Адабиёт ўқитиш методикаси фан сифатида - Adabiyot - Referatlar

Адабиёт ўқитиш методикаси фан сифатида

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67.5 KB

Ko'chirib olish

Адабиёт ўқитиш методикаси фан сифатида Р е ж а: 1. Адабиёт ўқитиш методикаси фанининг тарихи ва умумназарий масалалари. 2. Адабиёт ўқитиш методикаси фан сифатида. 3. Адабиёт фанининг моҳияти ва вазифаси.

Мустақиллигимизнинг шарофати билан барча фанлар ривожланишнинг тўђри ўзанларига тушиб олди. Президентимиз И.А.Каримов таъкидлаганларидай: " Амударё билан Сирдарё ўртасида жойлашган ҳамда Мовароуннаҳр ёки Туркистон номлари билан машҳур ватанимиз асрлар мобайнида жаҳон цивилизацияси бешикларидан бири ҳисобланган. Буюк ипак йўлидаги бођловчи марказий халқа, Шарқ ва ђарб учрашадиган, уларнинг фаол савдо-иқтисодий ва маънавий ҳамкорлиги туђиладиган жой бўлган 1 ". Адабиёт ўқитиш методикаси фани ўтмишдаги бой тажрибаларни ўрганиш асосида ҳозирги замон мактабларидаги адабиёт ўқитиш жараёнини умумийлаштиради. Адабиёт Шарқ халқлари, жумладан, ўзбек халқи ҳаётида ҳар доим жуда катта ижтимоий маънавий аҳамиятга эга бўлган. Чўлпоннинг "Адабиёт яшаса - миллат яшар" деган фикри бежиз эмас. Аммо уни ўқитиш бирданига ҳозирги ҳолига келмаган. Туркий халқлар орасида адабиёт ўқитиш анъаналари жуда қадим замонларга бориб тақалади. "Авесто" ёдгорлигида, Œрхун-Энасой обидаларидаёқ биз қадимги таълим ва тарбия ҳақидаги айрим маълумотларга дуч келамиз. Айрим асарларни ўқиш услуби эшитувчиларга таъсир қилишнинг муҳим омили эканлиги қадимги туркийларга яхши маълум бўлган. Жумладан "Тишаствустик" сутрасида декламация билан ўқишга кўрсатма берилган. М.Қошђарийнинг "Девону луђотит турк"и орқаали Х1 асргача бўлган туркий таълим-тарбия тизими ҳақида айрим маълумотларга эга бўлиш мумкин.Жумладан, у алоҳида, биргалашиб ва кўплашиб ўқиш ҳақида ишоралар беради. Юсуф Хос Ҳожиб, Алишер Навоий, Бобур, Мунис, Абдулла Авлоний, Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий ва бошқа адибларимиз ижодида 1 И.А.Каримов. Бунёдгорлик йœлидан, Тошкент " Œзбекистон", 1996 йил 332 – бет.

таълим тарбия жараёни, унинг шакл ва мазмунига оид қимматли фикрлар мавжуд. Буюк мутафаккирларимиз Ал-Хоразмий, Фаробий, Беруний, Ибн Синолар таълим тарбия, ўқитувчи хусусида алоҳида тўхтаб ўтишган. Халқ ођзаки ижодида ҳам бу борада қимматли фикрлар бор. Баркамол авлодни тарбиялаш мустақил Œзбекистон тараққиётининг мустаҳкам пойдевори бўлишини бутун жамиятимиз хис қилмоқда. Шунинг учун ҳам: "Иқтисодий ва сиёсий соҳалардаги барча ислоҳотларимизнинг пировард мақсади юртимизда яшаётган барча фуқаролар учун муносиб ҳаёт шароитларини ташкил қилиб беришдан иборатдир. Айнан шунинг учун ҳам маънавий жиҳатдан мукаммал ривожланган инсонни тарбиялаш таълим ва маорифни юксалтириш, миллий уйђониш ђоясини рўёбга чиқарадиган янги авлодни вояга етказиш давлатимизнинг энг муҳим вазифаларидан бири бўлиб қолади", - деган эди Президентимиз И.А.Каримов 1995 йил февврал ойидаги Œзбекистон Республикаси Олий мажлисининг биринчи сессиясидаги маърузасида. " Таълим ҳақида"ги янги Қонуннинг, "Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури" нинг қабул қилиниши ана шу вазифаларни амалга оширишига қаааратилган жиддий қадамдир. Бу борадаги энг асосий мақсад баркамол авлодни тарбиялашдан иборат. Ҳар томонлама баркамол етук авлодни санъатсиз, хусусан адабиётсиз тарбиялаш тасаввурга сиђмайди. Œқувчиларнинг адабиёт дарсларида бадиий асар билан танишиши уларнинг юксак ахлоқий маънавий қадриятлар билан танишишига, шу соҳадаги эҳтиёжларнинг тарбияланишига имкон бераади. "Адабиёт атамаси кенг ва тор мааъноларда қўлланади. Кенг маънода у нашрдан чиққан барча асарларни, китоб, брошюра, мақола ( илмий, тарихий,оммабоп) в.б.ни англатса, тор маънода у бадиий сўзга бођлиқ асарларнигина билдиради.Сўз ўзаагидаги "адаб" араб тилидан олинган ва хулқ-атвор, одоб маъноларини билдиради.Бу билан ушбу

атама адабиётдаги кўплаб хусусиятлардан биттасини, яъни унинг тарбиявий функциясини жуда яхши ифода этган. Аммо адабиётнинг тарбиявий функцияси ўз-ўзидан юзага чиқадиган ҳодиса эмас. Бу махсус ўқитишни, ўўқитиш ва ўқиш жараёнини талаб қиладиган ишдир. Бу эса ўқувчининг фақат ақли ва тафаккуригагина эмас, балки уларнинг ҳис-туйђуларига ҳам таъсир кўрсатишни, демакки адабиёт ўқитишнинг самарали шароитларини тақазо этади. Адабиётнинг ниҳоятда катта таълимий ва тарбиявий роли айни ана шу самарали шароитлар туфайлигина юзага чиқади. У ўқув предмети сифатида ўқувчилар нутқининг такомилида, болаларнинг китобхонлик маданиятининг юксалишида, китобни тўлиқ бадиий идрок этиш қобилиятининг шаклланиши ва ривожида беқиёс аҳамиятга молик. Бунда ўқитувчи ва ўқувчи ҳамкорлиги ҳал қилувчи омилдир. Ана шу омил ишга тўлиқ тушсагина ўқувчи шахсдаги ђоявий, ахлоқий-маънавий, эстетик ривожланиш содир бўлади. Ундаги тасаввур имконлари кенгайиб, ижодий ҳамкорлик қобилияти камол топади, айни пайтда ҳикоя қилиш, ифодали ўқиш, фикрни ођзаки ва ёзма баён эта олиш кўникма ва малакалари, истеъдод ва қобилиятлари шаклланади ва ривожланади. Демак, адабиёт ўқитиш фани олдидаги вазиффалар ниҳоятда кўп ва хилма-хилдир. Адабиётни ўрганиш принципларини тушуниш, бу фанга оид таълим- тарбия жараёнидаги ўзига хослик ва қонуниятларини англаб етиш учун адабиёт ўқитиш методикаси фанига таяниш лозим. Бу фан педагогика ҳамда адабиётшунослик фанлари уйђунлигида юзага келган. Бунга жамият тараққиётидаги ўзгаришлар ўз таъсирини ўтказиб келган. Адабиёт ўқитиш методикаси фани барча ижтимоий- гуманитар йўналишдаги фанлар, хусусан, тарих, иқтисод, фалсафа, педагогика, психология, адабиётшунослик, тилшунослик билан чамбарчас алоқадорликда мавжуд бўлади.

"Кадрлар тайёрлаш миллий дастури" белгилаб барча вазифаларни амалга ошириш нуқтаи назаридан методика фани зиммасига янада маъсулиятлироқ вазифалар юкланмоқда. Зеро бугунги кунда олдимизга қўйган буюк мақсадларимизга, эзгу ниятларимизга эришишимиз, жамиятимизнинг янгиланиши, ҳаётимизнинг тараққиёти ва истиқболи амалга оширилаётган ислоҳотларимиз, режаларимизнинг самараси тақдири – буларнинг барчаси, авваламбор, замон талабларига жавоб берадиган юқори малакали, онгли мутахассис кадрлар тайёрлаш муаммоси билан чамбарчас бођлиқлигини барчамиз англаб етмоқдамиз". 1 Бу йўлда дастлабки қадамлар қўйилди. Янги ўқув режалари, таълим стандартлари ишлаб чиқилди, шу асосда янги намунавий дастур, дарслик ва қўлланмалар лойиҳалари яратилмоқда. И.А.Каримов айтганидай, " Œқитувчи болаларимизга замонавий билим берсин деб талаб қиламиз. Аммо замонавий билим бериш учун, аввало, мураббийнинг ўзи ана шундай билимга эга бўлиши керак". 2 Бундай даражага кўтарилиш учун ўқитувчи ниҳоятда катта меҳнат қилиши керак, шундагина у ўқитишни ҳаёт ва замон нафаси билан уйђунлаштиради, адабиётнинг таъсир кучини-тарбиявий имкониятини ишга сола билади, шу асосда ўқитувчиларнинг ўзини англашига рађбат уйђота олади. ----------------------------------------------------------------------------- 1. Президент И.А.Каримовнинг Œзбекистон Республикаси Олий Мажлиси 1Х сессиясида сўзлаган нутқидан, 1997 йил 29 август. Баркамол авлод-Œзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент " Шарқ", 1997 йил, 5-бет. 2. Œша китоб, 7- бет. Сир эмаски, ҳозиргача мактабларимизда билимларни тайёр қолипларга солиб бериш ўқувчини фақат истеъмолчи ўрнида қабул қилиш анъанага айланиб қолган эди. Шунга кўра ҳам " Миллий дастурда шахс – кадрлар тайёрлаш тизимининг бош субъекти ва объекти, таълим

соҳасидаги хизматларининг истеъмолчиси ва уларни амалга оширувчи" 1 , деб белгиланган. Демак, методика фани олдидаги энг муҳим вазифалардан бири, ўқувчиларни таълим жараёнига фаол жалб этиш, уларнинг ижодий имкониятларини юзага чиқаришнинг самарали усулларини кашф этиш ва амалиётга жорий қилишдан иборат. Анъанавий мактаблар бошланђич ( I – III ), ўрта (1 V - VIII ) ва юқори ( IX - XI ) синфларни ўз ичига олар эди. " Таълим ҳақида"ги янги Қонун "Таълим тизими ва турларини белгилаб беради. Қонуннинг 10- моддасида жумладан, шундай дейилади: «10-модда. Таълим турлари. Œзбекистон Республикасида тааълим қуйидаги турларда амалга оширилади: Мактабгача таълим ; умумий ўрта таълим; олий тааълим; олий ўқув юртларидан кейинги таълим; кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш, мактабдан ташқари таълим. 2 » Адабиёт ўқитиш методикаси фани таълим турларига мувофиқ равишда ушбу фаннинг ўқитилишидаги ўзига хосликларини кўрсатиб беради, ўқувчиларнинг билими ва ёш хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда адабиёт фанининг ўқиш жараёнига сингдирилиш қонуниятларини кўрсатиб беради. Адабиётшунослик ва адабиёт ўқитиш методикаси фанлари бир- бирларига яқин ва бођлиқ бўлишига қарамай, улар орасида кескин фарқлар мавжуд. Адабиётшунослик - бадиий адабиёт ва унинг жамият ҳаётидаги ўрни ҳақидаги фандир. Адабиётшуносликнинг объекти - тарихий шароит билан алоқада олинган адабий маҳсулот ва уни яратиш процессидир". 3

Проф. А. Зунунов ёзганидай: " Адабиёт ўқитиш усули педагогика фанининг узвий қисми бўлиб, бадиий адабиётни тадқиқ этади, адабиёт ўқитиш шартларини ва усулларини илмий асосда ишлаб чиқиш ва татбиқ этиш, синфда ва уйда ўқиш, шунингдек, синф ва мактабдан ташқари машђулотларнинг шакли, усулларини ишлаб чиқиш билан шуђулланади. Унинг асосини бадиий асарни таълим ва тарбиянинг муҳим воситаси сифатида ўрганиш ўқувчиларни эстетик тарбиялаши жараёни ташкил қилади" 4 . -------------------------------------------------------------- 1. Œша китоб, 41 – бет. 2. Œша китоб, 22 – бет. 3. И. Султонов. Адабиёт назарияси. Тошкент, Œқитувчи, 1980 йил 20 – бет. 4. А.Зуннунов, Н. Ҳотамов, Ж Эсанов, А. Иброҳимов. Адабиёт ўқитиш методикаси. Тошкент. Œқитувчи, 1992 йил, 10 – бет. 1. Адабиёт ўқитиш методикаси фанининг умумназарий масалалари қачондан бошлаб ўрганила бошланган? 2. Адабиёт ўқитиш методикасининг фан сифатидаги хусусиятлари нималардан иборат? 3. Адабиёт ўқитиш методикаси фанининг туб моҳияти ва вазифасини қандай изоҳлайсиз? Адабиёт ўқитиш методикаси – фаннинг умумий номи. У узоқ тарихга эга бўлиб, мустақил фан сифатида бизнинг асримизда тўла шаклланди. Принцип – аслида тамойил, у ёки бу фан амал қиладиган тамойиллар, мезонлар жамини англатади.

Кўникма ва малака – фанларни ўзлаштириш юзасидан талабалар эгаллаши лозим бўлган билимларни ўзлаштиришга оид қобилият, иқтидор Таълим жараёни – ўқитиш жараёни Адабиётлар 1. И.А.Каримов. Бунёдкорлик йўлидан. Тошкент, Œзбекистон. 1996 й. 2. Баркамол авлод – Œзбекистон - тараққиётининг пойдевори. Тошкент. "Шарқ", 1997 йил. 3. А.Зунунов, Н Хотамов, Ж. Эсонов, А. Иброхимов. Адабиёт ўқитиш методикаси. Тошкент. " Œқитувчи", 1992 йил. 4. А.Зуннунов. Œзбек адабиёти методикаси тарихидан очерклар. 5. Қ. Йўлдошев. Адабиёт ўқитишнинг илмий-назарий асослари. Тошкент. "Œқитувчи", 1996 йил.

O'xshashlar

Адабиёт ўқитиш методикаси фан сифатида

Адабиёт назарияси фан сифатида

Tуркистонда адабиёт ўқитиш методикаси тарихи

Адабиёт ўқитиш методлари

Адабиёт ўқитиш методлари