Adabiy tanqid va publisistika - Adabiyot - Referatlar

Adabiy tanqid va publisistika

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69 KB

Ko'chirib olish

Adabiy tanqid va publisistika Reja : 1. Jamiyat ma’naviy taraqqiyotida publitsistika va adabiy tanqidning o`rni. 2. Bugungi o`zbek publitsistikasida yoritilayotgan ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy muammolar. 3. Bugungi o`zbek adabiy tanqidchiligining etakchi muammolari. 4. Adabiy tanqidchilikda mahorat masalasi talqini.

Tayanch so`zlar : o`zbek nasri, she’riyati, tasvir uslublari, etakchi tamoyillar, taraqqiyot tendensiyalari, o`zbek publitsistikasi, tanqidchilik, ekologiya muammolari, ma’naviy-axloqiy muammolar, uslub va mahorat. Tavsiya qilinuvchi adabiyotlar : 1. O.Tog`aev. O`zbek badiiy publitsistikasi. –T.: Fan. 1973. 2. O.Tog`aev. Publitsistika janrlari. –T.: 1976. 3. H.Karimov. Janrmi yoki uslub?. –T.: Fan. 1991. 4. H.Karimov. Davr va inson –T.: Fan. 1992. 5. U.Normatov. Umidbaxsh tamoyillar. –T.: 2001. Istiqlol davri o`zbek publitsistikasining diqqat markazida zamon va zamondoshimiz hayoti, intilish kurashlari bilan bog`liq dolzarb ijtimoiy, ma’naviy- ma’rifiy hamda maishiy muammolar ko`ndalang turdi. Bu davr publitsistikasida bozor iqtisodiga o`tish masalalari bilan bog`liq muammolarni yoritish; xalqimiz hayotidagina emas, balki butun jamiyatda qonun ustuvorligiga erishish yo`lidagi kamchiliklarni, «soyalarni» fosh qilish; ekologiya masalalarini dadil ko`tarib chiqish; jamiyatning ma’naviy hayotini sog`lomlashtirish bilan bog`liq qator muammolarni tahlil qilish; insonning ruhiy, jismoniy va ma’naviy sog`lomligi uchun kurash ruhini ifodalash; diniy oqimlarga munosabat masalasini teran tahlil qilish etakchilik qiladi. Yoqubjon Xo`jamberdiev, Murod Abdullaev, Jumaniyoz Meliqulov, Karim Bahriev, Abdunabi Haydarov singari qator ijodkorlar o`zlarining o`tkir publitsistik ruhdagi maqolalari bilan jamiyatimiz ravnaqiga to`siq bo`layotgan illatlarni yo`qotishga qaratilgan fikr-mulohazalarini ilgari surganliklarini kuzatish mumkin. Xususan, Murod Abdullaevning «Ulug` Temurga alla aytgan yurt» (2006 yil, 3 noyabr. 2-bet, 44-son // O`zAS) navqiron o`zbekning ham ko`hna ham durdona shaharlaridan biri – Nasaf shahrining 27 yillik to`yi munosabati bilan yozilgan bu

maqolada obod, me’moriy obidalarga boy shahar misolida respublikada amalga oshirilgan buyuk bunyodkorlik ishlari yoritilgan. Sherali Turdievning «Qutbiddin domla qismati» (2006 yil, 3 noyabr. // O`zAS) ta’qib va quvg`inlar ostida yashagan urgutlik ulamo va olim Qutbiddin domla Muhiddinovning hayoti va faoliyatiga oid qiziqarli mulohazalar, faktik ma’lumotlar berilgan; U.Normatovning «Bir asar tarixi» rukni ostidagi maqolasida A.Qahhorning «Yoshlar bilan suhbat» asari bilan bog`liq voqealar, adibning «ko`rguliklari» haqidagi xotiralari yozilgan. Istiqlol davri o`zbek publitsistikasi karvonboshlaridan biri M.Abdullaev hisoblanadi. Uning rang-barang mavzudagi publitsistik maqolalari janr ravnaqiga sezilarli ta’sir ko`rsatdi, deyish mumkin. Uning «Dehqonboy boy bo`lsa...» (2006 yil, 17 noyabr. 2-bet, 46-son // O`zAS) maqolasida Zangiota tumanidagi «Turkiston» jamoa xo`jaligi hududidagi xitoylik mutaxassislar bilan hamkorlikda qurilgan uch gektar maydondagi issiqxonalarda etishtirilgan bodring, pomidorlardan tashqari Xitoydan keltirilgan nok, olma daraxtlar ham o`stirilayotganligi haqidagi kuzatishlari yoritilgan bo`lib, ilg`or texnologiyalar asosida unumdorlikka intilgan xo`jalik a’zolarining samarali mehnati, izlanishlari ostida ezgu niyat: dehqoni boy yurtning xalqini farovon etish maqsadi yotganligi ochib berilgan. Maqolada minimal texnologiyalar va ixcham uskunalarni foydalanish orqali yuksak samaradorlikka erishish – elimizni farovon etish ekanligi ezgu tilak bilan mehnat qilayotgan zamondoshlarimiz timsolida yoritilgan. Jurnalist «Xavfni bartaraf etish mumkinmi?» nomli maqolasida Sarez ko`li bilan bog`liq ekologik muammoga jamoatchilik e’tiborini qaratgan. Bu ko`l Amudaryoning quyi qismida joylashgan bo`lib, shu xududdagi shaharlar va 5 mln. dan ortiq aholi uchun katta xavf tug`dirayotganligi; ko`lning suv hajmi ortib borayotganligi natijasida qator ekologik muammolar yuzaga kelganligi; ko`l suvini bosqichma-bosqich Bartang daryosiga oqizish muammolari haqidagi muallif qarashlari mintaqamizdagi ekologik muammolar butun sayyoramizga daxldor hayot-mamot masalalariga bog`lanib ketishini kuyinish bilan yoritgan. Darhaqiqat,

bugungi ekologik muammolar faqat ayrim davlatlar yoki mintaqalarga daxldor bo`lmay, er kurrasi va undagi insoniyat hayotiga tegishli masalalardir. Ko`lning qurishi oqibatida insoniyat boshiga tushgan falokatlarni Orol ko`li misolida eslashimiz mumkin. Tabiatning tabiiy muvozanatiga daxl etsa, inson boshiga ham mislsiz falokatlar yog`ilishini Mirzacho`lning «o`zlashtirilishi» oqibatlaridan ham ko`rdik. Jurnalist M.Abdullaev o`zining o`tkir problematik maqolalari bilan o`zbek publitsistikasiga xos grajdanlik ruhini yanada chuqurlashtirishga erishayotir. «O`zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasining bosh muharriri Ahmadjon Meliboev gazetaning 2006 yil 24 noyabrdagi «Yo`l madaniyati» nomli maqolasida respublikamiz viloyatlari va poytaxtimizdagi yo`llarning ravonligini ta’minlash uchun olib borilayotgan bunyodkorlik ishlari haqida to`xtalib, zamonaviy shaharlarni tutashtiruvchi zamonaviy yo`llar yo`l madaniyatini egallagan zamonaviy qiyofadagi aholi uchun ekanligini ta’kidlaydi. Afsuski, xalqimiz orasida yo`l madaniyatini egallamagan odamlar ham uchrab turadi. Bu holatni zamonaviy transportlar o`rindiqlaridagi xilma-xil yozuvlar, avtobus salonlaridagi beo`xshov chiziqlar, axlat qoldiqlaridan kuzatish mumkin. Xo`sh, bunday buzg`unchilikni kim qilayapti? Xalqimiz va davlatimizning zamonaviy shaharlar va yo`llar bunyod etish borasidagi orzu-umidlarini, sarf-harajatlarini ayni shu shaharlarda yashayotgan hamshaharlarimiz yakson etayotirlar. Bu achinarli va foje holatni oldini olish uchun barchamizda yo`l madaniyatidan tashqari ma’naviy madaniyat shakllangan bo`lishi zarur. Jurnalist Jumaniyoz Meliqulov o`zining «Importlashayotgan ong yoxud globallashayotgan dunyo muammolari» nomli maqolasida respublikamizga xilma- xil vositalar orqali dunyo madaniyatining kirib kelayotganligini yoritgan. Muallif ilg`or ilm-fan, zamonaviy texnologiyalar, g`oyalar va qarashlar bilan birga jamiyatimizga milliy zamindan uzoq bo`lgan zararli axloq «eksport» qilinayotganligidan kuyunib fikr yuritadi. Xilma-xil televizion seriallar yoki adabiyotlar orqali millatimizga yot bo`lgan axloqiy qarashlarning keng yoyilayotganligi tashvishlanarli holdir. Bugungi kunda O`zbekistonni o`ziga xos va o`ziga mos taraqqiyot yo`lidan dadil bormog`i uchun g`arazli eksportlardan

millat ongu tafakkurini isloh qilish lozimligi, har bir inson qalbining ezguliklarga yo`g`rilishida yuzaki taqlid emas, qalbning islohga yuz tutishi muhim ekanligi ro`y-rost yoritilgan. Bunday maqolalar bugungi o`zbek publitsistikasining taraqqiyot xususiyatlarini belgilab berdi, deyishga xaqlimiz. Publitsistika janri ham barcha adabiy janrlar qatori hayotimizni rang-barang jihatlardan tadqiq etib, taraqqiyotimizga yo`l ochuvchi salmoqli fikr-mulohazalarni ilgari surayotganligi bilan diqqatga sazovor. ADABIY JARAYON VA ADABIY TANQID Adabiy tanqid hozirgi adabiy jarayon bilan hamnafaslikda shiddat bilan rivojlanib borayotganligini yaratilayotgan ilmiy risolalar, adabiy tanqidiy maqolalar, adabiy portretlar va tadqiqotlar orqali ko`rishimiz mumkin. Hozirgi o`zbek she’riyati, nasri va dramaturgiyasining taraqqiyot tendensiyalari, etakchi tamoyillari qator o`zbek munaqqidlari tomonidan har tomonlama chuqur o`rganilayotganligini U.Normatov, B.Nazarov, N.Xudoyberganov, A.Rasulov, Q.Yo`ldoshev singari olimlarning yaratgan qator risolalari orqali kuzatamiz. Ustoz munaqqidlardan O.Sharafuddinovning «Ijodni anglash baxti» (2004), «Dovondagi o`ylar» (2004) kabi risolalari; professor U.Normatovning «Qodiriy bog`i» (1994), «Qahhorni anglash mashaqqati» (2000), «Umidbaxsh tamoyillar» (2001), professor A.Rasulovning «Tanqid, talqin, baholash» (2006), «Ilmu g`aribani qo`msab» (1998), «Iste’dod va e’tiqod» (2000); professor B.Sarimsoqovning «Badiiylik asoslari va mezonlari» (2004); I.Haqqulovning «Badiiy so`z shukuhi», «Zanjirband Sher qoshida», «She’riyat ruhiy munosabat», «Tasavvuf va she’riyat»), «Abadiyat farzandlari», «Irfon va idrok», «Tasavvuf saboqlari», «Ahmad Yassaviy», «Kim nimaga tayanadi» (2006) kabi qator ilmiy risolalari mustaqillik davrida yaratildi. Adabiyotshunos olimlar N.Rahimjonov, B.Karimov, I.Mirzaev, S.Sodiqov, A.Ulug`ov ham hozirgi adabiy jarayonning dolzarb muammolarini o`rganuvchi ilmiy tadqiqot ishlari, monografiya, adabiy tanqidiy maqolalari bilan hozirgi o`zbek tanqidchiligi ravnaqiga hissa qo`shib kelayotirlar. Xususan, adabiyotshunos I.G`aniev «Fitrat va fitratshunoslik»

masalalarini o`rganib, bu sohada sezilarli natijalarga erishayotgan bo`lsa, olim D.Quronov Cho`lponning poetik maHoratini o`rganuvchi fundamental tadqiqotlarini yaratdi; I.Mirzaev «Hozirgi o`zbek prozasida yangi badiiy tafakkur va taraqqiyot tamoyillari» (1991); A.Rahimov «O`zbek romani poetikasi» (1993); H.Boltaboev «XX asr boshlari o`zbek adabiyotshunosligi va Fitratning ilmiy merosi» (1996); S.Sodiqov «Abdulla Qahhor ijodi va adabiy tanqid» (1997); B.Yo`ldoshev «O`zbek adabiyotshunosligi va adabiy tanqidchiligida uslub va mahorat muammolari» (2000); B.Karimov «XX asr o`zbek adabiyotshunosligida talqin muammosi» (2002) kabi yirik tadqiqot ishlarini yaratdilar. Hozirgi adabiy tanqid diqqat markazida yozuvchi shaxsi va ijodkorning burchi masalalari tahlil qilinmoqda. Respublika matbuotida E.Vohidov, A.Oripov, H.Do`stmuhammad, P.Qodirov, Nazar Eshonqul, Bahrom Ro`zimuhammad, Islom Hamro kabi ijodkorlar hozirgi adabiy jarayon tevaragidagi baxslarda ishtirok etib, o`z mulohazalarini bildirganliklari quvonarli holdir. «O`zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasi sahifalarida muntazam ravishda yoshlar she’riyati, nasri muammolari, hozirgi o`zbek hikoya va qissalariga xos uslubiy yo`nalishlar to`g`risida «Davra suhbatlari» o`tkazildiki, bunday baxslar jarayonida hozirgi adabiy jarayon muammolari u yoki bu darajada tahlil qilindi, xulosalar chiqarildi. Professor U.Normatov tomonidan yaratilgan «Umidbaxsh tamoyillar» nomli ilmiy va adabiy tanqidiy risolada o`zbek nasriga xos o`sish-o`zgarishlar chuqur tahlil qilingan. Zotan, mustaqillikka erishilgandan keyingi barcha sohalardagi kabi badiiy ijoddagi izlanishlar natijalari istiqlol talablariga muvofiq haqqoniy yoritilmasa, taraqqiyotning butun dunyo andozalariga mos, bozor iqtisodiyotiga asoslangan xuquqiy demokratik jamiyat qurish tomon yo`li, maqsadlari besamar bo`lishi mumkin. Shu bois, Xurshid Do`stmuhammad adabiy jamoatchilik diqqatini ijodkor shaxsiga, uning bugungi jamiyatimizda tutgan o`rniga, mavqeiga qaratganligi bejiz emas. 1 Islom Hamro esa zamonamiz qahramonlari obrazlari publitsistik asarlarda, ocherklarda haqqoniy, hayotiy bo`lishi, «soxta pafoslarga o`ralmay» tirik 1 Х.Дўстмуҳаммад. ЎзАС. 2001 йил, 2 март сони.

insonlarday tasvirlanishi, ularning ichki dunyosi, ruhiyati teran badiiy tahlildan o`tkazilishi zarurligini o`rinli ta’kidlagan edi. Yaxshi bilamizki, adabiy tanqidning taqriz, adabiy sharh, adabiy biografik ocherk, adabiy portret, badia, muammoli maqola singari janrlari mavjud. Ayni chog`da, tanqidda qadimdan uchta uslubiy yo`nalish bo`lgan: falsafiy, ilmiy publitsistik va shoirona. Bugungi kunda ana shu barcha uslubiy yo`nalishlar o`zbek tanqidchiligi tevaragida adabiy jarayonning muhim muammolarini tahlil va talqin qilishga yo`naltirilganligi bilan diqqatga sazovor. Taniqli tanqidchi, f.f.d., professor Norboy Hudoyberganov mustaqillik davri o`zbek adabiyoti, xususan, tanqidchiligi taraqqiyoti bilan bog`liq muammolarni tahlil qilib: «Tanqidchi hech qachon yozuvchi va badiiy ijod saviyasini oshirishga qodir emas, bunday vazifani bajarishga safarbar etilmaydi, faqat ta’sir ko`rsatishi mumkin», - degan fikrni ilgari surib, mustaqillik davri o`zbek tanqidchiligining adabiy jarayonga, badiiy ijod ravnaqiga ta’siri sezilarli darajada emasligini kuyunib yozadi. Bugungi adabiy tanqid «har yili bir necha yuzlab emas, minglab she’rlaru dostonlar, hikoyalar, qissalar, hatto romanlarni do`ndirib, ularning aksariyatini ham poytaxtdagi ham viloyatlardagi nashriyotlarda; shuningdek, hozir respublikamizda chiqayotgan sakkiz yuzga yaqin gazetalar, jurnallarda chop etiyotgani-yu, pirovardida bu boradagi sifatni emas, faqat sonu miqdorni rivojlantirayotgani...» kabi salbiy holatga ta’sir ko`rsata olayaptimi? – degan haqli savolni ko`ndalang qo`yib, bu borada jiddiy mulohaza yuritish vaqti allaqachon etganligini to`g`ri ta’kidlaydi 2 . Shunga qaramay, adabiy tanqid adabiy jarayon muammolarin baholi qudrat tadqiqu tahlil qilishga intilib kelayotganligini O`zAS gazetasining 2005 yil may sonidagi, «Jahon adabiyoti» jurnali sahifalarida 2005-2006 yillarda bo`lib o`tgan baxs-munozaralar misolida kuzatish mumkin. Hozirgi o`zbek nasri bilan bog`liq muammolarni tahlil qilib munaqqid U.Normatov quyidagi qarashlarini bayon qildi: «Hozirgi nasrimiz rivoji bilan bog`liq munozarali masalalar ko`p. Ayniqsa, nasrdagi an’anaviylik va modernizm 2 Худойберганов Н. Меҳру-муҳаббат йўлларида. –Т.: Янги аср авлоди, - 2001. 30-31-бетлар.

muammosi qizg`in tortishuvlarga asos bo`lmoqda. So`nggi yillarda prozaga bag`ishlangan birorta muhokama, davra suhbatlarida bu mavzu chetlab o`tilganini bilmayman... Shunisi quvonarliki, bu bahs-munozaralarda mustabid tuzum davrida bo`lgani kabi masalaga g`oyaviy-siyosiy tus berish hollari yo`q endi! Badiiy asar qimmati qaysi yo`nalish – an’anaviy yoki modernizm shaklida yaratilganida emas, balki u chinakam san’at namunasi darajasiga ko`tarilgan yoki ko`tarilmaganligi bilan belgilanadi... an’anaviy realizm imkoniyatlari hali tugagan emas, qolaversa, realizm hududlari cheksiz, uning bag`ri jamiki yangiliklarga, dadil izlanishlarga keng ochiq» 2 . Yuqoridagi fikrlardan ma’lum bo`layotirki, istiqlol davri o`zbek tanqidchiligida badiiy asarlarning san’at asari sifatidagi qadr-qimmatini yuksaltirish; ijodkorlarning bu boradagi mas’uliyatlarini oshirish; realizm bag`rida unib o`sayotgan yangi yo`nalishdagi uslubiy izlanishlarni haqqoniy tahlilu tadqiq qilib qo`llab quvvatlash; o`zbek she’riyati va nasriga xos yangilanish jarayonlarini tahlil qilib, yaratilayotgan asarlarning fazilatlari bilan bir qatorda kamchiliklarini ham yoritish tendensiyasi etakchilik qilmoqda 1 . Ayni chog`da o`zbek munaqqidlari yosh iste’dodlarni asrab-avaylash, uslubining takomillashuviga ta’sir ko`rsatayotgan ijobiy va salbiy holatlarni ham haqqoniy va asosli tarzda ochib berayotirlarki, bu ham hozirgi adabiy jarayon va butun o`zbek adabiyoti ravnaqiga o`z ta’sirini o`tkazmoqda. Bir necha yillar muqaddam mashhur adibimiz Shukur Xolmirzaev “Adabiyot o`ladimi?”deb bong urib chiqqan edi.Adabiyot-ku mustaqillik yillarida ham to`xtab qolgani yo`q ,lekin tanqidchilikning ovozi etarli darajada eshitilmay qolgani aniq. Shukur Xolmirzaev o`zbek tanqidchiligining taniqli namoyondalari to`g`risida,mana nima deydi:”...Ozod aka Sharafiddinov batamom publitsist bo`lib oldilar.Domla Qo`shjonov anchayin havaskor yozuvchining ham boshini silayaptilar, xolos.Umarali aka shoirona ehtiroslarga beriladigan bo`p qoldilar.Norboy aka, umuman,safdan chiqib ketdi.Ibroxim G`ofurov boshqa yo`lda ijod qilyapti.Qozoqboy Yo`ldoshev zo`r-u,ba’zan uning shaxsiy “men”i “shunos 2 Норматов У. Умидбахш тамойиллар. –Т.: Маънавият. 2000. 62-66-бетлар. 1 Қозоқбой Йўлдош. Ёниқ сўз. Адабий ўйлар. –Т.: Янги аср авлоди. 2006.

”ligini bosib ketadi...”Biz uzoq yillar adabiy tanqid yo`lida tishov bo`lib kelgan mafkuraviy-siyosiy tazyiqlar,yagona hukmron markscha-lelincha metadologik yo`l-yo`riq,sinfiy-partiyaviy yondashish andozalaridan xalos bo`ldik;adabiy hodisalarni umumbashariy badiiy-estetik mezonlar asosida xilma-xil talqin etish imkoniyatlari paydo bo`ldi. O`tgan asrning 90-yillari davomida faol fidoyi munaqqidlarimiz uchun hozirgi adabiy jarayondan ko`ra yangi o`zbek adabiyotining mustabid adabiy siyosat tufayli toptalgan tarixini tiklash,qayta baholash,qatog`on qilingan adiblar merosini xalqqa qaytarish muhimroq va zarurroq bo`lib qoldi.chunonchi,Cho`lpon sheriyatini,nasri,hayoti,Fitrat dramaturgiyasi,adabiy-tanqidiy merosi,Qodiriyning hayot va ijod yo`li bo`yicha salmoqli tadqiqotlar yaratildi.Etibor berilsa,qizg`in bahs-munozaralar yangi zamonaviy asarlar ustida emas,ko`proq “Boy ila xizmatchi”,”Qutlug`qon”,”Zaynab va Omon”,”Muqanna”,”Ko`kan”,”Sarob”,O`g`ri”,”Sinchalak”,”Alisher Navoiy”,”Mirzo Ulug`bek” kabi mumtoz asarlar Qodiriy, Hamza,G`.G`ulom, A.Qahhor,H.Olimjon hayoti,ijodiy merosi talqini ustida ketdi.Qizg`in tortishuvlar jarayonida qator muommolarga oydinlik kiritildi.Bu yo`nalishdagi bahs- munozaralar hamon davom etyapti. Qayta qurish,oshkoralik yillari,xususan,istiqlol davriga kelib tarixiy- inqilobiy,fuqorolar urushi mavzularida hukmron mafkura ruhida yozilgan deyarli barcha asarlarning chuvi chiqib qoldi:bir vaqtlar “yangi sovet kishisi”timsoli-ibrat namunasi deb ko`klarga ko`tarilgan”ijobiy qahramonlar”ham birdaniga “qahramon”ligini,”ibrat” kuchini yo`qotdi.Ayni o`sha xx-asr 80-yillarining o`rtalarida paydo bo`la boshlagan “Lolazor”kabi romanlarda,”Qora kamar”dramasida,”Maymun etaklagan odam”singari hikoyalarda sho`ro davri tarixining,yaqin kechmishning tubdan yangicha talqini boshlandi,”kommunistik ideallar” yo`liga jonini tikkan fidoyi shaxslarning kinoyaviy-fojiaviy obrazlari yaratildi.90-yillarga o`tib”Tushda kechgan umrlar”(O`.Hoshimov),”Olabo`ji”(Shukur Xolmirzaev),”Otamdan qolgan dalalar”(Tog`ay Murod), ”Ming bir qiyofa ”,”Ko`zgu oldidagi odam”,”Tepalikdagi

odam” (O.Muxtor),”Istilo”,”Tobut”,”Qora kitob”(N.Eshonqul)kabi hikoya, qissa, romanlarda esa “yorqin kelajak “yo`lida behuda, ma’nisiz o`tgan umrlar,adashgan odamlar qismati butun ziddiyati,fojealari bilan ochib berildi.Ularda hatto xx asr jahon modern adabiyotidagi muhim bir oqim-modern adabiyotiga xos absurd tuyg`usi,g`oyasi ko`zga tashlandi,lekin bu xil asarlarning tanqidchilikdagi talqini mutlaqo qanoatlantirmaydi. Bu xil asarlar haqida yozilmadi emas, yozildi, ozilmoqda. Hatto maxsus ilmiy tadqiqotlar olib borildi, dissertatsiyalar himoya qilindi.Biroq ularda bu asarlarning chinakam badiiyati,yangiligi jahon adabiyoti kontekstida etarli ilmiy kashf etib berilgani yo`q.Bu yo`ldagi ba’zi urinishlar,chunonchi,milliy nasrimizdagi jahon modern,jumladan,absurd adabiyoti bilan ayrim mushtarakliklar borligi xususidagi mulohazalar ba’zi hamkasblarimizning keskin e’tiroziga uchradi.Chunonchi,munaqqid A.Rasulov:”Biz o`z adabiyotimiz namunalarini osongina G`arb absurd adabiyoti xirmoniga qo`shib qo`ymayapmizmi?”-deya ajablanadi va buni “xavfli bir holat”deb ataydi.Professor B.Sarimsoqov esa o`zbek adabiyotida absurd tuyg`usi,g`oyasini ifodalaydigan asar yaratilmaganini aytish bilan kifoyalanmay,umuman,absurd adabiyoti sha’niga jiddiy aybnomalar qo`yadi.Uningcha,”absurd asar ma’naviy –axloqiy konsepsiyasiz,muayyan g`oya tashimaydigan ,hayotga loqayd va ma’nisiz munosabatni ifodalaydi”. Yaxshiyamki,zamon o`zgacha,Sho`ro davrida bunaqa “xavfli holat”ga moyillik bildirgan munaqqidgina emas,absurd yo`lida “ma’naviy-axloqiy konsepsiyasiz ”asar yaratgan yozuvchining ham sho`ri qurigan,quritilgan bo`lardi.Xolis ilmiy tahlil,baho o`rniga shu tarzdagi vahima,dag`dag`alar qilishdan qachon qutilar ekanmiz?!Milliy adabiyotimizda”G`arb absurd adabiyoti xirmoniga ”qo`shishga loyiq,aniqrog`i,G`arb adabiyoti bilan mushtarak jihatlari bor asarlar yaratilayotgan bo`lsa,buning nimasi xavfli! Asrlardan qolib kelayotgan haqiqat shuki,haqiqiy adabiyot xalqni o`z ortidan ergashtirishi,uning saviyasini ko`tarishi kerak,nainki ommaning didiga moslashishi!Bizda esa hozir teskari jarayon ketyapti:kshpchilik shoir va yozuvchilarimiz o`quvchilar darajasiga tushib,g`oyaviy-badiiy jihatdan sayoz va

bo`sh asarlar yaratmoqdalar.O`tish davrining qiyinchiliklari tufayli bizda keyingi yillarda kitobxonlik darajasi bir qadar susayib shunga muvofiq ravishda o`quvchilarning saviyasi tushib,didi o`tmaslashib qolganligi sir emas.Qolaversa,chinakam adabiyot chuchun hech qachon omma talabi va didi mezon bo`lgan emas.Ommaning maishiy mavzudagi,sarguzasht xarakteridagi engil-elpi asarlarga moyilligidan kelib chiqib,kitob bozorini shu xildagi asarlar bilan to`ldirish emas,balki uning e’tiborini jiddiy adabiyot tomon yo`naltirish chora tadbirlarini ko`rish kerak.Shunday qilinganida,engil-elpi asarlar bunchalik bolalab ketmas edi.Achinarlisi shundaki,adabiyotimizning qiyofasini belgilab turgan ba’zi zabardast ijodkorlarimiz ham bunday holga befarq qaramoqdalar. “Xalqni ortidan ergashtiradigan”, uning saviyasini ko`taradigan noyob san’at durdonalari hamma davrlarda nisbatan oz yaratilgan. Saviyasi past, zaif asarlar hamma davrlarda, hatto milliy adabiyot rivojining “oltin” va “kumush” bosqichlarida ham mo`l-ko`l bo`lgan. Bugun “engil-elpi asarlar” nihoyatda bolalab ketayotgani rost. Ayni paytda, Zulfiyaning “Xotiram siniqlari”, Said Ahmadning “Qorako`z majnun”, “Oftob oyim”, O.Yoqubovning “Qaydasan, Moniko”, O`tkir Hoshimovning “Tushda kechgan umrlar”, Tog`ay Murodning “Otamdan qolgan dalalar”, SH.Xolmirzaevning “Dinozavr”, “Ozodlik”, Erkin A’zamning” Shoirning to`yi”, N.Eshonqulning “Shamolni tutib bo`lmaydi”, X.Do`stmuhammadning “Bozor”, SH.Bo`taevning “Qo`rg`onlangan oy”, U.Hamdamning “Muvozanat”, “Isyon va itoat” singari badiiy yetuk, chin san’at namunasi deyishga loyiq asarlarining dunyo yuzini ko`rgani ham haqiqat! Bu ro`yxatni yana davom ettiraverish mumkin. Ayniqsa, bugungi yangilangan, yangilanayotgan milliy she’riyatimiz, dadil aytish mumkinki, zamonaviy jahon poetik tafakkuri bilan bemalol bo`ylasha oladigan she’riyatdir.

O'xshashlar

Adabiy tanqid - fan sifatida

Adabiy aloqalar tarixi va adabiy aloqalarning asosiy vositalari

Adabiy turlar va janrlar

Adabiy insonshunoslik

Adabiy jarayon