Navoiy Foniyning forsiy she`riyati - Adabiyot - Referatlar

Navoiy Foniyning forsiy she`riyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

27.5302734375 KB

Ko'chirib olish

Navoiy Foniyning forsiy she`riyati Reja: 1. Navoiyning forsiy she’riyati haqida munosabatlar. 2. “Devoni foniy”ning yaratilishi, tarkibidagi janrlar rang-barangligi. 3. Foniy she’riyatining mazmun-mundarijasi , timsollar rang-barangligi . 4. Navoiy tatabbulari: Hofiz, Sa’diy, Jomiy .

Alisher Navoiy arab, forsiy va turkiy tillarni mukammal bilgan holda bu tillarda asarlar ijod etardi. Uning she’riyatida ham bunday sifat ko’zga tashlanadi. Alisher Navoiyning turkiy tildagi she’riyati shoirning jahoniy shuhratini ta’min etgan bo’lsa, fors-tojik tilida bitgan she’rlari ham uning forsiygo’ylar orasidagi ulkan mavqyeini yana bir karra tasdiqladi. Shunisi borki, ikki tilda yaratilgan she’riyat ham Alisher Navoiy kabi daho qalamiga mansub ekan, ularni yaxlit holda o’rganish va talqin qilish lozim. Chunki shoirning olijanob maqsad va fikrlari, yaratgan timsollari har ikki tilda bitgan she’riyatda ham ifoda etilgan. Farq esa ana shu tillarning xususiyatlaridan kelib chiqqan bayon uslubida kuzatilishi tabiiy. Xuddi ana shu masala Alisher Navoiy – Foniyning quyidagi mashhur qit’asida bayon etilgan: Ma’nii shirinu ranginam ba turki behad ast, Forsi ham la’lu durhoi samin gar bingari. Go’iyo dar rastai bozor suxan bikshudaam, Yak taraf do’koni qannodiyu yak so’ zargari. Mazmuni: Turkiy tilda shirin ma’nolar, badiiy go’zal asarlarim ko’pdir, forsiy she’rlarim ham qimmatbaho gavhardirlar. Bu bilan go’yo so’z bozorining bir tomonida shirinliklar do’koniyu ikkinchi tomonida zargarlik do’konini ochgandekman. Bunda ulug’ shoir ikki tilda yozgan asarlarining bir xil qimmat va ahamiyatga ega ekanligini juda chiroyli badiiy tasvirda ifoda eta olgan. Alisher Navoiy asosan turkiy tilda ijod qilsa-da, “Muhokamat ul-lug‘atayn” asarida aytilishicha, forsiy she’rlar yozishni ham yoshligidan boshlagan edi. Bu xoksorga sabovat (kichiklik) avoilidakim, og‘iz huqqasidin biror gavhar zohir bo‘la boshlar, ul gavharlar hanuz nazm silkiga kirmaydur erdikim, zamir daryosidim nazm silkiga tortilg‘on gavharlar tab’ g‘avvosi sa’yi bila og‘iz sohiliga kelaboshlamoq ko‘rguzub erdi. Chun mazkur bo‘lg‘on qoida bilakim, ado topti – mayl forsiy sari bo‘ldi. “Muhokamat ul-lug’atayn” [16-tom. 24].

Natijada, ular anchagina miqdorda to’planib qolib, shoir ularni devon holiga keltirishga shoshilmasdi. Alisher Navoiyning bu tildagi she’rlaridan xabardor bo’lgan Sulton Husayn Boyqaro ularni ham to’plashga buyurgan ekan. Bu holni Alisher Navoiyning Husayn Boyqaroga yozgan bir maktubidan ham bilish mumkin: «Alhamdulillah v-alminna bu uchurda hukm yo’suni bila forsiy parishon abyot va parokanda ash’orni yig’ib, devon yo’sunlik jild qilinib erdi, Yusuf Alidin tobug’da yuborildi. Umid ulki, qabul davlatig’a muzayyan va pisand saodatig’a musharraf va mustahsan bo’lg’ay» (14-tom, 219). Devonning tuzilgan yili va nomi bu o’rinda eslatilmagan bo’lsa-da, ammo bularga ishorani «Muhokamat ul- lug’atayn»da (bu asar 905-h., 1499-1500 melodiy yilda yozilgan) berilgan quyidagi ma’lumotda uchratish mumkin: «Yana forsiy g’azaliyot devoni… tartib beribmenkim, olti mingdin abyoti adadi ko’prakdur» (16-tom, 32). Demak, forsiy she’rlar devoni 905 hijriy- 1499-1500 melodiy yildan oldin taxminan 90-yillarning ikkinchi yarmida tartib berilgan. Undagi she’rlarda Foniy taxallusi qo’llanilganidan uni «Devoni Foniy» tarzida atash odat bo’lib qolgan. «Devoni Foniy»ning muallif qalamiga mansub dastxati noma’lum bo’lsa-da, ammo undan ko’chirilgan nusxalardan yettitasi hozirda ma’lum. Ularning 2 tasi Parij, 2 tasi Turkiya, 2 tasi Hirot va 1tasi Eron kutubxonalarida saqlanadi. Adabiyotshunos Hamid Sulaymonovning e’tiroflaricha, bu nusxalardan Parij milliy kutubxonasidagi ikki nusxa ancha mukammaldir. Ana shu nusxalar asosida «Devoni Foniy»ning tarkibi quyidagicha: 1. Debocha; 2. Qasida-10 ta; 3. G’azal-554 ta; 4. Musaddas-1 ta; 5. Marsiya-1ta; 6. Qit’a-72 ta; 7. Ruboiy – 73 ta; 8. Tarix-16 ta; 9. Muammo-373; 10. Lug’z-9 ta. Demak, devonda jam’i 1109 ta asar bor bo’lib, ular 6197 baytni tashkil etadi. Bu o’rinda Alisher Navoiyning forsiy tildagi muammolari soni haqida «besh yuzga yaqin muammo» (MAT, 20 tomlik, 16-tom, 32-bet) degani e’tiborga olinib, bu e’tirof Parij nusxalaridagi muammolar soni (373 ta) bilan solishtirilsa, unda Parij nusxalari ham «Devoni Foniy»ning mukammal nusxalari bo’la olmasligini ko’rsatadi. Bu fikrni Alisher Navoiyning «Muhokamat ul- lug’atayn»da forsiy she’rlari janrlari qatorida masnaviyni eslatishi va bu janrdagi

asarning esa Parij nusxalarida uchramasligi yana bir karra tasdiqlaydi. Demak, «Devoni Foniy»ning mukammal nusxasini aniqlash hali davom etmoqda. Navoiy-Foniyning forsiy she’riyati 20 tomlik MATning 18, 19, 20-tomlariga kiritilgan. Xususan: 18-tom da 267 ta g’azal o’zbekcha tarjimasi bilan (M.Muhammadjonov, Sh.Yorqin, S.Raf’iddin tarjimalari); 19-tom da 285 ta g’azal o’zbekcha tarjimasi bilan (M.Muhammadjonov, Sh.Yorqin tarjimalari); 20-tom da 1 ta musaddas, 1 ta marsiya-tarkibband, 64 ta qit’a, 72 ta ruboiy, 16 ta ta’rix, 266 ta muammo, 9 ta lug’az, 10 ta qasida. «Devoni Foniy»ning hozircha ma’lum bo’lgan qismida son jihatdan eng ko’plari g’azal, muammo, ruboiy va qit’adir. Boshqa janrdagi asarlar esa son jihatidan ancha kam. Shundan kelib chiqib, biz ularning ayrimlari haqida ba’zi mulohazalarni bayon etmoqchimiz. 1. G’azal. Devonda g’azal, qayd qilinganidek, yetakchi o’rinni egallaydi. Ularni ko’zdan kechirgan Hamid Sulaymon, Abdulg’ani Mirzoyev, Rasul Hodizoda, Shoislom Shomuhammedov, Alisher Shomuhammedov, Yoqubjon Is’hoqov, Boturxon Valixo’jayev, Rahim Vohidov kabi allomalar tadqiqotlari shundan guvohlik beradiki, Alisher Navoiyning forsiy tildagi g’azallari o’zining mazmun va badiiyati nuqtayi nazaridan ulug’ shoirning ko’p qirrali mahoratining natijalari bo’lib, ba’zi bir xususiyatlari bilan o’zbek tilidagi g’azallaridan ajralib ham turadi. Bunday takrorlanmas xususiyatlar shundan iboratki, g’azallar ikki guruhga ajratiladi: birinchisi-tatabbu’, ikkinchisi-muxtare’. Birinchi guruhga kiritilgan g’azallarda ularning Sa’diy Sheroziy, Hofiz Sheroziy, Xusrav Dehlaviy, Abdurahmon Jomiy va boshqa shoirlarning g’azallariga tatabbu’-javobiya ekanligi har bir g’azal sarlavhasida alohida uqtiriladi. Jumladan, «Tatabbu’i Xoja Hofiz», «Tatabbu’i Amir Xusrav», «Tatabbu’i Maxdumi Jomiy» (ba’zan «Tatabbu’i

Maxdumiy), «Tatabbu’i mavlono Shohiy», «Tatabbu’i Mir Suhayliy» va boshqalar. Shuni ham eslatish o’rinliki, Alisher Navoiy-Foniy o’zining bir qit’asida bu hodisaning sababini shunday bayon etgan:

Tatabbo’ kardani Foni dar ash’or, Na az da’viyu ne az xudnamoist. Chu arbobi suxan sohibdilonand, Murodash az dari dilho gadoist. Mazmuni: Foniyning she’riyatdagi tatabbu’lari o’zini ko’rsatishga intilish va yo manmanligidan emas, balki so’z arboblari daholar bo’lgach, uning asosiy maqsadi bu ulug’lardan madad istashdan iboratdir. Alisher Navoiy- Foniyning forsiy g’azaliyotidagi bunday uslub turkiy g’azaliyotida aynan uchramaydi. Buning yangi uslub ekanini Alisher Navoiy – Foniyning o’zi bir tatabbu’ g’azalida shunday ifoda etgan: Z-in nazmi nav charxi kuhan yakbora go’ hayrat makun, Foni, chu ta’limi suxan dorad zi Jomi borho. Mazmuni: Ey eski falak, bu yangi nazm ni ko’rib birdaniga hayratda qolma, chunki Foniy so’z ta’limini Jomiydan ko’plab olgan. Demak, Alisher Navoiyning turkiycha: Ani nazm etki, tarhing toza bo’lg’ay, Ulusqa mayli beandoza bo’lg’ay, degan fikrlari bilan yuqorida forsiycha aytgan fikrlarning hamohangligi ko’zga tashlanadi. Bu esa shundan guvohlik beradiki, ulug’ shoir qaysi tilda bo’lmasin, yangilik yaratish, o’ziga xos uslubda ijod qilishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan va uni sharaf bilan bajargan. G’azallarning ikkinchi guruhi esa tatabbu’ emas ma’nosida «muxtara’, muxtare’», ya’ni «ixtiro etilgan» deb nomlangan. Alisher Navoiy-Foniy g’azallari ishqiy, ijtimoiy, falsafiy-tasavvufiy, axloqiy mavzularda yozilgan bo’lib, badiiyat jihatidan mumtoz adabiyotshunoslikning qonun-qoidalari (aruz,qofiya, badiiy san’atlar) va talablariga muvofiqdir. Xuddi o’zbek tilidagi g’azallarda bo’lganidek, forsiy g’azallarning ko’pchiligi mavzu va badiiyat sohasida yakporalik xususiyatlariga ega. Bunday hol uning ham tatabbu’ va ham muxtare’ g’azallarida uchraydi. Aytilgan fikrlar tasdiqi uchun bir ikki misolga murojaat etish mumkin.

Tatabbu’ g’azallaridan mashhur Hind shoiri Xusrav Dehlaviy g’azaliga yozilgan javobiya: Meravad sarvi manu raftor memonad ba dil, V-az guli ruxsori o’ sad xor memonad ba dil… Foniyo, z-on kofarat nabvad xalosi k-at zi hachr, Az xayoli kokulash zunnor memonad ba dil. Mazmuni: Mening sarvim ketdiyu, raftori ko’ngilda qoladi, uning gulday ruxsoridan yuz tikan ko’ngilda qoladi… Foniyo bu kofiringdan qutilish iloji yo’qqa o’xshaydi, chunki uning kokullari xayoli zunnor kabi ko’ngildadir, ya’ni uni o’rab olgandir. Mazkur g’azalda radif ham (memonad ba dil), qofiya ham (raftor, xor…)bor. Ana shu radif g’azalning mavzu va badiiylik jihatdan yakporaligini ta’minlashda muhim mavqyega ega. G’azalda yorning ketishi va bu ketishning oshiq ko’nglida qoldirgan izidan so’z boradi. G’azal oshiqning monologi-hijrondan qiynalayotgan yurak iztiroblari sifatida yozilgan. Muhimi shundaki, yor ketib qolgan bo’lsa-da, u oshiqning ko’nglida, xayolida mahkam o’rnashib olgan. Shoirning yozganiday, yorning sochlari ko’ngilni shunday mahkam bog’lab olganki, ulardan ko’ngil qutila olmaydi. Bu g’azal o’qilar ekan, Alisher Navoiyning o’zbek tilida yozilib, quyidagi matla’ bilan boshlanadigan g’azali xotirga keladi: Yor bordiyu ko’nglumda aning nozi qolibdur, Andoqki qulog’im to’la ovozi qolibdur . Bunday holning diqqatga sazovorligi shundaki, Alisher Navoiy tomonidan ikki tilda yozilgan g’azallarda ham bir mavzuga murojaat qilingan bo’lsa-da, ularning har birida bu mavzu o’ziga xos ohang va qirralar, timsol va tasvirlar bilan qalamga olingan. Ammo ijodiy uslubda yaxlitlik ko’zga tashlanadi. Hofiz g’azallariga atabu’lar: Hofiz Sheroziy: Voizon, k-in jilva dar mehrobu minbar mekunand, Chun ba xilvat meravad, on kor digar mekunand.

Mushkile doram, zi donishmandi majlis boz purs, Tavbafarmoyon charo xud tavba kamtar mekunand… Subhidam az arsh meoyad xuro’she, aql guft, Qudsiyon go’yi, ki she’ri Hofiz az bar mekunand. Foniy: Voizon to chand man’I jomu sog’ar mekunand, Chun dimog’ixeshro ham gah-gahe tar mekunand. Az qadah onon, ki gohi nash’a meyoband fayz, Z-in sharaf chun man’i mahrumoni digar mekunand. Xozinoni ravza az ash’ori Foniy la’lu dur, Burda bar ruxsoru go’shi hur zevar mekunand. Hofiz: Biyo to gul barafshonemu may dar sog’ar andozem, Falakro saqf bishkofemu tarhi nav darandozem. Agar g’am lashkar angezad, ki xuni oshiqon rezad, Manu soqi ba ham sozemu bunyodash barandozem. Foniy: Bahoron gar ba gulshan tarhi jomu sog’ar andozem, Biyo, in saqf bishkofemu tarhi nav darandozem. Sipohe gar namoyad g’am, ki sozad vaqti mo tiyra, Ba yak barqi shu’oyi jom bunyodash barandozem.

Husayniy: G’am sipoh qasdimg’a chekti, soqiyo, tut jomi sof, Kim bo’lur jomi may ichgandin daler ahli sipoh. Muxtare’ g’azallaridan birini ko’zdan kechirsak: Omad bahori dilkashu gulhoi tar shukuft Dilho az on nishot zi gul beshtar shukuft… Fony, achab madon, agar on gul shukuftaast, Az ashki abrsoni tu bishkuft, agar shukuft. Mazmuni: (matla’) Dilkash bahor keldiyu toza gullar ochildi, Bu xursandlikdan guldan ko’ra ko’ngillar ko’proq yayradi… Foniy, gulning ochilganidan ajablanma, Chunki u sening yomg’irday ko’z yoshlaring tufayli ochildi. G’azalning har misrasi va baytidan bahorning hidi keladi, gullarning ochilishiyu ko’ngillarning yayrashidan quvonch balqib turadi. G’azalda ishlatilgan turli badiiy san’atlar ham ana shu kayfiyatga mos ishlatilgan. Shunisi ajoyibki, g’azaldan Alisher Navoiy-Foniyning fors-tojik tili noziklarini naqadar teran bilganligi seziladi. Bu holni Alisher Navoiyning o’zlari ham «Muhokamat ul- lug’atayn»da alohida uqtirgan edilar. Jumladan, «forsiy alfoz istifosin va ul iborat istiqsosin kishi mendin ko’prak qilmaydur erkin va saloh va fasodin mendin yaxshiroq bilmaydur erkin» (16-tom, 127), ya’ni boshqa birovlar «Forsiy tilning so’zlarini o’zlashtirish va mazmunining tagiga menchalik yetisha olmas, u tilning go’zalligi va fasodini mendan yaxshiroq bila olmas». Faxriya tarzida aytilgan bu fikr aslida haqiqatdir. Mana shu xususiyat sabab bo’lgan bo’lsa kerakki, forsiygo’ylar Alisher Navoiyning bu tilda yozgan go’zal asarlari, jumladan g’azallarini ham e’zozlaydilar. 2. Qasida. Alisher Navoiy o’zining «Muhokamat ul-lug’atayn» asarida forsiy tildagi qasidalari, ularning nomlari va javobiya bo’lsa, qaysi shoirlar qasidalariga tatabbu’ tarzida yozilgani haqida juda teran ma’lumot beradi (16-tom, 28-31). Bu ma’lumotlar hamda «Devoni forsiy» da nashr ettirilgan qasidalarni

o’rganish shundan dalolat beradiki, Alisher Navoiy olti qasidadan iborat bir turkumni «Sittayi zaruriya» (Zaruriy oltilik) deb atagan bo’lsa, to’rt qasidadan iborat ikkinchi turkumga esa «Fusuli arbaa» (to’rt fasl) deb nom qo’ygan ekan. Bu ikki turkum o’nta qasidani o’z ichiga oladi. Shuning bilan birga, Alisher Navoiy Xoja Salmon qasidasiga javoban yana bir qasida boshlagani haqida ham xabar beradi. Agar bularning hammasi umumlashtirilsa, unda Alisher Navoiy-Foniyning forsiy tilda o’n bitta qasida yozgani ma’lum bo’ladi. «Sittayi zaruriya» . Alisher Navoiy turli yillarda yozgan qasidalarini Sulton Husayn Boyqaro ko’rsatmasi asosida 902 hijriy-1497 melodiy yilda qasidalar turkumi sifatida tartib berib, uni «Sittayi zaruriya»deb ataydi. «Sittayi zaruriya» debocha va oltita qasidadan iborat. Alisher Navoiy-Foniy tomonidan yozilgan nasriy debocha bir necha jihatdan ahamiyatga ega. Birinchidan, unda «Sittayi zaruriya»ning tuzilish sababi va yili ko’rsatilgan, ikkinchidan esa qasidalarning joylashtirish tartibi va har birining mavzusi aniq ko’rsatilgan. Ana shuning uchun debochaning ikkinchi qismi, ya’ni har bir qasida haqida berilgan ma’lumotni o’zbek tilida bayon etish ma’qul ko’rinadi. 1. «Ruh ul-quds» - Muqaddas ruh bo’lib, unda Alloh taolo hamdi berilgan. 2. «Ayn ul-hayot» - Hayot chashmasi bo’lib, Rasululloh Muhammad na’tidir. 3. «Tuhfat ul-afkor» -fikrlar tuhfasi, Xusrav Dehlaviyning «Daryoi abror»iga javobiya bo’lib, Abdurahmon Jomiyga bag’ishlangan. 4. «Quvvat ul-qulub» - qalblarga quvvat bo’lib, pand-nasihat va foydali mulohazalar bayonidan iborat. 5. «Minhoj un-najot» -najot yo’llari bo’lib, Sulton Husayn Boyqaroga bag’ishlangan. 6. «Nasim ul-xuld» -jannat shabbodalari bo’lib, «Mir’ot us-safo» - pokizalik ko’zgusi qasidasiga javobiyadir. «Sittayi zaruriya» debochasidagi bu ma’lumot Alisher Navoiy tomonidan «Muhokamat ul-lug’atayn»da yanada kengaytirilgan va shunday yakunlangan: «Bu olti qasida hamd va na’t va sano va ma’vizatdur va ahli tasavvuf va haqiqat tili bila ma’rifat» (16-tom, 31).

Ana shu qasidalardan «To’hfat ul afkor» -uning yozilish tarixi, mavzu doirasi va shuhrati haqida qisqacha to’xtalmoq ma’qul deb bilindi. Buning sababi shundan iboratki, mazkur qasida yozilgach, u muallifning o’ziga ham, ustozi Abdurahmon Jomiyga ham, do’sti Husayn Boyqaro va boshqa sinchkov zamondoshlariga ham ma’qul tushgan va nihoyat maqtalgan edi. Jumladan, Abdurahmon Jomiy o’z «Bahoriston»larida Alisher Navoiy haqida so’z yuritib, mazkur qasida bobida shunday yozganlar: (Alisher Navoiyning) Xusrav Dehlaviyning «Daryoi abror» qasidasiga javob tarzida yozgan («Tuhfat ul-afkor») qasidasi nihoyat go’zal ma’nolar va chiroyli xayollarga boydir». Eng qizig’i shundaki, Abdurahmon Jomiy bu qasidaga javoban, Alisher Navoiy iborasi bilan aytganda, «muammo tariqi bila bir qasida aytibdurlar». Alisher Navoiy ham o’zining «Xamsat ul-mutahayyirin», «Sittayi zaruriya» debochasi, «Muhokamat ul-lug’atayn» asarlarida bu qasidani qayta-qayta tilga olgan. «Tuhfat ul-afkor» 880 hijriy-1475 melodiy yilda Marvga borayotganda yozilgan. Qasidaning yaratilish tarixi «Xamsatul mutahayyirin» asarida berilgan: «Faqir (Alisher Navoiy) Marvg’a borg’uncha ani (qasidani) ul Hazrat (Abdurahmon Jomiy) otiga tugattim va Marvdin ul Hazrat xizmatlarig’a bitib yiborildi» (15-tom. 35). «Tuhfat ul-afkor» qasidasi 99 baytdan iborat bo’lib, Xusrav Dehlaviyning «Daryoyi abror», Abdurahmon Jomiyning «Lujjat ul-asror» qasidalariga javoban yozilgan. Dehlaviy ning « Daryoyi abror» qasidasi matla’i: Ko’si shah xolivu bongi g’ulg’ulash dardi sar ast, Har ki qone’ shud ba xushku tar shahi bahru bar ast. Abdurahmon Jomiy ning « Lujjat ul-asror» qasidasi matla’i: Kunguri ayvoni shah k-az kohi Kayvon bartar ast, Rahnaho don k-ash ba devori hisori din dar ast.

Navoiy ning «Tuhfat ul-afkor» qasidasi quyidagi mashhur bayt bilan boshlanadi: Otashin la’le ki toji xusravonro zevar ast, Axgare bahri xayoli xom puxtan dar sar ast. Mazmuni: Podshohlar tojini bezovchi o’tli (qip-qizil) la’l boshlardagi xom xayollarni pishiruvchi yolqin-cho’g’dekdir. Alisher Navoiyning «Tuhfat ul-afkor» qasidasi o’zining falsafiy, ijtimoiy- axloqiy va badiiy ko’lamining kengligi, ularning a’lo darajada idrok etilib, amalga oshirilgani jihatidan nazirai benazir, ya’ni o’xshash-o’xshamas bir badiiy kashfiyotdir. Bunda shoirning shohlik va uning fazilatlari, jamiyatdagi turli toifa sifatlari, faqr va faqirlikning naqshbandiya suluki nuqtayi nazaridan talqini va uning zabardast murshidi Abdurahmon Jomiyning olijanob fazilatlari haqidagi kuzatishlari falsafiy va badiiy uslubda bayon etilgan. «Tuhfat ul-afkor» qasidasining o’zi Alisher Navoiy-Foniyning forsiygo’ylikdagi ulkan imkoniyat va mahoratlarini namoyish etganidan ulug’ shoirning bu tildagi asarlaridan so’z yuritgan Sharq alloma va tazkiranavislari uni namuna va ibrat darajasida ekanini mamnuniyat bilan e’tirof etadilar.

Adabiyotlar : 1. Valixo‘jayev B. O‘zbek adabiyoti tarixi (O‘quv qo‘llanma). I-qism. – Sam.: SamDU nashri, 2002. 2. B. Valixojayev. Alisher Navoiy sheriyati (Uslubiy qo’llanma). – Samarqand: SamDU, 2001. 3. Vohidov R., Eshonqulov H. O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi. (O’quv qo’llanma) –T.: Yangi asr, 2006. 4. Salohiy D. Navoiy nazmiyoti (O‘quv qo‘llanma). – Sam.: Zarafshon, 2012. 5. Vohidov R. Biz bilgan va bilmagan Bobur. – T., 1996. 6. Alisher Navoiy. MAT. 20 tomlik. 18-20 tomlar. – T.: Fan, 2001-2003. 7. Alisher Navoiy. Xamsat ul-mutahayyirin (nashrga tayyorlovchi S.G‘aniyeva). – Toshkent, 2004. 8. Mirzoyev A. Foniy va Hofiz // Sezdah maqola. – Dushanbe: Irfon, 1977. 211- 222-sah.

O'xshashlar

Alisher Navoiy she`riyati manbalari lirik devonlari.docx

Shavkat Rahmon she`riyati

Yusuf Saryomiy she`riyati

Alisher Navoiy jahonga tanilgan she`riyat mulkining sultoni

Alisher Navoiyning ilmiy merosi “Muhokamat ul-lug’atayn” “Mezon ul-avzon” “Majolis un-nafois”