Абул Калом Озод - Adabiyot - Referatlar

Абул Калом Озод

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70.5 KB

Ko'chirib olish

Абул Калом Озод (1888-1958) Абул Калом Озод мутаасиб мусулмон уламолар хонадонида таваллуд топган . Унинг волиди Мавлоно Хайрутдин фарзандини анъанавий мусулмон таълимотига ўргатиб , уни мусулмончилик руҳида тарбиялади . Абул Калом Озод марасада ўқиб юрган кезларидаёқ инглиз колонизаторларига қарши салбий қараш руҳида вояга етди ва ўз Она - Ватанини чет элбосқинчиларидан озод қилиш хоҳиши билан яшади . Шу билан бирга ўн олти ёшидаёқ Саид Аҳмад Хон асос солган маърифий ҳаракати билан танишгач , унда оврупа фанларига ва оврупанинг демократик институтлари унда қизиқиш уйғотди . Ўспиринлик чоғидаёқ Абул Калом Озод Бангол радикал студентлар конгресси билан алоқада бўлиши туфайли Крнгресснинг сўл қанотининг ғоялари билан яхши таниш бўлган ва унинг таъсирида бўлган . Бенгал Конгрессистлари фаолияти билан у бевосита 1905-1908 йилларда бўлиб ўтган инқилобий ҳаракатлар туфайли амалга ошди . Унга қадар унинг фикри - зикрини мусулмон маърифатчилиги чулғаб олган эди . Инқилобий воқеалардан олдин унинг эътибори мусулмон маърипарварлигига қаратилган эди . Ўзининг устози ва катта дўсти Шибли Нўъмоний билан биргаликда мусулмон маърифатчилигини инглиз ореантациясидан холи бўлишга ҳаракат қилди . Бу мақсадга эришиш йўлидаги асосий усул унинг фикрича , буржуа маърифатчилик ғояларини мусулмон ватанпарварлик анъаналарини яъни нотинч инглизларга қарши муқаддас курашга даъват этиб келди . Бу анъаналарларнинг асосий ташувчилари мусулмон руҳонийлари деб хатога йўл қўйди . У Шибли Нўъмоний асос солган «Надват-ул-Уламо» жамиятининг аъзоси бўлган. Шибли Нўъмоний Абул Калом Озоднинг дунёқарашининг шаклланишида таъсири катта бўлган. Унда фуқаролик маъсулият ҳиссини тарбиялади ва шунингдек панисломиятик ғоялар руҳида тарбиялашда роли катта бўлган.

Абул Калом Озод таъкидлашича, мусулмон уламоларнинг дунёқарашларининг чекланганлиги ёш мусулмон зиёлиларининг ижтимоий- сиёсий қарашларининг шаклланишига тўсинлик қилди. Улар ўз сиёсий қарашлари билан мусулмон маърифатчилиги реакцион мусулмон анъаналарини танқид қилгандан сўнг чиқа бошладилар. Бу ҳақда Озод қуйидаги фикрини баён қилган эди. «Ўз дунёқарашимнинг шаклланишида мен бир босқичдан иккинчи босқичга ўтар эдим. Пировард оқибатда дунёқарашимнинг шаклланишида тўсиқ бўлган оила ва тарбиядан қутулгач, барча анъанавий асоратдардан кутулиб, ўзимни эркин ҳис эта бошлагач, ўз йўлимни аниқлай бошладим. Тахминан худди шу даврда мен «Озод», ёки «Эркин» деган таҳаллусни олишга қарор қилдим. Яъни энди мен ўтмиш эътиқодимни воз кечган эдим. 1 Бироқ Озод мусулмон догматизм кийимини ечиб ташлагач, ўрнига панисломизм кийимини кийиб олади. Бу ҳам ўз навбатида ижтимоий фикрлар ривожини секинлаштирди ва чеклаб қўйди. «Ал-Хилол» («Ярим Ой») журнали саҳифаларидан ўрин олган асарларида у мусулмон уйғонишининг диний-фалсафий концепциясини қўллаб қувватлашда Сайид Аҳмад Хоннинг «Табиий» фалсафасига қарши қўйди. У шунингдек мусулмон халқларининг ажралиб турувчи назариясининг тарафдори бўлган ва мусулмон маърифатчиларини табиат барча халқлар учун тенг, унинг қонунларига риоя қилиш керак. Бизнинг фикримизча Қуръонга таянмаган ҳар қандай фикр даҳрийдир. 2 У даврда Озод ҳали колонизаторларга қарши курашда ҳиндулар билан мусулмонларнинг ҳаракат кучларининг бирлашиши муҳим эканлигини тушуниб етмаган эди ва аслини олганда мусулмонларни сиёсий сепаратизмга даъват этиб келганди. Ислом-деб таъкидлаган у, шунчалик такомиллашган динни, ҳиндулар ислом тарафдорларини қўллаб-қувватлашларига хожат йўқ… 1 +аранг Гордон-Посонекая. Мусулманская течения в обшественной мысли Индии и Пакистана М 1963 стр 172. 2 Khan A. W. India. Winf Freedom: The Other Side Karachi 1961. 22-23.

Сиёсий таълимот учун бошқаларга мурожаат қилишдан катта шармандалик йўқ. Мусулмонлар бирон бир фирқага қўшилишларига хожат йўқ. Улар дунёда етакчи бўлишган. Агар улар худога сажда қилсалар, бутун дунё уларга бўйсунади. 3 Диний бирликни у миллий бирликка қарама-қарши қўйган эди. Ҳар бир мусулмонда у даставвал бутун дунё ислом бирлигининг фуқаросини кўради. Бу қарашлар, шак-шубҳасиз ўзида панисломик ғояларнинг асосини топган. Абул Калом Озод ўзининг ҳамфикр сафдошларидан кўра Жамолиддин Афғонийнинг ғояларини тарғиб қилишда ўзи фаолроқ бўлган. Озод фикрича, мусулмон жамоаларнинг халифага бўйсиниши диний эмас балки сиёсий характерга эга. Чунки ҳақиқий диний раҳбарлик худо ва унинг элчисиниинг имтиёзидир. Озод томонидан ташкил қилинган журналлар антиколониал руҳда бўлганлиги учун тақиқланган эди. Ўзини эса Ҳиндистонни мудофа қилиш конунига биноан Калькуттани тарк этишга мажбур қилдилар. Панжоб, Деҳли, Бирлашган вилоятлар ва Бомбей ҳокимлари уни мазкур вилоятлар ва шаҳарларга киришни ман этишган эди. Озод 1906 йилнинг апрелидан 1909 йилнинг охиригача Бихар штатининг Ранчи шаҳрида яшади. Мамлакатда миллий озодлик ҳаракати шиддатли тус олиши ўз қарашларини кўриб чиқишига сабаб бўлди. «Мусулмон миллатчилигидан бутунлай юз ўгириб, мусумон ва ҳиндуларнинг бирлашиб инглиз колонизаторларига қарши кураш позициясига ўтиш туфайли Ҳиндистон миллий конгресси империялистик мамлакатлар томонидан Усмонийлар империясини босиб олишларига қарши турган халифалар ҳаракатини қўллаб қувватладилар». Махатма Ганди ташаббуси билан Конгресс халифатчилар билан ҳамдард бўлиб, Туркия ва 3 Статьи Абул Калом Азада. Дели 1944 на языки урду стр 25.

бошқа мусулмон мамлакатларни ҳимоя қилиш учун кенг тарғибот ишларини олиб бордилар. Абул Калом Озод диний қарашлардан секуляр миллатчилик томон эволюцион ўзгаришга ўтишига Туркияда ва Араб мамлакатларида бўлган воқеаларнинг ривожи маълум даражада таъсир этган. Шунингдек Отатурк томонидан халифачиликка барҳам берилиши ва араб миллатчилигининг кучайиши ўз таъсирини ўтказган. Араб миллатчилигининг асосида ҳудуд бирлиги, тил, тарих ва араб халқларининг маданияти бирлиги принципи ётарди. 1920 йили Абул Калом Озод Ҳиндистон Миллий Когресси ижроия қўмитасининг аъзоси бўлди. Ўша даврдан умрининг охиригача партиянинг лавозимида етакчи ўринларни эгаллаб келди. У доимо мусулмон ва ҳиндулар ўртасида ҳамкорликни мустаҳкамлашга даъват этиб келди. 1940-1946 йиллари Ҳиндистон Миллий Конгресси президенти, 1947-1958 йиллари дастлаб Ҳиндистон маориф министри, кейин маориф, табиий ресурслар ва илмий тадқиқот ишлар министри лавозимида ишлаб келди. 1951 йилдан 1958 филлар давомида Парламентда Конгресс фракцияси раҳбарининг ўринбосари лавозимида ишлаб келди. Мамлакатда воқеаларнинг ривожидан Озод амин бўлдики, курашда ғалаба қозониш учун барча Ҳиндистон халқлари динлар тилларнинг турли туманлигидан ва бошқа фарқлардан қаттъий назар якдил бўлишлари лозим. У адолат юзасидан қараганда жамоатчитлик масаласи Ҳиндистон сийсий мустақиликка эришгач, ҳал этилиши мумкин. Мамлакатнинг диний нуқтаи назардан тақсимланиши унинг фикрича, ҳинду ва мусулмонлар ўртасидаги қарама-қаршилик бартараф бўлиши ўрнига янада чуқурлаштириш мумкин. Икки бир-бирига қарама-қарши турган мамлакатларнинг ташкил топиши дейди у, уларнинг ҳар биридаги мавжуд озчилик муаммосини ҳал эта олмайди. У ўз фикрини давом эттириб шундай дейди: «Диний жамоа ҳавфини йўқ қилиш ўрнига бўлиниш аксинча уларни бир умрга

мустаҳкамлайди» 4 Кўпгина ўз ватандошларидан фарқли ўлароқ Абул Калом ҳинду ва мусулмонлар ва умуман жамоалар ўртасидаги зиддиятларнинг асосида диний ҳиссиётлар эмас, балки ижтимоий-иқтисодий сабаблар ётишини тўғри англай олган. Бу ҳақда шундай дейди: «Мамлакат олдида турган ҳақиқий муаммо диний жамоа ихтилофлар эмас, балки иқтисодий характерга эга. Қарама-қаршилик жамоалар ўртасида эмас балки синфлар ўртасида юзага келган. Мамлакат ўз озодлигига эришган куннинг эртасигаёқ ҳиндулар, мусулмонлар ва сикхлар барчалари актуал муаммоларнинг ҳақиқий маънолсини тушунган бўладилар ва диний қарама-қаршилик бартараф этилган бўлар эди» 5 Абул Калом Озод Ҳиндистоннинг иккига бўлинишининг ҳалқаро оқибатини ҳам кўра олди. Шунинг учун унинг сиёсий мустақиллиги ўз навбатида ҳинд халининг бирлигини ва давлатнинг бир бутунлигини қурбони орқали амалга ошишига кескин қарши чиқди. Бу ҳада Озод шундай деган эди: «Агар фаришта осмондан тушиб «Қутб минор» минорасининг тепасида туриб: «Ҳинду мусулмон бирлигидан воз кечсангиз, унда 24 соат ичида «Свараж»ни қўлга кирита оласиз», мен бундай свараждан юз ўгирардим ва ўз позициямдан бир қадам чекинмайман. Свараждан воз кечишлик Ҳиндистон тақдирига таъсир кўрсатиши мумкин. Бизнинг бирлигимиз йўқолса, бутун инсоният учун катта йўқотиш бўлади» 6 Икки миллат ғоясини илгари сурган мусулмон лигасининг рахбарлари Ҳиндистоннинг иккига бўлинишининг тарафдори бўлишган. Озод эса бунга қарама-қарши «аралаш миллат» ғоясини илгари сурди. Агарда ўспиринлик йилларида у ўз мақолалари ва нутқларида мусулмонларни алоҳида бўлинишига фикр билдирган бўлса, ҳамда исломнинг бошқа динлардан, жумладан ҳиндуизмдан устун қўйган бўлса ва аввалари алоҳида мусулмонлар йўлидан боришга даъват этиб келган бўлса, 4 Абул Калом Озод. Индия добивается свабоды. М. 1961. Стр 243. 5 Абул Калом Азад. Индия добивается свабоды. М. 1901 стр 265. 6 М.Т. Степанянц. Ислам в философской общественности мысли зарубежного Востока. М.1974 стр 109.

Х I Х асрнинг 20-йилларидан бошлаб асрлар бўйи бирга яшаб келган, ижтимоий ва сиёсий манфаатлари умумий бўлган ҳинд мусулмонлари билан ҳиндуларнинг ажралмас тақдирлари ҳақидаги доимо ўтказиб келишга ҳаракат қилди. Озод Миллий Конгрессининг 1940 йилдаги Рамнагар сессияси президенти йўллаган мурожаатномасида шундай ёзган эди: «Тилимиз, шеъриятимиз, адабиётимиз, тамаддунимиз (маданиятимиз), хоҳишларимиз ва кийимларимиз, тақдиримиз умумийлиги ва анъаналаримиз ва кундалик беҳисоб майда чуйдаларимиз, тақдиримиз умумийлиги ва анъаналаримизнинг бирлигидан дарак беради… Ижтимоий ҳаётмиз минг йиллар давомида аралаш миллатнинг юзага келишига олиб келди» 7 Озодни танқид қилувчилар унинг фикрлари қарама-қаршиликда, ғоялари чалкаш деган айбни қўярдилар. Шак-шубҳасиз унинг ХХ асрнинг 30-50 филлардаги ижтимоий-сиёсий қарашлари ўсмирлик давридаги қарашлари тубдан фарқ қилар эди. Буни ноизчиллик деб аташ нотўғри бўлар эди. Унинг қарашларининг эволюцион ўзгаришлари Ҳиндистоннинг тарихий тараққиёти билан чамбарчас боғлиқлиги туфайли содир бўлган. Ўтмишдаги позицияни қайта кўриб чиқар экан, кейинги даврда ортирган кураш тажрибалари асосида юзага келган қарашларини қатъиян ва мардонаворлик билан ҳимоя қилиб келди. Абул Калом Озод ўзининг миллатчилик позициясини худуд бирлиги, халқларнинг тарихий ва маданий бирлиги асосида қурди. Миллий бирлик дейди у-оилавий ёки қариндошлик ипларидан, бир қишлоқ кишилари ўртасидаги боғлиқликдан устун туради. Гарчанд Озод миллатчиликнинг табиатини охиригача тушуниб етмаган бўлсада, лекин унинг иккиёқламалигини яъни бир вақтнинг ўзида «агрессивлик» ва «мудофаланиш» томонларининг намоён бўлишини кўра олди. Ғарб миллатчилик тарихини таҳлил қилиш оқибатида шу нарса унга аён бўлдики, миллатчилик даставвал инсоннинг озодилиги ва ҳуқуқини ҳимоя қилган бўлса, кейинчалик инсоннинг озодлиги ва ҳуқуқини ҳимоя 7 +аранг. Ыша асар 109-бет.

қилиш йўлида катта зулмга айланди. 8 Озод талқинида мусулмончилик миллатчиликни инкор этмайди агарда у бсқинчилик руҳида бўлмаса турли мамлакатлар халқларини бирлаштиришга ва бутун дунё халқларининг бирлигини тушуниб етишлари муҳимроқдир. Исломнинг пировард оқибат мақсади, бутун дунё халқларининг бирлигига эришишдир. Бу исломдаги энг олий босқичдир. Лекин шунга қарамасдан фақат хулқларнинг диний бирлигига эришишга муваффақ бўлинди. Бунинг маъноси ўрта аср халифачилиги, ушбу идеаллар билан панисломистик ҳаракатларнинг барчаси илҳомланган. Умрининг охирги йилларида Озод бод-бод айниқса халқаро йиғинларда қилган чиқишларида жаҳон фуқаролик ғоясини илгари суриб келди. У ҳатто география фанини ўқитиш услубини кўриб чиқиш зарур деб ҳисоблади. Ўқувчиларни жаҳон ва халқларнинг бирлиги руҳида тарбияланишига даъват этиб келди. 9 Мутафаккир ўзининг Ҳиндистон миллий комиссиясининг Юнеско билан ҳамкорликнинг иккинчи сессиясига бағишлаб йўллаган табригида шундай дейди: «Биз бошланғич мактаблар учун янги хариталарни чиқаришимиз керак, унда ер юзи бир ранга бўялмоғи лозим. Биз ўқувчиларни биринчи галда у дунёнинг фуқароси эканлигини уқтиришимиз керак. Кейинчалик унга тушунарли бўлиши учун шаҳар районларга бўлинганлигини уқтиришимиз керак. Лекин бу бўлинишлар умуман дунёнинг яхлитлигини бузмаслиги керак». 10 Жаҳон фуқаролиги ғояси аслини олганда мантиқий Озоднинг вахдат (якка худолик ва диний плюрализмининг концепциясидир. Бу концепция халқаро низоларни таълим ёки маданиятларни синтез қилиш йўли билан амалга оширишдаги содда ва ҳаёлий умидларни акс эттирар эди. 8 +аранг ыша асар 110-бет. 9 Ж.Неру Открытия Индии. М. 1965 стр 152. 10 М.Т. Степанянц. Ислам в филосовский общественности. Зарубежского Востока М. 1974 стр 111.

O'xshashlar

Калом илми ривожланиш тарихи

Кўҳна дунё ҳақиқатлари. (Одил Ёкубов ижоди асосида)

Абу Хомид Ғаззолий

Ишончли манба

Бадиийлик - безавол янгилик