Куръони карим ва аходиси набавия

Yuklangan vaqt:

10.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.5 KB

Ko'chirib olish

Қ уръони карим ва аходиси набавия РЕЖА: 1. Қ уръони Карим ҳақида. 2. Тафсир ва муфассирлар. 3. Ҳадис ва муҳаддислар.

Ислом дини араб адабиёти олдида янги уфқларни очиб, унга янги тушунчаларни киритди. У араб тилини янги маънодаш сўзлар билан бойитди. Қуръони Карим араб тили ва адабиётига жуда катта таъсир курсатди. Қуръони Карим - мусулмонларнинг муқаддас китоби ҳисобланиб, уни яна ал-Фурқон ёки ал-Мусҳаф ҳам деб атайдилар. У 114 сурадан иборат бўлиб, шулардан 92 таси Маккаи мукаррамада ва 22 таси Мадинаи мунавварада нозил бўлган. Мазкур суралар оятларга бўлинади. Қуръони Каримни хотирасида сақлаган Расулуллоҳнинг саҳобалари ва шогирдлари оғзидан ёзиб олинганлари 632 йили Халифа Абу Бакр Сиддиқ (разиаллоҳу анҳу) замонларида тўпланган. Қуръони Карим 645 йили халифа Усмон ибн Аффон (р.а.) замонларида тўла-тўкис холда қўлёзма холига келтирилган. Қуръони Карим фасоҳат ва балоғат бобидаги энг олий намуна ҳисобланиб, араб тилининг соф сақланишига ва араб давлатларига ёйилишига сабаб бўлди. Қуръони Карим араб тили грамматик шаклларининг такомиллашиши ва луғат таркибининг янада бойишига катта ҳисса қўшди. Қуръони Карим мусулмон дини илмлари фиқҳ (мусулмон хуқуқшунослиги), тафсир ва араб тили сарфи-наҳви, маоний ва баён илмларининг асоси ҳисобланади. ҲАДИС ВА МУҲАДДИСЛАР Ислом динида Қуръони Карим энг мўътабар ва ҳар соҳада мурожаат манбаи бўладиган китоб бўлса, ундан кейин Расулуллоҳнинг ҳадислари туради. Зотан ул зоти бобарокот айтганлар: “Эй умматларим! Мен сизлар учун Қуръони Карим билан ўзимнинг суннатим- йўл-йўриқларимни қолдирдим. Сизлар шу иккаласини қаттиқ ушлаб уларга амал қилсангиз тўғри йўлдан асло адашмайсиз”. Шу андиша нуқтаи назардан қарасак пайгамбаримизнинг ҳаётлик чоғларида айтган сўзлари, қилмишлари, кўрсатма-йўлланмалари, панд- насиҳат-у ўгитлари - булар ҳаммаси ҳадис ё суннат бўлаверган ва шундай деб аталган. Чунки ҳар бир мусулмон кундалик хаётида дуч келадиган турли-

туман холатларда, айниқса, қийин бир вазият юз берганда мана шу суннатларга риоя ва амал қилишни ўзининг бурчи ва ихтиёри деб билади. Исломнинг дастлабки йилларида ҳадисларни сақлаб қолиш уларни муттасил ёдлаб бориш билан амалга оширилар эди. Кўпчилик сахобалар етарли даражада саводли бўлишларига қарамай ҳадисларни ўз вақтида ёзиб бормаганлар. Бунга Пайгамбарнинг ҳадисларини ёзиб боришликни ман этганликлари асосий сабаб бўлган. Ўз хотиралари қувватига ишонган сахобалар уларни ёдлаб бораверганлар ва шу тарзда авлоддан-авлодга етказиш мумкинлигига ишонганлар. У даврларда кишиларнинг ҳурмат эҳтиром қилиниши , обру-эътибор қозониши унинг ёдланган ва маъносини ўзлаштирган Қуръон оятлари ва ҳадисларининг сони билан белгиланар эди. Вақт ўтиши билан Қуръони Карим ва аходиси Набавияни ёд биладиган кимсалар бирин-кетин дунёдан кўз юмиб , уларнинг сони борган сари камайиб бораётгани маълум бўла бошлайди. Шу боисдан ҳадисларни хатга тушириш ва тўплаш орқали келажак авлодлар учун маънавий мерос қолдириш харакатига асос солинди. Бу ишга айниқса ҳижратнинг иккинчи асридан бошлаб жиддий киришилди. Учинчи асрда эса, Имом ал-Бухорий (810-869), Имом Муслим (819- 874)лар ўзларининг Ислом оламига машҳур бўлган “ал-Жомеъ-ас- сахих” китобларини ёздилар. Шу тариқа ҳадислар биринчи марта боб ва бўлимларга бўлинди. Буларга эргашиб Абу Исо Муҳаммад ат-Термизий. Абу Довуд Сулаймон ас-Сижистоний, Имом Аҳмад ан-Насоий, Имом ибн Можжа ал- Қазвиний каби йирик зотлар етишиб чиқдилар ва улар ҳам “ас-Сахих”ё “ас- Сунан” номи билан ҳадислар тўпламини ёздилар. Ислом тарихига оид китобларда ҳадислар асосан Муҳаммад Пайғамбар вафотидан кейин ёзила бошлангани ва Муҳаммад Алайҳис- саломга пайғамбарлик унинг қирқ ёшида насиб бўлганлиги қайд қилинади. Шунга кўра Қуръони Карим оятлари Расулуллоҳ умрларининг охиригача, яъни 23 йил мобайнида турли муносабатлар билан нозил бўлиб турган бўлади. Сахобалар бу оятларни махсус сахифаларга ёзиб борганлар.

Илк мухаддислардан бири Абу Саид ал-Худрий Пайғамбардан ҳадисларни ёзиб боришга рухсат сўраганда, рад жавобини олганлиги тарих манбаларидан маълум. Илк ёзилган хадислар каторига Мухаммад Пайғамбарнинг хорижий ўлкаларга (Византия императорига, Эрон шохига, Миср ва ҳиндистон ҳукмдорларига) йўллаган мактублари ҳам киради. Ундан ташқари кўплаб васиқа ва ҳужжатлар ҳам бўлганки, улар ҳам илк бор ёзилган ҳадислардан ҳисобланиб, уларда исломга даъват, одамларни маълум вазифаларга тайинлаш, ер ва ундан олинадиган солиқлар, имон ва тавсия мактублари, Пайғамбарга келган хатларга жавоблар акс этган. ҳижрий III аср (IX-мелодий) бошларига келиб, ҳадис ҳақида кўплаб китоблар ёзила бошлади. Хадис илмининг бу “Олтин асри”да ал -Бухорий, Муслим, ан-Насоий, Абу Довуд, Ат-Термизий, Ибн Можжа каби имомлар “ал-Жомеъ” ва “ас-Сунан”номли китобларини ёзганлар. Бу асарлар “Кутуби ситта” (“Олти китоб”) номи билан машхурдир. ИМОМ АЛ- БУХОРИЙ Имом Абу Абуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил ибн Иброҳим ибн ал- Муғира ал-Бухорий 194/810 йили Бухорода туғилган. У ўн ёшидаёқ ўз диёридаги мухаддислардан хадис эшитиб, уни ёдлашга киришган ва 11 ёшида баъзи устозларининг хатоларини топа бошлаган. У 16 ёшида мухаддислардан Абдуллоҳ ибн Муборак ва Вақиъ ибн ал-Жаррохларининг ҳадис китобларини тўла ёд билган. Сўнгра онаси ва акаси Аҳмад билан ҳаж сафарига боради ва ҳаж маросимлари тугагач, онаси ва акасидан изн сўраб, ҳадисларни тўплаш мақсадида Маккада қолади. 18 ёшида сахоба ва тобеинларнинг ривоят қилган хадисларини тўплаб “Тарих” номли китоб ёзади. Имом ал-Бухорий янги ҳадис ахтариб бир неча ўлкаларда- Куфа, Басра , Хижоз, Миср, Сурия мамлакатларида бўлган ва уларнинг баъзиларида узоқроқ истиқомат қилган. У ерларда кўплаб мухаддислар билан танишади ва

$улардан эшитган ҳадисларини ўз китоби “Ал -Жомеъ ас-Саҳиҳ”га киритади. Бу асар Ислом оламида энг машҳур бўлган ва буюк уламолар тарафидан Қуръондан кейинги энг тўғри китоб деб тан олинган ва “Кутуби ситта”нинг энг машҳури ҳисобланган. Имом ал-Бухорийнинг бу асари машҳур мухаддислар кўригидан утган, китобда келтирилган ривоятлар борасида бирортаси хам ихтилофга учрамаган ва алломаларнинг барчалари бир овоздан маъқул топганлар. Имом Мухаммад ал-Бухорий ҳайри-саховтли киши бўлган. У отаси Шайх Исмоийлдан қолган мерос молларининг катта қисмини фақиру мискинлар ва толиби илмларнинг ҳожатларини раво қилиш учун сарф этган. Имом ал-Бухорий 20 ёшидан бошлаб китоб таълиф эта бошлайди. Ул зотнинг “Ал-Жомеъ ас-Саҳиҳ”(“Ишончли тўплам”)идан ташқари йигирмага яқин китоби бўлган. Аммо уларнинг бир қисмигина қўлёзма шаклида мавжуд бўлиб, қолганларининг номларигина маълум холос. Ал-Бухорий ҳадис ривоят килган шахсларнинг таржимаи холини тўплаб, бу соҳада қиймати зўр бўлмиш ва кўпчилик ҳадисчилар мурожаат қиладиган асар ”ат-Тарих ал- Акбар” (“Энг катта тарих”)ини ёзади. Кейинчалик муаллиф бу китобини қисқартириб “Ат-Тарих ас-Сиғар”(“Кичик тарих”) номи билан атаган ва бу асар 1325\1907 йилда ҳиндистонда 251 саҳифа бўлиб босилган. Китоб сўнгига ал-Бухорийнинг “Китоб аз-Зуафо” (“Заифлар китоби”)ни ҳам илова қилинган. Имом ал-Бухорий ҳижрийнинг 256 йили 30 рамазон (31 август 869)ида вафот этади. Манбаларда кўрсатилишича, у киши озғиндан келган, ўрта бўйли, табиатан ўта мулойим, тақводор, жувонмард сифат бир зот бўлганлар. ИМОМ АТ-ТЕРМИЗИЙ ВА УНИНГ “АС-СУНАН” АСАРИ Абу Исо Муҳаммад ибн Исо ибн Савро ас-Суламий ал-Буғий ат- Термизий 209\824 йили Термиз шаҳридан тахминан эллик чақиримлар масофада бўлган Буғ (ҳозирги Шеробод) қишлоғида таваллуд топган бўлса-$ $да, униб ўсиши, илмларни эгаллаши ва истиқомати Термизда бўлган. Тарихий манбаларнинг шоҳидлик беришича, ўша даврларда Термиз илм-фан тараққий этган марказлардан бўлганлиги маълумдир. Ат-Термизий ёшлик чоғиданоқ ҳадис мутоалаасига киришиб, ўқиган ва эшитган барча фикр мулоҳазаларини махсус қоғозга батартиб ёзиб борар эди. Устози Имом ал-Бухорий ат-Термизийнинг ҳадисларни синчиклаб ўрганишдаги нодир қобилиятини, қувваи хофизаси, илм ва тақводаги устунлигини тан олган ва унга шохидлик берган. Машҳур мухаддисларнинг кўплари Имом ат-Термизийнинг ҳадис илмининг такомиллаштириш ва уни келгуси авлодларга соф холда етказишдаги хизматларини юқори баҳолаганлар. Хадис олимларидан Абдураҳмон ибн Мухаммад ал- Идрисийнинг таъбирича, ат-Термизий “Хадис бобида иқтидо килинадиган имомлардан биридир”. Ат-Термизий фиқҳ-ислом конуншунослиги бобларига мослаб тасниф килган “ас-Сунан” номли китоби тегишли мавзуларни ўз ичига атрофлича қамраб олганлиги сабабли “ал-Жомеъ ас-Саҳиҳ”деб ҳам шуҳрат топган. Буасар 1867-68 йили Миртохда тош босмада,292\1876-77 йили икки жилд бўлиб Коҳирада нашр этилган.Бу асарда такрор ҳадислар учрамаслиги, ўтмиш мухаддислар асарларида зикр килинмаган “Маноқиб” ва “Тафсири Қуръон”бобларини кенгайтириб берилганлиги мазкур китобнинг қимматини янада оширади. Китобдаги ҳадислар уч гуруҳга бўлинади:cаҳиҳ, ҳасан, заиф. ҳар бир ҳадисни зикр қилгач, қайси гуруҳга мансуб эканлиги айтиб кетилади. Биринчи ва иккинчи ўринларни ал-Бухорий ва Муслимнинг “ал- Жомеъ ас-Саҳиҳ”китоблари олса, ат-Термизийнинг “Сунан”и мазкурлардан кейинги китоб ҳисобланади. Имом ат-Термизий ўзининг шоҳ асарини ёзиб тугатгач,уни замонасининг машҳур уламоларига кўрсатади ва уларининг розилигини олади. Умрининг охирги йилларига келиб ат-Термизийнинг кўзлари ожиз бўлиб қолади ва 279\892 йили она шаҳри Термизда вафот этади. Имом ат-$

Термизийнинг “Сунан” асаридан ташқари яна қуйидаги китоблар ёзгани маълум: 1. “Китоб ат-тарих”(“Тарих китоби”); 2. “Китоб ал-илал” (“Нуқсонлар китоби”); 3.” Китоб аш-Шамоил ан - Набавия”(“Пайғамбарнинг ахлоқ ва одобларига оид китоб”); 4.”Китоб аз зуҳд” (“Зоҳидлик ҳақида китоб”) 5. “Китоб ал-асмо ва ал-кунья” (“Ровийларининг исм ва лақаблари ҳақида китоб”) ва бошқалар. Ат-Термизий асарларига кўплаб шарҳ ва ҳошиялар битилган.

Адабиётлар : 1. Ханна ал-Фахурий. История арабской литературы. 1 - том, 273-362- бетлар. 2. “Калила ва Димна” асарининг муқаддимаси. 3. www . ziyonet . uz 4. www.islom.uz 5. www.quron.uz 6. www.kasu.uz

O'xshashlar

Абдулла Орипов 5

Эртаклардаги алп қизлар

Махтумқули ижоди

Махтумқули ижоди (2)

Абу Хомид Ғаззолий