Эртаклардаги алп қизлар - Adabiyot - Referatlar

Эртаклардаги алп қизлар

Yuklangan vaqt:

09.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

123 KB

Ko'chirib olish

Эртаклардаги алп қизлар Афсоналар ва достонлардаги каби мард, паҳлавон, эл-юрт учун жонини фидо қилган алп қизлар эртаклар ва ҳикоятларда ҳам кўп учрайди. Маликаи Хуснобод, Маликаи жаҳон, Корасочхон, Озодчеҳра, Зебо, Хурилиқо, Ойпарча, Хуснбону ва бошқалар шулар жумласига киради. Куръони каримда, Муҳаммад пайғамбаримизнинг Хадисларида хотин қизларни ранжитмаслик, ҳурмат-иззатларини жойига қўйиш масаласи алоҳида ўринда туради. Исломга қадар, айниқса, арабларда хотин-қизларга паст назар билан қараш, уларни камситиш, керак бўлса, тириклай ерга к ў миш одат тусига кирганлигини Юсуф Таваслийнинг «Хикматлар хазинаси» (Т, 1993 йил) китобида учратдик. Масалан, «Кизларини тирик кўмганлар» ҳикоясида шундай дейилади: - Исломдан аввал Арабистонда қиз болаларни тириклай кўмиларди. Ушбу ҳақиқатни Хазрат Умар (Р.А) шундай ҳикоя қиладилар. - Мусулмонликдан аввалги икки нарсани эслайманки, бирини эслаб йиғлайман, бирини эслаб куламан. Ушбу нарсага йиғлайман. Бир куни қизимни, жажжи қизчамни, жигарпора қизчамни шу ўз қўлларим билан мозор (қабр) қазиб тириклайин кўмдим. Мен қизим учун ўз қўлларим билан чуқур қазир эканман, у менинг соқолимга сачраган тупроқларни жажжи қўллари ила силаб оларди. Качон буни хотирласам доимо йиғлайман. Инсонликнинг қандай қоронғу даврларида яшаганимни тушуниб, тинмай кўз ёши тўкишдан ўзимни тияман. Шунинг учун куламанки, йўлга чиққанимизда, турли сафарларда бўлганимизда ҳолвадан санам (бут) ясаб олардик. Унга Аллоҳ, деб сиғинардик. Йўлда қорнимиз очса, уни ер эдик. Буни эсласам, куламан. Бу кофирлик, ақлсизлик шунчалик эди. (70-бет). Хотин-қизларга нисбатан бундай шафқатсизликларга қарамай, қизлар оламга келган, қизлар ўсган, қизлар тарбияланган; қизларни эҳтиёт қилиш, ғамхўрлик қилиш, кучларидан фойдаланиш; ҳатто, дала-даштларда ишлатиш, пода боқтириш ҳоллари ҳам бўлган. «Номус энг қимматли борлиғи эди» деб номланган бир ҳикояда гап шу ҳақда кетади. Инсон ҳамиша ўзини сақлайди, ор-номусига гард юқтирмаслик учун ҳаракат қилади. Эътибор беринг: қадимда Карим исмли бир кишининг шаҳардан ташқарида бир парча ери бор эди. Карим ҳар йили шу ерига экин экиб, ундан олган ҳосилга қаноат қилиб, бола-чақаси билан умр кечиради. Баҳор пайти бир куни ер чопиб турганида бир ўғри келиб, унинг тер тўкиб ишлаётганига қараб турди. Яқин бориб саломлашди-да, деди: - Сиз бир камбағал кишига ўхшайсиз. Кийган кийимингиз бундан далолат бериб турибди. Оёқ яланг ишлаяпсиз, чориғингиз ҳам бўлмаса керак. Ерингиздан чиққан ҳосил

билан оилангизни таъминлай олмайсиз. Бунга ишончим комил. Келинг, мен билан бирга ўғрилик қилинг, пулингиз кўпаяди. Карим унинг таклифига деди: - Йўқ! Мен энг паст, ярамас одам бўлишни истамайман. Мен сенга ўхшаб, ифлос йўллар билан пул топишдан ҳазар қиламан. Халол меҳнат қилиб, пок яшашни истайман. Кўрдингми, мен пешона тери тўкиб, шу ҳалол меҳнатим туфайли қалбим роҳатланиб, фароғатда умр кечираман. Сени ҳам ўғриликдан воз кечиб, ҳалол яшашингни истайман. Кузатганимиздек, меҳнаткаш халқ осон йўлдан юрмаган. Меҳнат қилиб, пешона тери тўкиб ҳалол-поклик билан умр кечирган. Шу боис у ҳамиша бахтиёр бўлган, бир- бирларининг нигоҳларига дадил қарашган. Борига барига тиниб, еб-ичишган, бола-чақа боқишган. Шунинг ўзига беҳисоб бойлик ҳисобланган. Энди ҳикояга келсак, бу воқеа ҳам Буюк Пайғамбаримиз Хазрат Муҳаммад Алайҳиссаломнинг замонларида Мадинада рўй берган. Асарда бошдан-оёқ ҳалоллик, поклик, тўғри ниятлилик, тўғри сўзлик, меҳнат, меҳнаткашлик ҳақида сўз боради. Асила Рашид қизи чўпонлик қилади, дала-даштларда, тоғ-тошларда якка-ю ёоғиз қўй боқади. Бир куни Хузайл қобиласидан бўлган Хамола исмли бир йигит туяда борар экан сассиз саҳрода ёлғиз ўзи қўй боқиб юрган Асилага кўзи тушиб, унга тегажақлик қила бошлайди. Одатда шундай тоғ-тошларда, чўл-биёбонларда, ўрмон-у даштларда юрадиган инсонлар ҳамиша ҳаётга ақл кўзи билан қарайдиган, ўйлаб қадам ташлайдиган, оғир-босиқ, кам гап, ўта даражада сезгир, ҳушёр, ўзина ҳам, ўзгаларни ҳам дадил ҳимоя қила оладиган; ўз номуси, ори учун сўнгги томчи қони қолгунча душманига қарши кураша оладиган даражада мухтасар бўлишади. Бунинг исботи ҳикоямизда ўз аксини топган: - Менга тегма, яхшиси, бу ердан тезроқ жўнаб қол, йўқса ҳозирнинг ўзида сени мажақлаб ташлайман, - деди жаҳл отига минган Асила ўзини Хамаладан олиб қочар экан. Кўзига қон тўлиб қолган Хамала Асиланинг гап-сўзига қулоқ солмай, унга баттарроқ ёпиша кетди. Асила ўйлаб кўрса, бу йигит гапга қулоқ солмайдиган. Шунда у йигитни белидан маҳкам ушлаб, даст кўтариб ерга урди ва бир неча бор мушт туширди. Калтак зарбига бардош бера олмаган йигит ундан кечириб сўради. Киз қўйиб юборди. У ўрнидан туриб, яна қизга ёпиша кетди. Асила номусини сақлаш учун яна бор кучини йиғиб йигитни ерга йиқитди-да, кўкрагига ўтириб тамоғидан бўғди, шу пайт йигит ҳушидан кетди. Асила номусини сақлагани учун Аллоҳга минг бор шукурлар айтиб, қўйларининг орқасидан кетди. Кўча тасодифларга тўла, деганларидек, Хамала ётган жойдан ҳамқишлоқлари ўтиб қолишади. Хамала уларга «Рашид, Асила» деб жони узилади. 2

Асиланинг довюраклиги, полвонлиги, унинг ўз рақибига чинакамига қаршилик кўрсатиб, бир эр йигитнинг ишини қилганлиги тездагина элга ёйилади. Кўпчилик қизларнинг Асилага ҳаваслари келади, улар бу воқеага бағишлаб қўшиқ ҳам тўқишади: Бугун шод кекса-ю ёш, Асилани куйлайди. Балли, ота қизи деб, Паҳлавонни сўйлайди. Асилалар кўпайсин, Номусини сақлаган. Хар бир қиз шундай ўссин, Ўз-ўзини оқлаган. Ўша давр, замон қонун-қоидалари анча қалтис бўлган. Айниқса, жонга-жон, қонга қон олинган. Хамаланинг авлодлари Муҳаммад Пайғамбаримизнинг олдиларига қон талаб қилиб келишади. Бу тўғри талаб, бу талабни қондириш, исботлаш, ўзини-ўзи оқлаш лозим. Йўқса, Асила ҳам ўлим топмоғи керак. Муҳаммад Пайғамбаримиз воқеани ойдинлаштириш учун Асилани чақиртириб келишлари ва қизнинг ўзини-ўзи ҳимоя қилиш учун бу ишни қилганлиги аниқлангач: - Бўлган ишни мулоҳаза қилайлик. Киз ўз номусини мудофаа этган. Хирс балосига мубтало бўлган Хамала ўзига-ўзи қотил бўлиб қолган. Инсон номус учун яшайди. Киз шарафли бир ҳаракат қилган. Хамаланинг қилган иши, тутган йўли жаҳаннам йўлидир. У тўппа-тўғри жаҳаннамга боради, - деб воқеага тўғри баҳо берадилар. Бундай хотин-қизлар эл-юрт ўртасида алоҳида ҳурмат, меҳр билан тилга олинади. Бундайлар халқ, Ватан фаҳри-ғуруридир. Молик ибн Динорнинг сабоқларини китобларда кўп ўқиганмиз. Авлиё зотлардан ҳаётлари ибратга тўла. Ўша киши бир куни ўтирсалар, олдиларига тиланчи келибди. Уйларида бир хурмо бор эди. Аёлларига ўша хурмони келтиришни буюрдилар. Хотинлари хурмони олиб чиқди. Молик ибн Динор хурмонинг ярмини олиб, тиланчига бердилар ва қолганини хотинига қайтардилар. Хотинлари: «Яна сизга ўхшаганларни зоҳид дейишади. Хеч замонда подшоҳга яримта нарсани ҳадя қилганларини кўрганмисиз?!» деди. Молик тиланчини чақириб олиб, қолган хурмони ҳам бердилар. Сўнгра аёлларига юзланиб, дедилар: «Эй хотин! Харакат қил, ҳаракат қил. Аллоҳ таоло жаханнам қўриқчиларига: «Уни ушлаб, кишанланглар! Сўнгра дўзахга ташланглар, сўнгра узунлиги етмиш газ занжирга солиб боғланглар», дейди. Бу қаттиқ азоб кимга, деса, айтадики: «Чунки у улуғ Аллоҳга имон келтирмас ва бева-бечорага 3

таом беришга (ўзини ҳам бошқаларни ҳам) тарғиб қилмас эди» (Ал халққа, 30-34). Билгинки, эй хотин бўйнимиздаги кишаннинг ярмини имон ила ечдик, қолган ярмини садақа бериш билан олиб ташламоғимиз лозим». Бизга Молик ибн Динорнинг, аёлларимизга у зотнинг аёлларининг феълини берсин. Вассалом. Энди бевосита эртакларимиздаги алп қизларимизга келсак, уларнинг тутган йўллари, сахийликлари қўли очиқликлари, ғайрат-у шижоатлари, мардли-гу жасоратлари, ватанпарварликлари худди динорнинг аёлларига ўхшашликлари бизни шод этади. Бугунги қизларимиз уларнинг юриш-туришларидан, хатти-ҳаракатларидан ҳар қанча ибрат, ўрнак олсалар, асло кам бўлмайдилар. Халқда, - қаторда норинг бўлса, юкинг ерда қолмайди, - деган гап бор. Ха, шундай, юртда довюрак, қўрқмас, мардлар қанча кўп бўлса, шунча яхши. Чунки улар ҳамиша халқ учун хизмат қиладилар. Шайх Саъдий айтади: Йиллардан бир йил Бахл шаҳридан «Бомиён» деган вилоятга сафар қилдим. Йўлимизда босқинчи ўғрилар кўп бўлгани учун қўрқинч остида қолгандик. Жуда ҳам қувватли бир йигитни ўзимизга ҳамроҳ қилиб олдик. Ер юзининг паҳлавонлари бу йигит билан кураш тушиб, унинг елкасини ерга текиза олмагандилар. Деворларни бир уриб йиқитар, катта дарахтларни илдизлари билан суғуриб оларди. Шундай зўр кучга эга бўлган бу йигит эркалик билан ўсган, турмушда асло машаққат тортмаганди. Ота-онаси уни ардоқлаб тарбия қилган эдилар. Иш, меҳнатдан узоқ бўлган, саёҳат, сафар юзини кўрмаган бу йигит фақЋт зўр кучга эга бўлиши билан мақтанар эди. Биз кетар эканмиз, бир харсанг тош орқасида бекиниб турган икки ўғри бизга ҳужум қилди, бирининг қўлида сўйил, иккинчисининг қўлида эса тўқмоқ бор эди. Мен ҳалиги кучли йигитга: - Нега жим ўтирасан? Бу икки ўғрига кучинг етмайдими? – деб ўғрилардан бизни сақлашга даъват қилдим. Йигит ўғриларни кўрган замониёқ қўрқиб, баданида титроқ пайдо бўлди, ўқ ва ёйи унинг қўлидан тушди. Биз йигитнинг ҳолини кўриб чорасизликдан ҳамма нарсамизни ўғриларга бериб қўтулдик 1 . Йигит кучли, унда филнинг кучи-қуввати бор. Лекин жасорат, дадиллик, юрак етишмайди, унда масъулият етишмайди. Биз тилга олган эртакларнинг катта-кўпчилигидаги хотин-қизларда жўшқинлик, тошқинлик, яхши яшашга, шу йўлда ўзгаларга кўмак беришга, керак бўлса, қўлларига қилич олиб қон тўкишга дадил интилишлари юқоридагидек «полвон»ларга ўрнак, ибрат бўлишларига гап йўқ. 1 4

«Оқила қиз»даги Зуҳра образи бизнинг бу фикримизга асос бўлади. Зуҳра чўлпонни севади. Севгиси билан бахтиёр. Бу йўлда керак бўлса, ўзини ўлимга тикади. Чунки ҳаётни, яшашни, суюб, суюлиб яшашни истайди. Хон бемеҳр, қаҳрли. Эр йигитларни шаҳар четидаги ариқни қазишдек оғир ишга мажбур қилган, уларни бир нафас тиндирмайди, ишдан бош кўтарган, нафас олганни қиличдан ўтказади. Лекин севги ўтида ёнган чўлпон бир кечаси қочиб, Зуҳранинг ёнига келиши ва икки ошиқ-маъшуқнинг вақтнинг тез ўтиб кетганлигини сезмай қолиши, тонг отса Чўлпон қатл этилиши хавфи туғилиб қолади. Чорасиз қолган Чўлпон ёрига, - энди менинг бошим балога қолади. Хон, албатта мени ўлдиради, қавм-қариндошларимни қиличдан ўтказади, ҳай, аттанг, ёш умрим Зое кетди, сендан ҳам айрилдим! – деб оҳ уради. Биз эркаклар кўпинча хотин-қизларни ўта жасоратли, мард, тадбиркор, ишбилармон, ҳозиржавобликларини пайқамаймиз. Зуҳра шут об йигитга далда беради, унинг кўнглини кўтаради, - мен сизни ўлимдан сақлаб қоламан, - дейди. Бирдан ўз севгисига садоқатли, вафодор Зуҳрада мардлик, жасорат ҳисси жўш уриб кетади, тишларини бир-бирига қўйиб, қаттик қасир-қусир қилади, қўлларини мушт қилиб отхонадан оқ отни олиб чиқиб унинг бир ёнини қорага, бир ёнини қизилга бўяб, эркакча кийиниб, ариқ қазувчилар томон ўқдек учади. Ариқнинг бир томонидан от чоптириб бориб, қўлидаги қамчисини силкитиб, ҳой, ҳой, одамлар! Эшитмадим деманглар! Миршоб-у лиробларни тутиб олиб уринг, ўлдиринг. Бу хоннинг буйруғи! – деб бор овоз билан бақириб аввал ариқнинг бир томонидан, сўнгра иккинчи томонидан ўтаверибди. Ана – тўполон, мана тўполон, ур, йиқит, ўлдирда юзлаб миршаб, мироблар ҳалок бўлади. Энг муҳими тадбиркор, довюрак, жасоратли қиз Зуҳрани ҳеч ким пайқамайди: бу хабарни эшитган хон дарғазаб бўлиб, даров отланибди-да, аскарлари билан етиб келибди. Кейин пишқириб: «Бундай буйруқни сизларга ким айтди», деб сўрабди. Казувчиларнинг бир қисми: «Кора от минган одам келиб айтди» деса, иккинчи қисми: «Кизил от минган, қилич- қалқон таққан, шоҳона кйинган бир йигит айтди», дебди. Хон кимни жазолашни билмай, ноилож орқасига қайтибди. Ошиқ - Зуҳранинг бу жасорати тилдан-тилга ўтиб, бизнинг даримизда ҳам эртакдан эртакка ўтиб дилларга яхшилик уруғини сочиб юборди. Шу маънода шоҳ эртакларимиздан бири, Маликаи Хуснободдир. Бу эртакда кўпроқ одамларни камситиш, айниқса, хотин-қизларнинг обрўсини тўкиш, камбағал-бечорахолликда айблаш масаласи эртакнинг асосини ташкил этади. Хуснобод орзулардагидек қаҳрамон. Унинг отаси подшо, онаси малика-ю. Лекин у бир камбағалнинг қизи. Мана шу камбағаллиги унга панд беради. Эр у ўтирса ўпоқ, турса сўпоқ деб унга кун бермайди. Уларнинг якка-ю ягона қизлари эса Хуснобод бундан ранжиб, - эй 5

она, мени бир камбағалга берингки, агар бахт-толеим бўлса, уни подшоҳ қилиб, отамнинг тахтига ўтказай, - деб орзу қилади. Орзулар қанотида ўлган Хуснобод гўзал, бир сўзли, камтар, довюрак, жасоратли бўлиб камол топади. Подшо бемаъни, ақлсиз. Ақлсиз бўлмаса бир куни дарахтда ўтирган қарға «қағ... қағ ...» деб қағилласа, тўрта юз уламосидан «қарға нима деб қағиллади?» деб сўрармиди? Уламоларнинг жавоби эртак тингловчи учун жуда жозибали: - Карғанинг нима деяётганини билмаймиз. Чунки у - қарға, биз одамзодмиз. Карға ўз вақтини чоғ қилмоқ учун қағиллайди-да, - дейишлари подшога маъқул бўлмаслиги ёмон. Подшоҳнинг тўрт юз киши томонидан берилган бундай жавобларидан қониқмай, даров уларни ўлимга буюриши катта-кичикнинг қаҳр-ғазабини келтиради. Малика Хуснободнинг «Эй ота, қарғанинг «қоғ» дегани эрни эр қиладиган ҳам, қора ер қиладиган ҳам хотин» деб жасорат билан жавоб бериб, уларни ўлимдан сақлаб қолиши болаларда қувонч уйғотиш билан бирга, мард, довюрак қизга нисбатан бўлган ишонч, меҳр-муҳаббатларини оширади. Ота, подшо қонхўр. У бир ғазаб отига миниб олганидан кейин уни ҳеч ким бу йўлдан қайтара олмайди: - Э сочи узун, ақли калта, бўлмаган гапни айтма. Мен сени зиндонда етти йил сақлаб, кейин терингга сомон тиқайин, токи бу иш бошқа қизларга ибрат бўлсин, бундан кейин ҳеч ким отасига қарши чиқмасин! – деб қизини зиндонга ташлатади. Бундай олиб қаралса, қиз отага гап қайтаргани йўқ. У халқ орасида юрадиган тўғри гапни айтди, холос. Бу қизнинг далиллиги, ростгўйлигидан. Лекин бу тўғри гапни ота ҳазм қила олмади. Чунки у қизим мени эл-юрт ўртасида обрўйимни туширди, деб ўйлашидан бўлди. Дунёда яхши одамлар кўп Яхшилар ҳисобига ҳаёт ҳамиша завқли бўлаверади. Бир вазирни қизга рахми келади, уни зиндондан чиқариб, сандиққа солиб, дарёга ташлаб юборади. Халқимизда, - тиши борнинг – ризқи бор – деганларидек инсоннинг умри узун бўлса, у ҳар қандай ҳолатда ҳам яшайверади. Кизнинг кейинги ҳаёти саргузашт-у воқеаларга бой бўлади. Унинг бирдан-бир нияти сандиқдан озод бўлиш, ҳаётда ўз тенгини топиш, ота юртига юриш қилиш ва уни тахтдан қулатиш. Киз дарёда узоқ оқди. Йўл-йўлакай сандиқдан халос бўлди, душмандан қочди, балиқ ютди. Аксинча ўзи ният қилган мақсадига етди. Оддий подачи йигитга турмушга чиқди. Ақл билан зеҳн билан иш кўрди. Чўл-биёбонда «Хуснобод» деган шаҳар барпо қилди. Лашкар тузди, уларга ҳарбий машқларни ўргатди. Хаддидан ошган ошиқларини қиличдан ўтказди. 6

Ўзини асоратга солган, халқини қийнаган отасига қарши Маликаи Хуснобод юриш қилади. Ўзи ва эзилган халқи учун у отасидан қасд олиб, мамлакатда эркин, осойишта ҳаёт барпо қилади. Эртак тингловчи, ўқувчи бола учун Маликаи Хуснобод катта бир ўрнак, ўрнак бўлганда ҳам баджаҳл бўлмасдан, оғир-босиқ бўлиб, элим, юртим озод ва обод Ўзбекистоним деб камол топувчилар учун зўр бир туртки бўлади, деб ўйлаймиз. Эртакларда кўпинча зулмкор, баджаҳл эркак подшоларнинг вазирларига, қўл остидаги аҳолига қилган ёмонликлари берилади. «Гулнор» эртакгида эса аёл подшо. Вазирлардан бири –Гулнор. Гулнор вазиргина эмас, балки асарлари юртга маълум бўлган шоира ҳамдир. Гулнорнинг бир иши Малика Дилоромга маъқул бўлмайди. газабига чидай олмаган Дилором шоирани арслон, қоплон, бўри каби йиртқич ҳайвонлар яшайдиган ертўла, чуқурликка ташлашга буюради. Гуноҳкор ўзини ҳайвонларга емиш учун олиб келган кишига: - Эй яхши инсон, биз бир-биримизни яхши таниймиз ва ҳурматимизни қиламиз. Энди мен пешонамга ёзилганини кўрадиган бўлдим. Лекин сиздан менинг кичкинагина бир илтимосим бор эди. Рози бўлсангиз бозорга бориб, битта сўйилган қўй, бир кўза ичимлик, битта чирманда олиб келиб беринг, - деди Гулкар. Вазир Гулнор айтган нарсаларни олиб келиб берди. Инсон ҳамиша сезгир, тадбирли, ҳар қандай қийин ҳолатдан ҳам ақл ишлатиб, қутилиб кетиш чорасини қилиб яшаса, боши омон, бахтиёр ҳаётга эришаверади. Гулнор ҳам ана шундай ақл, заковатда тенгсиз бўлади. Эътибор беринг у бозордан олиб келинган нарсаларни нима қилди? Шоира аввал қўйни бир арқонга боғлаб чуқурликка туширди. Бир оздан кейин қулоҳни бошига кийиб, чилдирмани қўлига олди, кўза билан бирга бир арқонга боғланиб чуқурликка тушди. Чуқурлик ичида бўлган арслон, қоплон ва бўри туширилган қуйни еб қоринлари тўйган эди, шунинг учун Гулнорга дарҳол ҳужум этмадилар. Шоира дарҳол кўзани очиб, буларга ичкиликни ичирди. Ўзи уста мусиқачи ва хушовоз бўлгани учун чирмандани чалиб, сакраб- сакраб ўйнаб ашула айта бошлади. Ичкилик ичиб маст бўлган ваҳший ҳайвонлар Гулнорга қараб ҳайрон бўлиб турдилар. Кейин ўзлари ҳам завқланиб, шоира билан бирга сакраб- сакраб ўйинга туша бошладилар. Гулнор мақсадининг ҳосил бўлганини кўриб, хотиржам бўлди, ўзи ўйнаб ва ҳайвонларни ўйнатиб кунни ўтказди. Кечқурун яна хизматчига илтимос қилиб битта сўйилган қўй билан бир кўза ичкилик келтирди. Шоира қўйни едирди, ичкиликни ичирди. Хизматчи Гулнор махсус таом туширган эди, шоира ҳам овқатланиб олди. Хайвонлар қўйни еб, ичкиликни ичиб бўлганларидан кейин шоирага «қани, чирмандангни чалиб, ашула айт» дегандай ишора қилиб, ўзлари ўйинга тушдилар. Гулнор уларнинг илтимосини қабул қилиб 7

чирманда чалди, ашула айтди. Хайвонлар ҳам ашулага жўр бўлдилар. Базм ярим кечагача давом этди. Сўнгра чарчаб шоирани ўрталарига олиб ётдилар. Каранг, қаловини топса, қор ҳам ёнади, деганларидек, шоира йиртқичларнинг тилларини топди. Бунинг ўзи бўлмайди. Биринчидан, бундай қилиши учун инсонда ўзига - ўзи ишонч бўлиши лозим. Иккинчидан, ўзи даҳшатли йиртқичлар каби эмас, балки мулойим имо-ишораси ўзига яраша – таъзимкор бўлиши зарур, учинчидан, агар ўзи довюрак бўлмаса ҳеч қачон ўз олдига қўйган мақсадига эриша олмайди. Тўртинчидан, арслон, қоплон, бўриларнинг феъл-атфорларидан ҳам хабардор бўлиши талаб этилади. Ўлими ўзига аён бўлиб қолган Гулнор буларни обдон яхши билган, ўрганган ва мана шундай қарорга келган. Бу тадбиркорлик Гулнорнинг бахти. Орадан бир оз вақт ўтиб, Дилором меҳрибон, дилкаш, дардкаш, ҳамиша олдинга интиладиган, сабр-бардошли, ҳар доим оғир-босиқлик билан иш юритадиган дугонаси Гулнорни эслайди, қўмсайди. Гулнорнинг тирик эканлигидан хабардор бўлган Дилором унинг истиқболига ёндошади. Гулнор довюрак, тўғри сўз, ҳалол, доимо эртани ўйлаб, покиза ишларни адо этадиган аёл. Унинг мол-давлатга, амалга қизиқмаслиги, дугонаси юритаётган сиёсат Чиркин эканлигини ошкор қилиши яна бир бор ҳақиқий алп қизлардан эканлигидан далолат бериб турибди: Малика Дилором чуқурлик туйинигидан мўралаб: - Гулнор, дугонажон шу ердамисан? – деб қичқирди. Дугонаси Дилором эканлигини таниган Гулнор: - Маликам, мен шу ердаман, - деб жавоб берди. Дилором ҳайрат билан: «Ваҳший ҳайонлар сени парчалаб ташламадиларми?» - деди. - Ўзингиз кўриб турибсиз-ку, агар парчалаб ташлаган бўлсалар сизга жаоб берармидим? - Сенинг гуноҳингни кечирдим, қани, энди ташқарига чиқ. - Йўк, маликам мен бу ерда қолишни истайман, бу ваҳший ҳайвон дўстларимни ташлаб кетишни тиламайман. - Нима учун ҳайвонлар орасида қолишни истайсан? - Чунки ваҳший ҳайвонлар билан яқинлашиш, дўстлашиш ёмон табиатли одамлар билан дўст бўлишдан кўра қулайроқдир. Дилором шоиранинг сўзидан ҳайратда қолиб: - Сўзларингдан мақсадинг нима эканини англамадим, тушунтириброқ айт, нимани истайсан, - деди. Шоира дугонасига шундай жавоб берди: Маликам, кўп йиллардан бери сизнинг хизматингизда бўлдим. Арзимаган кичкина бир гуноҳим учун менга қаҳр-ғазаб қилиб қатл этишга қарор бердингиз. Шунча қилган самимий 8

хизматимнинг мукофоти шу бўлди. Бу ертўладаги ҳайвонларнинг табиатлари қўлларига тушган ўлжани парчалаб ейиш бўлса ҳам, бир неча кун ичида мени севдилар, менга ўрганиб самимий дўст бўлдилар. Шунинг учун бу ердан чиқиб яна сизнинг хизматингизда бўлишни истамайман. Мана, мен шуни демоқчиман. Дилоромга шоиранинг сўзлари жуда таъсир қилди. Кўярда - қўймай шоирани чуқурликдан чиқариб, яна ўз ёнига олди, самимий дўстликлари давом этди. Юқорида кузатганимиздек, кўпгина эртак ва ҳикоятларда идора юритишда, дўст бўлишда, ота-онага, ерга, ватанга, муҳаббатда хотин-қизлар ҳам эркаклардан қолишмасликлари бизни шод этди. Демак, бундай фидойи алп қизлар тўғрисида халқ томонидан ижод чўққисига кўтарилган эртакларни оилаларда, болалар боғчаларида, маҳаллаларда, олий ўқув юртларида болаларга қанча кўп ўқитсак, шунча яхши. Зеро, эртак тинглаб, соғлом фикрли, ўқимишли бўлиб камол топган ҳар бир ёш мустақил элимизнинг бахтидир. 9

O'xshashlar

Достонлар тилида умумий нокатегориал маьнога эга булган сузлар ( кумакчи, сон кумакчи, функционал, богловчи, тенг богловчи )

Достонлар тилида умумий категориал маьнога эга булган сузлар ( от суз туркуми, келишик, эгалик,куплик )

Достонлар матнида алохида гурухни ташкил этувчи сузлар ( достонлар матнида модал сузлар, ундов

Зеби, Зеби, Зебона...

Олмош суз туркуми (xalq og`zaki ijodida qo'llanilishi )