Абдулла Орипов 5 - Adabiyot - Referatlar

Абдулла Орипов 5

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56 KB

Ko'chirib olish

АБДУЛЛА ОРИПОВ 1941 йилда туғилган Ўзбекистон халқ шоири, Ўзбекистон Қаҳрамони Абдулла Орипов 1941 йили Қашқадарё вилояти, Косон туманида дунёга келган. 1958 йили ўрта мактабни, 1963 йили эса Тошкент Давлат университетининг журналистика бўлимини тугатган. Шундан буён турли нашриётларда муҳаррир, Ёзувчилар уюшмасида котиб, муаллифлар ҳуқуқини ҳимоя қилувчи уюшмада раҳбар вазифаларида хизмат қилган, ҳозирги кунда Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раиси лавозимида ишламоқда. Абдулла Ориповнинг ижоди талабалик йилларидан бошланган. Биринчи шеърий тўплами «Митти юлдуз» (1965) чоп этилгандан кейин кетма-кет «Кўзларим йўлингда» (1967), «Онажон» (1968), «Руҳим» (1970), «Ўзбекистон», «Қасида» (1980), «Нажот қалъаси» (1981), «Йиллар армони» (1983), «Ҳаж дафтари» (1992) китобхонларга тақдим этилган. Шунингдек шоир «Жаннатга йўл» ва «Соҳибқирон» шеърий драмалари ҳамда Ўзбекистон Республикаси давлат мадҳиясининг муаллифидир. Абдулла Ориповнинг таржимонлик маҳоратини Дантенинг «Илоҳий комедия» асари, Н.Некрасов, Л.Украинка, Т.Шевченко, Р.Ҳамзатов, Қ.Қулиев асарларидан қилган таржималари орқали кузатиш мумкин. Ўзбек адабиёти равнақига ўз ижоди ва самарали меҳнати билан катта ҳисса қўшган Абдулла Орипов Ҳамза номидаги Республика Давлат мукофотининг совриндори, Калифорния (АҚШ), «Фан, таълим, саноат ва санъат Халқаро академияси»нинг ҳақиқий аъзосидир. 1993 йилда Абдулла Ориповнинг «Ҳикмат садолари» номли шеърлар тўплами, 2001 йилда эса Тўла асарлар тўплами тўрт жилддан иборат қилиб нашр қилинди. «Ҳикмат садолари» шоирнинг бошқа тўпламларидан фарқ қилади. Унга эътиқод ифодаси бўлмиш фалсафий руҳдаги шеърлари жамланган. Тўпламнинг биринчи бўлимини «Куръони карим» ва «Ҳадиси шариф»ни мутолаа қилиб, улардан илҳомланиб ёзган шеърлари ташкил этса, иккинчи

бўлимга турли мавзудаги шеърлари киритилган. Яхлит ҳолда бу тўплам ҳам шоир руҳиятини, унинг эҳтиросу изтиробларини акс эттиради. Шу тўпламдан жой олган «Тем у р боғлари» шеърини диққат билан ўқиб чиқсангиз, унга сингдирилган фалсафий мушоҳадалар ва ҳаёт сабоқларини тўла тушуниб оласиз. Улуғ мозийдан ёдгор бўлиб қолган меъморчилик намуналари Самарқандга сайқал бериб, кўкка бўй чўзиб турибди. Шулар қатори Темур бобомиз бунёд этган боғлар ҳам авлодлар алмашинувини янги ниҳолларнинг бўй чўзиши тимсолида акс эттирмоқда. Темурдек зотларнинг-ку қайтиши гумон, лекин, биз улардан қолган ёдгорликларни кўз қорачиғидай асрасак, боболаримиз пойини табаррук деб билсак, тарихимизни авайласак, ундан сабоқ олишни бурчимиз деб билсак, аждодларимиз билан фахрлана оладиган авлод бўла олсак уларнинг умри мангудир! Шоир сўзлари билан айтганда: Темурдек зотнинг-ку қайтмоғи гумон, Лекин не бўлса ҳам изи қолибди. Қанча чеврилмасин кўҳна бу замон, Боғи, иморати, сўзи қолибди. Инсонга хос буюклик аломатларини у яратган маънавий оламни ўрганиб билиш мумкин. Аждодларимизнинг улуғлиги тимсоли бўлмиш тарихий обидалар: иморатлар, боғлар, тарихий-бадиий асарлар эзгуликнинг умри боқий эканлигини асрлар оша авлодларга англатиб келмоқда. Бас, шундай экан, инсон ўз умрини эзгу ишларга сарфласин, боболаримиз қолдирган меросни асраб-авайлаш билан бирга ҳар бир авлод унга ўз ҳиссасини қўшиб, уни янада бойитишга эришсин. Фақат шундагина биз миллатимиз фахрини юксакликка кўтаришга эришамиз, шундагина буюк тарихимизнинг келажаги бунёд бўлади. Зеро, шоир файласуфона бадиий ифода этганидай: Мағлуб бўласанми ва ёки ғолиб, Тарихда қолгайдир оёғинг гарди.

Кўҳна тарих йўлларида қолган излар эса хилма-хилдир. Молу дунё илинжида, босқинчилик тилагида ташланган қонли қадамлар изи инсоният лаънатига маҳкум. Эзгу тилак билан ташланган қадам излари халқ эҳтиромига сазовор. Темурсиз яшайди, мана Самарқанд, Лекин чаманлари яшноқдир ҳануз – Қорасув бўйлари жаннатга монанд, Порлаб турган чашма минг кўзли юлдуз. Шоир «яшноқ чаман», «порлаб турган чашма», «минг кўзли юлдуз» каби истиора, ташбеҳларни қўллаб, ўзига хос бадиий ранглар яратган. «Билол ҳабаш» шеърида эса вужуди имон нурига йўғрилган тимсол ранг-рамз орқали тасвирланади. Билол пайғамбарга содиқ дўст, унга ҳамиша камарбаста бўлган, тўғри сўздан ҳеч қачон тонмаган пок инсон эди. Билол айтар эди азонни яккаш, Сазовор бўлмишди ишончга андоқ. Расулдан сўрашди: - Бу қора ҳабаш Жаннат чеҳрасига ярашгай қандоқ? Пайғамбар жавоб бердиларки, унинг оқ дилига монанд имон оҳангидан наинки вужуди, балки бутун қиёфаси оппоқ нурга чулғанган. Шу боис: Жаннат ҳурларига қора х ол қилиб, Бўлиб берилгайдир Билолнинг ранги - дея якунлайди шоир сўзини. Эътиборни қаратсангиз, қора ва оқ ранглар орқали англашилувчи зид маънолар шеърда ўзгача услуб билан уйғунлаштирилган. Билолнинг ранги қора бўлса - да, қалби ва имони пок, дили оқ. Руҳиятга хос оқлик ва поклик жилвалари ташқи қиёфада ҳам акс этмоқда, камолот белгилари, орифлик аломатлари унинг тимсолида оқликка йўғрилган тарзда ифодаланади. Кўз ўнгимизда ранг-рамз, образ-рамз уйғунлигидан юзага келган инсон қиёфаси жонланади. Шоир Абдулла Орипов маҳоратидан сайқал топган образ

тимсолида пок имонли, матонатли, садоқатли, юксак эътиқодли инсонни тасаввур қиламиз, унга меҳр ва ҳавас кўзи билан қараймиз. Шоир «Куз манзаралари» шеърида лирик қаҳрамон руҳиятини табиат манзаралари орқали тасвирлаб, салмоқли бадиий умумлашма яратишга эришган. Ёшликда қолиб кетган муҳаббат изтироби-ю алами, чуқур инсоний кечинмалар, севги орзулари, лирик қаҳрамоннинг дарди дунёси, ҳасратлари табиат манзараларига уйғунлик касб этган: Яна далаларга бошлайди ҳавас, Боғларда хазонлар ёнади лов-лов. Дўстларим, бу кузнинг барглари эмас, Менинг юрагимдан тўкилган олов. Шеърда шоир жавобсиз ишқ азобини тортган лирик қаҳрамон кечинмаларини хазин куз манзаралари орқали таъсирчан тарзда тасвирлаб берган бўлса, «Ўзбекистонда куз» шеърида Ватанга бўлган муҳаббатини кучли ҳиссиётлар, безовта ўйлар, изтироблар орқали ифодалашга интилган: Юргил, далаларга кетайлик дўстим, Диққинафас уйда ётмоқ пайтимас. Олтин Ўзбекистон тупроғи бу кун Бир пари фаслнинг оғушида маст. Она юрт ўранган олтин кузнинг ҳарир либоси шоир назарида бир пари оғушига ўхшайди. Китобхон кўз ўнгида лирик қаҳрамон кечинмалари халқ ҳаётининг кузги манзараларини гавдалантиради. Ҳар ёнда гўзаллик ёймиш дафтарин. Сонсиз эгатларга сочилмиш, ана, Менинг шодликларим, эзгу дардларим, Менинг она халқим... ...Увоқ чигитни ҳам этмай деб увол, Ҳар битта эгатга эгилган халқим. Бир нафас бошингни кўтаргину боқ:

Ер юзида ажиб виқор ва нуфуз. Ҳаёт қанчалик гўзал, табиат қанчалар мафтункор бўлмасин, инсон ана шу гўзалликлардан баҳра олиб, яйраб яшамаса, орзулар, шодлигу қувончлар заҳматли меҳнатга айланса, бундай меҳнат роҳат эмас, заҳмат, дард, алам келтиради. Шуни назарда тутган шоир халқини меҳнатдан эгилган, заҳматдан букилган қаддини ростлаб, атрофга, ҳаётга ра з м солишга даъват қилаяпти, ҳеч бўлмаганда табиат гўзаллигидан баҳра олиб, ҳаётдан завқланиб яшашга чорлаяпти. Афсуски, “Заҳматкаш ўзбекнинг ҳосили қандоқ?”-деган савол барча эзгу ўй-хаёллардан устунлик қилади, чунки “Кузнинг фалсафаси шудир биз учун”. Диққат қаратсангиз, шоир ифодалаётган фикр мажозий маънони билдиради: “кузнинг фалсафаси” йил бўйи тер тўкиб ундирилган экинлардан йиғиладиган ҳосил ҳақидаги ўйларимиз мазмунини англатади. Аммо шоир собиқ шўролар тузумининг сиёсий ва мафкуравий талаблари халқимизни меҳнатга қул қилиб қўйганлиги, бутун бир халқ тақдири буйруқлар билан ҳал қилинганлиги оқибатини ифода қилмоқда. “Кузнинг фалсафаси шудир биз учун” мисрасига аламли истеҳзо маънолари жойланган: ўзбек учун куз фасли меҳнатга қулликнинг, заҳмату аламларга мутеликнинг рамзи бўлиб келган. Фақат меҳнат, меҳнат ва яна меҳнат билангина кун кўриш, тирикчилик заҳматларига чидашга ўрганган халқнинг боши эгатларга эгилган, гўё бундан бошқача яшаш мумкин эмас. Шоирнинг аламли изтеҳзоси ана шу маъноларни англатади, мана шу фалсафа ҳаётини заҳарлаган халқ шаъни, меҳнати далалардаги ҳосил қиймати билан ўлчаниши қайғули қўшиқдай янграйди: Қуёш бота бошлар... гавжум қирларга Қорая-қорая тўшалар оқшом. Эҳ кузги оқшомлар... Ҳа, “Ўзбекистонда куз” шеъри дардчан қўшиқдай қалбимизга кириб боради, китобхон шоир туйғуларига уйғун лирик қаҳрамон кечинмаларини ҳис қилади. Ҳиссий идрок орқали биз лирик қаҳрамон тимсолида мужассам топган ҳис-ҳаяжонлар, туйғулар, маъно моҳиятини қалбдан туямиз. Кўпинча,

лирик шеърнинг қаҳрамони шоир образи тарзида гавдаланади, воқелик унинг назари билан кузатилади. Ана шундай шеърларни ўқиб ўрганиш воситасида ижодкорнинг шахслик қиёфасини белгиловчи аломатларни, айрим белги ё хусусиятларни англаш имконига эга бўламиз. Бундай ўринларда А.Орипов элу-юртини жондан севган, унинг дардларига дардкаш фарзанд сифатида қалам тебратганлигини таъкидлашга ҳожат қолмайди. Бу хусусиятни ўкувчи- китобхон бевосита унинг асарини ўқиб-ўрганиш давомида ҳис қилиб англайди. Бундай ўринларда ижодкор ҳақидаги биографик маълумотларга ҳам зарурат сезилмайди. Ўзбекистон Қаҳрамони, Халқ шоири Абдулла Орипов халқимиз муҳаббатини қозонган, ишончу фаҳрига айланган истеъдод соҳибидир. Шоирнинг она Ватанга чексиз меҳр-муҳаббати ифодаси бўлмиш «Мен нечун севаман Ўзбекистонни?» шеърини мустақил ўқинг ва таҳлил қилинг.

O'xshashlar

Абдулла Орипов ижоди

Абдулла Орипов ( Abdulla Oripov)

Абдулла Қаҳҳор 5

Абдулла Қодирий ижоди ( Абдулла Кодирий)

Абдулла Авлоний