Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек - Adabiyot - Referatlar

Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43 KB

Ko'chirib olish

МУСО ТОШМУҲАММАД ЎҒЛИ ОЙБЕК (1905-1968) Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек 1905 йил 10 январда Тошкент шаҳрида дунёга келган. Ўрта мактабни битиргач, 1921-1925 йилларда таълим ва тарбия техникумида таълим олган. Кейин Ўрта Осиё Давлат университетининг ижтимоий фанлар факультетида таҳсил кўрган. 1930 йили шу дорилфунинни тугатиб, олий мактабларда дарс берган. Унинг илк шеърлар тўплами «Туйғулар» 1926 йилда чоп этилган. 30-йилларда унинг «Дилбар – давр қизи» (1931), «Ўч» (1932), «Бахтигул ва Соғиндиқ» (1933) каби бир қатор шеърий достонлари яратилган. Ойбек ўзбек насрини етук асарлари билан бойитган ёзувчи ҳам эди. Унинг «Қутлуғ қон», «Навоий», «Улуғ йўл», «Олтин водийдан шабадалар», «Қуёш қораймас» каби романлари ўзбек насри равнақига муносиб ҳисса бўлиб қўшилган. Ойбек истеъдодли шоир, ёзувчи, таржимон бўлибгина қолмай, машҳур олим, публицист ва танқдидчи, таниқли давлат ҳамда жамоат арбоби эди. У ўзбек китобхонларига А.Пушкиннинг «Евгений Онегин» шеърий романини, М.Лермонтовнинг «Маскарад», Молернинг «Тартюф» асарларини, антик адабиёт намуналарини ўзбек тилида тақдим этган халқ ёзувчиси, «Ҳамза» номидаги республика Давлат мукофоти совриндоридир. Йирик насрий асарлар муаллифи Ойбек ижодининг катта қисмини лирик шеърлар ташкил этади. Шулардан бири 1966 йилда нашр этилган «Кўнгил куйлари» тўпламига кирган «Кузда» шеъри бўлса, бошқаси «Наъматак»дир. Ойбек лирикасини мавзу жиҳатдан шартли равишда табиат тасвири акс этган ва кўнгил садолари ўз ифодасини топган шеърларга ажратиш мумкин. «Кузда» шеърида шоир табиат манзараларининг лирик қиёфасини чизиб берган. Китобхон учиб, ерни ўпиб сочилаётган япроқларни, яланғоч дарахтларни, кузнинг этларни жунжиктирувчи салқин шабадасини тасаввур

қилади. Шоир бу манзарани таъсирчан бадиий бўёқлар орқали чизиб беришда бетакрор ўхшатишлардан, жонлантиришлардан (Учар, ерни ўпар бир гала япроқ, Оғочлар гавдаси оғир ва титроқ, Совуқ ер ўчирди яшил қонини...) моҳирона фойдаланган. Аммо шоир нима сабабдан «яланг оёқ» ёз жумласини қўллади экан? Балки ёзни иссиқда яланг оёқ, ҳадиксиз чопқиллаб ўйнаб юрувчи болажонларга ўхшатаётир? Балки шоир ёзнинг бир зумда, жуда тез ўтиб кетишига ишора қилаётгандир? Биз кўпинча кузнинг бир зумда келиб қолганини пайқамай қоламиз-ку? Ҳали ўз этакларини йиғиб улгурмаган ёз қиёфасини жонли, таъсирчан тасвирлаш мақсадида шоир «яланг оёқ» ёзнинг «кўм-кўк яктаги» мисрасида ўзига хос ўхшатишларни маҳорат билан қўллаган. Агар диққат-эътиборни қаратсангиз, шоир шеърнинг илк мисрасида «Учар, ерни ўпар бир гала япроқ» дейиш орқали кузнинг илк ойларида ёзнинг иссиқ тафтини сақлаган замин узра бош қўяётган япроқларни тасвирлаган бўлса, охирги бан д да «Учиб ер тишлайди бир гала япроқ» мисраси орқали аста совиб, музлаб борадиган она ер ҳолатини фавқулодда жонлантириш усулидан фойдаланиб, «ер тишлаётган япроқлар» тимсолида ёритиб берган. Куз чоғидаги сўлғинлик, маъюслик ҳам ўзига хос, бетакрор. Биз ҳамиша табиатни кузатишдан завқ оламиз. Атрофни, олам гўзалликларини кузатиш орқали Ватан кенгликларини, унинг бетакрор чиройини ҳар сафар янгидан ҳис қиламиз, она заминга меҳримиз ортади. Ҳар сафар ранг-баранг қиёфада жонланувчи, фасллар либосига бурканган она юртимизнинг беқиёслигига амин бўламиз. Ойбекнинг лирик шеърлари ҳам Ватандан фахрланиш, унинг қиёси йўқ гўзалликларидан завқланиш туйғусини ифода этган. Азиз талаба! Сиз юксакда, «виқор-ла ўшшайган қоя лабида» қуёшга бир сават оқ гул тутиб, нафис тебраниб турган наъматакни кўз олдингизга келтира оласизми? Шундай манзарани кузатганмисиз? Наъматак тимсолида сиз эзгу мақсадлари, изланиш-интилишлари билан юртига, халқига сидқидилдан хизмат қилаётган фидойи инсонларни тасаввур қиласизми? Шоир ана шундай яратувчи инсонларни наъматак қиёфасида жонлантириб,

лирик манзара тасвирига поэтик маъно сингдирган. «Наъматак ёрқин табассум ила қуёшг а тутади бир сават оқ гул!» Унинг пойида эса кумуш қор юм-юм йиғламоқда, шамол гул япроқларини чашмадек атрофга сепмоқда, аммо наъматак юксакда мағрур тебраниб, рақс этган ҳолда «Қуёшга бир сават гул тутиб хурсанд!» Баҳор қуёши тафтига дош беролмай, аста эриб бораётган кумуш қор инсон умри эзгуликлар яратиш учун берилган қисқа бир фурсат эканлигини англатаётир. Ана шу имкониятдан фойдаланиб, ақлу- заковатини, куч-қудратини Ватан равнақи, эл фаровонлиги йўлида сарфлаган инсонлар наъматак каби ўзлари яратган эзгуликларни ёруғ юз билан халқимизга тақдим этадилар. Бу фурсатни ғанимат билмай, ўз ҳаётларини майда истаклар билан бесамар ўтказган одамларнинг умрлари охирлаб қолганини ҳис қилганларидан кейин афсус чекиб, юм-юм йиғлашлари бефойда. Инсон қадру-қимматини унинг амалга оширган эзгу ишлари белгилаб беради. Наъматакни юксакка кўтарган, мағрур ва беқиёс, нафис ва гўзал қилган «бир сават оқ гул», «бир сават оқ юлдуз-чечак». У ана шу бир сават оқ гулларни қуёшга тутмоқда, қуёш мисол юртга ҳадя қилмоқда. Шунинг учун шоир унга ҳавас билан боқиб, ўз ҳаяжонларини бадиий ифода этмоқда. Шеърда маҳорат билан қўлланилган бадиий тасвир воситалари (ўхшатиш, сифатлаш, жонлантириш), тасвир усуллари рамзий образ наъматакни кўз ўнгимизда жонлантиришга йўналтирилган бўлса, «нафис чайқалади», «шамолнинг беланчагида», «виқор-ла ўшшайган қоя лаби», «майин рақси», «ваҳший тошлар», «пойида йиғлайди», «кумуш қор», «инжулар», «майин товланади» каби образли ифодалар манзара тасвирига сингдирилган поэтик фикр-ғоя мазмунини англашимизга ёрдам беради. Шеърнинг бу жиҳатлари шоир Ойбек маҳоратига хос бадиий хусусиятлардир.

O'xshashlar

Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон

Мунавварқори Абдурашидхон ўғли (мунаввар қори абдурашидхон уғли)

Болалар адабиёти ривожланиш сари

Ҳозирги ўзбек романларининг ўзига хос томонлари

Ойбекнинг хаёти ва ижоди