘ttizinchi hikoya mana shundan iborat ekan

Adabiyotlar: 2. Izzat Sulton. Adabiyot nazariyasi. T., 1982 3. Idei gumanizma v literaturax Vostoka. M., 1967 4. Ideologicheskiye problemi sovremennoy Indii. M., 1970 5. Inomxodjayev. R.Tyurko-persidskoye dvuyazichiye v literaturnoy jizni Indii XVI v., T., 1993 6. Iz istorii kulturnix svyazey narodov Sredney Azii i Indii, M., 1986 7. Izucheniye literatur Vostoka, Moskva, 2002 g. 8. Indiyskaya lirika II-X vv. M., 1978 9. Istoriya vsemirnoy literaturi. Tom 3, izd. “Nauka” M., 1985 10. Istoriya vsamirnoy literaturi. Tom 4, izd. “Nauka” M., 1987 11. Konrad N.I. Zapad i Vostok. M., 1966 12. Lamshukov. Indiyskiy prosvetitel i romanist X. N. Apte. M., 1 13. Literaturi Indii. M., 1958 14. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Buddizm adabiyoti

Hind xalq eposi – “Kalila va Dimna”

Qadimgi hind adabiyoti va Vishakxadatta ijodi

O’zbek marosim folklori

Saidrasul Saidazizov